Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze w pracach maturalnych, Egzamin maturalny z Język polski

Pobierz Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze w pracach maturalnych i więcej Egzamin maturalny w PDF z Język polski tylko na Docsity!

P ROF. ANDRZEJ M ARKOWSKI

BŁĘDY LEKSYKALNE, FRAZEOLOGICZNE

I SŁOWOTWÓRCZE

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Warszawa 2014

2

Materiał opracowano w ramach projektu Pilotaż nowych egzaminów maturalnych , Działanie 3.2. Rozwój systemu egzaminów zewnętrznych, Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty, Program Operacyjny Kapitał Ludzki.

4 Andrzej Markowski

(USJP). Chyba jednak nie o takie znaczenie tego przymiotnika chodziło autorowi.

Prawdopodobnie myślał o dziełach mało ważnych, błahych (być może skrzyżowały

mu się formy i znaczenia wyrazów mały i błahostka ). Zdanie ma więc sens inny od

tego, który zamierzał mu dać autor.

 Romeo i Julia to tradycyjna opowieść romantyczna, która też zakończyła się

śmiercią ich obojgu.

Autor chciał zapewne powiedzieć, że jest to „opowieść” charakterystyczna dla

pewnego typu literatury i dla niej typowa. Zdanie to jednak rozumie się inaczej – jako

opowieść zgodną z tradycją, mieszczącą się w pewnej tradycji.

c)  Izabela wyznaje miłość komuś innemu w towarzystwie Wokulskiego,

obcojęzycznie myśląc że Stanisław tego nie rozumie.

Połącznie wyznaje miłość obcojęzycznie (zamiast: w języku obcym ) jest

humorystyczne, gdyż potencjalny przysłówek obcojęzycznie (nie notuje go SJPDor.,

USJP ani ISJP) nie może być użyty w takim znaczeniu.

 Gustaw umiera i naradza się ponownie jako Konrad.

Autor utworzył nieistniejącą formę niedokonaną od czasownika narodzić się –

„naradzać się” (homonimiczną z czasownikiem naradzać się ‘porozumiewać się

przez wysłuchiwanie i dawanie rad’), przez co zdanie jest humorystyczne.

d)  Dlatego też w powieściach romantycznych mają miejsce pokazujące się zjawy,

duchy.

Zwrot mieć miejsce (niezbyt zresztą poprawny) można łączyć z wydarzeniami, ale nie

z postaciami, dlatego połączenie mają miejsce […] zjawy, duchy narusza łączliwość

systemową tego połączenia.

 Lektura ta opowiada nam historię miłości Wokulskiego do Izabeli Łęckiej.

Wprawdzie mówimy: książka opowiada , powieść opowiada , ale nie ma w normie

powiedzenia „lektura opowiada”. Została tu naruszona łączliwość normatywna.

e)  Być może pozytywizm był tylko chwilową „odskocznią” od romantyzmu, aby ten

mógł znowu powrócić.

Redundantne jest połączenie znowu powrócić.

 Ukazuje on stosunek biurokracji do pojedynczej jednostki.

Redundantne jest połączenie pojedyncza jednostka.

Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze 5

Przez rażący błąd frazeologiczny należy rozumieć takie odstępstwo od wzorcowej normy

frazeologicznej współczesnej polszczyzny, które odznacza się co najmniej jedną

z następujących cech:

a) powoduje niezrozumiałość tekstu zawierającego dany frazeologizm;

b) powoduje zrozumienie frazeologizmu niezgodne z jego znaczeniem;

c) powoduje w danym kontekście udosłownienie znaczenia elementów tworzących

frazeologizm.

Odstępstwa od normy frazeologicznej, wymienione w punktach a) – c) powstają wskutek

niezrozumienia znaczenia użytego związku frazeologicznego, modyfikacji jego formy

(wymiany, rozszerzenia, skrócenia bądź kontaminacji składu leksykalnego) bądź

umieszczenia związku w niewłaściwym kontekście.

Podajmy przykłady zawierające rażące błędy frazeologiczne, spowodowane podanymi

wyżej przyczynami. Przykłady pochodzą z wypracowań uczniowskich z pilotażowych prac

maturalnych.

a) Jego doskonałe dramaty, mówiąc o wydarzeniach z przeszłości dokładnie wytykają

nam palcem, namolnie pokazując, jak bardzo aktualne są dylematy moralne,

z którymi borykał się chociażby Henryk IV.

Frazeologizm: pokazywać, wytykać kogoś palcami znaczący «mówić publicznie

o czyimś złym postępku, zachowaniu itp.» (USJP) został tu zmodyfikowany zarówno

co do formy przypadka ( nam zam. nas ), jak i liczby gramatycznej ( palcem zam.

palcami ) składników i trudno zrozumieć, co ma znaczyć w przytoczonym zdaniu.

b) Jednak jej miłość nie była przeklęta lecz odgórnie skazana na niepowodzenie.

Sfrazeologizowane połączenie z góry skazany na niepowodzenie znaczące tyle, co

‘nie mający szans na coś od samego początku’ zostało tu zmodyfikowane na odgórnie

skazana na niepowodzenie przez wymianę wyrażenia z góry na przysłówek odgórnie ,

który nie jest jednak z nim synonimiczny. W wyniku tego całość zmieniła znaczenie

na ‘nie mający szans wskutek decyzji władz’, co nie było zapewne intencją autora tej

wypowiedzi (chodziło w niej o miłość prezesowej Zasławskiej do stryja

Wokulskiego).

Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze 7

Określenie tego, z jakim typem błędu – rażącego bądź nierażącego – mamy do czynienia,

jest w wypadku odstępstw od normy leksykalnej i frazeologicznej w większości

wypadków sprowadzane do oceny bardzo małych grup - semantycznych bądź formalnych

• wyrazów i frazeologizmów, a często dotyczy pojedynczych elementów. W poniższym

opracowaniu zostaną więc nie tylko wymienione podstawowe typy błędów rażących

i nierażących, lecz także przedstawione poszczególne, pojedyncze wyrazy, kolokacje

i frazeologizmy, których użycie w pracy maturalnej powinno być traktowane jako

popełnienie błędu rażącego.

8 Andrzej Markowski

Rażące błędy leksykalne

Błędy powstałe wskutek nieznajomości właściwego znaczenia wyrazu

Tego typu błędy dotyczą najczęściej wyrazów zapożyczonych, choć zdarzają się też przy

posługiwaniu się wyrazami rodzimymi. Złe rozumienie wyrazu (przypisanie mu

niewłaściwego znaczenia) może być, po pierwsze, spowodowane złą interpretacją

słowotwórczą wyrazu. Po drugie, niewłaściwe znaczenie może zostać zasugerowane przez

skojarzenie brzmieniowe z innymi wyrazami. Najczęściej jednak wynika z tego, że dany

wyraz tylko kojarzy się z pewną sferą pojęciową (np. nazwami abstrakcyjnych pojęć albo

nazwami z zakresu polityki czy ekonomii), nie jest natomiast precyzyjnie rozumiany.

Przyczynia się do tego także niewielka znajomość języków obcych (innych niż angielski),

zwłaszcza starożytnych, w których wyrazy te mają oparcie etymologiczne.

Poniżej zostały wymienione najczęściej używane wyrazy, którym przypisuje niewłaściwe

znaczenie. Nie sposób jednak przewidzieć wszystkich przypadków złego rozumienia słów.

Dlatego poniższe zestawienie powinno być tylko podstawą do oceny podobnych odstępstw

od normy semantycznej znalezionych przez oceniającego w wypracowaniach maturalnych.

Wyraz Właściwe znaczenie Znaczenie błędne Przyczyna błędu agresywny ‘dążący do awantury, do kłótni, napastliwy; także: pełen agresji’ Agresywny człowiek. Była agresywna w słowach. Agresywne zachowanie na zabawie.

‘aktywny, rzutki, pełen inicjatywy’ „Agresywny pracownik działu marketingu” (popr. rzutki ). „Agresywna sylwetka samochodu” (popr. wyrazista ).

niepoprawne tłumaczenie z języka angielskiego, w którym przymiotnik ten nabrał znaczenia nienacechowanego

alternatywa ‘sytuacja, w której trzeba wybrać jedną z dwóch wykluczających się możliwości’: Wokulski miał alternatywę: zostać w Paryżu u Geista albo wrócić do Warszawy.

‘jedna z możliwości’ „Pisarz przestawia dwie alternatywy rozwiązania tego konfliktu” (popr. dwie możliwości ).

niepoprawne tłumaczenie z języka angielskiego, w którym alternative ma także znaczenie ‘możliwość’

analogiczny ‘podobny do czegoś, wykazujący zbieżność z czymś’ Analogiczną sytuację przedstawia Słowacki, ale u niego bohater nie decyduje się na czyn.

‘taki sam, identyczny’ „ Analogiczne rozwiązanie mamy w „Ludziach bezdomnych”, gdzie bohater też wyrzeka się szczęścia osobistego” (popr. takie samo ).

nieznajomość dokładnego znaczenia wyrazu podstawowego ( analogia = podobieństwo pod pewnym względem)

10 Andrzej Markowski

dywagacje ‘rozwlekłe, bezładne mówienie lub pisanie; nietrzymanie się tematu’ Dialogi w tej części powieści pełne są dywagacji, są niespójne, nie sposób zrozumieć, o co autorowi chodzi.

‘uwagi, spostrzeżenia, rozważania’ Dywagacje poety o życiu wiejskim należą do najlepszych partii poematu (popr. rozważania ).

nierozumienie znaczenia wyrazu zapożyczonego

enigmatyczny ‘zagadkowy, niedopowiedziany’ Zdania wypowiadane przez sfinksa były enigmatyczne i dlatego potem różnie je interpretowano.

‘zdawkowy, lapidarny’ „Wypowiedzi bohatera są zwykle enigmatyczne, po prostu jest on małomówny” (popr. lapidarne ).

nierozumienie znaczenia wyrazu zapożyczonego (por. gr. enigma = zagadka)

enuncjacje ‘wypowiedzi, oświadczenia oficjalne, obwieszczenie’ Dyskusję nad konwencją rozbrojeniową poprzedziły obszerne enuncjacje delegatów kilku wielkich państw, zawierające własne programy.

‘wypociny, gadanina, wynurzenia’ „Enuncjacje prasowe tego pana nikogo dziś nie obchodzą” (popr. wynurzenia).

nierozumienie znaczenia wyrazu zapożyczonego

fanatyczny ‘ogarnięty fanatyzmem, zagorzale i bezkrytycznie oddany jakiejś sprawie’ Fanatyczni zwolennicy oderwania regionu od całego państwa rozpoczęli okupację budynków publicznych.

‘pełen zapału, entuzjastyczny’ „Fanatyczna zwolenniczka kąpieli słonecznych” (popr. entuzjastyczna).

niepoprawne rozszerzenie znaczenia

kondycja ‘stan fizyczny organizmu ludzkiego, sprawność fizyczna’ Biegacze i miotacze są w dobrej kondycji, gorzej jest z kondycją skoczków.

‘stan, położenie, sytuacja kogoś albo czegoś’ „Kondycja polskiej gospodarki (popr. sytuacja ). „Kondycja polskiej nauki” (popr. stan ).

rozszerzenie znaczenia pod wpływem języka angielskiego

korupcja ‘przekupywanie urzędników państwowych, zwykle przez dawanie im łapówek’ Korupcja pracowników samorządowych w powiecie.

‘demoralizacja, zepsucie moralne’ „Korupcja obyczajów przedstawiona w powieści” (popr. zepsucie ).

rozszerzenie znaczenia wyrazu pod wpływem języka angielskiego

Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze 11

nostalgia ‘tęsknota za ojczyzną, odczuwana przez emigrantów’ Nostalgia pisarzy Wielkiej Emigracji znalazła wyraz w Epilogu „Pana Tadeusza”.

‘tęsknota za czymś co było, co minęło, co zostało utracone’ „Nostalgia za PRL-em” (popr. tęsknota ). „Nostalgia przedwojennymi kabaretami” (popr. tęsknota ).

rozszerzenie znaczenia wyrazu pod wpływem języka angielskiego

nowela ‘krótki, jednowątkowy utwór literacki, pisany prozą; także: krótki jednowątkowy film’ Nowele Henryka Sienkiewicza. Nowele filmowe, składające się na film „Krzyż Walecznych”.

‘długi, wielowątkowy serial telewizyjny o zawikłanej intrydze, wyświetlany latami’ „Popularna polska nowela telewizyjna „M jak Miłość” (popr. Popularny polski serial telewizyjny ).

rozszerzenie znaczenia wyrazu pod wpływem języka portugalskiego, hiszpańskiego lub angielskiego

oportunista ‘człowiek podporządkowujący zasady moralne i przekonania ideowe doraźnym korzyściom; ktoś, kto wybiera zawsze postawę życiową bezpieczną i przynoszącą doraźne korzyści’ Tchórzliwy oportunista, zawsze gotowy do ustępstw.

‘człowiek sprzeciwiający się czemuś, stawiający komuś opór’ „W końcowej części powieści Baryka staje się oportunistą, który nie zgadza się z panującym porządkiem społecznym” (popr. buntownikiem ).

niewłaściwe doszukiwanie się związku tego wyrazu ze słowem opór

postument ‘cokół’ Pomnik na postumencie przedstawiał wieszcza w rozpiętym płaszczu.

‘pomnik’ „Wzniesiono postument Słowackiego” (popr. pomnik).

podobieństwo nazywanych przedmiotów

reprezentować ‘być przedstawicielem kogoś, czegoś’: Reprezentował interesy lobby górniczego.

‘mieć jakieś cechy, odznaczać się czymś’ „ Zawodnik <> reprezentuje wielki talent piłkarski” (popr. ma ). „Rzecki reprezentował sobą typ starego subiekta” (popr. był typem ).

niepoprawne rozszerzenie znaczenia

resentymenty ‘urazy żywione do kogoś, silna niechęć do kogoś albo do czegoś’ Zadawnione resentymenty, znowu odżywają – osoby o śniadej cerze traktuje się tam jak wrogów. Resentymenty antypolskie.

‘powrót uczucia; odrodzenie się sympatii do kogoś’ Resentymenty skłoniły Wokulskiego do powrotu z Paryża. (popr. nawrót uczucia skłonił ).

niepoprawne odczytanie znaczenia słowa z jego budowy

Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze 13

zwyczajny ‘taki, który się niczym nie wyróżnia; także: pospolity’: Zwyczajna dziewczyna. Zwyczajny dzień.

‘taki, który się przyzwyczaił, przyzwyczajony’ „Jestem zwyczajny żyć w biedzie” (popr. przyzwyczajony ).

niepoprawne odczytanie znaczenia słowa z jego budowy

Błędy powstałe wskutek mylenia wyrazów podobnie brzmiących (paronimów)

Błędy tego typu zdarzają się dość często i dotyczą zwykle wyrazów zapożyczonych.

Najczęstsze wyrazy mylone zbiera poniższa tabelka.

adaptować ‘ przystosowywać, przystosować coś do innego użytku niż pierwotnie zakładano’ „Pana Tadeusza” adaptowano na ekran kilkakrotnie. Adaptowali salkę pokój ćwiczeń muzycznych.

adoptować ‘uznawać, uznać prawnie za własne dziecko, którego nie jest biologicznym ojcem lub biologiczną matką, dokonywać, dokonać adopcji, usynawiać’ Adoptować dziecko z domu dziecka. Adoptowany syn. aklimatyzacja ‘przystosowywanie się, przystosowanie się do nowych warunków, do nowego otoczenia, do nowej sytuacji itp.’ Aklimatyzacja alpinistów w Himalajach. Aklimatyzacja roślin w surowym klimacie.

klimatyzacja ‘utrzymywanie w pomieszczeniu stałej temperatury i wilgotności; także: urządzenia służące do tego procesu’ Klimatyzacja pokoi w biurze. Klimatyzacja się zepsuła. Włączyć, klimatyzację. cezura 1.‘ważne wydarzenie, będące granicą w dziejach czegoś, w czyimś życiu, w rozwoju jakichś wypadków’ Cezurą w najnowszej historii Polski był rok 1989.

2. ‘pauza rytmiczna w wersie wiersza; średniówka’ W trzynastozgłoskowcu cezura jest zwykle po siódmej sylabie.

cenzura ‘kontrola zawartości tego, co jest rozpowszechniane jako informacja (np. artykułów, książek, nagrań radiowych i telewizyjnych), prowadzona ze względów obyczajowych lub politycznych; potocznie także instytucja zajmująca się taka działalnością’ Cenzura jest zazwyczaj prewencyjna – wtedy kontroluje się materiały przed ich rozpowszechnieniem. efektowny ‘ taki, który robi duże wrażenie, zwraca na siebie uwagę z powodu piękna, niezwykłości, oryginalności’ Efektowna suknia ślubna. Efektowny występ piosenkarki.

efektywny ‘taki, który przynosi zamierzone rezultaty; skuteczny; także: rzeczywisty, prawdziwy’ Efektywne wysiłki. Efektywny czas pracy.

egzystencjalny

1. ‘związany z istnieniem, z egzystencją, zwłaszcza zaś z podstawowymi potrzebami życiowymi i ich zaspokajaniem’ Rozterki egzystencjalne.
2. ‘związany z egzystencjalizmem, kierunkiem filozoficznym połowy XX wieku.’ Filozofia egzystencjalna. Egzystencjalna proza Sartre’a.

egzystencjalistyczny ‘związany z egzystencjalizmem, kierunkiem filozoficznym połowy XX wieku’ Tezy egzystencjalistyczne w esejach Jeana Paula Sartre’a.

14 Andrzej Markowski

emanować ‘wydzielać coś z siebie, promieniować czymś’ Lampy emanują ciepło i światło. Emanowało z niej jakieś wielkie dobro i ciepło.

epatować o zachowaniu: ‘starać się wprawić kogoś w zdumienie, w podziw, w zachwyt’ Epatować urodą, strojem, zgrabną figurą.

ewangelik/ewangeliczka ‘członek jednej z religijnych wspólnot protestanckich, na przykład luteranin lub kalwin’ Była ewangeliczką, co odkrył dopiero po kilku miesiącach. W tydzień po katolikach obchodzą swoje święto ewangelicy.

ewangelista ‘jeden z autorów dziejów Jezusa Chrystusa, zwłaszcza tych, które weszły do kanon czterech ewangelii’ Czterema kanonicznymi ewangelistami są: Mateusz, Marek, Łukasz i Jan.

formować

1. ‘nadawać czemuś określoną formę, kształt, kształtować coś’ Formowali ozdoby na frontonie budynku. przenośnie: Formować umysły wychowanków.
2. ‘ustanawiać coś, powoływać do życia, organizować’ Formować rząd fachowców.

formułować ‘nadawać jakiejś myśli, jakiemuś programowi itp. zwięzłą postać słowną’ Twierdzenia te są formułowane w sposób dość skomplikowany. Formułować program partii politycznej.

humanistyczny ‘związany z humanizmem, prądem filozoficzno- kulturalnym lub postawą intelektualną i moralną albo z humanistą, dotyczący humanizmu’ Humanistyczny ideał człowieka. Humanistyczny światopogląd.

humanitarny ‘taki, który przestrzega godności człowieka, ma na względzie dobro człowieka; pełen człowieczeństwa, ludzki’ Humanitarny stosunek do ubogich. Czyny humanitarne. Humanitarne traktowanie jeńców wojennych. maksymalny ‘największy jaki może być; taki, który na określonej skali ma największą wartość’ Maksymalny wysiłek. Maksymalny zysk. Maksymalna temperatura.

maksymalistyczny ‘odpowiadający najwyższym wymaganiom, żądający największych poświęceń; Maksymalistyczny program społeczny. Postawa maksymalistyczna.

minimalny ‘najmniejszy, jaki może być; taki, który na określonej skali ma najmniejszą wartość’ Minimalny czas rekonwalescencji.

minimalistyczny ‘odpowiadający najmniejszym wymaganiom, stawiający najskromniejsze cele’ Postawa minimalistyczna. metoda ‘sposób postępowania w określonej sprawie; sposób badania czegoś’ Metody zapobiegania konfliktom społecznym.

metodyka ‘zespół reguł, opisujących sposoby postępowania w określonej sprawie; zbiór zasad omawiających sposoby wykonywania czegoś’ Metodyka badań w pedagogice. Metodyka nauczania języków obcych. metodyk ‘naukowiec zajmujący się metodyką nauczania jakiegoś przedmiotu’ Dwudniowe spotkanie metodyków języka polskiego.

metodysta ‘członek protestanckiego ruchu religijnego, powstałego w Wielkiej Brytanii w łonie Kościoła anglikańskiego, mającego na celu skrupulatne („metodyczne”) wypełnianie nakazów tego kościoła. Rygoryzm moralny metodystów.

16 Andrzej Markowski

Błędy powstałe wskutek użycia wyrazów modnych

Z modą leksykalną mamy do czynienia wówczas, gdy jakieś słowo jest używane w tekstach

określonego typu (na przykład w artykułach dziennikarskich, w wypowiedziach potocznych)

częściej niż wynikałoby to z potrzeby merytorycznej. Autor wypowiedzi ma do wyboru kilka

określeń synonimicznych, lecz zawsze wybiera to samo, które „pierwsze przychodzi na

myśl”. Jednakże wyrazy modne tylko pozornie ułatwiają porozumienie. Nie pozwalają

bowiem na przekazywanie odcieni znaczeniowych wyrazów. Powodują powstawanie zdań

schematycznych, o treści ogólnikowej.

Użycie w tekście wyrazu modnego należy zazwyczaj traktować jako błąd nierażący, a nawet

usterkę leksykalną, jednakże w wypadku posłużenia się niektórymi z takich wyrazów należy

mówić o powstaniu błędu rażącego. Dotyczy to wymienionych niżej wyrazów modnych.

Wyraz modny Wersja poprawna Przyczyna aplikacja W przyszłym tygodniu składam aplikację o stypendium.

podanie, wniosek W przyszłym tygodniu składam podanie o stypendium.

zbędne zapożyczenie z języka angielskiego ciężko Mówi o tym, że ciężko jest porozumieć się ludziom wychowanym w innych czasach. Ciężko zrozumieć, o co Ci chodzi.

trudno Mówi o tym, że trudno jest porozumieć się ludziom wychowanym w innych czasach. Trudno zrozumieć, o co Ci chodzi.

zbędne zapożyczenie znaczenia z języka angielskiego lub rosyjskiego

dokładnie, dokładnie tak Wyszedł pan z mieszkania? – Dokładnie. Nie chcesz o tym mówić? – Dokładnie tak!

właśnie, właśnie tak

Wyszedł pan z mieszkania? – Tak. Nie chcesz o tym mówić? – No właśnie.

zbędne zapożyczenie znaczenia z języka angielskiego

implementować; implementacja Implementować przepisy unijne. Implementacja prawa unijnego.

wdrażać, wprowadzać w życie; wdrażanie

Wdrażać przepisy unijne.

Wprowadzanie w życie prawa unijnego.

zbędne zapożyczenie z języka angielskiego

kondycja […] na próbę diagnozy kondycji współczesnego społeczeństwa na tle dawnego dziedzictwa.

stan, położenie […] na próbę diagnozy stanu współczesnego społeczeństwa na tle dawnego dziedzictwa.

zbędne zapożyczenie znaczenia z języka angielskiego

lider Nasza firma jest europejskim liderem w produkcji betonu.

najważniejszy, czołowy producent Nasza firma jest największym w Europie producentem betonu.

zbędne zapożyczenie znaczenia z języka angielskiego

Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze 17

Błędy powstałe wskutek naruszenia łączliwości leksykalno-semantycznej wyrazu

Łączliwość jest tą właściwością wyrazów, która pozwala im tworzyć większe sensowne

całostki językowe. Wyróżnia się łączliwość gramatyczną i leksykalno-semantyczną wyrazów.

Dla niniejszego opracowania istotna jest łączliwość leksykalno-semantyczna, a ściślej takie

jej naruszanie w tekstach, które powoduje powstanie błędów rażących. Łączliwość

leksykalno-semantyczna wskazuje na możliwości i ograniczenia łączenia się pewnego wyrazu

z innymi wyrazami, wynikające z jego cech znaczeniowych. Ze względu na stopień

regularności i przewidywalności połączeń wyrazowych wyróżnia się łączliwość systemową

(kategorialną) i normatywną. Jeśli jakiś wyraz łączy się z innymi systemowo, to znaczy, że

łączy się według określonej reguły. Żeby określić zakres łączliwości systemowej, należy

podać, z jaką kategorią wyrazów łączy się dany wyraz, np. czasownik chodzić

w podstawowym znaczeniu łączy się z nazwami istot żywych. Zakres łączliwości

normatywnej wyrazu określa się zaś przez wymienienie tych wyrazów, które tworzą z nim

poprawne połączenia. Na przykład czasownik wyrządzać mógłby wchodzić w związek

posiadać posiadać wykształcenie, posiadać przyjemny zapach, posiadać pogodne usposobienie.

Wiersz nie posiada rymów, które zwykle nadają utworowi melodyjności

Bo, zapewne, podobne zjawisko nie posiada tylko jednej przyczyny.

Dla romantyka, którego cechy posiada.

Utwór posiada znaczący tytuł.

mieć, odznaczać się, charakteryzować się mieć wykształcenie, odznaczać się przyjemnym zapachem, charakteryzować się pogodnym usposobieniem.

Wiersz nie ma rymów, które zwykle nadają utworowi melodyjności.

Bo, zapewne, podobne zjawisko nie ma tylko jednej przyczyny.

Dla romantyka, którego cechami się odznacza

Utwór ma znaczący tytuł a_. Utwór charakteryzuje się znaczącym tytułem._

zbędne rozszerzenie znaczenia ( posiadać można tylko rzeczy konkretne o dużej wartości, posiadać coś może tylko człowiek lub zbiorowość ludzka)

relacje Mieć dobre relacje z sąsiadami. Relacje polsko-niemieckie. Przyroda […] jest wdzięczna mieszkańcom za dobre relacje.

związki, stosunki Mieć dobre związki z sąsiadami. Stosunki polsko-niemieckie.

Przyroda […] jest wdzięczna mieszkańcom za dobre związki z nimi.

zbędne zapożyczenie znaczenia z języka angielskiego.

Błędy leksykalne, frazeologiczne i słowotwórcze 19

Wokulski był człowiekiem przegranym. Do czego się nie zabrał, kończyło się niepowodzeniem i osiągał zupełnie inny skutek niż obrany początkowo.

Skutek można przewidywać , zamierzać , można się go spodziewać , ale nie można obierać skutku (łączliwość systemowa)

Wokulski był człowiekiem przegranym. Do czego się nie zabrał, kończyło się niepowodzeniem i osiągał zupełnie inny skutek niż zamierzał. używa innej metafory „nie bójcie się” aby dosadnie przekazać czytelnikowi to …

Czasownik przekazać ‘podać jakąś informację’ łączy się z przysłówkami oznaczającymi jakość przekazu, takimi jak dobitnie , jednoznacznie , ale nie z ich synonimem dosadnie (ten łączy się tylko z nazwami aktów mówienia, a więc ma bardziej ograniczoną łączliwość) (łączliwość systemowa)

używa innej metafory „nie bójcie się” aby dobitnie przekazać czytelnikowi to…

Całkowicie w niej zakochany bohater był gotów zrobić dla niej wszystko.

Imiesłów zakochany łączy się z przysłówkami stopnia, takimi, jak: bardzo , bezgranicznie , ale nie łączy się z przysłówkiem całkowicie (łączliwość normatywna)

Bezgranicznie w niej zakochany bohater był gotów zrobić dla niej wszystko.

Cechy duchowe wygasają gdyż jest coraz mniej ludzi wierzących.

Rzeczownik cecha łączy się z czasownikiem zanikać , ale nie z pochodzącym z tego samego kręgu znaczeniowego wyrazem wygasać (łączliwość normatywna).

Cechy duchowe zanikają, gdyż coraz mniej jest ludzi wierzących.

gdzie główni bohaterowie pokonują podróż do piekła

Czasownik pokonywać w jednym ze znaczeń łączy się z rzeczownikiem droga i niektórymi jego synonimami (np. trasa ), ale nie z synonimicznym z nim (w jednym ze znaczeń) rzeczownikiem podróż. Może zresztą autorowi chodziło o to, że bohaterowie wydostają się z piekła. (łączliwość normatywna).

gdzie główni bohaterowie pokonują drogę do piekła a. gdzie główni bohaterowie wydostają się z piekła.

Swoistym typem błędów powstających w wyniku naruszenia zasad łączliwości semantycznej

są pleonazmy, czyli takie połączenia wyrazowe, w których treść jednego z członów jest

całkowicie powtórzona w znaczeniu członu drugiego. Większość pleonazmów należy

traktować jako błędy rażące.

20 Andrzej Markowski

Poniżej przykłady najczęstszych rażących błędów łączliwości tego typu.

Błędne połączenie pleonastyczne Forma poprawna cofnąć się do tyłu cofnąć się kontynuować dalej kontynuować poprawić się na lepsze poprawić się wrócić z powrotem, znów (po)wrócić Porzucamy romantyczne ideały, by niebawem znów do nich powrócić.

wrócić Porzucamy romantyczne ideały, by niebawem do nich powrócić. zabić na śmierć zabić zlikwidować całkowicie zlikwidować indywidualna jednostka, pojedyncza jednostka , indywidualny członek Ukazuje on stosunek biurokracji do pojedynczej jednostki. Gdy patrzymy na grupę, patrzymy tylko na całość, a nie na jej indywidualnych członków, więc w ten sposób pojedyncza osoba nie jest w stanie zaistnieć i wyrazić siebie.

jednostka, członek Ukazuje on stosunek biurokracji do jednostki. Gdy patrzymy na grupę, patrzymy tylko na całość, a nie na poszczególnych jej członków, więc w ten sposób jednostka nie jest w stanie zaistnieć i wyrazić siebie.

najważniejszy priorytet, główny priorytet priorytet okres czasu okres pełny komplet komplet potencjalne możliwości możliwości w miesiącu styczniu (lutym, marcu itd.) w styczniu (lutym, marcu itd.) wzajemna współpraca współpraca