Pobierz Bohaterowie mitologii greckiej jako archetypy ludzkich postaw ... i więcej Ćwiczenia w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
Bohaterowie mitologii greckiej jako archetypy
ludzkich postaw i zachowań
Wprowadzenie Przeczytaj Mapa myśli Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 219–220. Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 207. Źródło: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 258–272. Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 93. Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, s. 59–60. Źródło: Jerzy Prokopiuk, Posłowie, [w:] Carl Gustav Jung, Psychologia a religia (Wybór pism), Warszawa 1970, s. 390–392. Źródło: Carl Gustav Jung, Wspomnienia, sny, myśli, spisane i podane do druku przez Anielę Jaffé, tłum. L. Kolankiewicz, R. Reszke, Warszawa 1997, s. 359–360.
Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 89–90.
Przeczytaj
Aktualność mitów
Niemal każda archaiczna społeczność wytworzyła uporządkowany system mitów. Zawierały one odpowiedzi na pytania o to, skąd wziął się świat, kto lub co nim rządzi, jakie jest miejsce człowieka na ziemi. Nie przypadkiem można dostrzec wiele podobieństw między mitami pochodzącymi z różnych kręgów kulturowych. Paralelizmy są widoczne np. w opowieściach dotyczących najważniejszego – według danej społeczności – boga. Dla pogańskich Słowian był nim Perun (tj. „miotający piorunami”); Celtowie nazywali go Taranis (czyli „grzmiący”); Maorysi czcili boga Iho („wyniesiony w górę”); Mongołowie modlili się do Tengri („niebo”). W wielu mitologiach pojawia się też motyw potopu jako kary zesłanej na ludzi. Biblijny Noe budował arkę, na której przetrwał ogromną ulewę. W podobny sposób uratował się król Ziusudra z mitów sumeryjskich oraz hinduski Manu, którego łodzią zaopiekował się bóg Wisznu, a także Ullusz, obecny w mitach Hetytów. Najsłynniejsze dzieło Sumerów, czyli Poemat o Gilgameszu, również mówi o potopie jako efekcie gniewu bogów z powodu grzeszności ludzi. Natomiast w wierzeniach Greków Zeus ocalił tylko dwoje ludzi: Deukaliona i Pyrrę. Podobieństwa mitów mają źródło w zbieżnych reakcjach na wyzwania podstawowe dla ludzkiej egzystencji: chęć znalezienia swojego miejsca na ziemi, obawa przed ciemnością itp. Analogie w pytaniach znajdują odzwierciedlenie w odpowiedziach.
Carl Gustav Jung
Wśród funkcji pełnionych przez mity znajduje się również funkcja kulturotwórcza. Historie zawarte w mitologiach Greków i Rzymian są wciąż aktualne. Ich żywotność wynika m.in. z faktu, że utrwalono w nich archetypy (prawzorce) i toposy składające się na kanon wspólnych motywów obecnych w różnych kręgach kulturowych i w różnych czasach.
Hinduski bóg Wisznu Źródło: Pixabay, domena publiczna.
W dolnym rzędzie siedzą: pierwszy z lewej Sigmund Freud, pierwszy z prawej – Carl Gustav Jung Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Uczonym, który wprowadził do nauki pojęcie archetypu, był Carl Gustav Jung. Żyjący w latach 1875–1961 szwajcarski psychiatra i psycholog przez wiele lat współpracował z twórcą psychoanalizy Sigmundem Freudem. Następnie Jung samodzielnie (niekiedy krytykując Freuda) rozwinął teorię psychologii głębi, która stała się podstawą psychologii analitycznej. To on rozpropagował takie terminy jak: „archetyp”, „ekstrawersja”, „introwersja” i „kompleks”.
Archetypy według Carla Gustava Junga
Carl Gustav Jung
Wspomnienia, sny, myśli, spisane i podane do druku
przez Anielę Jaffé Pojęcie archetypu […] zostało wywiedzione z wielokrotnie powtarzanych obserwacji, jak na przykład ta, że mity i bajki literatury światowej zawierają ściśle określone motywy, które pojawiają się zawsze i wszędzie. Jednocześnie te same motywy spotykamy w fantazjach, snach, deliriach i urojeniach współczesnego człowieka. Te właśnie typowe obrazy i związki nazywam wyobrażeniami archetypowymi. Im są wyraźniejsze, tym jaskrawiej uwidacznia się to, że towarzyszy im szczególnie intensywne zabarwienie emocjonalne
Według Junga w mitach przejawia się wspólna dla wszystkich ludzi (niezależnie od czasu i miejsca) forma psychiczna. Jej najważniejszym składnikiem są emocje, które zostają przedstawione w formie opowiadań o istotach nadprzyrodzonych, więc dotyczą transcendencji.
Mit i archetyp w literaturze
Rozważania Junga wpłynęły na rozumienie archetypu w badaniach literackich nad mitem. Według większości literaturoznawców mit może przejawiać się w różnych rodzajach i gatunkach literackich, nie ma przy tym jednej, kanonicznej formy (może różnić się w szczegółach niezmieniających podstawowego sensu opowieści), co wynika m.in. z tego, że wyrasta z tradycji ustnej. Treść mitu dotyczy istot nadprzyrodzonych, działających poza, a raczej przed udokumentowaną historią. Związki mitu z wierzeniami nie oznaczają przy tym, że może on być odtwarzany tylko w wyjątkowych okolicznościach i wymaga specjalnej, sakralnej obudowy w postaci obrzędów.
Słownik
archetyp
(gr. arche – początek, gr. typos – typ) – prawzorzec, pierwotny wzorzec postaci, postępowania, motywu czy symbolu
w formie personifikacji lub symboli. Treść archetypowa wyrażana jest zawsze w formie przenośni. […] Nigdy nie należy sądzić, że archetyp może być w końcu wyjaśniony… Nawet najbardziej udane próby wyjaśnienia go są jedynie […] przekładem na jakiś inny język metaforyczny. Liczba archetypów jest względnie ograniczona, albowiem odpowiadają one możliwościom typowych doświadczeń fundamentalnych. Całość archetypów oznacza sumę wszystkich ukrytych potencjalnych możliwości psychiki ludzkiej […]. Archetypy pojawiają się w „sytuacjach granicznych” […], takich jak niebezpieczeństwo, zetknięcie się z niepokonaną trudnością, stosunek między płciami, potęga zasady dobra i zła, […] narodziny i śmierć. […] Archetypy domagają się, by traktować je serio, albowiem włączając jednostkę w nurt ogólnoludzkich prawidłowości przynoszą jej harmonię […]. Źródło: Jerzy Prokopiuk, Posłowie, [w:] Carl Gustav Jung, Psychologia a religia (Wybór pism), Warszawa 1970, s. 390–392.
ekstrawersja, introwersja
(łac. extra – poza, oprócz; łac. versare – wyjaśniać, przebywać, znajdować się) oraz introwersja (łac. intro – wewnątrz; łac. versare – wyjaśniać, przebywać, znajdować się) – wyróżnione przez C.G. Junga dwa główne typy postaw, jakie człowiek przyjmuje wobec świata, czyli dwa typy osobowości: ekstrawertyk charakteryzuje się aktywnością w kontaktach z innymi ludźmi, szuka nowych doświadczeń na zewnątrz, natomiast introwertyk raczej unika konfrontacji, jest zamknięty w sobie
paralelizm
(gr. parallēlismós – porównanie) – podobieństwo
psychoanaliza
(gr. psyche – dusza, gr. analisis – analiza) – stworzona przez S. Freuda metoda odkrywania nieuświadamianego przez jednostkę życia psychicznego w celu przeprowadzenia terapii
psychologia głębi
(niem. Tiefenpsychologie) – termin do nauki wprowadził C.G. Jung; dotyczy on różnych teorii psychologicznych zakładających istnienie nieświadomości i podświadomości w psychice ludzkiej
transcendencja
(łac. transcendens – przekraczający) – termin w badaniach nad religią oznaczający „istnienie boga jako istoty odrębnej” wobec świata stworzonego, materialnego
topos
(gr. tópos – miejsce, okolica) – pojęcie wprowadzone do badań literackich przez niemieckiego uczonego Ernsta Curtiusa; oznacza ono „miejsce wspólne” w kulturze, czyli wciąż powracające motywy i tematy, które wskazują na ciągłość tradycji danej kultury
ARCHETYP
archetyp to element nieświadomościzbiorowej
funkcja kulturotwórcza mitów
literatura jako zapisany mit
archetypy w mitach
toposy w mitach
formy przejawiania sięarchetypów^ personifikacja symbol
synonim terminu„archetyp”
„sytuacje graniczne” jakoźródło archetypów
wzorzec zachowania
pierwotny obraz
Sprawdź się
Jan Parandowski
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian Afrodyta najchętniej przebywała na Cyprze (...). W Pafos miała sławną świątynię, gdzie opowiadano cud, jaki zdarzył się za sprawą bogini w domu Pigmaliona.
Był to król Cypru, który zamiast państwem zajmował się sztuką rzeźbiarską. Chcąc wcielić swoje marzenia w kamień, wyrzeźbił kobietę tak cudną, jakiej nie było na ziemi. I zakochał się w niej, i cierpiał, albowiem marmur nie mógł doń ani przemówić, ani się uśmiechnąć, ani mu podać dłoni. Gdy tak raz zatopił się cały w swej miłości i w swoim cierpieniu, poczuł, że czyjaś ręka dotyka jego ramienia. Obejrzał się: przed nim stał ukochany posąg, łaską Afrodyty zmieniony w żywą kobietę. Nazywała się ona odtąd Galatea. Pigmalion uczynił ją swoją żoną i królową, a ona dała mu syna, Pafosa, który założył miasto swego imienia i zbudował w nim wspaniałą świątynię dobrej bogini. Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 89–90.
Źródło: Louvre Museum, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian Kiedy wybuchła wojna, Odyseuszowi piękna Penelopa właśnie urodziła syna. Kołysać dziecko, słyszeć jego pierwsze gaworzenie, brać je na ręce i nieść do dziadka Laertesa, siedzieć w cieniu drzew i patrzeć na żonę karmiącą niemowlę, […] wyjść o świcie do wilgotnego sadu i podcinać gałązki drzewek lub krzątać się dokoła winnych latorośli, urządzić biesiadę z przyjaciółmi […] – w takich codziennych, zdrowych radościach zamykał się krąg wszystkich jego pragnień. Wojna, odbierająca mu to wszystko nagle i gwałtownie, odrzucająca go w strony obce i dalekie − wydawała mu się potworną niesprawiedliwością. Z początku udawał szaleńca, aby nie pójść. Ale podstęp wykryto.
Porzucając żonę i syna Telemacha, obiecywał jak najrychlej powrócić. Tymczasem lata mijały, a wojna trwała. Gdy wreszcie Troja padła, nie było w całym obozie greckim człowieka, który by gorliwiej sposobił się do drogi. Odyseusz był przekonany, że najdalej za dwa tygodnie, licząc konieczne postoje i nieoczekiwane przeszkody – dobije do brzegów Itaki. Los pokierował inaczej.
Na morzu srożyła się burza. Huragan połamał maszty i poszarpał żagle. […] Żeglując po Morzu Sycylijskim przybiły statki Odyseusza do ziemi ze wszech miar urodzajnej, na której wypasały się nieprzeliczone stada kóz i owiec. Wszystko to należało do cyklopów, olbrzymów o jednym oku w środku czoła. Najpotężniejszy wśród nich był Polifem, syn Posejdona. […] Polifem stanął na wybrzeżu i zaczął się modlić do ojca swego: „Usłysz mnie, Posejdonie, władco ziemi błękitno‐grzywy, jeślim ja twój syn, a ty moim ojcem, spraw, aby Odys […] jeśli mu przeznaczone wrócić do ziemi ojczystej, niechaj późno przybędzie i w nędzy, straciwszy wszystkich towarzyszy, na cudzym okręcie, a w domu niech go spotka niedola”. Usłuchał go Posejdon i klątwa Polifema miała się spełnić co do słowa.
[…]
Odyseusz spał, gdy Feakowie przybili do Itaki. […] Wtedy zjawiła się
Atena i otworzyła mu oczy i pamięć. Rwał się biec do domu, do żony,
do syna. Bogini go powstrzymała. Trzeba być ostrożnym. Wszyscy
uważają go za zmarłego. Z sąsiednich wysp zjechali się młodzi książęta
zalotnicy. Starają się o rękę Penelopy i o dziedzictwo po zaginionym.
Królestwo marnieje. Wierna żona już nie ma sił walczyć
z natarczywością zalotników. Zwodzi ich, jak może. Powiedziała, że
nie wpierw wyjdzie za mąż, póki nie uszyje szaty pośmiertnej dla ojca.
Aby zyskać na czasie, szyła tę szatę coś ze dwa lata: co w dzień uszyła,
to pruła nocą. Na koniec podstęp się wydał. Książęta nalegają, aby
któregoś z nich ostatecznie wybrała. Gdyby Odyseusz zjawił się nagle
wśród nich, zabiliby go niechybnie.
Bogini dotknęła tułacza różdżką czarodziejską. Członki skurczyły się,
postać zgięła się we dwoje, skóra obwisła na wychudłych piszczelach.
Brudne, dziurawe łachmany okryły żebraka, w którym nikt by się nie
domyślił świetnego rycerza spod Troi. Przemieniony Odyseusz wziął
kostur, zarzucił na plecy biesagi i w przebraniu nędzarza ruszył na
podbój własnego domu i królestwa.
Jakoż nikt go nie poznał. […] Odyseusz wszedł do pałacu. Widział
rozpustę zalotników i siedząc na progu świetlicy żuł w milczeniu
hańbę swego domu i myślał o zemście. Wreszcie nadeszła pora.
Nazajutrz odbywał się turniej o rękę Penelopy. W podłogę sali
biesiadnej wbito jednym rzędem dwanaście toporów. Każdy
z zalotników brał ogromny łuk Odyseusza i próbował tak strzelić, aby
grot przeszedł przez otwory wszystkich, rzędem stojących toporów.
Lecz nikt nie miał nawet dość siły, aby napiąć łuk bohatera. Jeden
drugiemu broń ze wstydem oddawał. Na koniec żebrak, siedzący na
progu, prosił, żeby i jemu pozwolono. […] Odyseusz naciągnął łuk, aż
cięciwa odbrzękła jaskółczym gwizdem, wypuścił strzałę i grot
przeszedł przez wszystkie topory.
Ćwiczenie 1
Połącz nazwisko uczonego z pojęciem, które jest w jego badaniach bardzo ważne.
Freud superego
Jung archetyp
Cur us topos
Ćwiczenie 2
Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz w tabeli Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz – jeśli jest fałszywe.
Prawda Fałsz Archetyp wiąże się z emocjami. Według Junga podobne motywy występują w mitach, literaturze i fantazjach. Archetyp ma jedną i stałą formę. Archetyp istnieje w nieświadomości zbiorowej. Treść archetypu przyjmuje formę symbolu. Liczba archetypów jest nieograniczona.
Ćwiczenie 3
輸
輸
輸
Ćwiczenie 4
Zgodnie z tym, co pisał C.G. Jung, archetypiczną postać można postrzegać niejednoznacznie. Udowodnij, że Pigmalion może być wzorcem negatywnym i/lub pozytywnym.
Ćwiczenie 5
W opowieści o Niobe mówi się o zmiennych emocjach. Matką kierowały różne uczucia w zależności od tego, czy jej dzieci żyły, czy też już zostały zabite. Nazwij uczucia przeżywane przez Niobe w obu tych sytuacjach. Do każdej z propozycji dodaj jej antonim.
Ćwiczenie 6
Niobe jest postrzegana jako archetyp. Podaj dwa przykłady tekstów kultury, których bohaterki można porównać z Niobe. Nazwij emocje rządzące tymi bohaterkami.
Ćwiczenie 7
Napisz liczący co najmniej 100 słów tekst, w którym wyjaśnisz, jaki sposób kobiecego postępowania symbolizuje imię Penelopy.
輸
醙
醙
難
w żaby. Filemon i Baucis żyli jeszcze długie lata, pełniąc służbę
kapłańską w nowej świątyni, aż pewnego dnia wrośli w ziemię jako
dwa drzewa, pniami ze sobą, złączone. Było to spełnienie ich
ostatniej prośby: umrzeć razem, aby jedno nie patrzyło na śmierć
drugiego. W gałęziach drzew ptaki ścieliły sobie gniazda,
a podróżni, wypoczywając w ich cieniu, opowiadali historię
o niegodnych mieszkańcach jeziora i pobożnych staruszkach. Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, s. 59–60.
Dla nauczyciela
Autorka: Marzenna Śliwka
Przedmiot: Język polski
Temat: Bohaterowie mitologii greckiej jako archetypy ludzkich postaw i zachowań
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.
- Czytanie utworów literackich. Uczeń:
- interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
- rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
- rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
- porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
- przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
- wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
- rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
- Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
- przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
- analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
- odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki; II. Kształcenie językowe.
- Zróżnicowanie języka. Uczeń:
