Królowa Bona Sforza - Władczyni Polski i jej Wpływ na Kulturę i Politykę | Notatki Historia

Bona Sworza d'Aragona

Bona Sforza d'Aragona przyszła na świat 2 lutego 1494 w Vigevano, w pobliżu

Pawii jako córka Izabeli Aragońskiej i Gian Galeazza Sforzy, księcia Mediolanu.

Na chrzcie otrzymała imie Bona Maria. Nie zaznała prawie wcale ojcowskiego

uczucia, ponieważ książę zmarł w kilka zaledwie miesięcy po jej narodzinach.

Od tego momentu zaczyna się pasmo nieszczęść i tragedii rodzinnych, jakich

przyszło doświadczyć małemu dziecku. Latem 1496 roku zmarła jej młodsza

siostra, a w trzy lata później król Ludwik XII nakazał wywieźć do Francji jej

starszego brata Franciszka. Na domiar wszystkiego w 1501 roku umiera jej

starsza siostrzyczka Hipolita. W czasach dorastania przyszłej królowej

państewka włoskie przeżywały wiele dramatycznych chwil i obcych najazdów.

W czasie jednego z nich wojska francusko-hiszpańskie podbiły Neapol, w

którym po ucieczce z Mediolanu znalazła schronienie księżna i jej dwie młode

córki. Zostały skazane na wygnanie, lecz opowiedzenie się matki po stronie

króla Hiszpanii Ferdynanda Katolickiego, pozwoliło im wrócić z tułaczki, a matce

objąć w 1501 roku władze nad księstwami Bari i Rossano. Chcąc odzyskać

znaczenie polityczne i swe dawne posiadłości dążyła ona do jak

najkorzystniejszego wydania za mąż Bony (jej siostra Hipolita zmarła wcześniej

podczas rocznego pobytu na wyspie Ischia). Pierwsze próby zakończyły się

niepowodzeniem ze względu na niekorzystne położenie polityczne Izabeli, ale

dzięki wsparciu cesarza Maksymiliana (Habsburga) i w wyniku podjętych przez

niego działań został znaleziony odpowiedni kandydat, który zadowalał i matkę,

i córkę. Jej mężem okazał się stateczny 51-letni Zygmunt I, król polski i

wielki książę litewski. Panował on na tronie polskim od 1506 roku. W tych

czasach nie brano pod uwagę różnic wiekowych pomiędzy kandydatami do

stanu małżeńskiego, a liczyły sie tylko stany majątkowe i "krew ". Wszystko

zostało wiec postanowione i oto wczesna wiosna 1518 roku 24-letnia Bona na

czele licznej świty i wozów wypełnionych wianem wyruszyła ze słonecznej Italii

w długą, bo trwająca sześć tygodni podróż do zimnego, północnego kraju. Po

przybyciu do Krakowa młodziutka Bona przekonała się na własne oczy, ze dwór

królewski nie składał się z barbarzyńców, lecz otaczali ją panowie polscy,

świetnie władający łacina Cycerona. Uroczystości zaślubin i koronacji Bony

odbyły się w Krakowie 18 kwietnia 1518 roku. Po ślubie Zygmunt był

zakochany prawie do szaleństwa w swej młodej i urodziwej żonie. Uwielbiał jej

wdzięki, chwalił sobie jej wykształcenie i wykwintny dowcip, a nie widział jej

wad i ujemnych stron charakteru, którymi w przyszłości zatruwała mu

życie.Na wzgórzu wawelskim Bona napotkała dzieci Zygmunta z pierwszego

małżeństwa z Barbara: dziewiętnastoletniego Jana, późniejszego biskupa

wileńskiego i poznańskiego, pięcioletnią Jadwigę, która w przyszłości została

zona Joachima II, elektora brandenburskiego i małą Annę, która zmarła w 1520

roku. Macocha nie przejawiała większej troski o los swych pasierbów. Na

podstawie licznych dokumentów można sądzić, że Bona była wierną żoną i

początkowo przykładną matką dla swych dzieci, które przyszły na świat w

latach 1519-1527. Jako pierwsza urodziła sie Izabela, której mężem w

przyszłości został Jan Zapoyla, król Węgier. W 1520 przyszedł na świat

upragniony syn Zygmunt August, który z miejsca stał się jej ulubieńcem. Dwa

lata później królowa powiła Zoﬁe, a w 1523 roku Annę, która poślubiła

wojewodę siedmio-grodzkiego i króla Polski Stefana Batorego. Ostatnia córka

była Katarzyna (1526), która została zona Jana III Wazy, króla Szwecji. Jako

ostatnie dziecko powiła Bona Olbrachta, który jednak zmarł zaraz po urodzeniu,

co spowodowało, że więcej nie mogła już mieć dzieci. Wszystkie nadzieje

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Królowa Bona Sforza - Władczyni Polski i jej Wpływ na Kulturę i Politykę i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

Bona Sworza d'Aragona Bona Sforza d'Aragona przyszła na świat 2 lutego 1494 w Vigevano, w pobliżu Pawii jako córka Izabeli Aragońskiej i Gian Galeazza Sforzy, księcia Mediolanu. Na chrzcie otrzymała imie Bona Maria. Nie zaznała prawie wcale ojcowskiego uczucia, ponieważ książę zmarł w kilka zaledwie miesięcy po jej narodzinach. Od tego momentu zaczyna się pasmo nieszczęść i tragedii rodzinnych, jakich przyszło doświadczyć małemu dziecku. Latem 1496 roku zmarła jej młodsza siostra, a w trzy lata później król Ludwik XII nakazał wywieźć do Francji jej starszego brata Franciszka. Na domiar wszystkiego w 1501 roku umiera jej starsza siostrzyczka Hipolita. W czasach dorastania przyszłej królowej państewka włoskie przeżywały wiele dramatycznych chwil i obcych najazdów. W czasie jednego z nich wojska francusko-hiszpańskie podbiły Neapol, w którym po ucieczce z Mediolanu znalazła schronienie księżna i jej dwie młode córki. Zostały skazane na wygnanie, lecz opowiedzenie się matki po stronie króla Hiszpanii Ferdynanda Katolickiego, pozwoliło im wrócić z tułaczki, a matce objąć w 1501 roku władze nad księstwami Bari i Rossano. Chcąc odzyskać znaczenie polityczne i swe dawne posiadłości dążyła ona do jak najkorzystniejszego wydania za mąż Bony (jej siostra Hipolita zmarła wcześniej podczas rocznego pobytu na wyspie Ischia). Pierwsze próby zakończyły się niepowodzeniem ze względu na niekorzystne położenie polityczne Izabeli, ale dzięki wsparciu cesarza Maksymiliana (Habsburga) i w wyniku podjętych przez niego działań został znaleziony odpowiedni kandydat, który zadowalał i matkę, i córkę. Jej mężem okazał się stateczny 51-letni Zygmunt I, król polski i wielki książę litewski. Panował on na tronie polskim od 1506 roku. W tych czasach nie brano pod uwagę różnic wiekowych pomiędzy kandydatami do stanu małżeńskiego, a liczyły sie tylko stany majątkowe i "krew ". Wszystko zostało wiec postanowione i oto wczesna wiosna 1518 roku 24-letnia Bona na czele licznej świty i wozów wypełnionych wianem wyruszyła ze słonecznej Italii w długą, bo trwająca sześć tygodni podróż do zimnego, północnego kraju. Po przybyciu do Krakowa młodziutka Bona przekonała się na własne oczy, ze dwór królewski nie składał się z barbarzyńców, lecz otaczali ją panowie polscy, świetnie władający łacina Cycerona. Uroczystości zaślubin i koronacji Bony odbyły się w Krakowie 18 kwietnia 1518 roku. Po ślubie Zygmunt był zakochany prawie do szaleństwa w swej młodej i urodziwej żonie. Uwielbiał jej wdzięki, chwalił sobie jej wykształcenie i wykwintny dowcip, a nie widział jej wad i ujemnych stron charakteru, którymi w przyszłości zatruwała mu życie. Na wzgórzu wawelskim Bona napotkała dzieci Zygmunta z pierwszego małżeństwa z Barbara: dziewiętnastoletniego Jana, późniejszego biskupa wileńskiego i poznańskiego, pięcioletnią Jadwigę, która w przyszłości została zona Joachima II, elektora brandenburskiego i małą Annę, która zmarła w 1520 roku. Macocha nie przejawiała większej troski o los swych pasierbów. Na podstawie licznych dokumentów można sądzić, że Bona była wierną żoną i początkowo przykładną matką dla swych dzieci, które przyszły na świat w latach 1519-1527. Jako pierwsza urodziła sie Izabela, której mężem w przyszłości został Jan Zapoyla, król Węgier. W 1520 przyszedł na świat upragniony syn Zygmunt August, który z miejsca stał się jej ulubieńcem. Dwa lata później królowa powiła Zofie, a w 1523 roku Annę, która poślubiła wojewodę siedmio-grodzkiego i króla Polski Stefana Batorego. Ostatnia córka była Katarzyna (1526), która została zona Jana III Wazy, króla Szwecji. Jako ostatnie dziecko powiła Bona Olbrachta, który jednak zmarł zaraz po urodzeniu, co spowodowało, że więcej nie mogła już mieć dzieci. Wszystkie nadzieje

dynastyczne położyła więc w Zygmuncie Auguście, dziedzicu polskiego królestwa. Zygmunt August trzy razy zawiódł matkę, odchodząc od wiary katolickiej, ulegając czarnej magii i namowom pogańskich przyjaciół. Zawiódł również naród polski, nie dając mu gospodarza tak wspaniałej monarchii. Wszystkie trzy małżeństwa zawarł wbrew woli matki i większości polskiego narodu, w sposób nieodpowiedzialny i pochopny. Los pokarał go bezdzietnością i szybkimi zgonami schorowanych żon, a także własną szybką śmiercią, która odebrała mu berło i majestat polskiego króla.Potomstwo Bony Sforzy i Zygmunta Starego:Izabela (1519-1559) - królowa węgierska Zygmunt August - król Polski, wielki książę Litwy Zofia (1522-1575) - księżna brunszwicka Anna (1523-1596) - król Polski i wielka księżna Litwy Katarzyna (1526-1583) - królowa szwedzka Wojciech Olbracht - zmarł w wyniku przedwczesnych narodzin 20 września 1527 r. Izabela Aragońska była kobietą bardzo zaradną i umiejącą dopiąć założonego celu. Potrafiła sprawnie zarządzać swoimi dobrami, które zaczęły w krótkim czasie przynosić znaczne profity. Pozwoliło to matce na zapewnienie córce starannego wykształcenia. Jak na ówczesne czasy Bona potrafiła zdobyć wykształcenie, o jakim nawet nie śniło się polskim córkom królewskim. Jej nauczycielem był Crisostomo Colonna, członek Akademii Pontana, a nad jej wychowaniem czuwał również Antonio Galateo. Bona poznała dzięki nim dzieła Wergiliusza, Cycerona i Ojców Kościoła, nauczyła się wypowiadać w uczony sposób, posiadła również wiedzę z zakresu historii, prawa, administracji i teologii. Była osobą gospodarną, oszczędną, a jednocześnie potrafiącą wywierać wpływ na ludzi. Wykazywała przy tym ambicję we wszystkich swoich działaniach.Działalność gospodarcza Bony Celem jej wszelkich poczynań w tym zakresie było zabezpieczenie własnych interesów i zbudowanie podstaw majątkowych służących do umocnienia dynastii ostatnich Jagiellonów. Jej działalność była przeważnie zgodna z posunięciami jej męża, który oddzielił dochody publiczne od skarbu królewskiego i zrealizował częściowe oddłużenie skarbu. Poświęcił wiele czasu na rewindykacje do skarbu dóbr koronnej domeny królewskiej, znajdujących się na niekorzystnych warunkach w zastawach wierzycieli. Z chwila przybycia do Polski przystąpiła energicznie do przejmowania we własne ręce zastawionych królewszczyzn w Koronie i na Litwie, wykupując je od wierzycieli, którymi byli przeważnie magnaci. Tym sposobem, mając na względzie umacnianie władzy królewskiej, dbała o własne interesy. W krótkim czasie w samej Koronie stała sie właścicielką 16 miast i 191 wsi. Jej zyski znacznie wzrosły po uporządkowaniu zarządów na wzór neapolitanki i poczynieniu niezbędnych inwestycji. W 1533 r. Królowa Bona wykupiła od kanclerza Olbrachta Gasztołda za pieniądze zebrane przez szlachtę podlaską, chcąc wydobyć się z pod ucisku tego magnata, dobra królewskie na Podlasiu: Bielsk, Brańsk, Kleszczele, wraz z ich tzw. Przedmieściami: Kuzawą (dawniej Babicze), Połówce, Zubacze oraz wieś Nurzec obecnie Czeremcha. Do 1524 roku Bona posiadała już, jako nadania królewskie, księstwa pińskie i kobryńskie, dobra sieluckie i bardzo duży pas puszczy w okolicach Narwi, a jej następnym celem była rewindykacja królewszczyzn na Podlasiu. Bielsk w okresie administracji królowej Bony W roku 1532 ludność ziemi bielskiej zwróciła się do Królowej Bony o wykupienie tej ziemi z rąk niepopularnego starosty Olbrachta Gasztołda. Aby przyśpieszyć termin wykupu dobrowolnie opodatkowali się zbierając sumę 5000 złotych węgierskich i 2700 kop groszy litewskich. W dniu 22 grudnia 1533r. ziemia bielska wraz z: Brańskiem, Bielskiem, Kleszczelami, Narwią i Surażem oraz ze wszystkimi wsiami i dochodami do nich należącymi poszła w

ogółowi szlachty traktowanie dochodów z domen królewskich, jako prywatnego majątku bez przeznaczania ich na cele państwowe. Wyrazem protestów szlacheckich były konstytucje sejmowe wydane pod koniec lat trzydziestych, które ograniczyły wykup ziem przez panujących władców i upoważnione osoby. W czasie sejmu w 1544 roku przeciwko poczynaniom gospodarczym królowej ostro zaprotestowała magnateria litewska. Przed wyjazdem Bony z Polski do Włoch szlachta zarzucała jej powszechnie uprawianie gospodarki rabunkowej, która w efekcie doprowadziła m.in. do zniszczenia znacznych połaci lasów. W roku 1545 polska królowa dokonała korzystnej zamiany swej oprawy ślubnej na majątki leżące na terenie Mazowsza. Jej stan posiadania powiększył się o 35 miast i 253 wsie. Nowa oprawa obejmowała w woj. mazowieckim 12 starostw grodowych, w tym także starostwo łomżyńskie, obok ciechanowskiego, czerskiego, kamieńczykowskiego, liwskiego, makowskiego, nurskiego, różańskiego, warszawskiego, wiskiego, wyszogrodzkiego i zakroczymskiego. W 1575 r. do starostwa (grodowego) łomżyńskiego należały cztery miasta królewskie: Łomża, Kolno, Nowogród i Zambrów Tu także, jak i na Litwie, rozwinęła swe talenty organizatorskie lokując nowe osady i nadając przywileje miastom oraz dbając o rozwój rzemiosła i handlu. Najwięcej korzyści z przedsięwzięć Bony odniosły takie miasta, jak: Warszawa, Łomża, Płock i Gostynin. Polityka wewnętrzna. Żona Zygmunta Starego po przybyciu do Polski stała się w krótkim czasie gorącą orędowniczka polityki, mającej na celu wzmocnienie panującej dynastii w oparciu o wzorzec włoski. Pierwsze dziesięciolecie jej panowania wypełniły zabiegi dotyczące wprowadzenia zasady dziedziczności tronu królewskiego. Przyczyniła sie w niemałym stopniu do wprowadzenia na tron polski 9-letniego syna Zygmunta Augusta. Jego elekcja została sprytnie poprzedzona wyniesieniem królewicza na stolec Wielkiego Księstwa Litewskiego i była jawnym szantażem wobec szlachty. Zastosowane wówczas metody wyboru króla nie znalazły uznania wśród społeczeństwa i w konsekwencji doprowadziły po śmierci monarchy i do wprowadzenia wolnej elekcji z udziałem całej szlachty. W celu wzmocnienia władzy męża wielka księżna litewska popierała idee separatystyczne na Litwie. Była przekonana, ze księstwo litewskie, jako dziedziczna domena Jagiellonów, podnosi ich autorytet i służy umocnieniu dynastii. Aby zyskać poparcie drobnej i średniej szlachty litewskiej, była przychylna jej walce z magnateria. Postępowanie to miało na celu strzeżenie jej prywatnych interesów na Litwie. Doszło nawet do tego, ze w roku 1544 opowiedziała sie przeciwko przekazaniu władzy na Litwie Zygmuntowi Augustowi, obawiając sie uszczuplenia intraty z posiadanych tam majątków. Królowa zdawała sobie doskonale sprawę z tego, ze umocnienie władzy monarszej w znacznej mierze zależy od wielkości prywatnej własności królewskiej. W krótkim czasie wykupiła z rak magnatów liczne zastawione dobra królewskie, które stały sie dochodowa inwestycja. Z jej mądrej polityki wewnętrznej korzystały miasta, kupcy i rzemieślnicy zarówno na Litwie, jak i w Koronie.Polityka zagraniczna Najwięcej kłopotów królowej sprawiała kwestia Księstwa Bari, z którego pochodziła i które uważała za swoją prywatną dziedzinę. Prowadząc aktywnie politykę zagraniczna polska monarchini czyniła starania w celu zawarcia sojuszu z Francja, dbała o poprawne stosunki z Turcja i prowadziła aktywna politykę na ziemiach czeskich i węgierskich. Wszystkie jej działania były skierowane przeciwko dynastii Habsburgów i Hohenzollernów, którzy jej zdaniem stanowili największe zagrożenie dla polskiej państwowości. Przeciwwagę dla tych dynastii widziała w sojuszu polsko-francuskim. Zbliżeniu

miedzy dwoma narodami miał służyć traktat zawarty w roku 1534, który jednak nie został ratyfikowany z powodu klęski Franciszka I w bitwie pod Pawia (1525). Nie powiodły sie tez próby małżeństw pomiędzy dwiema dynastiami. Rywalizacje z Habsburgami prowadziła Bona także na terenie Czech i Węgier. Po śmierci Ludwika Jagiellona namawiała swego męża do ubiegania sie o obie sukcesje. Aby zrealizować swa myśl polityczna, wydala w 1539 r. najstarsza córkę Izabelę za króla Węgier Jana Zapolya. Wroga polityka królowej wobec dynastii Habsburgów stała się przyczyną licznych kłopotów na terenie Włoch. W roku 1524 cesarz Karol V przez pewien czas blokował przejęcie spadku po matce Bony. W ostatecznym rozrachunku polska władczyni poniosła porażkę w rywalizacji z Habsburgami. Wyrazem tego były późniejsze małżeństwa jej syna z Elżbietą i Katarzyną, córkami cesarza Ferdynanda I. Chcąc osłabić zagrożenie ze strony Habsburgów i Hohenzollernów popierała czynnie prymasa Jana Laskiego w jego staraniach zmierzających do całkowitego usunięcia Zakonu Krzyżackiego z Prus. W poczet jej zasług należy zaliczyć zawarcie w roku 1524 sojuszu z książętami Pomorza Zachodniego, z księciem meklemburskim Henrykiem i królem duńskim Fryderykiem I. W roku 1525 doszło do złożenia hołdu Zygmuntowi I przez elektora pruskiego księcia Albrechta Hohenzollerna. Akt ten był uwieńczeniem licznych starań i zabiegów politycznych polskiej władczyni. W następnych latach monarchini nie dopuściła do uzyskania sukcesji lenna pruskiego przez elektorów brandenburskich.Wkład królowej Bony w krzewienie włoskiej kultury Za panowania monarchini nastąpił znaczący rozwój kultury muzycznej. Jej zamiłowanie do muzyki zaowocowało reorganizacją i rozbudową kapeli królewskiej. Stało się to dzięki mecenatowi ze strony Bony i jej dworu. Królowa zadbała także o rozwój teatru oraz patronowała polskim poetom - Janowi Dantyszkowi i Andrzejowi Krzyckiemu. Dzięki Bonie i jej dworowi rozpowszechniła się w Polsce i na Litwie pośród przedstawicieli bogatej szlachty i mieszczaństwa moda włoska, która zaczęła stopniowo wypierać wschodni styl ubierania się. Królowa Bona była również kolekcjonerką dzieł sztuki. Zapoczątkowała unikatowy zbiór arrasów na Wawelu, sprowadzała z zagranicy wazy antyczne i słynne włoskie obrazy. W Łobzowie założyła najpiękniejsze w Polsce ogrody włoskie, a na Wawelu zwierzyniec. Urozmaiceniu uległa wreszcie kuchnia dworska, gdzie oprócz dotychczas preferowanych tłustych mięsnych potraw, niepośrednią role zaczęły odgrywać warzywa, nieznane dotychczas na polskich stolach, jak: kalafiory, szpinak, pomidory, fasolka szparagowa, karczochy, brokuły, seler, pietruszka, pory i kapusta.Ze słonecznej Italii całymi pakami sprowadzano makaron włoski, bez którego nie mogła obyć sie królowa. Na stolach pojawiały się coraz bardziej wykwintne dania. Na porządku dziennym stało sie powszechne stosowanie zamorskich przypraw korzennych. Wzrosło spożycie wina, które zaczęło stopniowo wypierać ze stołów szlacheckich i magnackich staropolskie miody. Bez węgrzyna i słodkiej malmazyi nie mogło się odbyć żadne znaczące przyjecie. Królowa sprowadziła do Polski licznych włoskich ogrodników, którzy założyli wspaniale ogrody w Krakowie i w jej prywatnych posiadłościach w Koronie i na Litwie. Wbrew pokutującym dość powszechnie opiniom królowa Bona i jej dwór nie odegrały znaczącej roli we wprowadzeniu i rozpowszechnieniu w Polsce form renesansu włoskiego. Decydująca role w rozwoju artystycznym kraju należy przypisać jej małżonkowi Zygmuntowi i jego następcy, Zygmuntowi Augustowi. Nie można jednak odmówić Bonie Sforzy całkowitego braku zainteresowania sprawom związanym z budownictwem i architektura. Za

Bogucka - Bona Sforza 1998, Ossolineum;III. Wojciech Pociecha - "Królowa Bona: czasy i ludzie Odrodzenia " 1957,IV. "Wikipedia" - http://www.wikipedia.pl

Królowa Bona Sforza - Władczyni Polski i jej Wpływ na Kulturę i Politykę, Notatki z Historia

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Królowa Bona Sforza - Władczyni Polski i jej Wpływ na Kulturę i Politykę i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!