Pobierz bpz_2wykład Atlas mozgu i więcej Notatki w PDF z Psychologia biologiczna tylko na Docsity!
- Funkcja p ł ynu mózgowo-rdzeniowego (PMR)
- PMR to ciecz wypełniająca przestrzenie w obrębie mózgowia i rdzenia
kręgowego.
- Produkowany codziennie (ok. 500–600 ml/dobę), a jego objętość krążąca
to ok. 120–150 ml — oznacza to ciągłą produkcję i wymianę.
- Usuwa metabolity i zbędne produkty przemiany materii z OUN (np.
neuroprzekaźniki, białka, jony).
- Chroni mechanicznie mózg i rdze ń kr ę gowy, pełniąc funkcję
„poduszki”.
- Bierze udział w regulacji homeostazy, ciśnienia wewnątrzczaszkowego i
pH.
- Odwodnienie może zahamować produkcję PMR i spowodować
zaburzenia funkcji OUN, a nawet doprowadzić do śmierci szybciej niż brak
jedzenia.
- Kr ąż enie p ł ynu mózgowo-rdzeniowego
- Miejsce produkcji:
- Głównie sploty naczyniówkowe komór mózgowych (komory boczne, III,
IV).
- Zbudowane są z komórek śródbłonka i ependymocytów — nie są to
neurony.
- Droga przep ł ywu:
- Komory boczne → otwory międzykomorowe (Monro) → komora III
- Komora III → wodociąg mózgu (Sylwiusza) → komora IV
- Komora IV → otwory boczne (Luschki) i pośrodkowy (Magendiego) →
przestrzeń podpajęczynówkowa
- Część płynu spływa do kanału centralnego rdzenia kręgowego
Wch ł anianie i wydalanie:
- PMR jest wch ł aniany do uk ł adu ż ylnego przez ziarnistości pajęczynówki
do zatok opony twardej (gł. zatoki strzałkowej górnej)
- Następuje filtracja i eliminacja z OUN
- Opony mózgowo-rdzeniowe
- Opona twarda (dura mater) – najbardziej zewnętrzna
- Przylega do czaszki, tworzy przegrody (np. sierp mózgu, namiot
móżdżku)
- Bogata w naczynia krwionośne
- Opona paj ę cza (arachnoidea) – środkowa
- Cienka, przezroczysta, uboga w naczynia
- Oddzielona od opony miękkiej przestrzenią podpajęczynówkową
- Opona mi ę kka (pia mater) – wewnętrzna
- Bezpośrednio przylega do mózgowia, unaczyniona
- Wraz z przestrzenią podpajęczynówkową otacza mózg i rdzeń
- Przestrze ń podpaj ę czynówkowa i komory mózgu
- Przestrze ń podpaj ę czynówkowa: między pajęczynówką a oponą
miękką — wypełniona PMR
- Uk ł ad komorowy:
- 2 komory boczne (po jednej w każdej półkuli mózgu)
- Komora trzecia (przyśrodkowo)
- Komora czwarta (tylny dół czaszki)
- Połączone z kana ł em centralnym rdzenia kr ę gowego
- Całość stanowi ciągły system przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego
- Pie ń mózgu – ogólna charakterystyka
- Pień mózgu to najstarsza ewolucyjnie i najbardziej podstawowa część
mózgowia.
- Łączy mózg z rdzeniem kręgowym i pośredniczy w przekazywaniu
informacji czuciowych i ruchowych.
- W jego wnętrzu biegnie wodoci ą g Sylwiusza, który łączy komor ę III z
komor ą IV.
- W tylnej części komory czwartej do pnia mózgu przylega mó ż d ż ek.
- Struktury anatomiczne pnia mózgu
- Pień mózgu składa się z trzech głównych części:
- Ś ródmózgowie (mesencephalon) – zawiera m.in. konary mózgu, jądra
wzgórków pokrywy (czworogóry), wodociąg mózgu.
- Przykład: konary mózgu, które biegną po obu stronach śródmózgowia.
- Rdze ń przed ł u ż ony (medulla oblongata) – pozycja i pochodzenie
- Jest najni ż ej po ł o ż on ą (kaudaln ą ) częścią pnia mózgu.
- Bezpo ś rednio przechodzi w rdze ń kr ę gowy – kontynuuje jego
segmentową budowę.
- Struktura filogenetycznie bardzo stara, odpowiadająca za
podstawowe funkcje ż yciowe.
- Podobie ń stwo do rdzenia kr ę gowego
- Budowa warstwowa:
- Istota bia ł a na zewn ą trz – wiązki aksonów tworzące tory nerwowe
(„autostrady”).
- Istota szara wewn ą trz – skupiska ciał komórek nerwowych, tworzących
j ą dra.
- Wi ą zki istoty bia ł ej:
- Przewodzą impulsy czuciowe z obwodu do mózgowia (w górę).
- Przewodzą impulsy ruchowe z mózgowia do efektorów (w dół).
- J ą dra w rdzeniu przed ł u ż onym
- J ą dra nerwów czaszkowych – odbierają informacje sensoryczne i/lub
wysyłają ruchowe z/na obwód (m.in. dla nerwów IX, X, XI, XII).
- J ą dra czuciowe – odbierają pierwotne informacje z cia ł a (np. ból,
temperatura, ciśnienie).
- J ą dra ruchowe/automatyk funkcji ż yciowych:
- O ś rodek oddechowy – generuje rytmiczne impulsy do mięśni
oddechowych.
- O ś rodek kaszlu, kichania, wykrztuszania, wymiotów – pierwotne
odruchy ratujące życie.
- Regulacja pracy serca i naczy ń krwiono ś nych – m.in. przez jądra
nerwu błędnego.
- Znaczenie kliniczne
- Medulla oblongata to struktura krytyczna dla ż ycia – jej uszkodzenie
może być ś miertelne.
- Guzy, nowotwory, krwotoki w obr ę bie rdzenia przed ł u ż onego:
- Są trudne do leczenia chirurgicznego.
- Zwykle mają z ł y rokowanie ze względu na lokalizację i funkcję.
- Nawet drobne zmiany mogą prowadzić do utraty podstawowych funkcji
życiowych (oddech, krążenie).
- Przypomnienie: Segmentowa budowa
- Rdzeń przedłużony zachowuje segmentowy uk ł ad zbliżony do rdzenia
kręgowego:
- Po jednej parze nerwów na każdy segment.
- Struktury parzyste i symetryczne po obu stronach (lewej i prawej).
- Lateralizacja krzy ż owa w uk ł adzie nerwowym
- Układ nerwowy człowieka jest zlateralizowany i skrzy ż owany:
- Lewa pó ł kula kontroluje prawą stronę ciała.
- Prawa pó ł kula kontroluje lewą stronę ciała.
- Dotyczy to zarówno:
- Ruchów (uk ł ad piramidowy),
- jak i czucia (drogi czuciowe, np. dotyk, propriocepcja).
- Skrzy ż owanie dróg nerwowych w rdzeniu przed ł u ż onym
a) Skrzy ż owanie wst ę g (decussatio lemniscorum) – drogi czuciowe
- Lokalizacja: rdze ń przed ł u ż ony.
- Informacje z receptorów dotykowych i proprioceptywnych (czucia
głębokiego) krzy ż uj ą si ę tutaj i trafiają do wzgórza, a stamtąd do kory czuciowej.
b) Skrzy ż owanie piramid (decussatio pyramidum) – drogi ruchowe
- Lokalizacja: dolna cz ęść rdzenia przed ł u ż onego.
- Aksony neuronów piramidowych z kory ruchowej przechodzą na stronę
przeciwną (ok. 80–90% włókien).
- Tworzą one drog ę korowo-rdzeniow ą boczn ą , która dociera do
motoneuronów w rdzeniu kręgowym.
- Neurony piramidowe i droga piramidowa
- Neurony piramidowe:
- Znajdują się w pierwszorz ę dowej korze ruchowej (area 4, Brodmann).
- Charakteryzują się trójkątnym kształtem ciała komórki.
- Ich aksony tworzą drog ę piramidow ą , która biegnie przez:
- Torebkę wewnętrzną → konary mózgu → most → rdze ń przed ł u ż ony
(skrzy ż owanie piramid) → rdzeń kręgowy.
- J ą dra pasma samotnego (nucleus tractus solitarius, NTS)
- Grupa jąder w rdzeniu przedłużonym.
- Odbierają informacje z:
- Anatomicznie: centralna część pnia mózgu, położony nad rdzeniem
przedłużonym i poniżej śródmózgowia.
- Funkcja podstawowa: most między móżdżkiem a pozostałymi
strukturami OUN (stąd nazwa “pons” = most).
Most jako centrum przeka ź nikowe
- Informacje z mó ż d ż ku (np. z lewej półkuli) przechodzą do lewej części
mostu, a stamtąd:
- wst ę puj ą do górnych struktur mózgowia (np. wzgórza, kory),
- zst ę puj ą do rdzenia kręgowego i dalej na obwód.
- Informacje z przodomózgowia wchodzą do mostu przez konary mózgu,
a następnie mogą być przekazane do móżdżku.
- Budowa wewn ę trzna mostu
- Istota bia ł a zewn ę trzna: zawiera wiązki aksonów (drogi nerwowe).
- Istota szara wewn ę trzna: skupiska ciał neuronów – j ą dra mostowe.
- Jądra te mają funkcje sensoryczne, motoryczne i autonomiczne – wiele z
nich łączy się z móżdżkiem przez ś rodkowe konary mó ż d ż ku.
- Miejsce sinawe (Locus coeruleus)
Lokalizacja i anatomia
- Znajduje się w grzbietowej cz ęś ci mostu, blisko dna komory IV.
- Ma trójk ą tny kszta ł t i barwę niebieskawą (sina) ze względu na
zawartość melaniny w cytoplazmie neuronów.
- Nazwa pochodzi z łaciny: locus coeruleus = „miejsce sinawe”.
Charakterystyka neuronów
- Neurony noradrenergiczne – największe skupisko takich neuronów w
mózgu.
- Ciała neuronów są du ż e, przypominające kształtem „ziemniaka” lub
„kawałek pizzy”.
- Jest ich tylko kilkaset tysi ę cy, ale ich znaczenie jest ogromne.
- Funkcje miejsca sinawego
- G ł ówne ź ród ł o noradrenaliny w mózgu (szczególnie dla
przodomózgowia).
- Neurony miejsca sinawego:
- projektuj ą do wielu obszarów mózgu – kory mózgowej, hipokampa,
ciała migdałowatego, podwzgórza.
- bior ą udzia ł w regulacji:
- czuwania i snu (aktywacja podczas stanu gotowości),
- reakcji stresowej (współdziałają z osią HPA),
- uwagi, koncentracji, uczenia si ę i pami ę ci,
- modulacji emocji.
- Kliniczne znaczenie Locus coeruleus
- Neuroprzeka ź nik noradrenalina z LC wpływa na:
- regulację nastroju,
- poziom lęku i napięcia,
- plastyczność synaptyczną.
- Zaburzenia w funkcji LC obserwuje się w:
- depresji, zaburzeniach l ę kowych, ADHD,
- chorobie Parkinsona i Alzheimera – LC ulega wczesnej
neurodegeneracji.
Podsumowanie: rola mostu i LC
- Locus coeruleus i transmisja noradrenergiczna
- Locus coeruleus (miejsce sinawe) – główne źródło noradrenaliny w
mózgu.
- Aksony LC projektują m.in. do:
Struktura Funkcja
Most (pons) Przekazuje informacje między
móżdżkiem a mózgowiem i rdzeniem
kręgowym
Locus coeruleus Główne źródło noradrenaliny w mózgu;
odpowiada za czuwanie, uwagę,
reakcję stresową
Wspólnie tworz ą :
- System aktywuj ą cy pnia mózgu (Ascending Reticular Activating
System – ARAS).
- Koordynują: przytomno ść , czuwanie, uwag ę , emocje, adaptacyjne
reakcje behawioralne.
- Funkcjonalnie łączą się z: uk ł adem limbicznym, kor ą mózgow ą ,
podwzgórzem i wzgórzem.
- Powi ą zania z innymi uk ł adami
- J ą dro pasma samotnego (NTS):
- otrzymuje sygnały z nerwów czaszkowych i koordynuje aktywno ść
uk ł adu autonomicznego.
- Monoaminergiczne j ą dra pnia mózgu (np. LC, jądra szwu):
- integrują informacje z uk ł adu limbicznego (emocje, stres),
- regulują działanie osi HPA (stres hormonalny),
- współdziałają z j ą drem pasma samotnego, tworząc modulatory reakcji
fizjologicznej i emocjonalnej.
- Uk ł ad siatkowaty – definicja i lokalizacja
- Układ siatkowaty ( formatio reticularis ) to rozleg ł a sie ć neuronów
znajdujących się w:
- rdzeniu przed ł u ż onym,
- mo ś cie,
- ś ródmózgowiu.
- Tworzy niejednorodny funkcjonalny zespó ł j ą der mózgowych, który
moduluje aktywno ść ca ł ego mózgowia.
- Wspólne cechy j ą der uk ł adu siatkowatego
- Niewielka liczba neuronów, ale:
- ogromna liczba projekcji – aksony tych komórek rozchodzą się do
niemal wszystkich obszarów mózgu (szczególnie do przodomózgowia).
- Neurony te uwalniaj ą neuromodulatory:
- noradrenalin ę (np. z locus coeruleus),
- serotonin ę (z jąder szwu),
- acetylocholin ę (z jąder cholinergicznych).
- Ich dzia ł anie jest rozproszone, d ł ugofalowe i moduluj ą ce – wpływają
na inne układy, a nie tylko przewodzą sygnał.
Serotoninergiczne Serotonina (5-HT) Jądra szwu (most,
rdzeń,
śródmózgowie)
Nastrój, sen,
apetyt
Cholinergiczne Acetylocholina Most i inne rejony Czuwanie,
pamięć, uczenie
się
- Funkcja: regulacja poziomu aktywno ś ci mózgu
Układ siatkowaty dzia ł a jak pokr ę t ł o intensywno ś ci pracy mózgu:
- Zwi ę kszenie aktywno ś ci uk ł adu siatkowatego:
- budzi nas ze snu,
- zwiększa czujność, uwagę, skupienie,
- podtrzymuje świadomość.
- Zahamowanie uk ł adu siatkowatego:
- prowadzi do senności, zasypiania, utraty świadomości (anestezja).
- Zwi ą zek z funkcjonowaniem poznawczym i zaburzeniami
- Zaburzenia uwagi, koncentracji, zespół nadpobudliwości
psychoruchowej (ADHD) – mogą wynikać z osłabionej aktywności układu
siatkowatego.
- Zaburzenia snu – zakłócenia regulacji cyklu sen–czuwanie.
- Zaburzenia ś wiadomo ś ci (np. śpiączka) – związane z uszkodzeniami
struktur siatkowatych w pniu mózgu.
- Przyk ł ady j ą der uk ł adu siatkowatego i ich funkcje
Poziom aktywno ś ci Stan ś wiadomo ś ci Mechanizm
0 Głęboka anestezja całkowite wyciszenie
pobudzenia korowego
1–2 Głęboki sen dominacja niskich
częstotliwości EEG
3–4 Sen płytki / senny stan
czuwania
przejściowe fale EEG
5 Czuwanie rozproszone częściowa aktywność
korowa
6–7 Uwaga / koncentracja wysoka aktywność
neuronów korowych
8 Hiperuwaga /
patologiczne skupienie
wzmożona, potencjalnie
chorobliwa aktywacja
uwagowa
J ą dro Neuroprzeka ź nik Lokalizacja Funkcja
Locus coeruleus Noradrenalina Most Uwaga, stres
Jądra szwu Serotonina Most,
śródmózgowie,
rdzeń
Nastrój, sen
- Położone przy ś rodkowo (medialnie) w śródmózgowiu.
- Zawiera neurony dopaminergiczne (ok. 60%).
- Wysyła aksony do przodomózgowia, tworząc tzw. mezolimbiczny i
mezokortykalny szlak dopaminowy:
- J ą dro pó ł le żą ce przegrody (nucleus accumbens) – nagroda,
uzależnienia,
- Kora przedczo ł owa – planowanie, podejmowanie decyzji, uwaga,
- Hipokamp – pamięć kontekstowa,
- Cia ł o migda ł owate – emocje, przetwarzanie bodźców warunkowych,
- Zak ł adka obr ę czy i wyspa – integracja sygnałów emocjonalno-
somatycznych.
- Funkcja VTA:
- Pozytywne wzmocnienie, do ś wiadczenie przyjemno ś ci,
- Motywacja, nauka przez nagrod ę ,
- Regulacja nastroju, wp ł yw na zachowania celowe.
b) Istota czarna (Substantia nigra)
- Dzieli się na:
- Pars compacta – dopaminergiczna,
- Pars reticulata – głównie GABAergiczna.
- Odpowiada za:
- kontrol ę ruchów dowolnych (projekcje do jąder podstawy),
- zniszczenie neuronów w tej strukturze → choroba Parkinsona.
- Znaczenie dopaminy w ś ródmózgowiu i jej zaburzenia
- Uk ł ad nagrody – cz ęść wi ę kszego systemu funkcjonalnego
- Tworzą go:
- VTA + j ą dro pó ł le żą ce + kora przedczo ł owa + cia ł o migda ł owate +
hipokamp
- Odpowiada za:
- Motywację do działania,
- Ocenę bodźców jako nagradzających lub karzących,
- Powstawanie uzależnień (narkotyki, hazard, jedzenie, media
społecznościowe),
Obszar projekcji Rola dopaminy Zaburzenia przy
deficycie
Jądro półleżące Przyjemność, motywacja Uzależnienia, anhedonia
Kora przedczołowa Uwaga, planowanie ADHD, depresja
Ciało migdałowate Emocje, lęk PTSD, fobia społeczna
Jądra podstawy Ruch, automatyzmy Parkinson, drżenia
Hipokamp Pamięć, kontekst Dysfunkcja pamięci
emocjonalnej
- Mechanizmy psychopatologiczne: schizofrenia, depresja, ADHD,
mania.
- Modu ł owo ść i wspó ł dzielenie struktur w mózgu
- Uk ł ady funkcjonalne mózgu nie s ą anatomicznie sztywne – to
zespoły struktur współpracujących ze sobą w różnych kontekstach.
- Te same j ą dra nerwowe mog ą nale ż e ć do kilku uk ł adów:
- w zależności od typu aktywności,
- kontekstu bodźca,
- rodzaju neuroprzekaźnika i miejsca projekcji aksonów.
- Przyk ł ad: Pole brzuszne nakrywki (Ventral Tegmental Area – VTA)
- Zale ż no ść : jeden bodziec – wiele reakcji
- Bodziec nagradzaj ą cy (np. jedzenie, muzyka, nagroda spo ł eczna):
- aktywuje uk ł ad siatkowaty → pobudzenie, czujno ść , ekscytacja,
- aktywuje uk ł ad nagrody → oczekiwanie przyjemno ś ci (antycypacja),
- aktywuje uk ł ad limbiczny → emocjonalna interpretacja bod ź ca.
- Wspólny mianownik: aktywacja neuronów dopaminergicznych z VTA:
- wpływ na różne rejony: kora przedczołowa (planowanie), jądro półleżące
(nagroda), hipokamp (pamięć emocjonalna), zakręt obręczy (ocena emocjonalna).
- Wnioski funkcjonalne
- Uk ł ady funkcjonalne w mózgu s ą dynamiczne – współdzielą struktury,
reagują sieciowo.
- J ą dra mózgu nie maj ą jednej roli – mogą być elementem wielu
„układów tematycznych”:
- np. VTA = układ siatkowaty + nagrody + limbiczny.
- To wspó ł dzia ł anie ró ż nych uk ł adów tworzy bogactwo naszych reakcji,
emocji i zachowań.
- Istota czarna (Substantia nigra) – lokalizacja i budowa
- Położona bocznie (lateralnie) względem VTA w śródmózgowiu.
- Zbudowana z dwóch głównych części:
- Pars compacta (SNc) – część dopaminergiczna,
- Pars reticulata (SNr) – część GABA-ergiczna (pełni funkcję wyjściową
układu jąder podstawy).
Uk ł ad Rola VTA
Układ siatkowaty (ARAS) Pobudzanie mózgowia – zwiększenie
czuwania, uwagi, stanu gotowości
Układ nagrody (mezolimbiczny i
mezokortykalny)
Antycypacja przyjemności, motywacja,
przetwarzanie bodźców
nagradzających Układ emocjonalny (limbiczny) Regulacja emocji i nastroju (połączenia
z ciałem migdałowatym i zakrętem
obręczy)
- Ró ż nica mi ę dzy istot ą czarn ą a VTA
- Wzgórze (thalamus) – anatomiczna „fasola” mózgu
- Położone mi ę dzy komor ą trzeci ą a konarami mózgu, nad
podwzgórzem.
- Otacza komorę trzecią, a od góry sąsiaduje z komorami bocznymi.
- Wyglądem przypomina du żą struktur ę fasolowat ą.
Funkcje wzgórza
- G ł ówna rola: stacja przeka ź nikowa informacji czuciowej.
- Informacje zmysłowe (oprócz węchu) trafiają do wzgórza, zanim dotrą do
kory mózgowej:
- Bodźce wzrokowe: gałka oczna → nerw wzrokowy → ciało kolankowate
boczne → wzgórze → kora wzrokowa
- Bodźce czuciowe: rdzeń → pień mózgu → wzgórze → kora
somatosensoryczna
Inhibitory MAO-B / COMT Spowalniają rozkład dopaminy
Głęboka stymulacja mózgu (DBS) Stymulacja jąder podstawy (np. jądra
niskowzgórzowego)
Cecha Istota czarna (SNc) Pole brzuszne nakrywki
(VTA)
Lokalizacja bocznie w śródmózgowiu przyśrodkowo (medialnie)
Szlak Nigrostriatalny Mezolimbiczny /
mezokortykalny
Projekcje do prążkowia (ruch) do układu limbicznego i
kory (nagroda,
motywacja) Funkcja kontrola ruchu motywacja, nagroda,
emocje
Związane zaburzenia choroba Parkinsona uzależnienia, depresja,
ADHD, schizofrenia
Budowa funkcjonalna
- Składa się z kilkudziesi ę ciu j ą der, podzielonych m.in. na:
- Przyśrodkowe (np. jądro przyśrodkowe grzbietowe),
- Boczno-tylne (np. jądro brzuszne tylno-boczne – czucie),
- Ciała kolankowate (boczne – wzrok, przyśrodkowe – słuch),
- Odpowiadają za wst ę pn ą analiz ę bod ź ców jeszcze przed świadomym
przetworzeniem w korze.
- Podwzgórze (hypothalamus) – centrum integracyjne
- Leży pod wzgórzem (stąd nazwa), u podstawy komory trzeciej.
- Składa się z g ę stej grupy j ą der odpowiedzialnych za:
- Regulację homeostazy: temperatury, głodu, pragnienia, cyklu
dobowego.
- Sterowanie uk ł adem autonomicznym i uk ł adem hormonalnym.
- Z podwzgórza wychodzi tzw. lejek (infundibulum) – łączy podwzgórze z
przysadką mózgową.
- Przysadka mózgowa (hypophysis / pituitary gland)
- Znajduje się na szypu ł ce podwzgórza, poza barierą krew–mózg.
- Zbudowana z:
- przysadki przedniej (adenohypophysis) – wydziela hormony po
stymulacji przez hormony uwalniaj ą ce z podwzgórza (np. ACTH, TSH, LH, FSH,
GH),
- przysadki tylnej (neurohypophysis) – uwalnia wazopresyn ę i
oksytocyn ę , produkowane w podwzgórzu.
Po łą czenie z uk ł adem hormonalnym
- Podwzgórze wpływa na przysadkę → przysadka wpływa na inne
gruczoły dokrewne.
- Anatomia aktywacji – jak bodziec uruchamia reakcj ę?
- Bodziec (np. zagro ż enie, egzamin):
- J ą dro pasma samotnego (NTS, pole A2, adrenergiczne) w rdzeniu
przedłużonym:
- Przekazuje sygnał do j ą dra przykomorowego podwzgórza.
- Podwzgórze (PVN – paraventricular nucleus):
- Wydziela CRH do przysadki.
- Przysadka przednia:
- Kora nadnerczy:
- Wydziela kortyzol, który oddziałuje na:
- ciało,
- mózg (zwłaszcza hipokamp i ciało migdałowate).
- Uk ł ady funkcjonalne, które wspó ł pracuj ą z osi ą HPA
- Psychologiczne znaczenie: stres i zapami ę tywanie
- Umiarkowany stres = lepsze zapami ę tywanie:
- Aktywacja układu siatkowatego i HPA → zwiększona uwaga,
koncentracja, plastyczność synaptyczna.
- Egzamin jako bodziec stresowy: stres mobilizuje uwagę i sprzyja
efektywnemu uczeniu się.
- Brak stresu = nuda, s ł abe kodowanie informacji.
- Zbyt silny stres = blokada poznawcza (np. panika, zahamowanie
pamięci roboczej).
- Kluczowa idea: uk ł ady si ę nie wykluczaj ą , lecz wspó ł dzia ł aj ą
- Uk ł ad siatkowaty, autonomiczny, HPA, limbiczny, nagrody – tworz ą
dynamiczn ą sie ć :
- odpowiedź poznawcza, emocjonalna, fizjologiczna i hormonalna
zachodzi równocze ś nie.
- to podstawa zintegrowanego zachowania – przystosowanego,
szybkiego i skutecznego.
Uk ł ad Elementy
wspó ł dzia ł aj ą ce
Funkcja
Układ siatkowaty (ARAS) aktywność czuwania,
uwaga, pobudzenie
Reakcja gotowości,
czujność
Układ autonomiczny serce, oddech, źrenice,
ciśnienie
Fizyczne objawy stresu
Układ limbiczny ciało migdałowate,
hipokamp
Emocje i pamięć
zdarzenia
Układ nagrody VTA, jądro półleżące
- Mi ę dzymózgowie (diencephalon) – wy ż szy modu ł mózgowia
- Nie nale ż y do pnia mózgu – mimo że anatomicznie sąsiaduje z jego
górną częścią.
- Składa się głównie z:
- Wzgórza (thalamus),
- Podwzgórza (hypothalamus),
- Niskowzgórza (subthalamus),
- Nadwzgórza (epithalamus, m.in. szyszynka).
Zalecana definicja pnia mózgu: rdzeń przedłużony + most + śródmózgowie
(potwierdzana w literaturze anatomicznej i pytaniach egzaminacyjnych)
- Hierarchia i pi ę trowa organizacja mózgowia
- Segmentowa zasada budowy widoczna również w mózgowiu – choć
struktury są bardziej złożone niż w rdzeniu kręgowym.
- Im ni ż ej (kaudalnie): bardziej podstawowe, automatyczne, życiowe
funkcje (oddychanie, trawienie, rytm serca).
- Im wy ż ej (dok ł adnie: ku przodowi i górze): bardziej złożone,
wybiórcze, świadome funkcje (percepcja, decyzje, emocje).
- Wzgórze – naczelna stacja przeka ź nikowa sensoryczna
- Po ł o ż one nad podwzgórzem, otacza komor ę trzeci ą.
- Funkcja: przekaźnik informacji czuciowych (z wyjątkiem węchu) do kory
mózgu.
- Zawiera kilkadziesi ą t j ą der, zróżnicowanych pod względem funkcji:
- czuciowe (np. jądro brzuszne tylno-boczne – sygnały dotykowe z ciała),
- wzrokowe (ciało kolankowate boczne),
- słuchowe (ciało kolankowate przyśrodkowe),
- limbiczne (przetwarzanie emocji),
- integracyjne.
- Podwzgórze – naczelny o ś rodek endokrynny i homeostatyczny
- Leży poni ż ej wzgórza, w dolnej cz ęś ci mi ę dzymózgowia.
- Zawiera j ą dra odpowiedzialne za kontrol ę uk ł adów:
- autonomicznego (wegetatywnego) – np. termoregulacja, tętno,
ciśnienie,
- endokrynnego – steruje przysadk ą mózgow ą ,
- emocjonalno-behawioralnego – agresja, popęd seksualny, łaknienie,
sen.
