Pobierz Budowa anatomiczna obręczy miednicznej i więcej Skrypty w PDF z Anatomia człowieka tylko na Docsity!
www.pandm.org
1. Budowa anatomiczna obr ę czy miednicznej
Miednica tworzy zamknięty kręg kostno-stawowy utworzony przez 6 lub 7 kości połączonych 6 lub 7 stawami. Kości wchodzące w skład miednicy to: kość krzyżowa, pojedyncza lub podwójna kość guziczna, dwie kości miedniczne, i dwie kości udowe. Stawy miednicy to: dwa stawy krzyżowo-biodrowe, staw krzyżowo-guziczny, ewentualnie staw międzyguziczny, spojenie łonowe oraz dwa stawy biodrowe. Należy zwrócić uwagę na różnicę w mianownictwie anatomicznym gdyż w Polsce kości udowej i stawów biodrowych nie wlicza się w elementy składowe miednicy. Natomiast w niniejszej pracy ze względu na kompleksowe podejście do tematu miednica będzie rozpatrywana łącznie z tymi elementami.
1.1 Budowa ko ś ci miednicy
1.1.1 Ko ść krzy ż owa Kość krzyżowa utworzona jest przez połączenie pięciu kręgów krzyżowych, duża, trójkątnego kształtu, grzbietowa strona jest wypukła zarówno w płaszczyźnie czołowej, jak i poprzecznej. Strona brzuszna jest odpowiednio wklęsła. Ze wzglądu na położenie u podstawy kręgosłupa nazywana jest często w literaturze, jako jego „fundament”. Znajduje się między dwoma kośćmi biodrowymi. Cechą charakteryzującą tą kość jest jej znaczna zmienność w budowie pomiędzy poszczególnymi osobnikami jak i pomiędzy prawą i lewą stroną tej samej kości oraz jej zmiany w stosunku do wieku. Powierzchnia stawowa kości krzyżowej nazywana jest powierzchnią uchowatą (kształtem przypomina literę L). Tworzą ją pozostałości żebrowe pierwszych trzech segmentów krzyżowych. Powierzchnia uchowata jest ułożona w taki sposób, że jej krótsze ramię (litery L) przebiega pionowo w obrębie pierwszego segmentu krzyżowego, natomiast długie ramię biegnie poziomo przez segment drugi i trzeci (ryc.1).
www.pandm.org Ryc.1 Kość krzyżowa. Powierzchnia uchowata [8]. Według Fryette występują trzy typy budowy kości krzyżowej: A, B i C. Elementem różnicującym tą klasyfikację jest kierunek powierzchni stawowej kości krzyżowej w płaszczyźnie czołowej, wiążący się z kierunkiem wyrostków stawowych górnych kręgu S (przejście lędźwiowo-krzyżowe). Typ A kości krzyżowej zwęża się ku dołowi na poziomie S1 i S2, natomiast na wysokości S3 ulega poszerzeniu. Wyrostki stawowe S1 są zorientowane w płaszczyźnie czołowej. Typ B kości krzyżowej zwęża się ku górze na poziomie S1. Wyrostki stawowe S1 zorientowane są w płaszczyźnie strzałkowej. Typ C natomiast zwęża się ku dołowi po jednej stronie ( jak A) oraz ku górze po drugiej stronie (jak w B). W związku z tym odpowiednio są również zorientowane górne powierzchnie stawowe S1 (ryc.2).
Ryc.2 Typy kości krzyżowych [8].
1.1.2 Ko ść guziczna Kość guziczna zbudowana jest z 4 (rzadziej 5) kręgów guzicznych. Często pierwszy krąg występuje samodzielnie. U podstawy kości znajduje się powierzchnia stawowa łącząca się z wierzchołkiem kości krzyżowej.
1.1.3 Ko ść miedniczna Kość miedniczną tworzą trzy kości, biodrowa, łonowa i kulszowa zrastające się w jedną kość (ryc.3).
www.pandm.org
A B
Ryc.4 A- Główna linia oporu [2]. B- dodatkowo układ beleczek kostnych. Strzałki ilustrują kierunek i zwrot sił [8].
Kość łonowa stanowi dolno-przyśrodkową część kości miednicznej łącząc się z kością łonową strony przeciwnej poprzez spojenie łonowe. Od góry natomiast łączy się z kością biodrową za pomocą gałęzi górnej kości łonowej, która tworzy 1/5 przednią panewki stawu biodrowego. Boczna część tej kości skierowana jest ku kończynie dolnej i stanowi miejsce przyczepu dla wielu mięśni grupy przyśrodkowej uda. Kość kulszowa stanowi dolno-boczną część kości miednicznej. Górna część jej trzonu buduje dno panewki stawu biodrowego i 2/5 jej powierzchni stawowej. W miejscu przejścia trzonu tej kości w gałąź znajduje się guz kulszowy, który jest miejscem przyczepu dla silnych mięśni i więzadeł. Natomiast tuż powyżej przyśrodkowo znajduje się kolec kulszowy, który również stanowi miejsce przyczepu dla mięśni i więzadeł.
1.1.4 Ko ść udowa W opisywanym aspekcie stabilizacji miednicy znaczenie kliniczne ma duża zmienność kąta szyjkowo-trzonowego tzn. kąta między osią szyjki a osią trzonu kości udowej jak i kąta antetorsji czyli kąta między szyjką kości udowej a płaszczyzną czołową [8].
1.2 Budowa stawów miednicy
Łącznie ze stawami poniżej przedstawiono struktury je otaczające, więzadła i powięzie. Mięśnie natomiast zostaną opisana w kolejnym rozdziale.
www.pandm.org
1.2.1 Staw krzy ż owo-biodrowy Staw krzyżowo-biodrowy zaliczany jest do stawów maziówkowych. Wielu badaczy (m.in. Bowen i Cassidy, Schunke, Walker) uważa, że różnice w budowie makroskopowej jak i mikroskopowej chrząstki stawowej wyściełającej powierzchnie stawową biodrową i krzyżową są kwestią sporną. Powierzchnia stawowa kości krzyżowej jest wyściełana chrząstką szklistą natomiast kości biodrowej chrząstką włóknistą, bardziej niebieską, mętną i prążkowaną. Różnią się one również grubością, chrząstka szklista kości krzyżowej jest 3 do 5 razy grubsza od chrząstki włóknistej kości biodrowej. Torebka stawowa składa się z dwóch warstw, zewnętrznej włóknistej oraz wewnętrznej maziowej. Przednia część torebki jest wyraźnie oddzielona od więzadła krzyżowo-biodrowego brzusznego natomiast tylna jej część jest wymieszana z włóknami głębokiego więzadła międzykostnego. Idąc w dół torebka łączy się z okostną pokrywającą kość krzyżową i biodrową. Torebka stawowa wzmacniana jest przez otaczające struktury, powięzie i więzadła. Część z tych elementów wchodzi w skład najsilniejszych mechanizmów stabilizujących miednice a co za tym idzie cały organizm człowieka. Więzadło krzyżowo-biodrowe brzuszne tak naprawdę jest zgrubieniem przedniej i dolnej części torebki stawowej i jest jednym z słabszych więzadeł tej okolicy, jednak, gdy staw krzyżowo-biodrowy staje się nadmiernie ruchomy zawsze dochodzi do osłabienia tego więzadła i jego bolesności. Więzadło krzyżowo-biodrowe międzykostne jest z kolei jednym z najsilniejszych więzadeł w organizmie człowieka. Wypełnia przestrzeń między grzebieniem krzyżowym bocznym a guzowatością biodrową. Włókna biegną wielokierunkowo w dwóch warstwach, głębokiej i powierzchownej. Więzadło krzyżowo-biodrowe grzbietowe długie przebiega nad więzadłem międzykostnym od grzebienia krzyżowego bocznego na wysokości S3 i S4 do kolca biodrowego tylnego górnego (KBTG) i wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego. Przyśrodkowe włókna łączą się z blaszką głęboką powięzi piersiowo-lędźwiowej i rozcięgnem mięśnia prostownika grzbietu, głębsze z mięśniem wielodzielnym a boczne z górnymi pasmami więzadła krzyżowo-guzowego. Podczas ruchu kości krzyżowej jak i napięcia mięśni łączących się z więzadłem dochodzi do zmian jego napięcia. Podczas kontrnutacji i skurczu m. prostownika grzbietu dochodzi do zwiększenia napięcia. Natomiast
www.pandm.org
Ryc.6 Więzadła okolicy lędźwiowo-miedniczno-biodrowej [8].
www.pandm.org Ryc.7 Więzadło krzyżowo-kolcowe i krzyżowo-guzowe [8]. Więzadło biodrowo-lędźwiowe dzieli się na pięć pasm: przednie, górne, dolne, pionowe i tylne. Pasmo przednie przyczepia się do dolnej części wyrostka poprzecznego kręgu L5 i biegnie do brzegu przedniego grzebienia biodrowego wcześniej łącząc się z pasmem górnym, biegnącym od szczytu wyrostka poprzecznego L5. Pasmo tylne zaczyna się wspólnie z pasmem górnym, ale dochodzi do guzowatości biodrowej. Pasmo dolne natomiast przebiega od trzonu i dolnej krawędzi wyrostka poprzecznego L5, skośnie ku dołowi do dołu biodrowego. Pasmo pionowe zaczyna się na przednio-dolnym brzegu wyrostka poprzecznego L5 i biegnie pionowo w dół do tylnej części kresy łukowatej. Więzadło biodrowo-lędźwiowe wykazuje dużą zmienność ilości i kształtu jednak zawsze przyczepia się do wyrostka poprzecznego L5, czasami L4. Przypuszcza się, że jest ono odpowiedzialne za utrzymanie stabilności połączenia krzyżowo-lędźwiowego w płaszczyźnie czołowej i strzałkowej (ryc.7).
Ryc.7 Więzadło biodrowo-lędźwiowe [8].
Powięź piersiowo-lędźwiowa jest bardzo ważnym elementem stabilizującym cały organizm. Dużą rolę odgrywa przy przenoszeniu obciążenia z tułowia na kończynę dolną. Przyczepiają się do niej mięśnie, które stabilizują obręcz biodrową. Ich aktywność przenosi się na powięź zwiększając bądź zmniejszając jej napięcie. Mięśniami tymi są: poprzeczny brzucha, skośny wewnętrzny, najszerszy grzbietu, prostownik grzbietu, wielodzielny i dwugłowy uda. Powięź zbudowana jest z trzech warstw: przedniej, środkowej i tylnej. Warstwa przednia jest cienka, odchodzi od wyrostków poprzecznych, miesza się z więzadłami międzypoprzecznymi, pokrywa przednią część m. czworobocznego lędźwi. Warstwa środkowa stanowiąc początek rozcięgna m. poprzecznego brzucha zaczyna się na
www.pandm.org
Ryc.9 Schemat połączeń powięzi piersiowo-lędźwiowej (po lewej) oraz jej blaszka głęboka (po prawej) [8].
Taki układ powięzi piersiowo-lędźwiowej, która sięga od ramion po miednice łącząc górną i dolną część ciała oraz wiele mięśni w różnych częściach organizmu sprawia, że jest ona niezwykle istotnym elementem zwiększającym stabilność obręczy biodrowej i kręgosłupa lędźwiowego.
1.2.2 Staw krzy ż owo-guziczny (poł ą czenie krzy ż owo-guziczne) Staw krzyżowo-guziczny ma charakter spojenia, choć czasami występuje tu staw maziówkowy. Jest wzmocniony przez więzadła krzyżowo-guziczne brzuszne, grzbietowe i boczne.
1.2.3 Poł ą czenie mi ę dzyguziczne Połączenie międzyguziczne ma charakter spojenia. Z czasem ulega skostnieniu. Niekiedy jest stawem maziówkowym.
1.2.4 Spojenie łonowe Spojenie łonowe jest połączeniem dość specyficznym. Nie posiada błony maziowej ani mazi, posiada natomiast krążek z chrząstki włóknistej. Wzmocnione jest poprzez więzadła: łonowe górne, łukowate dolne, łonowe tylne i łonowe przednie. Więzadło łonowe tylne jest cienką błoną, która łączy się z okostną natomiast przednie to gruba struktura zawierająca włókna zarówno poprzeczne jak i skośne. Zawiera ono również włókna od
www.pandm.org
rozcięgna mięśni brzucha i m. przywodziciela długiego, co wpływa istotnie na zwiększenie efektywności ryglowania stawów krzyżowo-biodrowych i szczegółowo zostanie omówione w kolejnym rozdziale (ryc.10 a, b, c).
Ryc.10 Spojenie łonowe. Więzadła i połączenia z mięśniami. (a) przekrój czołowy, (b) przekrój strzałkowy przez krążek włóknisto chrzęstny, (c) powierzchnia przednia [8].
1.2.5 Staw biodrowy Staw biodrowy jest stawem maziówkowym, jajowatego kształtu. Głowa kości udowej jest w całości pokryta chrząstką szklistą z wyjątkiem małego dołka, gdzie przyczepia się więzadło głowy kości udowej. Panewka stawu biodrowego ma kształt półkuli skierowanej do przodu, boku i dołu. Powierzchnię stawową panewki tworzy powierzchnia księżycowata, która otacza dół panewki, niewchodzący w skład powierzchni stawowej. Dół panewki jest miejscem przyczepu więzadła głowy kości udowej. Torebka stawowa otacza staw biodrowy sięgając aż do końca szyjki kości udowej. Jest ona wzmocniona przez niżej wymienione więzadła.
www.pandm.org -m. bliźniaczy dolny, -m. bliźniaczy górny, -m. zasłaniacz zewnętrzny, -m. zasłaniacz wewnętrzny, -m. półścięgnisty, -m. półbłoniasty, -m. dwugłowy uda, -m. czworogłowy uda, -m. przywodziciel długi, -m. przywodziciel krótki, -m. przywodziciel wielki, -m. grzebieniowy, -m. smukły, -m. prosty uda, -m. krawiecki, -m. naprężacz powięzi szerokiej, -m. prostownik grzbietu, -m. czworoboczny lędźwi, -m. biodrowy, -m. lędźwiowy mniejszy, -m. wielodzielny, -m. zwieracz cewki, -m. poprzeczny powierzchowny krocza i kulszowo jamisty, -m. guziczny, -m. dźwigacz odbytu. Poniżej przedstawiono budowę, rolę i działanie niektórych z tych mięśni, odgrywających ważniejszą rolę podczas stabilizacji miednicy. Celem tego fragmentu pracy nie jest jednak opisanie wszystkich przyczepów i przebiegu mięśni, (co można znaleźć w każdym podręczniku anatomii), a ułatwienie wyobrażenia tego w jaki sposób praca mięśni o ustalonych przyczepach wpływa na mechanikę miednicy. Mięsień wielodzielny wraz z jego najgłębszymi włóknami zaczyna się na tylno- dolnej powierzchni blaszki i torebce stawowej stawów międzywyrostkowych a kończy się na wyrostku sutkowym kręgu poniżej. Pozostała część włókien przyczepia się w ten sposób, że
www.pandm.org
pęczki zaczynające się np. na L1 kończą się na L4, L5, S1 i grzebieniu biodrowym, (czyli 3 segmenty niżej). Dla pęczków zaczynających się na L5 miejsce końcowego przyczepu znajduje się poniżej S3, na grzebieniu krzyżowym pośrednim. Mięsień ten ma również połączenie z blaszką głęboką powięzi piersiowo-lędźwiowej i więzadłem krzyżowo- guzowym. Te liczne powiązania omawianego mięśnia powodują, że odgrywa on dużą role podczas stabilizacji okolicy lędźwiowo-krzyżowej i miednicy (ryc.11) [8, 11, 13].
Ryc.11 Schematyczny przebieg włókien mięśnia wielodzielnego [13].
Mięsień prostownik grzbietu jest zbudowany z czterech mięśni. Należą do nich: mięsień najdłuższy lędźwi zaczynający się na KBTG. Jego włókna przebiegają w postaci blaszek przyczepiających się do wyrostków poprzecznych i wyrostka dodatkowego wszystkich kręgów lędźwiowych w taki sposób, że najbardziej powierzchownie znajdują się włókna blaszki biegnącej do kręgu L1. Włókna z kręgu L5 biegną bardziej do tyłu niż w dół, odwrotnie niż z kręgu L1. Powoduje to, że włókna działając jednostronnie rotują kręg L natomiast działając obustronnie spełniają funkcję tylnych zginaczy (ryc. 12) [8].
www.pandm.org Mięsień najdłuższy klatki piersiowej i mięsień biodrowo-żebrowy klatki piersiowej zaczynają się również na KBTG omijając kręgi lędźwiowe i przyczepiając się do klatki piersiowej. Mięśnie te dzięki temu mogą pośrednio wpływać na odcinek lędźwiowy [2, 8]. Mięsień czworoboczny lędźwi przyczepia się do górnego i dolnego pasma więzadła biodrowo-lędźwiowego. Ma wpływ na napięcie tego więzadła, co powoduje, że odgrywa duże znaczenie podczas stabilizacji dynamicznej połączenia lędźwiowo-krzyżowego [8]. Mięsień pośladkowy wielki miesza swoje włókna z mięśniem wielodzielnym tej samej strony (poprzez połączenie powięzią piersiowo-lędźwiową) i z mięśniem najszerszym grzbietu po stronie przeciwnej (również poprzez tą samą powięź) [8]. Mięsień gruszkowaty jest ważnym mięśniem stabilizującym staw krzyżowo-biodrowy. Jego nadaktywność może prowadzić do ograniczenia ruchomości tych stawów i dolegliwości bólowych [8]. Mięsień prosty brzucha odgrywa istotne znaczenie zwłaszcza w rejonie przyczepu dolnego łączącego go ze spojeniem łonowym. Przyczep ten za pośrednictwem rozcięgna jest połączony z m. poprzecznym brzucha, m. skośnym wewnętrznym, m. piramidowym i m. przywodzicielem długim. Takie połączenie zapewnia stabilność spojenia łonowego a co za tym idzie całej miednicy [8]. Mięsień piramidowy leży w pochewce m. prostego brzucha. Jest małym mięśniem, który jednak poprzez wpływ na napięcie powięzi brzucha odgrywa znaczącą rolę w mechanizmie stabilizacji [8]. Mięsień skośny zewnętrzny leży najbardziej powierzchownie i jest największym mięśniem brzucha. Włókna tylne tego mięśnia przyczepiają się do wargi zewnętrznej przedniej części grzebienia biodrowego. Włókna górne i środkowe przechodzą w rozcięgno przednie o dość złożonej budowie. Rozcięgno to ma dwie warstwy i przypomina swoją budową warstwę tylną powięzi piersiowo-lędźwiowej (ryc. 14) [8].
www.pandm.org
Ryc.14 Przednia powięź brzucha. Włókna przekraczają linię pośrodkową mieszając się z włóknami strony przeciwnej [8].
Mięsień skośny wewnętrzny wraz z jego włóknami środkowymi biegną do góry i przyśrodkowo. Przechodzą w rozcięgno dwublaszkowe łącząc się z mięśniem skośnym zewnętrznym tworząc krzyżującą się powięź [8]. Mięsień poprzeczny brzucha jest najgłębiej leżącym mięśniem brzucha. Jego włókna biegną poprzecznie dookoła ciała, tworzą pochewkę mięśnia prostego brzucha łącząc się na kresie białej. Mieszają się również z włóknami mięśnia wielodzielnego (ryc.15). Mięsień ten przyczepia się do bocznej jednej trzeciej więzadła pachwinowego, przednich dwóch trzecich wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego, wzdłuż bocznego połączenia powięzi piersiowo- lędźwiowej i powierzchniach wewnętrznych dolnych 6 chrząstek żebrowych [2, 8, 13].
www.pandm.org
- Gnat R., Saulicz E., Kuszewski M.: „Współczesne poglądy na temat systemów stabilizacyjnych kompleksu biodrowo-miedniczno-lędźwiowego”. „Fizjoterapia”, 2006, 14, 3, 68-81,
- Gnat R., Saulicz E., Kuszewski M.: „Zaburzenia funkcjonowania systemów stabilizacyjnych kompleksu biodrowo-miedniczno-lędźwiowego”. „Fizjoterapia”, 2006,14,3, 83-91,
- Jorittsma W. : „Anatomia na żywym człowieku. Wstęp do terapii manualnej”. Urban&Partner, Wrocław, 2004,
- Lee D.: „Obręcz biodrowa”. DB Publishing, 2001,
- Lee D.: „Principles of the Integrated Model of Function and its Application to the Lumbopelvic-hip Region”. http://dianelee.ca/articles/articles.php,
- Myers T. W.: „Anatomy trains. Myofacial Meridians for Manual and Movement Therapists”. Churchill Livingstone, 2001,
- Oatis C. A.: „Kinesiology. The Mechanics and Pathomechanics of Human Movement”. Lippincott Williams & Wilkins, 2004,
- Perry J.: „ Gait Analysis: Normal and Pathological Function”. Slack Inc 1992,
- Richardson C., Hodges P. Hides J.: „Therapeutical Exercise for Lumbopelvic Stabilization. A Motor Control Approach for the Treatment and Prevention of Low Back Pain”. Churchill Livingstone, 2004.
Przygotował ; Bartosz Kmita
