Budowa i funkcje układu limfatycznego człowieka, Publikacje z Biologia

Pobierz Budowa i funkcje układu limfatycznego człowieka i więcej Publikacje w PDF z Biologia tylko na Docsity!

Budowa i funkcje układu limfatycznego człowieka

Wprowadzenie Przeczytaj Film Sprawdź się Dla nauczyciela

Układ limfatyczny (zwany także układem chłonnym), w którego naczyniach płynie limfa (chłonka), jest najmniej znanym ludzkości układem organizmu człowieka. Wiadomo jednak, że uzupełnia on działanie układu krwionośnego, a także ma istotne znaczenie dla reakcji obronnych organizmu. Limfa nie ma jednorodnego składu i wyglądu. Przeważnie jest ona klarowna i bezbarwna, jednak chłonka naczyń chłonnych jelita, gdy transportuje tłuszcze wchłonięte podczas trawienia, staje się mętnym płynem o żółtawomlecznym zabarwieniu. W związku z tym dawniej była ona nazywana mleczem, a naczynia chłonne jelit – naczyniami mlecznymi.

Twoje cele

Omówisz budowę układu limfatycznego. Przedstawisz funkcje układu limfatycznego. Wyjaśnisz rolę limfy w organizmie człowieka.

Powiększenie węzłów chłonnych jest dosyć częstym zjawiskiem. Zazwyczaj oznacza drobną infekcję, lecz może być też objawem poważniejszej choroby. Źródło: Scienfic Animaons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Budowa i funkcje układu limfatycznego człowieka

Naczynia włosowate układu limfatycznego w tkankach. Źródło: OpenStax College, wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka

Dlaczego znajomość naczyń i węzłów chłonnych oraz kierunków odpływu chłonki jest ważna?

Wiedza na ten temat pozwala na określenie możliwości wystąpienia zmian nowotworowych, gdyż większość nowotworów rozprzestrzenia się właśnie drogami chłonnymi. Jeśli znany jest sposób zaopatrzenia chłonką danego narządu i/lub układu objętego nowotworem, można przewidywać, w jaki sposób może dojść do przerzutu nowotworowego. Aby wyeliminować taką możliwość, gdy lekarze onkolodzy usuwają nowotwór, wycinają także okoliczne węzły chłonne. Badają również bardziej odległe węzły chłonne, które bezpośrednio łączą się drogami chłonnymi ze zmienionym nowotworowo miejscem. Robią to, aby wyeliminować postęp choroby nowotworowej.

Narządy limfatyczne

Narządy limfatyczne dzielimy na centralne i obwodowe. Grasica i szpik kostny to narządy centralne. Do narządów obwodowych należą grudki chłonne, śledziona, migdałki i węzły chłonne.

Grudki chłonne Są skupiskiem tkanki łącznej siateczkowej (limfatycznej), w oczkach której znajdują się limfocyty. Występują w ścianie przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i narządów moczowo-płciowych. Grudki chłonne mogą zanikać, a ich obecność zależy od rożnych procesów zachodzących w danym narządzie czy miejscu. Na przykład ich duże skupiska występują w gardle dzieci w czasie trwającego tam stanu zapalnego górnych dróg oddechowych. W miarę zdrowienia i wzrostu odporności struktury te zanikają – dziecko w wieku pozaszkolnym już ich praktycznie nie ma. Duże skupisko grudek chłonnych znajduje się w ścianie wyrostka robaczkowego. Stąd też wyrostek nazywany jest często "migdałkiem jelitowym”, zwalczającym dostające się do przewodu pokarmowego szkodliwe substancje i ciała obce. Stosunkowo duże skupiska tkanki łącznej siateczkowej tworzą największy narząd układu limfatycznego – śledzionę.

Śledziona W gęstej siateczce tkanki limfatycznej śledziony znajdują się wyspecjalizowane komórki, które na drodze fagocytozy pożerają zużyte erytrocyty. Śledziona jest również ważnym narządem krwiotwórczym. Namnażają się tu limfocyty i monocyty, które po osiągnięciu dojrzałości dostają się do krwi. W okresie życia płodowego narząd ten produkuje też erytrocyty. Ściany śledziony zaopatrzone są w mięśnie gładkie, co pozwala na jej rozciąganie i gromadzenie krwi (śledziona stanowi ważny magazyn krwi w naszym organizmie). W stanach zwiększonego zapotrzebowania organizmu na krew, np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego, skurcz mięśni powoduje szybkie wyrzucenie zgromadzonej krwi do krwioobiegu.

Węzły chłonne Ulokowane są wzdłuż naczyń limfatycznych na drodze przepływu krwi, we wszystkich narządach wewnętrznych oraz tworzą skupiska m.in. w okolicach stawów, na granicy między głową a szyją, szyją a tułowiem oraz kończynami a tułowiem. Przepływając przez węzły, limfa zbiera limfocyty powstałe w szpiku kostnym. Węzły chłonne pełnią funkcję filtrów, dzięki budującej je tkance siateczkowej, która wychwytuje obce i szkodliwe substancje znajdujące się w chłonce. Toksyny, pozostawione przez wyłapywane bakterie, wywołują stany zapalne i obrzęki węzłów chłonnych.

Migdałki Są to duże skupiska tkanki limfatycznej. Leżą w tylnej części gardła. To położenie pozwala im na zwalczanie ciał obcych i szkodliwych substancji dostających się do organizmu drogą oddechową, powietrzną i z krwią. Oprócz tego wytwarzają przeciwciała i limfocyty, które przekazują następnie do krwi.

Grasica Jest ona dobrze rozwinięta u dzieci, po czym od 18. roku życia (po osiągnięciu dojrzałości

grasica

narząd układu limfatycznego i dokrewnego, w którym dojrzewają limfocyty T

grudki chłonne

rozsiane po organizmie narządy układu limfatycznego; składają się z tkanki limfoidalnej otoczonej torebką łącznotkankową

limfa

przesącz osocza krwi, który z przestrzeni międzykomórkowych dostał się do naczyń limfatycznych

migdałki

zbudowane z grudek chłonnych narządy limfatyczne występujące w błonie śluzowej jamy ustnej i gardła; są miejscem powstawania limfocytów oraz pełnią funkcję ochronną; u człowieka wyróżnia się migdałki parzyste – migdałki podniebienne i migdałki trąbkowe, oraz migdałki nieparzyste – migdałek językowy i migdałek gardłowy

śledziona

największy narząd układu limfatycznego, w którym powstają limfocyty, a giną erytrocyty i trombocyty

węzły chłonne

narządy limfatyczne, w których są wychwytywane i niszczone czynniki chorobotwórcze znajdujące się w limfie

Film

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D15Q jRTap Funkcje układu limfatycznego człowieka. Źródło: reż. Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film opowiada o funkcjach układu limfatycznego człowieka.

Polecenie 1

Polecenie 2

Wymień podobieństwa między układem krwionośnym i limfatycznym.

Wymień narządy tworzące układ limfatyczny i omów ich funkcje.

Ćwiczenie 3

Zaznacz składniki chłonki, które nadają jej żółtawe zabarwienie.

Tłuszcze

Fibrynogen

Immunoglobuliny

Białka

Białe krwinki

Ćwiczenie 4

Pogrupuj podane cechy naczyń limfatycznych zgodnie z poniższym podziałem.

Cechy wspólne z naczyniami żylnymi

Cechy odróżniające naczynia limfatyczne od naczyń żylnych

Brak unaczynienia ośrodkowego układu nerwowego

Zdolność do skurczów

Obecność zastawek

Utworzenie otwartego układu naczyń

Obecność warstwy mięśniówki gładkiej

Ujście do dużych żył

Stosunkowo cienkie ściany

Ćwiczenie 5

Przeczytaj poniższy opis i dopasuj do niego odpowiednią nazwę narządu.

Narząd ten pełni podwójną rolę – zalicza się go zarówno do układu limfatycznego, jak i endokrynnego. Wytwarza on hormony takie jak tymozyna, tymulina czy tymopoetyna. Tymozyna i tymopoetyna przyspieszają dojrzewanie limfocytów T. Tymulina stymuluje natomiast samą produkcję tych komórek. Z tego względu limfocyty powstające i dojrzewające w tym narządzie nazywa się tymocytami.

Szpik kostny

Śledziona

Grasica

Tarczyca

Przysadka

Ćwiczenie 6

Źródło: domena publiczna.

Ćwiczenie 7

Grasica to narząd leżący za mostkiem i otoczony torebką łącznotkankową. Powiększa się do drugiego roku życia, a po okresie dojrzewania zaczyna ulegać inwolucji, wypełniając się tkanką tłuszczową żółtą. Komórki grasicy wędrują wtedy do obwodowych tkanek układu limfatycznego i je zasiedlają. Grasica jest centralnym narządem limfatycznym, który kontroluje rozwój i funkcjonowanie innych narządów układu limfatycznego, jak węzły chłonne czy śledziona, a także wpływa na dojrzewanie komórek układu odpornościowego.

Wyjaśnij, w jaki sposób możliwe jest funkcjonowanie układu limfatycznego po okresie dojrzewania, skoro grasica ulega wtedy inwolucji.

Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: biologia

Temat: Budowa i funkcje układu limfatycznego człowieka

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe V. Budowa i fizjologia człowieka.

4. Wymiana gazowa i krążenie. Uczeń:

13. przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy. Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

3. Wymiana gazowa i krążenie. Uczeń: m) przedstawia rodzaje układów krążenia u zwierząt (otwarte, zamknięte) oraz wykazuje związek między budową układu krążenia i jego funkcją u poznanych grup zwierząt, s) przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Omówisz budowę układu limfatycznego. Przedstawisz funkcje układu limfatycznego. Wyjaśnisz rolę limfy w organizmie człowieka.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera; rozmowa kierowana; dyskusja; ćwiczenia interaktywne; obserwacja.

Formy pracy:

praca indywidualna; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; arkusze papieru A1, flamastry.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.
2. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika film. Następnie uczniowie odczytują polecenie nr 1 („Wymień podobieństwa między układem krwionośnym i limfatycznym”) i opracowują je indywidualnie. Po wykonanej pracy nauczyciel wyświetla odpowiedzi uczniów i komentuje na forum klasy.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Nauczyciel wyświetla grafikę zamieszczoną w sekcji „Przeczytaj”, przedstawiającą budowę układu limfatycznego człowieka, i prosi wybranych uczniów o krótkie omówienie elementów tego układu, na podstawie treści przeczytanych w ramach przygotowania do lekcji oraz filmu.
2. Mapa myśli. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy i prosi ich, by na podstawie e‐materiału opracowali mapę myśli dotyczącą przydzielonych zagadnień:

Nauczyciel może wykorzystać film na innych lekcjach poświęconych układowi limfatycznemu, np. „Krążenie limfy i jej znaczenie w organizmie”, „Układ limfatyczny a układ krwionośny – porównanie”.