Budowa i rola układu pokarmowego, Schematy z Biologia

Pobierz Budowa i rola układu pokarmowego i więcej Schematy w PDF z Biologia tylko na Docsity!

W tej lekcji:

Dowiesz się jaką rolę pełni układ pokarmowy i jakie narządy wchodzą w jego skład.

Dowiesz się co to są gruczoły trawienne

Poznasz budowę i rodzaje zębów

Poznasz budowę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

Po lekcji będziesz

umiał/umiała:

1. Określić cztery podstawowe funkcje układu pokarmowego
2. Wymienić narządy wchodzące w skład przewodu pokarmowego
3. Rozpoznać elementy budujące układ pokarmowy (na schemacie,

rysunku, wg. opisu)

4. Wymienić gruczoły trawienne
5. Rozpoznać gruczoły trawienne (na schemacie, rysunku, wg.

opisu)

6. Wymienić rodzaje zębów
7. Rozpoznać rodzaje zębów na rysunku, schemacie, wg. opisu.

Uk

ł ad pokarmowy od

ż ywianie si

ę

Budowa i rola uk ł adu pokarmowego

Od ż ywianie si ę to dostarczanie sk ł adników od ż ywczych do ka ż dej ż ywej

komórki. Skąd bierzemy składniki odżywcze? Po prostu jemy. Jemy rośliny i zwierzęta.

Pobieramy gotowe substancje organiczne z otoczenia, bo jesteśmy organizmami

cudzożywnymi.

Rola układu pokarmowego

Czy pamiętasz cechy żywego organizmu? Jedną z nich

było odżywianie się. Żywy organizm odżywia się. Co

to znaczy? Na czym polega ta czynność życiowa?

A pamiętasz co to znaczy, że organizm oddycha? Co

to jest oddychanie komórkowe? Pamiętasz, że do

tego procesu organizm potrzebował glukozy,

pochodzącej z pożywienia. Skąd ta glukoza wzięła się

w komórkach? Jak myślisz?

Na uk ł ad pokarmowy składają się przewód pokarmowy oraz

uchodzące do niego gruczo ł y trawienne.

Budowa układu pokarmowego

Uk

ł ad pokarmowy od

ż ywianie si

ę

Narz ą dy przewodu pokarmowego ułożone jeden za drugim przypominają

biegnącą przez całe ciało długą rurę, która gdzieniegdzie się rozszerza, i do której w pewnych

miejscach uchodzą przewody położonych niedaleko gruczołów trawiennych.

Poznajmy zatem kolejne odcinki przewodu pokarmowego:

Pierwszym odcinkiem przewodu pokarmowego jest jama ustna. Jej zadaniem jest

pobieranie pokarmu i formowanie k ę sa pokarmowego. W wykonywaniu tych

zadań uczestniczą wargi, j ę zyk i z ę by. Do jamy ustnej uchodz ą przewody gruczołów

ślinowych czyli ś linianek.

Dokładny przebieg trawienia poznasz w kolejnej lekcji.

Człowiek dorosły ma 32 zęby stałe, które wyrastają w miejsce 20 zębów mlecznych, jakie

mamy będąc dziećmi. Zęby są ułożone w dwóch szeregach – górnym i dolnym, po 16 zębów w

każdym.

Ze względu na kształt i budowę rozróżniamy cztery rodzaje z ę bów : siekacze, k ł y, z ę by

przedtrzonowe i trzonowe. W uzębieniu mlecznym brak zębów przedtrzonowych.

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę

Trawienie w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego

Przewód pokarmowy

Z ę by są umieszczone w dziąsłach, w zagłębieniach zwanych zębodołem. Część wystająca

ponad dziąsło nazywa się koron ą. Pokryta jest najtwardszym składnikiem zęba -

szkliwem. Część zęba zagłębiona w zębodole to korze ń zęba. Miedzy nimi, w miejscu,

gdzie korona przechodzi w korzeń znajduje się szyjka zęba. Korzeń i szyjka są pokryte

kostniwem. Podstawowa część zęba - z ę bina , jest zbudowana z bardzo twardej odmiany

tkanki kostnej. W jej wnętrzu znajduje się miazga , która składa się z naczyń krwionośnych

i nerwów.

Następny odcinek przewodu pokarmowego to gard ł o.

Tak, gard ł o to wspólna cz ęść uk ł adu pokarmowego i oddechowego. Ma długość

kilkunastu centymetrów i kształt lejkowatej rury. Leży z tyłu jamy ustnej i sięgaj prawie do

końca odcinka szyjnego kręgosłupa. Tu droga pokarmu wędrującego z jamy ustnej do przełyku

krzyżuje się z drogą powietrza wędrującego z jamy nosowej do krtani. Prawidłowe

funkcjonowanie tych dróg zabezpiecza specjalny mechanizm, w którym krtań przesuwa się

pod język, a wejście do niej dodatkowo – jak pewnie pamiętasz – zamyka jedna z chrząstek –

nagłośnia.

Czy pamiętasz, że gardło jest też

częścią innego układu narządów?

Którego?

Gardło

Budowa

układu

pokarmowe

go

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę

Ukłąd oddechowy

Mi ęś nie poprzecznie-prążkowane gard ł a bior ą udzia ł w prze ł ykaniu

pokarmu.

Prze ł yk to po łacinie – nosiciel pokarmów. To niemal 30 centymetrowa rura, która biegnie

prawie przez całą długość klatki piersiowej. Jego zadaniem jest transport pokarmu

z gard ł a do ż o łą dka.

Przełyk

Budowa

układu

pokarmowe

go

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę

Tak, masz rację! Ściana żołądka musi być elastyczna. Dlatego składa się aż z trzech warstw

mięśni gładkich.

To dzięki temu ż o łą dek zmienia swój kszta ł t i obj ę to ść w zależności od ilości docierającej

do niego treści pokarmowej. Ponadto mięśnie kurcząc się i rozkurczając powodują

powstawanie ruchów perystaltycznych czyli robaczkowych , które przesuwaj ą

tre ść pokarmow ą do dalszych części przewodu pokarmowego.

Oczywiście! I tu się nie mylisz! Tkanka nabłonkowa, a dokładniej nabłonek wydzielniczy inaczej

gruczołowy.

B ł ona ś luzowa ż o łą dka jest bardzo silnie pofałdowana tworząc charakterystyczne

wałeczki, ale najważniejsze są kryjące się w niej bardzo liczne gruczo ł y , produkujące sok

ż o łą dkowy.

Więcej o trawieniu w żołądku dowiesz się w kolejnej lekcji.

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę

Jeśli żołądek ma funkcje

wydzielnicze, to jaki rodzaj tkanki mu

to umożliwia?

Tkanki zwierzęce

Tkanki zwierzęce

Trawienie w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego

Jak sądzisz, jaka powinna być

ściana żołądka, by był on dobrym

zbiornikiem pokarmu i zmieścił

jego odpowiednią ilość?

Najdłuższą częścią przewodu pokarmowego jest jelito cienkie. Ciągnie się od

żołądka do jelita grubego. Jest to rura o długości 4-5 metrów, zamknięta na obu końcach

zastawkami, które uniemożliwiają cofanie się miazgi pokarmowej i treści jelita grubego.

Zadaniami jelita cienkiego są:

1. trawienie ,
2. wch ł anianie ,
3. przesuwanie pozostałej treści do dalszych odcinków przewodu pokarmowego.

Pierwszy odcinek jelita cienkiego nazywa się dwunastnic ą. To tu uchodz ą przewody

dwóch wielkich gruczo ł ów trawiennych – w ą troby i trzustki. Tu właśnie

rozpoczyna si ę nowa faza trawienia. O tym, jak przebiega trawienie w jelicie cienkim

dowiesz się w następnej lekcji.

Błona śluzowa jelita cienkiego jest silnie pofałdowana a jej powierzchnię pokrywają ją liczne

drobne kosmki jelitowe , które sprawiają że wygląda ona jak aksamit.

Jelito cienkie

Trawienie w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego

Uk

ł ad pokarmowy od

ż ywianie si

ę

Rolą jelita grubego jest wch ł anianie wody, zag ę szczanie resztek pokarmowych i

formowanie ka ł u.

Niestrawione resztki przesuwają się dzięki skurczom mięśni jelita czyli ruchom

robaczkowymi. Pomaga w tym ś luz obficie wydzielany prze błonę śluzową jelita grubego.

Ostatnia część jelita grubego to odbytnica zako ń czona odbytem , który jest końcowym

otworem przewodu pokarmowego.

W początkowym odcinku jelita grubego znajduje się wyrostek robaczkowy –

lejkowatego kształtu wypuklenie jelita, które występuje tylko u człowieka i małp

człekokształtnych. Jest narz ą dem szcz ą tkowym , nie bierze udziału w trawieniu, jego rola

jest dotąd niewyjaśniona.

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę

Gruczo ł y trawienne to gruczoły wydzielania zewnętrznego produkujące

enzymy trawienne. Ich wydzielina jest odprowadzana do przewodu pokarmowego.

Liczne drobne gruczoły trawienne znajdują się również w ścianach narządów przewodu

pokarmowego.

Ś linianki to większe i mniejsze gruczoły uchodz ą ce do jamy ustnej. Produkują

ślinę. Ślina zawiera enzymy trawienne , ale również zwil ż a pokarm , oczyszcza jam ę

ustn ą i ma w ł a ś ciwo ś ci bakteriobójcze.

W ą troba jest największym gruczołem trawiennym. Jest bardzo silnie ukrwiona, stąd jej

brązowo-czerwony kolor. Leży w górnej części jamy brzusznej, pod żebrami, rozciąga się od

prawego do prawie lewego boku, a widziana od przodu kształtem nieco przypomina

odwrócony trójkąt prostokątny.

W ą troba produkuje ż ó łć ,

Gruczoły trawienne

Ślinianki

Wątroba

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę

budowa uk ł adu pokarmowego

przewód pokarmowy gruczo ł y trawienne

Podsumowanie

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę

Rola uk ł adu pokarmowego

Rodzaje z ę bów

Uk

ł ad pokarmowy od

ż ywianie si

ę

trawienie

pokarmu

pobieranie

pokarmu

wch ł anianie

sk ł adników

pokarmowych

usuwanie

niestrawionych

resztek

siekacze k ł y^

przedtrzonowe trzonowe

Odżywianie - dostarczanie składników odżywczych do każdej żywej komórki

Trawienie – rozkładanie składników pokarmowych na substancje proste, które mogą przenikać

przez błony komórkowe.

Ruchy robaczkowe (perystaltyczne) – falowe skurcze ścian narządów przewodu pokarmowego

umożliwiające przesuwanie masy pokarmowej.

Słowniczek

Uk

ł ad pokarmowy od

ż

ywianie si

ę