Pobierz Budowa i znaczenie muszli mięczaków i więcej Egzaminy w PDF z Biologia tylko na Docsity! Budowa i znaczenie muszli mięczaków Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela Muszle, obecne u wielu gatunków mięczaków, cechują się ogromną różnorodnością kształtów i wielkości. Człowiek od dawna wykorzystywał muszle mięczaków jako narzędzia, ozdoby i przedmioty kultu, a nawet pieniądze. Do dziś kolekcjonerzy cenią rzadkie okazy. Twoje cele Dokonasz analizy budowy muszli mięczaków. Ocenisz znaczenie muszli mięczaków. Porównasz rolę muszli mięczaków w środowisku lądowym i wodnym. Omułek kalifornijski (My lus californianus). Źródło: Peter D. Tillman, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0. Budowa i znaczenie muszli mięczaków Pilina unguis, wymarły gatunek paleozoicznego sylurskiego jednotarczowca (Monoplacophora). Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Okrągłe lub owalne muszle jednotarczowców są jednoczęściowe, dwubocznie symetryczne i stożkowate. Na wewnętrznej stronie występują odciski mięśni (do 18 par). Ślimaki – brzuchonogi (Gastropoda) Ślimaki to najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana gromada mięczaków, których ciało osłonięte jest jednoczęściową muszlą, najczęściej spiralnie zwiniętą (zwykle prawoskrętną), z jednym otworem. Budowa muszli ślimaka. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Cechą charakterystyczną budowy ślimaka jest asymetria. Wynika ona ze skomplikowanych procesów rozwojowych i wyraża się spiralnym skręceniem worka trzewiowego (torsji) i muszli oraz redukcją niektórych narządów (np. skrzeli, nerek) z jednej strony ciała. U niektórych ślimaków muszla jest zredukowana lub jej brak. Przykład – muszla ślimaka winniczka (Helix poma a) Ślimak winniczek (Helix poma a). Źródło: Hannes Grobe, Wikimedia Commons, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0. Muszla ślimaka winniczka jest cienkościenna, ale mocna. Ma kształt kulistostożkowy, skręca się prawoskrętnie i ma barwę od jasnobrązowej do ciemnobrązowej. Ujście muszli jest owalne i duże, a szczyt ostro zakończony. Podczas niesprzyjającej pogody ślimak pozostaje ukryty w muszli, a jej ujście dodatkowo zabezpiecza czop śluzowy – tzw. epifragma. Zimą lub podczas długich okresów suszy epifragma u ślimaka winniczka staje się zwapniała i porowata. Małże – blaszkoskrzelne (Bivalvia) Dwuczęściowa muszla małży jest połączona więzadłem i zwykle, na brzegu, ząbkami tworzącymi zamek. Długość muszli może wynosić zaledwie 1 mm lub – w przypadku największego małża, jakim jest przydacznia olbrzymia (Tridacna gigas) – nawet 1,5 m. Schemat budowy perłoródki rzecznej (Margari fera margari fera). Źródło: Kim Lindgren, licencja: CC BY-SA 3.0. Na wewnętrznej powierzchni muszli lub w ścianie płaszcza wielu mięczaków powstają kuliste lub nieregularne twory zwane perłami. Najcenniejsze występują u perłopławów (Pteria) i słodkowodnych perłoródek (Margaritifera). Perły zbudowane są z tej samej substancji co wewnętrzna warstwa muszli, złożonej z węglanu wapnia oraz konchioliny. Wytwarzane są przez nabłonek płaszcza wokół obcego ciała (np. drobne pasożyty, ziarenko piasku), zwanego ośrodkiem perły. Schemat powstawania perły u małży z rodzaju perłopławów (Pteria). Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Najmniejsze perły mogą osiągać wielkość mniejszą niż 1 mm, a największe od 40 do 45 mm. U większości osiadłych małży muszle są gładkie. Gatunki, wykazujące zdolność ruchu, mają muszle białe i o wydłużonym kształcie. Powierzchnia muszli ma charakterystyczną żeberkowaną lub ząbkowaną powierzchnię (głównie w przedniej części). Zapamiętaj! Świdrakowate (Teredinidae) przystosowane są do drążenia otworów w drewnie oraz trawienia celulozy. Świdrak okrętowiec (Teredo navalis), przedstawiciel rodziny świdrakowatych, powoduje znaczne szkody, niszcząc drewniane elementy statków i urządzeń portowych. Świdrak okrętowiec (Teredo navalis) i wydrążone przez niego tunele w drewnie oraz zagłębienia w kalcytowych skałach wyryte przez małże z rodziny skałotoczowatych (Pholadidae). Źródło: Pholades, Ralf Roletschek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Istnieją także gatunki małży mające zdolność aktywnego pływania, np. przegrzebek zwyczajny (Pecten maximus). Małże te poruszają się dzięki prądowi wody wyrzucanej z płaszcza gwałtownym zwieraniem połówek muszli. Łódkonogi (Scaphopoda) Na podstawie: W. Schumann, Kamienie szlachetne i ozdobne. Wszystkie rodzaje i odmiany świata 1900 okazów, Alma-Press, Warszawa 2012, str. 258. Zredukowana muszla (kość mątwia) mątwy zwyczajnej (Sepia officinalis). Źródło: Mgiganteus, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Chitony – wielotarczowce (Polyplacophora) Muszla chitonów składa się z ośmiu ruchomo zestawionych płytek, co umożliwia chitonom zwijanie się w razie oderwania od podłoża. Górną warstwę muszli przebijają liczne narządy zmysłów nabłonkowych. Znaczenie muszli w przyrodzie i dla człowieka Muszla mięczaków pełni przede wszystkim funkcję ochronną. W razie niebezpieczeństwa lub niekorzystnych warunków otoczenia zwierzę może się w niej schować. Jest również schronieniem dla zwierząt, które nie mają muszli. Pustelniki (Paguroidea) chowają swoje miękkie, workowate odwłoki w pustych muszlach ślimaków. Chiton Tonicella lineata Źródło: Ma Knoth, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0. Krab pustelnik Coenobita perlatus. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Niektóre małże za pomocą ruchów muszli mogą swobodnie się poruszać (np. przegrzebki zwyczajne ( Pecten maximus)), natomiast małże osiadłe przyrastają muszlą do podłoża. Perła w muszli Perła należy do najwartościowszych kamieni szlachetnych i jest to prawdopodobnie najstarsza znana człowiekowi ozdoba. Perły wraz z muszlami znajdowano w prehistorycznych grobowcach, a odnaleziony w Egipcie naszyjnik z perłą datuje się na ok. 2500 lat p.n.e. Perły mogą przybierać różne barwy – od białej przez kremową, różową, niebieską i brązową aż do czarnej. Źródło: James St. John, Flickr, licencja: CC BY 2.0. Perły cenione są w jubilerstwie, a także w hafciarstwie, zwłaszcza na Dalekim Wschodzie. To w Chinach już w XIII w. odkryto, że można hodować perły przez umieszczenie w muszli ciała obcego. Uroda muszli Piękno i symbolikę muszli uwiecznił ok.1485 r. wybitny malarz Sandro Botticelli. Obraz Narodziny Wenus to dzieło, które zyskało miano symbolu renesansu. Sandro Bo celli, Narodziny Wenus Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Renesansowy zwrot ku naturze znalazł odzwierciedlenie nie tylko w sztuce. Na XVI w. datuje się narodziny kolekcjonerstwa muszli. Do dziś kolekcjonerzy wydają olbrzymie sumy na rzadkie okazy. W XVIII w. jedną z najbardziej pożądanych muszli był szkielet skalarii drogocennej (Epitonium scalare). Ważne! Budowa muszli, chociaż nie jest już uważana za najbardziej istotną cechę taksonomiczną, umożliwia w praktyce oznaczenie rodzaju wszystkich krajowych ślimaków oraz przypisanie większości z nich właściwej przynależności gatunkowej. Ciało wszystkich krajowych ślimaków słodkowodnych okryte jest wapienno‐konchiolinową muszlą, która może przybierać różnorodne kształty, a niekiedy jest zamknięta wieczkiem. Obecność lub brak wieczka stanowi kryterium podziału: otwór muszli zamykany wieczkiem oznacza przynależność do przodoskrzelnych (Prosobranchia); brak wieczka oznacza przynależność do płucodysznych (Pulmonata). Słownik amonity (Ammonoidea) podgromada wymarłych morskich, drapieżnych głowonogów, która pojawiła się w dewonie, a wyginęła pod koniec kredy. Amonity żyły licznie w morzach jurajskich i kredowych. Planispiralnie zwinięte muszle amonitów osiągające czasami duże rozmiary (średnica ich muszli dochodziła do 2,5 m) były gładkie lub ornamentowane żeberkami, guzkami a niekiedy kolcami aragonit polimorficzna odmiana węglanu wapnia, stanowi 90% masy perłowej belemnity Belemnitida rząd wymarłych głowonogów o wewnętrznej muszli i ramionach uzbrojonych rzędami chitynowych haków. Belemity powstały prawdopodobnie na początku jury, a wymarły w końcu kredy. W Polsce są pospolitymi skamieniałościami epifragma czop śluzowy zamykający ujście muszli w czasie niesprzyjających warunków pogodowych jama płaszczowa przestrzeń (jama) znajdująca się między fałdem płaszcza a workiem trzewiowym mięczaków konchiolina konchina; substancja organiczna podobna do chityny, tworząca zewnętrzną warstwę muszli mięczaków konchiologia (gr. kónchē – muszla, lógos – słowo, nauka) tradycyjny dział nauk zoologicznych zajmujący się badaniem i systematycznym opracowywaniem muszli, czyli konch mięczaków operculum (łac. operculum) wieczko zamykające otwór muszli skamieniałości przewodnie skamieniałości o znacznym rozprzestrzenieniu i krótkim czasie występowania. Umożliwiają ustalenie wieku skał, w których występują, stanowią główne narzędzie stratygrafii – nauki zajmującej się analizą warstw skalnych i określaniem wieku skał taksonomia nauka o zasadach stosowanych w systematyce organizmów przy opisie gatunków, ich nazywaniu i włączaniu w układ systematyczny zwierząt i roślin torsja obrót worka trzewiowego ślimaków w stosunku do nogi i głowy o 180° Grafika interaktywna Polecenie 1 Przeanalizuj grafiki interaktywne i rozwiąż poniższe polecenia. Mechanizm ruchu muszlą u przegrzebkowatych (Pec nidae). Źródło: Christophe Quin n, Asbjørn Hansen, Flickr, Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Polecenie 2 Polecenie 3 Muszla przegrzebka Pecten novaezelandiae. Źródło: GrahamBould, Wikimedia Commons, domena publiczna. Schemat ukazujący przepływ wody podczas skokowego ruchu wstecz u przegrzebka zwyczajnego (Pecten maximus). Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Przeanalizuj grafiki interaktywne i wykaż, że budowa przegrzebkowatych (Pec nidae) umożliwia aktywne poruszanie się. Odnosząc się do informacji zamieszczonych na grafikach interaktywnych, wyjaśnij, co wpływa na kierunek ruchu przegrzebkowatych (Pec nidae). Ćwiczenie 6 Rozwiąż krzyżówkę na podstawie podanych niżej haseł. Wybrane litery utworzą rozwiązanie. 1. 2. 3. 4. 5. 1. Jama, w której u ślimaków mieszczą się skrzela. 2. Podtyp mięczaków, do którego zalicza się bruzdobrzuchy niemające muszli. 3. Inna nazwa, którą określa się chitony. 4. Gromada należąca do muszlowców, której nie wszyscy przedstawiciele mają muszle. 5. Miejsce przyczepu mięśni i więzadeł u małży. Ćwiczenie 7 Hodowcy ślimaków muszą dbać o ich zróżnicowaną, odpowiednio dobraną dietę, uwzględniając naturalne potrzeby tych zwierząt, takie jak m.in. nieustanna budowa muszli, która wymaga dostarczenia konkretnych składników odżywczych. Oprócz pożywienia należy zapewnić im także odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza w terrarium. Największe ślimaki mogą osiągać nawet 30 cm i ważyć aż pół kilograma. Na podstawie powyższej informacji, własnej wiedzy oraz innych źródeł określ, jakie suplementy diety ślimaków mogą wspomagać wzrost muszli. 醙 難 Ćwiczenie 8 Na poniższej ilustracji przedstawiono struktury, które dawniej uważano za zastygłe pioruny. W istocie składają się one z węglanu wapnia i pochodzą od wymarłego rzędu morskich głowonogów – belemnitów. Struktury te pełniły funkcję szkieletu wewnętrznego wraz z przegrodami, tworzącymi narząd hydrostatyczny. Źródło: Oleh Petriv, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5. Wyjaśnij, dlaczego ludzie żyjący w XIX w. znajdowali „zastygłe pioruny” wyłącznie na plażach. 難 Dla nauczyciela Autor: Anna Juwan Przedmiot: biologia Temat: Budowa i znaczenie muszli mięczaków Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym Podstawa programowa: Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe X. Różnorodność zwierząt. Uczeń: 3) wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie gąbek, parzydełkowców, płazińców, wrotków, nicieni, pierścienic, mięczaków, stawonogów (skorupiaków, pajęczaków, wijów i owadów) i szkarłupni; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii. Cele operacyjne ( językiem ucznia): Dokonasz analizy budowy muszli mięczaków. Ocenisz znaczenie muszli mięczaków. Porównasz rolę muszli mięczaków w środowisku lądowym i wodnym. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: z użyciem komputera; ćwiczenia interaktywne; analiza grafiki interaktywnej; gra dydaktyczna; mapa pojęć; obserwacja.