Budowa układu pokarmowego: jama ustna, ślinianki i narząd zębowy, Prezentacje z Anatomia

Pobierz Budowa układu pokarmowego: jama ustna, ślinianki i narząd zębowy i więcej Prezentacje w PDF z Anatomia tylko na Docsity!

Układ

pokarmowy

Cz. I

Jama ustna, ślinianki

i narząd zębowy

Blaszka wła ś ciwa: tkanka ł ą czna wiotka/zbita, naczynia krwiono ś ne, włókna nerwowe, małe gruczoły, skupiska tkanki limfoidalnej (grudki chłonne)

Błona pod ś luzowa: j.w., nie zawsze wyst ę puje, umo ż liwia ruchomo ść blaszki wła ś ciwej wzgl ę dem podło ż a

Błona ś luzowa

(warstwa wy ś cielaj ą ca wewn ę trzne powierzchnie przewodów organizmu)

• nabłonek
• blaszka wła ś ciwa

błona pod ś luzowa

gruczoły

Błona ś luzowa jamy ustnej:

• nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciej ą cy lub rogowaciej ą cy
• blaszka wła ś ciwa – warstwa brodawkowa i siateczkowa
• błona pod ś luzowa (niekiedy równie ż blaszka wła ś ciwa) zawiera małe gruczoły (wargowe, policzkowe, podniebienne, j ę zykowe)

strefa przej ś ciowa

błona ś luzowa

Warga:

• przej ś cie skóry w błon ę ś luzow ą
• strefa przej ś ciowa: gruby naskórek, brak tworów skórnych

skóra

Obszary błony ś luzowej jamy ustnej

Obszary uczestnicz ą ce w procesie ż ucia

• nabłonek rogowaciej ą cy
• cz ę sto brak błony pod ś luzowej (bardziej wytrzymałe na obci ąż enia mechaniczne)
• gatunkowo zmienne:
  • u prze ż uwaczy: wargi, policzki (ze sto ż kowatymi brodawkami), dzi ą sła, podniebienie twarde (z opuszk ą z ę bow ą – zgrubieniem błony ś luzowej, o które przy ż uciu opieraj ą si ę dolne siekacze), grzbietowa powierzchnia j ę zyka
  • u pozostałych zwierz ą t: podniebienie twarde, dzi ą sła, grzbietowa powierzchnia j ę zyka

Pozostałe obszary (wy ś cielaj ą ce)

• nabłonek nierogowaciej ą cy
• obecna błona pod ś luzowa

Nabłonek jamy ustnej

• zawiera komórki nabłonkowe blisko spokrewnione z keratynocytami, a tak ż e melanocyty (przewa ż nie z zahamowan ą produkcj ą melaniny), komórki Langerhansa i komórki Merkla (czyli skład komórkowy taki jak w naskórku)
• w obszarach rogowaciej ą cych proces rogowacenia taki jak w naskórku, słabsze wydzielanie lipidów, brak wyra ź nej warstwy jasnej
• w obszarach nierogowaciej ą cych warstwy: podstawna, kolczysta i powierzchniowa

rogowaciej ą cy nierogowaciej ą cy J ę zyk

Rdze ń : mi ęś nie szkieletowe

Powierzchnia dolna:

• nierogowaciej ą cy nabłonek
• cienka błona ś luzowa,
• sploty naczyniowe

Powierzchnia górna:

• brodawki (uwypuklenia błony ś luzowej)
• przewa ż nie rogowaciej ą cy nabłonek
• brak błony pod ś luzowej

Brodawki mechaniczne:

• nitkowate (5)
• sto ż kowate (2)
• soczewkowate (3)

Brodawki zmysłowe (z kubkami smakowymi):

• grzybowate (4)
• li ś ciaste
• okolone (1)

Brodawka pierwotna: uwypuklenie błony ś luzowej

Brodawki wtórne: wpuklenia blaszki wła ś ciwej w obr ę b nabłonka

Ogólna budowa brodawek Brodawki nitkowate

brodawki wtórne

• najliczniejsze u wszystkich zwierz ą t
• ostro zako ń czone (jeden lub kilka „kolców” utworzonych przez silnie zrogowaciały nabłonek)
• wyst ę puj ą na całej powierzchni j ę zyka
• nadaj ą powierzchni j ę zyka szorstko ść

Brodawki sto ż kowate Brodawki soczewkowate

• wyst ę puj ą u psów, kotów i prze ż uwaczy
• kształt sto ż ka
• pokryte rogowaciej ą cym nabłonkiem
• lokalizacja: tylna cz ęść j ę zyka, u prze ż uwaczy równie ż błona ś luzowa policzków - wyst ę puj ą u prze ż uwaczy - okr ą głe, spłaszczone - pokryte słabo rogowaciej ą cym nabłonkiem - lokalizacja: tylna cz ęść j ę zyka

Brodawki grzybowate Brodawki li ś ciaste

• rozszerzona cz ęść górna
• pokryte nierogowaciej ą cym lub słabo rogowaciej ą cym nabłonkiem
• na górnej powierzchni kilka kubków smakowych
• lokalizacja: pomi ę dzy brodawkami nitkowatymi - nie wyst ę puj ą u prze ż uwaczy, szcz ą tkowe u kotów - kształt fałdów zlokalizowanych na brzegach tylnej cz ęś ci j ę zyka - pokryte nierogowaciej ą cym nabłonkiem - trzy regularne brodawki wtórne - w nabłonku bocznych powierzchni liczne kubki smakowe - najwi ę ksze - otoczone gł ę bokim rowkiem okołobrodawkowym - pokryte nierogowaciej ą cym lub słabo rogowaciej ą cym nabłonkiem - na górnej powierzchni liczne brodawki wtórne - na bocznych powierzchniach liczne kubki smakowe - lokalizacja: na granicy trzonu i korzenia j ę zyka

Pod brodawkami okolonymi i li ś ciastymi le żą gruczoły von Ebnera (j ę zykowe tylne)

• zło ż one gruczoły surowicze
• le żą gł ę boko, mi ę dzy mi ęś niami j ę zyka
• przewody uchodz ą do rowka okołobrodawkowego i do rowków pomi ę dzy brodawkami li ś ciastymi
• produkuj ą lipaz ę
• oczyszczaj ą i opłukuj ą powierzchnie kubków smakowych

Brodawki okolone

kubki smakowe

Kubek smakowy

to beczułkowata grupa walcowatych komórek nabłonkowych wmontowana w otaczaj ą cy nabłonek wielowarstwowy płaski.

Pojedyncze kubki wyst ę puj ą równie ż w nabłonku podniebienia i gardła

otworek smakowy

• komórki podstawne (macierzyste)
• komórki smakowe typu 1, 2, 3
• zako ń czenia nerwowe

Typ 1: (60 %) ciemna cytoplazma, mikrokosmki, ziarna wydzielnicze. Funkcja podporowa/wspomagaj ą ca

Typ 2: jasna cytoplazma, mikrokosmki, siateczka gładka. Receptory dla wszystkich smaków z wyj ą tkiem kwa ś nego.

Typ 3: ciemna cytoplazma, mikrokosmki w dolnej cz ęś ci p ę cherzyki zawieraj ą ce neuroprzeka ź niki (serotonina, GABA). Receptory dla smaku kwa ś nego.

Do dolnych rejonów komórek smakowych dochodz ą zako ń czenia nerwowe

komórki komórki typu 3 typu 1,

zako ń czenia nerwowe

komórki podstawne

otworek smakowy

mikrokosmki /wypustki

Cement

• 60% składników mineralnych (HA)
• włókna kolagenowe (typ I)
• substancja podstawowa

Cement bezkomórkowy: wył ą cznie substancja mi ę dzykomórkowa

Cement komórkowy: jamki i kanaliki zawieraj ą ce ciała komórkowe i wypustki komórek - cementocytów (budowa najbardziej zbli ż ona do ko ś ci). W z ę bach brachydontycznych pokrywa dolny odcinek korzenia, w z ę bach hipsodontycznych jest jedyn ą form ą cementu

z ę bina

z ę bina

Miazga z ę ba

• bogatokomórkowa tkanka ł ą czna galaretowata
• warstwa odontoblastów
• naczynia krwiono ś ne
• włókna nerwowe

odontoblasty (^) odontoblasty

z ę bina (^) z ę bina

prez ę bina (^) prez ę bina

z ę bina

miazga z ę ba

naczynia krwiono ś ne

odontoblasty

Oz ę bna

„Aparat wi ę zadłowy” z ę ba: grube p ę czki włókien kolagenowych ł ą cz ą ce cement z ko ś ci ą z ę bodołu, pomi ę dzy nimi tkanka ł ą czna wiotka z naczyniami (szerokie kapilary) i ciałkami Ruffiniego.

cement ko ść z ę bodołu

Z ą b rozwija si ę na styku dwóch tkanek (ektodermy i ektomezenchymy), które wzajemnie na siebie wpływaj ą poprzez sterowanie ekspresj ą genów i wytwarzanie substancji morfogenetycznych/sygnałowych

ektoderma

ektomezenchyma

EKTO- DERMA

LISTEWKA Z Ę BOWA

W Ę ZEŁ SZKLIWNY

BRODAWKA Z Ę BA

NEURO- MEZENCHYMA NEURO-MEZENCHYMA

Stadia rozwojowe: p ą czka czapeczki dzwonka

Rozwój

narz ą du z ę bowego

Najwcze ś niejsze stadia rozwojowe

ektoderma tworzy zgrubienie, czyli pierwotny pr ąż ek nabłonkowy…

… który rozdziela si ę na listewk ę przedsionkow ą i listewk ę z ę bow ą

Stadium p ą czka

• wytworzenie lokalnych zgrubie ń listewki z ę bowej, czyli zawi ą zków z ę bów w stadium p ą czka;
• proliferacja nabłonka powoduje wydłu ż anie i wpuklanie p ą czka w obr ę b neuromezenchymy
• p ą czek oddzielony jest od neuromezenchymy blaszk ą podstawn ą
• neuromezenchyma wokół p ą czka zag ę szcza si ę

Stadium czapeczki

Wczesne:

• nabłonek namna ż a si ę , grubieje i tworzy zawi ą zek narz ą du szkliwotwórczego
• wyodr ę bniaj ą si ę w nim komórki pierwotnego w ę zła szkliwnego
• od dołu wpukla si ę mezenchyma, zapocz ą tkowuj ą c tworzenie si ę pierwotnej brodawki z ę ba

Pó ź ne:

• ró ż nicuje si ę narz ą d szkliwotwórczy (A – miazga, B – nabłonek zewn ę trzny, C – nabłonek wewn ę trzny)
• wyodr ę bniaj ą si ę wtórne w ę zły szkliwne
• pogł ę bia si ę pierwotna brodawka z ę ba (D),

Narz ą d szkliwotwórczy Funkcje:

• indukcja ró ż nicowania komórek brodawki z ę ba
• wytworzenie ameloblastów – produkcja szkliwa
• ustalenie kształtu przyszłego z ę ba („matryca”) przez utworzenie przestrzeni dla przyszłych tkanek twardych z ę ba

Brodawka z ę ba Funkcje:

• indukcja ró ż nicowania komórek nabłonka wewn ę trznego narz ą du szkliwotwórczego
• wytworzenie odontoblastów – produkcja z ę biny

W ę zeł szkliwny:

• grupa niedziel ą cych si ę komórek narz ą du szkliwotwórczego
• wydziela liczne substancje sygnałowe (czynniki wzrostowe i morfogenetyczne)
• steruje dalszym rozwojem n. szkliwotwórczego
• wpływa na produkcj ę i mineralizacj ę szkliwa i z ę biny
• wtórne w ę zły szkliwne zadecyduj ą o liczbie i układzie guzków przyszłego z ę ba

Stadium dzwonka (wczesne):

Narz ą d szkliwotwórczy:

• przyjmuje kształt przyszłej korony z ę ba
• ró ż nicowanie komórek nabłonka wewn ę trznego w ameloblasty

Brodawka z ę ba:

• ró ż nicowanie preodontoblastów, które układaj ą si ę na granicy z ameloblastami (pierwotna brodawka przekształca si ę w brodawk ę z ę ba)
• ró ż nicowanie preodontoblastów w odontoblasty

Wytworzenie woreczka z ę bowego z zag ę szczonej mezenchymy otaczaj ą cej cały zawi ą zek z ę ba

n. szkliwo- twórczy

brodawka z ę ba

Stadium dzwonka (pó ź ne)

• utrata kontaktu narz ą du szkliwotwórczego z nabłonkiem jamy ustnej
• zapocz ą tkowanie odkładania tkanek zmineralizowanych: z ę biny i szkliwa
• przekształcenie brodawki z ę ba w miazg ę z ę ba (w momencie rozpocz ę cia produkcji z ę biny)

Z ę bina i szkliwo odkładane s ą „do siebie” przez poło ż one naprzeciwlegle odontoblasty i ameloblasty. Stopniowy wzrost z ę biny i szkliwa na grubo ść odsuwa od siebie odontoblasty i ameloblasty.

ameloblasty

odontoblasty

Powstawanie z ę biny (dentynogeneza)

• z ę bina odkładana jest jako pierwsza, przed szkliwem
• odontoblasty produkuj ą niezmineralizowan ą prez ę bin ę
• prez ę bina w pewnej odległo ś ci od odontoblastów ulega mineralizacji, przekształcaj ą c si ę w z ę bin ę (dlatego w pobli ż u odontoblastów jest zawsze warstwa prez ę biny). Rejon granicy mi ę dzy prez ę bin ą a z ę bin ą nosi nazw ę frontu mineralizacji. Odontoblasty pozostawiaj ą w z ę binie swoje wypustki które hamuj ą mineralizacj ę w swoim otoczeniu (pozostaj ą niezmineralizowane kanaliki z ę binowe)

front mineralizacji

Z ę bina

Prez ę bina

Odontoblast

• charakter wydzielniczy
• siateczka szorstka, Golgi, p ę cherzyki wydzielnicze, poł ą czenia mi ę dzykomórkowe
• produkuje i wydziela organiczne składniki istoty mi ę dzykomórkowej
• poprzez transportery wapniowe w błonie i wydzielanie czynników steruje mineralizacj ą z ę biny
• wraz ze wzrostem grubo ś ci z ę biny wydłu ż a si ę wypustka odontoblastu, pozostaj ą c w kanaliku z ę binowym

P ę cherzyk surowiczy:

• komórki wydzielnicze (surowicze = produkuj ą ce białka)
  • piramidowe, zasadochłonne
  • kuliste j ą dra komórkowe
  • szorstka siateczka, aparat Golgiego, ziarna wydzielnicze
  • kanaliki mi ę dzykomórkowe
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna Komórki surowicze produkuj ą prawie wszystkie białka obecne w ś linie i wydzielaj ą IgA

Wydzielina surowicza (wodnista): woda, jony, białka

kom. mioepitelialne

kom. surowicze

Cewka ś luzowa:

• komórki wydzielnicze ś luzowe
  • przypodstawnie spłaszczone j ą dra
  • aparat Golgiego
  • siateczka szorstka
  • ziarna wydzielnicze (słabo si ę barwi ą )
• komórki wydzielnicze surowicze (półksi ęż yc surowiczy)
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna

Wydzielina śluzowa (gęsta, lepka): woda, jony, mucyny (glikoproteidy o znacznej zawartości cukrowców)

kom. mioepitelialne

półksi ęż yc

komórka surowicza komórka ś luzowa

Przewody wyprowadzaj ą ce:

• wstawka wewnątrz zrazika
• przewód pr ąż kowany
• przewód mi ę dzyzrazikowy w tkance łącznej pomiędzy
• przewód główny zrazikami przewody ś ródzrazikowe

przewód mi ę dzyzrazikowy

przewód główny

cewka ś l.

wstawka

przewód pr ąż kowany

p ę cherzyk sur.

Wstawka:

• nabłonek jednowarstwowy sze ś cienny
• wymiana jonów Cl/HCO 3 (alkalizacja ś liny)
• produkcja laktoferyny, lizozymu i EGF

Przewód pr ąż kowany:

• nabłonek jednowarstwowy walcowaty
• pr ąż kowanie przypodstawne
• wymiana jonów Na/K, wydzielanie jonów metali ci ęż kich jonów rodankowych i IgA
• produkcja laktoferyny, kalikreiny i EGF

wstawka

przewód pr ąż kowany

wstawka

przewód pr ąż kowany

Na+

K+^ Na+

HCO 3 -^

Cl-

Cl-

Przewód mi ę dzyzrazikowy: nabłonek jednowarstwowy walcowaty →→→→ wielorz ę dowy

Przewód główny: nabłonek wielorz ę dowy (^) →→→→ wielowarstwowy walcowaty →→→→ wielowarstwowy płaski (uj ś cie)

Przewody (szczególnie wstawki i przewody prążkowane) odpowiadają za ostateczny skład śliny.

Ś linianka przyuszna

• głównie surowicza (tylko p ę cherzyki surowicze, u psów i kotów tak ż e nieliczne cewki ś luzowe)
• długie wstawki
• nieliczne grupy adipocytów

Ś linianka podj ę zykowa

• mieszana z przewag ą komponenty ś luzowej (tylko cewki ś luzowe)
• słabo rozwini ę te półksi ęż yce surowicze
• u psów i kotów mog ą wyst ę powa ć pojedyncze p ę cherzyki surowicze

Ś linianka pod ż uchwowa

• mieszana z przewag ą komponenty surowiczej (80 % p ę cherzyki surowicze, 20% cewki ś luzowe), u psów i kotów z przewag ą komponenty ś luzowej (wiecej cewek ś luzowych)
• dobrze rozwini ę te półksi ęż yce surowicze
• długie przewody pr ąż kowane
• wysepki tkanki tłuszczowej

Małe gruczoły ś linowe

• zlokalizowane w błonie pod ś luzowej jamy ustnej, rzadziej w blaszce wła ś ciwej
• zło ż one
• nieotoczone torebk ą , przewa ż nie brak budowy zrazikowej
• surowicze, ś luzowe, mieszane
• wstawki →→→→ przewody wyprowadzaj ą ce (nabł. jednowarstwowy walcowaty)

gruczoły von Ebnera - surowicze pozostałe gruczoły j ę zykowe i gruczoły podniebienne – głównie ś luzowe gruczoły wargowe i policzkowe – mieszane gruczoły jarzmowe (u mi ę so ż ernych) i trzonowcowe (u kotów) - mieszane