Pobierz Budżet Państwa: Funkcje, Zasady i Prawo Budżetowe i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!
Budżet państwa - funkcje, zasady
Budżet państwa-plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej. Budżetowa ustawa, jeden z najważniejszych aktów prawnych obowiązujących w państwie, określający jego roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki zwane budżetem państwa. Projekt ustawy budżetowej opracowany przez ministra finansów (minister), uchwalany jest przez Radę Ministrów i przedstawiany sejmowi i senatowi do 31 X każdego roku. Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej. Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi.
Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Nadwyżka budżetowa, dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np.
opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego.
Funkcje budżetu :
- rozdzielna - polega na rozdzielaniu części dochodu narodowego. Zewnętrznym wyrazem tej funkcji jest gromadzenie i dzielenie przez budżet określonych zasobów pieniężnych. Skutkiem działalności jest przesuwanie siły nabywczej pieniędzy równymi podmiotami gosp. narodowej. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodu narodowego;
- kontrolna - polega na wykorzystaniu informacji o gromadzeniu i podziale• zasobów budżetowych do kontroli procesów gospodarczych;
- bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań;
- fiskalna - funkcja budżetu polega na przejmowaniu dochodów podmiotów działających poza państwem na rzecz budżetu.
Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych objętych budżetem państwa oraz przeznaczania tych środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa oraz formy organizacyjnoprawne jednostek, które realizują zadania objęte budżetem jest zawarta w ustawie prawo budżetowe.
Budżetowe prawo, dział prawa wyodrębniony z prawa finansowego, obejmujący wszelkie przepisy regulujące zasady i procedury tworzenia i funkcjonowania budżetu państwa i budżetów samorządowych, określające w szczególności strukturę wewnętrzną budżetu, tj. zakres dochodów i wydatków oraz zakres
Przedłużenie (prerogacja) budżetu polega na „przeciągnięciu” okresu ważności budżetu ubiegłorocznego. Wówczas gospodarka budżetowa jest prowadzona na podstawie budżetu poprzedniego roku. Wychodzi się bowiem z założenia, ża większość pozycji budżetowych wynika z zobowiązań zawartych przepisami prawa lub umowach. Zmieniają się jedynie kwoty dochodów i wydatków. Wadą tego rozwiązania jest wykluczenie wpływu organów ustawodawczych na gospodarkę budżetową z okresie przejściowym. Jako podstawę gospodarki budżetowej w okresie przejściowym przyjmuje się projekt budżetu. Rozwiązanie takie jest możliwe do zastosowania wówczas, gdy ta sama partia polityczna ma większość w rządzie i parlamencie. W związku z tym można wyjść z założenia, że projekt budżetu zostanie w nie zmienionym kształcie uchwalony przez parlament. Konstytucyjnie można przyznać rządowi prawo do dokonywania koniecznych wydatków. Dotyczy to zwłaszcza nakładów na ustawowo przewidziane urządzenia (szkoły, szpitale itp.) i zobowiązania wynikające z ustaw. Ponadto wydatki te dotyczą także finansowania budów, zaopatrzenia oraz świadczeń i form pomocy, które uwzględniono w budżecie poprzedniego roku. Wspomniane rozwiązania, chociaż niezbędne, to jednak mogą paradoksalnie wpływać na odraczanie uchwalenia ustawy budżetowej, gdyż rozwiązania przejściowe i prowizoryczne są, jak wiadomo, najtrwalsze. − Zasada zupełności budżetu postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków. Z tym łączy się budżetowanie brutto, polegająe na tym, że dochody i wydatki ujmuje się w osobne całości. Pozwala to na ujęcie w budżecie wszystkich stosunków finansowych państwa i samorządu terytorialnego oraz zapobiega tworzeniu odrębnych funduszów lub t.zw. „czarnych kas”, które są poza kontrolą parlamentarną. Budżetowanie brutto stosuje się przy finansowaniu administracji publicznej realizującej podstawowe funkcje państwa. Są to te rodzaje działalności publicznej, które się wiążą ze świadczeniem usług nieodpłatnych lub bardzo
nisko płatnych (symboliczna odpłatność) i wówczas osiągane przychody są symboliczne w relacji do ponoszonych kosztów. Dlatego koszty te w zdecydowanej części są finansowane z budżetu. Budżetowanie brutto nie może być stosowane w doniesieniu do wszystkich rodzajów działalności i dlatego występują odstępstwa. Dotyczą one przedsiębiorstw prowadzących działalność zarobkową oraz zaciągania kredytu. Przedsiębiorstwa publiczne nie mogą, z kilku powodów, rozliczać się budżetem brutto. Przede wszystkim spowodowałoby to nieuzasadnione „rozdęcie” budżetu, gdyż wszystkie przychody przedsiębiorstw byłyby odprowadzane do budżetu państwa, z których następnie pokrywano by wydatki. W rezultacie utrudniało by to płynność finansową i konkurencję z przedsiębiorstwami prywatnymi. Dlatego też przedsiębiorstwa publiczne rozliczają się budżetem netto, tj. nadwyżką lub niedoborem. Dochody budżetowe z tytułu zaciągniętych kredytów też powinny być przedstawiane w ujęciu netto. Dochody z tytułu kredytów i wydatki na ich spłatę powinny być ujęte w budżecie saldem. Podsumowując, w odniesieniu do rozliczeń z budżetem stosuje się dwie metody – budżetowanie brutto i netto. Wybór metody zależy od rodzaju rozliczanej działalności. − Zasada jedności budżetu postuluje, by dochody i wydatki organu prawa publicznego były ujęte w jednym budżecie. Jest to jednoznaczne z zasadą, fiskalnej jedności kasowej. Jedność budżetu służy kompleksowej ocenie gospodarki budżetowej. W budżecie stosowany jest także podział na budżet bieżący i inwestycyjny tzw. kapitałowy.' Budżet bieżący finansowany jest z wpływów podatkowych, budżet inwestycyjny zaś - z zaciąganych pożyczek. Zasada jedności budżetu ma dwa aspekty - formalny i materialny. Z punktu widzenia formalnego budżet powinien być zawarty w jednej ustawie
Do przedstawionego katalogu zasad należy jeszcze dołączyć zasadę podstawową, a mianowicie zasadę równowagi budżetowej , która współcześnie może budzić wątpliwości. W ujęciu tradycyjnym, postulat równowagi budżetowej oznacza takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokości dochodów, tzn. by nie wystąpił deficyt budżetowy. Wspomniana równowaga budżetowa jest w praktyce trudna do osiągnięcia ze względu na dług publiczny i finansowanie zadań za pomocą deficytu. Deficyty budżetowe są nie tyle środkiem, ile efektem polityki gospodarczej, pojawiają się w trakcie wykonywania budżetu. Teoria budżetu cyklicznego i impasu zakładają, że w zależności od cykli gospodarczych, naturalne są zarówno deficyty, jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach winny się one bilansować. Wiele kwestii budżetowych rozstrztyga się poza parlamentem lub rządem, w ramach debat partyjnych i koalicyjnych, które nie pojmują zasad budżetowych zbyt rygorystycznie. Można to różnie oceniać, ale takie są fakty, które trudno jest zmieniać za pomocą postulatów. We współczesnej praktyce trudne jest przestrzeganie zasad budżetowych, gdyż jest ona zbyt złożona od strony podmiotowej i merytorycznej. Ważne jest jednak to, aby gospodarka budżetowa nie była kształtowana w sposób dowolny.
