Cabaret Voltaire w Zurichu i dada
Cabaret Voltaire – klub nocny znajdujący się w Zurychu przy Spiegelgasse 1 założony 5 lutego 1916 roku (w tym
samym czasie przy Spiegelgasse pod nr 14 mieszkał Lenin). Jego fundatorem był Hugo Ball i Emmy Hennings
oraz Marcel Janco, Richard Huelsenbeck, Tristan Tzara i Hans Arp. Klub w niedługim czasie stał się zalążkiem
ruchu Dada.
W czasie I wojny światowej Szwajcaria pozostawała państwem neutralnym, przez co wielu artystów z ogarniętej
konfliktem Europy znalazło w niej bezpieczny azyl. W Zurychu Hugo Ball wynajął pustą halę i wraz ze swoją
towarzyszką Emmy Hennings utworzyli "Cabaret Voltaire". Klub stał się mekką bohemy artystycznej. Prezentował
przedstawienia pełne odniesień politycznych i społecznych, radykalnie krytykował tradycję. Na całonocnych
spotkaniach prezentowani byli artyści eksperymentujący i performerzy. Częstymi bywalcami klubu byli: Wassily
Kandinsky, Paul Klee, Giorgio de Chirico i Max Ernst.
28 kwietnia 1916 Ball ogłosił Manifest Dada. W czerwcu zaczął wydawać dziennik o tej samej nazwie, na łamach
którego publikował między innymi Guillaume Apollinaire.
Dadaizm (dada) – międzynarodowy ruch artystyczno-literacki w sztuce XX wieku, którego głównymi hasłami były
dowolność wyrazu artystycznego, zerwanie z wszelką tradycją i swoboda twórcza odrzucająca istniejące kanony.
Jego członkowie, będący świadkami I wojny światowej, w poczuciu rozpadu cywilizacji negowali powszechnie
przyjęte ideały estetyczne i wartości. Nie wytworzyli jednolitego stylu czy programu, które spójnie łączyłyby ich
dzieła – jednoczyła ich raczej wspólna postawa niż styl.
Ruch ukształtował się w Europie i Stanach Zjednoczonych ok. 1915. W Zurychu artyści tego nurtu skupieni byli
wokół poety Tristana Tzary i malarza Hansa Arpa. W USA działali m.in. Marcel Duchamp, Man Ray i Francis
Picabia. Po zakończeniu wojny głównym ośrodkiem ruchu stał się Paryż, ale działały także inne, takie jak Berlin,
Kolonia i Hanower. Koniec dadaizmu przypadł na początek lat 20. XX w.
Dadaiści posługiwali się absurdem, zabawą, dowcipem. Rzadko wykorzystywali tradycyjne gatunki, takie jak
malarstwo, rzeźba i grafika w ich czystej postaci, od których ważniejsza była inwencja. Charakterystyczne było
łączenie różnych technik i tworzenie nowych. Duchamp w swoich ready-mades do rangi sztuki podnosił zwykłe
przedmioty, takie jak pisuar (Fontanna, 1917). Inni artyści tworzyli obrazy abstrakcyjne, kolaże (przejęte od
kubistów), fotomontaże i inne dzieła, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom (np. Podarunek Raya – żelazko
zaopatrzone w gwoździe). Tworzyli absurdalne teksty i fonetyczne wiersze.
Znaczenie dadaistów polegało na przesunięciu granic sztuki i umożliwieniu artystom swobodnej wypowiedzi.
Odegrali także rolę w odrzuceniu tradycyjnie pojmowanej sztuki i estetyki, za dzieła uznając przedmioty
codziennego użytku, wytwory przypadku czy wręcz śmieci. Na ruinach dadaizmu wyrósł surrealizm, po części
tworzony przez tych samych artystów.
Słowo dada jako nazwa ruchu pojawiło się po raz pierwszy w Zurychu, jednak ani jego autorstwo, ani pochodzenie
nie są jasne. Według jednego z przekazów dadaizm wziął się od francuskiego słowa dada, które mieli wybrać na
chybił trafił ze słownika niemiecko-francuskiego Hugo Ball i Richard Huelsenbeck (ten drugi napisał później:
Weźmy słowo dada – powiedziałem – ono jest jakby stworzone dla naszych celów. Pierwszy dźwięk dziecka wyraża
to, co prymitywne, zaczynanie od zera, nowe w naszej sztuce). Zgodnie z inną wersją słowo to miał znaleźć
Tristan Tzara w słowniku Larousse'a.
Także znaczenie tego słowa nie jest jednoznaczne – dada mówią we Francji dzieci na konia, ale także dada to w
języku francuskim synonim słowa hobby. Ponadto da, da to w języku rumuńskim tak, tak.
