Pobierz Cały wykład - Notatki - Ekonomia rozwoju - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
WYKŁAD 1 – WPROWADZENIE, CZYM JEST EKONOMIA ROZWOJU?
Ekonomia rozwoju (ang. development economics ) jest dyscypliną ekonomii, która zajmuje się rozwojem krajów rozwijających się ( developing countries ). Czasem teoria rozwoju pojmowana bywa w sensie uniwersalnym, dotycząc wszystkich krajów świata, niezależnie od poziomu ich zaawansowania gospodarczego (z najwyżej rozwiniętymi włącznie).
Pola badawcze ekonomii rozwoju.
Analiza istoty i przyczyn masowego ubóstwa oraz uwarunkowań, kierunków i natury procesów rozwojowych ( ekonomia pozytywna ). Analiza, doskonalenie i upowszechnianie strategii rozwoju, opracowywanych i stosowanych przez rządy i organizacje międzynarodowe w krajach ubogich ( ekonomia normatywna ) Współczesny podział ekonomii.
POZYTYWNA – bada zależności pomiędzy danymi kategoriami ekonomicznymi, stany, wielkości (bez wartościowania). Odpowiada na pytania co jest?” i „dlaczego tak jest?” Zmierza do stworzenia teorii opisowo – objaśniającej. Tworzy zespół założeń , które określają warunki w ramach których teoria ma zastosowanie. Formułuje hipotezy – stwierdzenia odnoszące się do rzeczywistości, wyrażające przypuszczenie, że coś jest prawdziwe. Odkrywa prawa ekonomii: identyfikuje zależności występujące w gospodarce; opisuje na czym polegają zależności występujące w gospodarce; traktuje zależności występujące w gospodarce w sposób obiektywny; bada charakter zależności występujących w gospodarce (np. przyczynowo-skutkowy lub korelacyjny- współistnienia).
NORMATYWNA – Oparta jest na sądach i ocenach, odpowiada na pytanie „jak być powinno? Zakłada, że na badanie zależności ekonomicznych nachodzą wartości etyczne i moralne. Dokonuje oceny gospodarki i proponuje sposoby jej ulepszenia, czyli tworzy teorię polityki gospodarczej oraz postuluje jej wdrażanie w praktyce: Teoria ekonomiczna Teoria polityki gospodarczej polityka gospodarcza.
Ekonomia rozwoju jako część ekonomii instytucjonalnej.
Podejście instytucjonalne w ekonomii – pogląd o kluczowej roli instytucji w rozwoju gospodarczym, Instytucje – reguły gry kształtujące relacje pomiędzy różnymi podmiotami w procesie gospodarowania, Instytucje nadają szczególny sens i ciągłość działaniom człowieka oraz umożliwiają przewidywalność jego zachowań.
Założenia ekonomii instytucjonalnej.
1. Interdyscyplinarne i holistyczne (przyjmujące, że twierdzenia dotyczące złożonych zjawisk społ. niedostępnych obserwacji nie dadzą się sprowadzić do wypowiedzi o zachowaniach jednostek i ich grup, głoszący, że prawidłowości zjawisk społ. nie dają się wywnioskować z prawidłowości ich składników) podejście do badania procesów gospodarczych. Nie można odizolować ani wyjaśnić procesów gospodarczych w oderwaniu od szerszych procesów społecznych, Dla rozwoju ekonomii niezbędne jest korzystanie z dorobku takich dyscyplin jak: socjologia, antropologia, psychologia, teoria organizacji, politologia i prawo. 2. Zachowanie podmiotów ekonomicznych jest warunkowane przez charakter istniejących instytucji i na odwrót: procesy ekonomiczne wpływają na te instytucje. Podkreślanie kreatywnego charakteru człowieka i jego zdolność do przekształcania środowiska (w tym systemu ekonomicznego), Przypisanie dużej roli państwa w procesach ekonomicznych. 3. Połączenie pozytywnego i normatywnego podejścia do ekonomii.
Duży nacisk na badania empiryczne i dociekanie przyczynowych determinant procesów gospodarczych ( pierwiast ka pozytywnego), Z drugiej strony, podkreślanie znaczenia ludzkiej woli oraz systemu wartości w sferze zachowań ekonomicznych ( pierwiastka normatywnego), Dużo uwagi poświęcone tworzeniu wizji idealnego społeczeństwa i propozycjom globalnych reform społecznych.
4. Ewolucyjne podejście do ekonomii i gospodarowania. Zmiany w środowisku ekonomicznym, w tym zwłaszcza przemiany instytucji, dokonują się w sposób ewolucyjny, Główne siły dynamizujące przemiany ekonomiczne i społeczne to gromadzenie wiedzy i jej wdrażanie do gospodarki w postaci postępu technicznego i innowacji. 5. Podkreślanie znaczenia władzy, przymusu i konfliktu w procesach ekonomicznych.
Państwa rozwijające się charakteryzują się następującymi cechami:
Niskim przeciętnym standardem cywilizacyjnym, Niskim poziomem PKB per capita, Przewagą zatrudnionych w rolnictwie, Dualizmem ekonomicznym, technologicznym i regionalnym, Silnymi nierównościami społecznymi, Niskim poziomem oświaty, nauki i opieki zdrowotnej, Silną presją demograficzną, Wysokim bezrobociem o charakterze strukturalnym i sezonowym.
Państwa wysoko rozwinięte charakteryzują się z kolei następującymi cechami:
Rozwojem gałęzi przemysłu zaawansowanych technologii, Dużym dochodem narodowym i małą inflacją, Wysokim standardem życia ludności, Postępującym procesem starzenia się społeczeństwa, Dominacją III sektora w strukturze zatrudnienia ludności, Rozwiniętymi procesami urbanizacyjnymi, Wysokim udziałem dóbr trwałego użytku w strukturze konsumpcji, Dobrze rozwiniętą infrastrukturą techniczną, Dobrze rozwiniętymi usługami, Malejącą energochłonnością wszystkich dziedzin gospodarki, W eksporcie dominacją towarów o wysokim stopniu przetworzenia, Dużym udziałem usług i handlu zagranicznego w tworzeniu PKB, Tworzeniem nadwyżek kapitałowych i eksportem kapitałów, Wysokim udziałem roślin przemysłowych oraz owoców i warzyw w produkcji roślinnej, Wysokim udziałem produkcji zwierzęcej w produkcji rolniczej ogółem, Wzrastającą towarowością produkcji rolnej i wysoką kulturą rolną.
Niska konkurencyjność wewnętrzna i zewnętrzna, Niekorzystne długookresowe tendencje kształtowania się cen surowców i produktów rolnych na rynkach światowych, Ograniczony dostęp do rynków zbytu w krajach rozwiniętych gospodarczo, Stosowanie przez rządy krajów rozwiniętych dotacji produkcyjnych, zwłaszcza w sektorze rolniczym, Niewystarczający napływ inwestycyjnego kapitału zagranicznego i niekorzystna struktura sektorowa inwestycji zagranicznych, Doraźny charakter zagranicznej pomocy rozwojowej, Nietrafność diagnoz i programów naprawczych narzucanych przez międzynarodowe organizacje gospodarcze (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy).
Systematyka krajów wg PNB (GNI) per capita stosowana przez Bank Światowy.
Kraje o niskim dochodzie (ang. Low income economies ): 53 państwa, w których dochód na osobę w 2005r. nie przekraczał 875 USD, Kraje o nisko – średnim dochodzie (ang. Lower-middle-income economies ): 55 państw o dochodach od 876 do 3465 USD na osobę, Kraje o wysoko-średnim dochodzie (ang. Upper-middle-income economies) : 41 państw o dochodach w granicach od 3466 do 10 725 USD, Kraje o wysokich dochodach (ang. High-income economies ): 60 państw o dochodzie od 10 726 USD na osobę rocznie.
Kraje rozwijające się należą zazwyczaj do dwóch pierwszych grup docelowych. W grupie trzeciej klasyfikowane są nieliczne KRS oraz wickość państw, które określane są jako transformujące (m.in. Polska). Grupa czwarta składa się z najbogatszych państw świata (w tym członków OECD i państw arabskich eksportujących ropę naftową) oraz niewielkich państw specjalizujących się w usługach (głównie finansowych i turystycznych). Kryterium granicy ubóstwa absolutnego (skrajnego) stosowane przez Bank Światowy to 1 USD na osob ę dziennie. Z szacunków Banku wynika, iż w 2001r. łączna populacja żyjąca poniżej tego progu liczyła ok. 1,2 mld.
Powody poszukiwań nowych teorii rozwoju krajów rozwijających się.
Kraje rozwijające się różnią się zasadniczo od krajów wysoko rozwiniętych, Małe efekty stosowania tradycyjnych teorii rozwoju gospodarczego w krajach rozwijających się, Teorie tradycyjne – w odniesieniu do tej grupy krajów rozwijających się – były oparte na błędnych przesłankach, Niebezpieczeństwo światowej „eksplozji demograficznej”, kryzysu żywnościowego i wyczerpania zasobów naturalnych, Sukces Planu Marshalla inspiracją do podjęcia międzynarodowych działań na rzecz przyśpieszenia rozwoju krajów rozwijających się.
Ekonomia rozwoju jako oddzielna dyscyplina naukowa powstała w latach 50-ch XX wieku. Była teorią polityki gospodarczej krajów rozwijających się, która badała uwarunkowania tych krajów oraz proponowała różne strategie rozwojowe. W ciągu ponad 50 lat próbowała znaleźć najskuteczniejsze modele i teorie rozwoju gospodarek państw średnio i słabo rozwiniętych. Przez długi czas największe znaczenie przypisywano rozwojowi przemysłu (zwłaszcza ciężkiego) – głównym celem było więc uprzemysłowienie krajów, co doprowadziło do pewnego zaniedbania rolnictwa.
Do połowy lat 70-tych w ekonomii rozwoju dominowały następujące kierunki badawcze:
- Nawiązujące do dorobku ekonomii neoklasycznej modele wzrostu kumulatywnego i ortodoksyjne teorie rozwoju (akcentujące kluczową rolę niedoboru kapitału, wykorzystania nadwyżek siły roboczej, wyboru technik produkcji i metod industrializacji),
- Opisowe teorie modernizacji (o rodowodzie socjologicznym),
- Powiązane z keynesizmem strukturalne teorie rozwoju,
- Radykalne i marksistowskie teorie rozwoju gospodarczo – społecznego.
W latach 80-tych XX wieku ekonomia rozwoju przeżyła kryzys, gdyż okazało się, że nie osiągnięto: Widocznego rozwoju gospodarczego, Postępu w sferze dobrobytu społecznego w krajach rozwijających się, „Efektu skapywania bogactwa” na kraje biedne.
Większego znaczenia nabrały liberalne koncepcje rozwoje wg których do wprowadzenia krajów rozwijających się na ścieżkę trwałego rozwoju gospodarczego konieczne było spełnienie następujących warunków: Wzrost gospodarczy powinien być ściśle skorelowany z otwarciem gospodarki narodowej na zewnątrz, Optymalna alokacja zasobów jest możliwa tylko w warunkach rynku światowego poddanego presji konkurencyjnej, Rozwój będzie tym szybszy im bardziej będzie on społecznie akceptowany.
Rozwój gospodarczy – długoterminowy proces przemian dokonujących się w gospodarce, obejmujący zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i innych wielkości ekonomicznych, jak również towarzyszące im zmiany strukturalne ( ekspansja ilościowa oraz zmiana czynników jakościowych ).
Rozwój ekonomiczny wg A. Sena.
Amartya Sen (University of Cambridge), laureat Nagrody Nobla z 1998r. z ekonomii za osiągnięcia w dziedzinie ekonomii dobrobytu ( walfare economics).
Rozwój ekonomiczno-społeczny to proces poszerzania sfery realnych wolności, z których korzystają ludzie: Wolności osobistej, Wolności ekonomicznej (swobody prywatnej przedsiębiorczości, czyli podejmowania działalności gospodarczej i zarobkowej, swobodę zawierania umów i poszanowanie własności prywatnej), Wolności społecznej i politycznej (przy równoległym zapewnieniu pełnej przejrzystości działania wszystkich sfer życia społeczeństwa).
Charakterystyka zacofania gospodarczo – społecznego.
Niższy poziom życia ludności, Relatywnie niski przeciętny poziom wydajności pracy w gospodarce, Względnie wysokie tempo przyrostu demograficznego i duże obciążenie społeczeństwa kosztami utrzymania ludności niepracującej, Duża skala jawnego bezrobocia i niepełnego zatrudnienia, Nadmierne uzależnienie gospodarki od produkcji rolnej i górniczej, Zbyt wysoka zależność gospodarcza od krajów wysoko rozwiniętych i korporacji transnarodowych oraz nadmierna wrażliwość na zmiany zachodzące na rynkach międzynarodowych, Problem głodu i epidemii , np. AIDS.
Gospodarkę można podzielić na trzy sektory: I sektor obejmujący rolnictwo i zawody pokrewne (rybołówstwo, rolnictwo), II sektor obejmujący przemysł: wydobywczy, przetwórczy oraz budownictwo, III sektor obejmujący usługi: transport, handel, łączność, szkolnictwo, nauka, służba zdrowia.
Teoria „Trzech Sektorów” A. Fishera. Rozwój ludzkości charakteryzuje się przesunięciami pomiędzy trzema sektorami: I sektor II sektor III sektor.
Bariery rozwoju.
Bariery rozwoju – brak, niedostępność lub niedobór czynników które są niezbędne w procesie rozwoju gospodarczo – społecznego, jak również występowanie różnych przeszkód utrudniających rozwój.
Z barierą rozwoju mamy do czynienia nie tylko wówczas, gdy: Występuje brak określonego czynnika wytwórczego,
Kapitał ludzki – edukacja a także: wyżywienie, ochrona zdrowia i schronienie, Kapitał wiedzy – badania naukowe, wynalazki, technologie, know – how, pozwalające zwiększyć wydajność działalności gospodarki, Kapitał rzeczowy – środki produkcji, maszyny, narzędzia, środki transportu, Infrastruktura – komunikacyjna, energetyczna, wodno – kanalizacyjna, łączność itp., jako czynniki wpływające na wydajność przedsiębiorstw, Kapitał naturalny – zasób ziemi uprawnej i wody, dostępność surowców naturalnych, równowaga biosystemów, itp., Kapitał instytucjonalny – prawo, rząd i jego agendy, polityka gospodarcza.
WYKŁAD 2 – WYBRANE TEORIE ZACOFANIA I ROZWOJU.
Główne zagadnienia:
- Teoria stadialna W. Rostowa,
- Koncepcje zaklętego kręgu ubóstwa (R. Nurskiego, B. Knalla, E. Gannage),
- Teoria systemu quasi – stałej równowagi H. Leibensteina,
- Koncepcja niedorozwoju i zacofania w ujęciu M. Todoro,
- Teoria zależności krajów rozwijających się od centrum gospodarki światowej,
- Teoria wzrostu zrównoważonego Rosenteina – Rodana,
- Koncepcja niezrównoważonego wzrostu wg A. O. Hirshmana,
- Teoria biegunów wzrostu,
- Model Gunnara Myrdala – polaryzacja rozwoju.
Geneza teorii zacofania i rozwoju.
W okresie powstawania ekonomii rozwoju, tj. u schyłku lat 40-tych i w pierwszej połowie lat 50-tych zainteresowania ekonomistów z ośrodków naukowych Zachodu koncentrowały się na wyjaśnianiu charakteru zacofania i niedorozwoju krajów rozwijających się, a zwłaszcza – na badaniu przyczyn zacofania i czynników je utrwalających. Dominowała wtedy tendencja do poszukiwania jednego, głównego czynnika, który nie tylko rodzi zacofanie, lecz jest też powodem niskiego stanu (poziomu) innych czynników wytwórczych.
Teoria stadialna W. Rostowa. Wyróżnia się w rozwoju społeczno – gospodarczym każdego kraju następujące stadia:
Społeczeństwo tradycyjne, w którym zasoby są skoncentrowane w rolnictwie i nie występuje zjawisko mobilności społeczeństwa, Okres przygotowania do startu , w którym część ludności społeczeństw tradycyjnych ponosi ryzyko działalności gospodarczej i inicjuje proces przemian, Start , w którym wzrasta produktywność czynników wytwórczych, pojawia się zmiana w strukturze produkcji (wzrasta znaczenie przemysłu przetwórczego), oraz wzrost znaczenia oszczędności i inwestycji, Osiągnięcie dojrzałości gospodarczej , w której rośnie produkt narodowy brutto na głowę mieszkańca a wzrost gospodarczy jest stymulowany przez dodatnie stężenie zwrotne, Okres masowej konsumpcji , w którym większość społeczeństwa osiąga wysoki standard życia, Poszukiwanie jakości życia.
Koncepcje zaklętego kręgu ubóstwa. Jedną z pierwszych grup teorii zacofania i rozwoju były koncepcje zaklętego kręgu ubóstwa ( vicious circle of poverty). Zaklęty krąg ubóstwa – termin oznaczający niemożność wejścia zacofanej gospodarki na drogę rozwoju. W myśl tej koncepcji czynniki powodujące zacofanie tworzą swoisty łańcuch zależności -
układają się one w krąg przyczynowości każdy z tych czynników jest zależny od czynnika, który go poprzedza, a on sam determinuje zjawisko po nim następujące. Wzajemne powiązania w sposób okrężny wszystkich rozpatrywanych czynników niedorozwoju utrzymuje cały system w równowadze, prowadząc do stagnacji gospodarczej.
Koncepcja błędnego koła ubóstwa R. Nurksiego
Nurkse zapoczątkował powstanie całej serii różnych koncepcji błędnego koła ubóstwa (inne nazwy: zaklęty kręg ubóstwa ( vicious circle of poverty) , zaklętego kręgu biedy (zacofania lub niedorozwoju), błędnego koła czynników ograniczających. Głównym źródłem zacofania krajów rozwijających się jest niedobór własnych kapitałów (czyli – oszczędności ze źródeł wewnętrznych, niezbędnych na cele inwestycyjne) – teza Ragnara Nurskiego „ Some Aspects of Capital Accumulation In Underdeveloped Areas ” 1952r. „Kraj jest biedny ponieważ jest biedny”.
Błędne koło ubóstwa R. Nurksiego składa się z dwóch kręgów.
PIERWSZY KRĄG (stagnacja po stronie podaży kapitału): Niedostateczna podaż kapitału Niska zdolność do oszczędzania Niski poziom realnych dochodów ludności Niska wydajność pracy Niedostateczna podaż kapitału (tj. zamknięcie I kręgu).
DRUGI KRĄG : Niski popyt na kapitał = Słabe bodźce do inwestowania Niewielka siła nabywcza ludności Niski poziom dochodów realnych Niska wydajność pracy Niedostateczne zastosowanie kapitału w procesie produkcji Słabe bodźce do inwestowania = Niski popyt na kapitał (tj. zamknięcie II kręgu).
Sposób na przezwyciężenie kręgu biedy i zacofania w teorii Nurskiego - inwestycje kapitału: Stopniowe podnoszenie wydajności pracy, Ograniczenia bariery popytu i małej chłonności rynku, Zwiększenie produkcji, Wzrost dochodów ludności.
R. Nurske zakładał, że kraje rozwijające się nie są w stanie samodzielnie zapoczątkować wychodzenia z kręgu biedy i zacofania będzie to możliwe jedynie pod warunkiem napływu kapitału zagranicznego (np. w ramach pomocy udzielanej przez kraje rozwinięte).
Krytyka koncepcji R. Nurskiego, przypisującej brakowi kapitału rangę jedynej siły sprawczej zacofania.
Doświadczenia rozwojowe atlantyckich krajów nowo uprzemysłowionych sukcesy gospodarcze na skutek mobilizacji wewnętrznej akumulacji kapitału. Część krajów naftowych należących do OPEC zdobyła ogromne środki finansowe i przezwyciężyła barierę niedostatecznej podaży kapitału, jednak nie zdołała wyjść ze stanu niedorozwoju ( monokultura gospodarcza ) brak kapitału nie jest więc jedynym źródłem zacofania. Brak kapitału nie jest jedyną siłą sprawczą zacofania, co potwierdza zaobserwowany w praktyce fakt niskiej zdolności do absorpcji środków kapitałowych (np. pochodzących z pomocy zagranicznej), m.in. z powodu: Braku wykwalifikowanych kadr pracowników, Niedorozwoju podstawowej infrastruktury ekonomicznej, Niewłaściwej polityki gospodarczo – społecznej.
Zaklęty krąg ubóstwa w ujęciu B. Knalla.
Czynniki i przyczyny zacofania i niedorozwoju w modelu M. Todoro.
ZACOFANIE:
- Niski poziom życia jako kluczowy element zacofania wewnętrznego i niekorzystne pozycji międzynarodowej ( środkowy prostokąt wewnątrz dolnego dużego prostokąta)
- Niska samoocena ludzi i jej główne przejawy ( prostokąt w lewym dolnym rogu schematu )
- Ograniczona wolność ( prostokąt w prawym dolnym rogu).
NIEDOROZWÓJ:
- Niskie dochody (ten element zarazem wiąże niedorozwój z zacofaniem) <= Niska wydajność pracy.
Teoria rozwoju zależnego (paradygmatu zależności krajów rozwijających się od centrum gospodarki światowej).
Zależność jest przez „dependystów” definiowana jako sytuacja, w której procesy ekonomiczne i społeczne w krajach słabo rozwiniętych (peryferyjnych) są wyłącznie zdeterminowane przez rozwój gospodarek krajów, tworzących centrum światowego kapitalizmu.
Zasadnicze tezy paradygmatu zależności krajów rozwijających się od centrum gospodarki światowej.
Kraje wysokorozwinięte nie osiągnęły by swojej przodującej roli, gdyby nie eksploatowały krajów uzależnionych, rozwijających się (Trzeciego Świata), Iluzją jest postrzeganie procesu rozwojowego jako płynnego pokonywania wszystkich stadiów kraje opóźnione w rozwoju nie mogą powtórzyć ścieżki rozwojowej krajów wysoko rozwiniętych, gdyż uniemożliwia im to istniejący w skali międzynarodowej system eksploatacji, Kraje, które są aktualnie ubogie, wcześniej takie nie były – stało się tak w wyniku ich eksploatacji, Kraje rozwijające się mogą się wyrwać z tej pułapki jedynie poprzez zerwanie związków z krajami rozwiniętymi, Źródłem niedorozwoju krajów peryferii nie są czynniki wewnętrzne, ale:
- niekorzystna pozycja tych krajów w kapitalistycznym podziale pracy,
- wyzysk (eksploatacja),
- drenaż ich zasobów przez kraje centrum, Silna zależność krajów peryferyjnych od zagranicznego kapitału ogranicza suwerenność działania ich władz państwowych i uniemożliwia samodzielny rozwój gospodarczy, Kraje peryferyjne nie są zdolne do wzrostu endogenicznego, a jedynie do wzrostu indukowanego z zewnątrz przez kraje kapitalistyczne centrum (wzrostu imitacyjnego), Kraje peryferyjne nie czerpią korzyści z handlu międzynarodowego, współpracy kapitałowej i transferu technologii z zagranicy, a korporacje transnarodowe zostały uznane za „ucieleśnienie imperialistycznego wyzysku”.
Teoria wzrostu zrównoważonego Rosensteina – Rodana.
Koncepcja Rosensteina – Rodana nazywana jest teorią „wielkiego pchnięcia” ( big push ), bo zakłada niepodzielność inwestycji, co oznacza konieczność równoczesnej realizacji projektów inwestycji w wielu gałęziach, Przykładowo budowa fabryki wyrobów gotowych zwiększa popyt na surowce, materiały i półprodukty, na maszyny i technologie produkcyjne, na opakowania, usługi transportowe, handlowe i finansowe, Występuje więc zależność pionowa popytu na towary i usługi z różnych dziedzin, Dzięki dużym inwestycjom dokonanym równolegle w wielu powiązanych ze sobą gałęziach przemysłu możliwe jest uzyskanie korzyści zewnętrznych ( externalities ) z racji zwiększonego popytu ze stronny innych gałęzi na towary wytwarzane przez dana gałąź, Umożliwia to pełniejsze wykorzystanie rozbudowanych mocy produkcyjnych i obniżkę kosztów przeciętnych.
Koncepcja niezrównoważonego wzrostu wg A. O. Hirshmana.
Inspiracja historią I rewolucji przemysłowej, która dowodziła, że wzrost dokonywał się w drodze reakcji gospodarki rynkowej na pojawiające się bodźce w postaci braków i ograniczeń, Występowanie niedostatku poszczególnych czynników wytwórczych i towarów powinno zmuszać do aktywizacji tych czynników (ze źródeł wewnętrznych lub zewnętrznych) i skłaniać przedsiębiorców do podejmowania odpowiedniej działalności gospodarczej.
Reakcje te tworzyły następującą sekwencją przyczyn i skutków, np.: Wynalezienie czółenka mechanicznego Rozwój tkalni Wzrost zapotrzebowania na przędzę Wynalazek przędzarki Konieczność zwiększenia mocy przerobowej tkalni Zastosowanie mechanicznej tkalni i zwiększenie produkcji innych maszyn włókienniczych Potrzeba wzrostu produkcji hutniczej Wynalezienie pieców hutniczych Wzrost produkcji węgla Wynalezienie maszyny parowej Rozwój transportu kolejowego i żeglugi morskiej itp.
Krytyka koncepcji niezrównoważonego wzrostu A. O. Hirshmana.
Występowanie niedostatku poszczególnych czynników wytwórczych i towarów powinno:
- zmuszać do aktywizacji tych czynników (ze źródeł wewnętrznych lub zewnętrznych),
- skłaniać przedsiębiorców do podejmowania odpowiedniej działalności gospodarczej, Z powodu dotkliwego braku podstawowych czynników produkcji w praktyce kraje rozwijające się nie są w stanie realizować inwestycji pozwalających na równoległą rozbudowę wielu gałęzi przemysłu, Ponadto rynek nie jest tam ani przejrzysty (tzn. nie dostarcza właściwych informacji ekonomicznych), ani spójny, zaś mechanizmy jego funkcjonowania są poważnie zniekształcone.
Teoria biegunów wzrostu.
Sformułowana przez francuskiego ekonomistę F. Perroux, który w swoisty sposób podszedł do prawa grawitacji, Patrząc na struktury przestrzenne zagospodarowania, stwierdził on istnienie „jednostek wiodących” (bieguny wzrostu?), Badania czasoprzestrzenne rozwoju gospodarczego wykazały, że proces ten nie zachodzi wszędzie w tym samym czasie i z tą samą intensywnością, Są miejsca (bieguny wzrostu), które rozwijają się szybciej niż inne, Rozwój gospodarczy posiada wiec charakter spolaryzowany, Siły rozwojowe powodują koncentrację działalności gospodarczej i samego wzrostu gospodarczego Brak równowagi pomiędzy obszarami geograficznymi.
Model Gunnara Myrdala – polaryzacja rozwoju.
- Sektor nowoczesny i sektor tradycyjny ( modern and traditional ), wg koncepcji W. A. Lewisa,
- Sektor przemysłowy ( industrial sector ) i sektor rolny ( agricultural sector ),
- Sektor kapitalistyczny i sektor naturalny, określany też mianem przedkapitalistycznego ( capita list and subsitence ), wg koncepcji J. H. Boeke,
- Sektor formalny i sektor nieformalny ( formal and informel ),
- Sektor zorganizowany i sektor niezorganizowany ( organized and unorganized ).
Model Lewisa , który zapoczątkował strukturalne podejście do wzrostu i rozwoju gospodarczego (uprzemysłowienia), jest modelem rozwoju gospodarki w oparciu o wykorzystanie nadwyżek pracy występujących w rolnictwie (A. Lewis, „Economic Development with Unlimited Supplies of Labour” – 1954r.). Założenia Modelu Lewisa.
W sektorze rolnym w krajach rozwijających się istnieją duże nadwyżki siły roboczej ( sur plus lab out In the backward sector ). Której produktywność krańcowa wynosi zero. Oznacza to, że odpływ pracowników z rolnictwa nie powinien powodować spadku wielkości produkcji rolnej ( podważenie tej hipotezy – naturalny eksperyment: Epidemia, Indie 1918r.). Ludność wiejska, zbędna w rolnictwie, migruje do miast w poszukiwaniu zatrudnienia w przemyśle. Chociaż płaca oferowana migrantom przez firmy przemysłowe jest stała, to jej przeciętny poziom przewyższa wysokość „płacy naturalnej”, tj. wynagrodzenia osiąganego przez pracowników rolnych.
Pracownicy migrują ze wsi do miast, Wrural ↑ Wurban↓, Migracja zatrzymuje się gdy: Wrural = Wurban.
Globalny produkt pracy w przemyśle jest dzielony na 2 części: na płacę przemysłową i kapitalistyczną nadwyżkę, realizowaną przez przedsiębiorców, Nadwyżka ta jest przez nich inwestowana, pozwalając na dalsze zwiększanie zatrudnienia migrantów wiejskich, Kiedy całe nadwyżkowe zasoby siły roboczej z rolnictwa zostaną już zatrudnione, a migracja będzie kontynuowana, spowoduje to najpierw wzrost „płacy naturalnej”, zaś później – konieczność zwiększenia przeciętnej płacy przemysłowej, Uruchomienie mechanizmu rynkowego w efekcie rosnącej konkurencji przemysłu i rolnictwa na rynku pracy przyczyni się do modernizacji i rozwoju rolnictwa, w ślad za wcześniejszym przyśpieszeniem industrializacji, Następuje unowocześnienie struktury gospodarki.
Główne zastrzeżenia wobec modelu Lewisa.
W świetle danych empirycznych (Egipt, Indie) negowano prawdziwość założenia o krańcowej produktywności pracowników rolnych=0 (co dodatkowo podważa sezonowy charakter dużej części zatrudnienia w rolnictwie), Abstrahowanie przez Lewisa od analizy wpływu szybkiego przyrostu demograficznego na migrację, możliwość zatrudnienia, poziom płac oraz dynamikę wzrostu produkcji przemysłowej i rolnej, Nierealność założenia o skłonności przedsiębiorców do przeznaczania całej ich nadwyżki na cele inwestycyjne, Pominięcie przy analizie migracji nadwyżek pracowników z rolnictwa do przemysłu kosztów transportu, niezbędnych wydatków na szkolenia i dokształcenie, Przecenianie zdolności rynkowych do uruchomienia spontanicznych procesów przekształceń strukturalnych i przyśpieszenia rozwoju krajów rozwijających się.
Model rozwoju gospodarki dualnej wg J.C. Feia i G. Ranisa (1964).
W celu przybliżenia do rzeczywistości procesu migracji nadwyżek pracowników z rolnictwa do przemysłu, w modelu nastąpiło rozciągnięcie tego procesu w czasie poprzez wyodrębnienie 3 jego faz, Państwo poprzez odpowiednią politykę fiskalną powinno pobudzać wykorzystywanie na cele inwestycyjne nadwyżki osiąganej przez właścicieli ziemskich,
firmy chcą utrzymać wykwalifikowanych pracowników, Alternatywą dla pracy w sektorze przemysłowym może nie być bezrobocie, ale praca w sektorze nieformalnym (powszechnym w krajach rozwijających się) redukuje to potencjalny koszt migracji, Mamy więc strukturę gospodarczą składającą się z:
- Sektora rolnego,
- Sektora miejskiego przemysłowego (inaczej formalnego, zorganizowanego, nowoczesnego),
- Sektora miejskiego nieformalnego.
Hipotezy dotyczące ogromnej roli sektora nieformalnego.
- Zbyt duża regulacja ze strony państwa (zbyt duży koszt pracy formalnej) ( the regulatory disincentive hypothesis )?,
- Postęp techniczny wypiera popyt na pracę ( the jobless growth hypothesis) ?,
- Sektor przemysłowy nie rośnie odpowiednio szybko ( the no-growth hypothesis )?,
- MSP wybierają sektor nieformalny ponieważ jest on bardziej dynamiczny i sprzyja działalności gospodarczej ( the growth from below hypothesis )?.
Opcje wobec sektora nieformalnego. Deregulacja?, Formalizacja?, Wspieranie?, Inne? (kredyty, mikrofinansowanie ( microfinance ), odbiurokratyzowanie, edukacja i szkolenia).
Strukturalne podejście do rozwoju.
Dostrzegając zagrożenia wynikające z tradycyjnego modelu handlu zagranicznego krajów rozwijających się, charakteryzującego się eksportem surowców górniczych i artykułów rolnych, a importem towarów przemysłowych, strukturaliści wskazywali na konieczność zmiany struktury gospodarek krajów ubogich poprzez przyśpieszenie ich industrializacji. Uwzględniając istniejące zewnętrzne i wewnętrzne bariery rozwojowe, za właściwą dla krajów rozwijających się strategię rozwoju zwolennicy ekonomii strukturalnej uznawali strategię substytucji importu , tj. zastępowania produkcją krajową importowanych dotąd zagranicznych wyrobów przemysłowych, Na dłuższą metę powinno to pozwolić na zmianę struktury towarowej ich handlu zagranicznego, zwiększyć udział artykułów przetworzonych w ich eksporcie i poprawić terms of trade (TOT).
Modele industrializacji krajów Azji Południowo – Wschodniej i państw Ameryki Łacińskiej.
Począwszy od lat 70 - tych, doświadczenia w dziedzinie industrializacji krajów Azji Południowo – Wschodniej i państw ameryki Łacińskiej przyciągały uwagę ekonomistów. Model strategii rozwojowej w oparciu o substytucję importu i substytucję eksportu G. Ranisa (1991r.): Państwa Azji Południowo – Wschodniej to kraje słabo wyposażone w surowce naturalne ( natural resources poor countries), Państwa Ameryki Łacińskiej to kraje bogate w surowce naturalne ( natural resources rich countries ), W fazie wyjściowej kraje Azji Południowo – Wschodniej posiadały duży sektor rolny, produkując żywność i surowce rolnicze na potrzeby rynku krajowego i na eksport. Natomiast równocześnie importowały nietrwałe dobra konsumpcyjne.
Modele industrializacji krajów Azji Południowo – Wschodniej.
W latach 50-tych kraje Azji Południowo – Wschodniej przeznaczyły część wpływów eksportowych na import maszyn i urządzeń produkcyjnych, niezbędnych dla uruchomienia nowych gałęzi przemysłu, wytwarzających nietrwałe dobra konsumpcyjne, substytucyjne wobec dotychczasowego importu (np. odzież i wyroby tekstylne), Dzięki przyśpieszeniu industrializacji nastąpił odpływ ludności wiejskiej do przemysłu, podejmowanie działalności przemysłowej przez część posiadaczy ziemskich i rosnąca substytucja importu przez krajowe towary przetworzone, Dalszy etap uprzemysłowienia realizowany był dwoma drogami: Poprzez zastępowanie importu trwałych dóbr konsumpcyjnych i dóbr produkcyjnych krajową produkcją antyimportową, (Przede wszystkim) Poprzez rozwój produkcji eksportowej nietrwałych, a następnie trwałych dóbr konsumpcyjnych, W efekcie powyższego nastąpiła radykalna zmiana struktury zatrudnienia i produkcji oraz dochodów budżetowych państwa,
