Cały wykład - Notatki - Ekonomia rozwoju - Część 3, Notatki z Ekonomia

Pobierz Cały wykład - Notatki - Ekonomia rozwoju - Część 3 i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!

• Greenfield – budowa zakładu od podstaw,
• Fuzje.  Zakup licencji.  Imitacja zagranicznych technologii i dóbr kapitałochłonnych (wykorzystywanie wiedzy ucieleśnionej w produktach – embodied knowledge ).

Najważniejszy rodzaj instytucji w systemach innowacyjnych w krajach rozwijających się:

Instytucje i organizacje, które mają największe znaczenie dla:  Innowacji produktowych i inkrementalnych,  Dyfuzji i absorpcji innowacji,  Innowacji w sektorze niskiej i średniej techniki a więc tych, które mają największe znaczenie w gospodarce KRS.

Instytucje / organizacje tworzące mechanizmy dla absorpcji technologii zagranicznych w KRS to przede wszystkim:  Korporacje transnarodowe (przez BIZ),  Przedsiębiorstwa krajowe kupujące licencje,  Instytucje publiczne, przede wszystkim prawo dot. BIZ i IPR.

Formy naśladownictwa technologicznego (wg S. Schnarra).

 Imitacje ( imitations ):

• Nielegalne kopie oryginalnych marek ( counterfeits ),
• Legalne (zazwyczaj) imitacje produktów, jednak bez podszywania się pod cudzą markę ( knockoffs ),  Imitacje produktów, z zastosowaniem własnych elementów projektowania, inżynieryjnych itd. ( design copies ),  Rozwiązania własne zainspirowane istniejącymi produktami ( creative adaptations ),  Użycie nowocześniejszej technologii do zmiany istniejącego produktu ( technological leapfrogging ),  Adaptacja rozwiązania technologicznego do wykorzystania w innym sektorze gospodarki ( adaptation to another industry – cross-industry innovation ).

Możliwość kontroli nabywania technologii przez KRS przez politykę dot.:

 Inwestycji zagranicznych,  IPR ( Intellectual Property Rights ) – prawa własności intelektualnej,  Zamówień publicznych,  Handlowo – celną,  Edukacji (tworzenie kapitału ludzkiego zdolnego do oceny, wyboru, wykorzystania i modyfikacji obcej technologii).

Negatywne strony wtórnego nabywania technologii / imitowania:

 Koszty imitowania są często zbliżone do kosztów innowacyjnych,  Łamanie IPR może powodować załamanie relacji handlowych.

W rozwiniętych systemach innowacyjnych, ochrona własności intelektualnej ( Intelectual Property Rights – IPR ) odgrywa duże znaczenie dla innowacyjności i rozwoju gospodarki.

Własność intelektualna ma cechy dobra publicznego:  ( non-excludable good) : może być dystrybuowana (powielana) bez zmniejszania jej zasobów,  ( non-rival good ): korzystanie z niego przez daną jednostkę nie zmniejsza możliwości korzystania z niej przz innych.

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu dobrami rzadkimi (McKenzy). Dobra materialne są rzadkie, co sprawia, że mają one wartość … natomiast Własność intelektualna może być dystrybuowana (powielana) bez zmniejszania jej zasobów … jednak Zasób kapitału ludzkiego jest ograniczony …więc Własność intelektualna jest dobrem ograniczonym od strony podaży …co powoduje, że Zapewnienie motywacji (ekonomicznych) do działalności twórczej wymaga wprowadzenia sztucznej ograniczoności dystrybucji i konsumpcji własności intelektualnej.

Wpływ IPR na ograniczenie konkurencji i ustalanie monopolistycznych cen produktów.

 IPR umożliwia uzyskanie monopolistycznej pozycji na określony produkt,  Monopol jest jednak przyczyną społecznych strat:

• podnoszenie cen i uzyskiwanie ponadnormalnych zysków,
• ograniczenie produkcji,
• brak presji konkurencji (wysokie koszty),  Polityka dotycząca IPR powinna więc dążyć do zachowania równowagi między ochroną interesów twórców lub autorów i konsumentów (powiązanie z polityką konkurencji),  Uzasadnienie dla monopolu własności intelektualnej:
• „ własność dzieła”… … czy… - ochrona inwestycji, jakiej wymagało jego wytworzenie?

Argumenty za działaniami na rzecz ochrony własności intelektualnej (wg Global Intellectual Property Center).  IPR kreuje i wpiera miejsca pracy,

 Zwiększenie BIZ w wyniku silniejszej ochrony IPR nie przyczynia się do wzrostu innowacyjności KRS,  BIZ nie powoduje wzrostu możliwości technologicznych w KRS, dla których głównym źródłem innowacji jest naśladownictwo technologiczne ( technological imitation ),  Naśladownictwo technologiczne ( technological imitation ) jest utrudnione w systemach z silniejszą ochroną IPR.

Wniosek:

 Silna ochrona IPR nie przyczynia się do silniejszego rozwoju innowacyjności i konkurencyjności KRS tak jak ma to miejsce w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, z uwagi na odmienną specyfikę ich systemów innowacyjnych.

Kraje rozwijające się mają więc do wyboru:

 Ochraniać IPR i przyciągać BIZ, które nie powodują znaczącego zwiększenia zdolności technologicznych, ale odgrywają pozytywną rolę w innych dziedzinach życia gospodarczego, takich jak: zwiększanie zatrudnienia, generowanie dochodów, zmniejszanie stref biedy, itd.  Nie ochraniać IPR, co: ogranicza napływ BIZ, ale zwiększa możliwości naśladownictwa technologicznego, będąc głównym źródłem innowacyjności w KRS.

Istnieje trzecia droga – zróżnicowany sektorowo system ochrony IPR ( sektor-based IPR regime ):

 Wybór sektorów, które nie są objęte silną ochroną IPR, w celu umożliwienia naśladownictwa technologicznego w tych sektorach i rozwoju w nich zdolności innowacyjnych,  Objęcie pozostałych sektorów silną ochroną IPR, w celu przyciągania BIZ i rozwiązania problemów wysokiego bezrobocia, biedy itd. W krótkim okresie.

Niebezpieczeństwo w zaadoptowaniu zróżnicowanego sektorowo systemu ochrony IPR ( sector-based IPR regime ) – przypadek Tajlandii.

 Brak prawa patentowego do 1979r.,  1979r. – ustawa o patentach ( Patent Act ), selektywne objęcie poszczególnych sektorów poprzez ograniczenie patentów do: „wynalazków do zastosowań w przemyśle” ( „inventions of industrial application” ):

• objęcie patentami wynalazków w obszarze elektroniki i wytwórstwa maszynowego,
• brak objęcia wynalazków poza sektorem przemysłu np. farmaceutyków ( pharmaceutical ),  Niski stopień zabezpieczenia IPR w Tajlandii (w porównaniu do standardów zachodnich) spowodował transfer nisko – zaawansowanej technologii – Tajlandia stała się zależna od technologii zewnętrznej,  Nacisk amerykańskich firm farmaceutycznych na rząd USA (wyłączonych z ochrony IPR w Tajlandii) spowodował silną presję USA na rozszerzenie zakresu prawa patentowego w Tajlandii (1990),  Pomimo, że rząd Tajlandii nie był skłonny do zmiany prawa, został do tego zmuszony przez groźby sankcji handlowych ze strony USA, od których Tajlandia była zależna w zakresie technologii przemysłowej.

WYKŁAD 9 – REGIONALNE SYSTEMY INNOWACYJNE. KLASTRY JAKO

INNOWACYJNE STRUKTURY PRZEMYSŁOWE.

Jaka skala przestrzenna jest optymalna dla wzmacniania procesów innowacyjnych? Poziom lokalny? Poziom regionalny? Poziom krajowy? Poziom Wspólnotowy?

Doświadczenia państw wysoko rozwiniętych wskazują na regionalizację zdolności innowacyjnych.

Region – geograficznie zdefiniowana i administracyjnie wyodrębniona przestrzeń CZY Region – jednorodna gospodarczo i kulturowo przestrzeń, posiadająca swoją specyfikę i wewnętrzną spójność?

 Innowacje koncentrują się w mniejszej strukturze przestrzennej niż region administracyjny – w regionie ekonomicznym (kategoria przestrzenno-ekonomiczna, w którą wpisuje się koncepcja klastra ).

W ramach NSI na szczególną uwagę należy zwrócić na REGIONALNE SYSTEMY INNOWACJI i ich znaczenie we wzroście innowacyjności gospodarki.

Regionalny system innowacji ( Regional Innovation System) – zbiór różnorodnych podmiotów, interakcji i zdarzeń wpływających na procesy innowacyjne w regionie. W wyniku powiązań sieciowych i efektów synergii, prowadzą one do zwiększenia zdolności absorpcji i dyfuzji innowacji w regionie.

Regionalny System Innowacji – geneza. Bezpośrednią inspiracją do rozważań nad RIS była koncepcja Narodowego Systemu Innowacji (NIS).  Sieciowy charakter procesu innowacyjnego – koncepcja systemu innowacji oparta na interaktywnej innowacji,  Terytorializacja (regionalizacja) procesów gospodarczych – ewolucja nowego paradygmatu rozwoju (przewaga lokalizacyjna, bliskość geograficzna, zakorzenienie terytorialne o społecznym, instytucjonalnym i kulturowym kontekście).

Właściwości elementów składowych Regionalnego Systemu Innowacji (RIS).

W podsystemie przedsiębiorstw:  Profil gospodarczy regionu,  Wiodące branże i sektory, stopień koncentracji w branży, komplementarność branży / sektorów,  Wielkość i liczba firm w regionie,  Poziom technologiczny firm ( high-tech, low-tech, etc.),

Czym jest klaster przemysłowy?

Klaster (def. M. Porter) – geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, jednostek naukowych, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usług, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą ale również współpracujących.

Klaster (def. P. Doeringer i D. Tekla, 1995) – przestrzenna koncentracja sektorów przemysłu, które dzięki wspólnej lokalizacji na danym obszarze osiągają wyższy poziom wydajności.

Klaster (def. M. Fromhold-Eisebith i G. Eisebith, 2005) – regionalna aglomeracja firm I innych organizacji (takich jak uniwersytety, centra badawczo-rozwojowe, agencje państwowe) powiązanych sektorowo bądź powiązanych łańcuchem wartości dodanej, uzyskujących przewagę konkurencyjną dzięki kolokalizacji oraz współpracy. Przykład: Dolina Krzemowa (Silicon Valley) w Kalifornii, USA.

 Najsłynniejszy klaster na świecie,  Na przestrzeni 300 mil kwadratowych między Palo Alto i San Jose w Kaliforni ulokowanych jest obecnie ponad 6 tys. Firm wysokotechnologicznych, w których pracuje ponad 1 mln osób,  Dolina Krzemowa to dziś wspólnota technologiczna, cechująca się bardzo wysoką mobilnością personelu (średni czas pracy pracowników w firmie to 2-3 lata, przy czym zdarza się, że wracają oni do tego samego przedsiębiorstwa powtórnie)  Źródłem postępu technologicznego w Dolinie Krzemowej jest region i sieci współpracy a nie pojedyncze firmy. Źródła koncepcji klasteringu.

 Teorie lokalizacji przedsiębiorstw przemysłowych:  (A. Webera) kryterium optymalnej lokalizacji – punkt minimalnych kosztów czynników wyborów lokalizacyjnych (transportu, pracy),  (A. Loscha) – maksymalizacja zysku czyli punkt zapwniający maksymalny dochód przy minimalnych kosztach wytwarzania,  (teoria W. Isarda) – zasada substytucji czynników produkcji (np. substytucja nakładów na transport w miejsce nakładów na surowce).  Teoria A. Marshalla (marshallowski dystrykt przemysłowy):  zlokalizowane efekty zewnętrzne (korzyści lokalizacji, korzyści aglomeracji), w tym przede wszystkim dyfuzja wiedzy.  Teoria biegunów wzrostu F. Perroux  polaryzacja rozwoju.

Klaster a inicjatywa klastrowa.

Inicjatywa klastrowa – mniej lub bardziej zinstytucjonalizowane działania grupy animatorów lokalnych mające na celu zainicjowanie funkcjonowania danego klastra bądź rozwiązanie istotnych problemów już funkcjonującego klastra.  celowe działanie mające na celu budowę sformalizowanej struktury wspomagającej sieciowanie partnerów gospodarczych i naukowych należących do spontanicznie zainicjowanego klastra lub jego zalążka. Animator (koordynator) klastra – instytucja tworzona do reprezentowania członków klastra, artykulacji wspólnych interesów i zarządzania relacjami zewnętrznymi, a także wewnętrznymi.

Czynniki przewagi konkurencyjnej („diament Portera”).

Systemowe ujęcie 4 grup czynników determinujących potencjał konkurencyjny konkretnych przemysłów w określonych lokalizacjach:

1. Czynniki wytwórcze (zasoby) - relatywne wyposażenie w czynniki produkcji takie jak zasoby naturalne, wykwalifikowana siła robocza, infrastruktura, sektor B+R, 2. Charakter popytu – determinanty popytu, wielkość i struktura rynku, obecność wymagających klientów, 3. Przemysły powiązane i wspierające – obecność przemysłów i podmiotów stanowiących zaplecze danej branży, czy z nią powiązanych, wyspecjalizowanych poddostawców itp., 4. Strategia firm oraz struktura i rywalizacja – uwarunkowania dotyczące takich aspektów jak tworzenie przedsiębiorstw, ich organizacja i zarządzania, specyfika konkurencji (i współpracy).

Klaster a konkurencyjność gospodarcza – model „diamentu konkurencyjności” Portera.

Klastrów nie należy traktować w oderwaniu od pozostałych czynników, lecz jako przejaw wzajemnego oddziaływania poszczególnych składników diamentu, Klastry wytwarzają „wartość dodaną”, która wzmacnia konkurencyjność oraz kreuje szereg korzyści:  Zwiększona wydajność przedsiębiorstw należących do klastra,  Zwiększona zdolność podejmowania działań innowacyjnych,

ZASÓB KORZYŚĆ

Lokalny łańcuch podażowy Zwiększenie efektywności – szybszy dostęp, niższy koszt transportu

Wyspecjalizowana siła robocza Wyższa produktywność Specjalistyczne usługi Szybszy i łatwiejszy dostęp Możliwość wyboru dostawcy Niższy koszt, wyższa jakość Duża liczba firm Możliwość wspólnych przedsięwzięć, pracy w sieciach

Korzyści z clusteringu tzw. „miękkie korzyści”

ZASÓB KORZYŚĆ Stowarzyszenia Wspólna wizja, planowanie Zaufanie Współpraca między firmami, sieci Uczenia się Transfer wiedzy, technologii, know-how Nieformalny rynek pracy Efektywność, możliwość kariery, poczucie bezpieczeństwa

Identyfikacja klastrów w Polsce.

 Do 2009r. program badań statystycznych statystyki publicznej nie obejmował zgrupowań podmiotów gospodarczych,  2009r. – rozszerzenie o zagadnienia związane z klastrami Formularza PNT-02 – „Sprawozdanie o innowacjach w przemyśle”,  Do programu badań statystycznych statystyki publicznej na 2010r. wpisane zostały prace metodologiczne mające na celu badania klasteringu poprzez badania wtórne, oparte na bazach danych statystycznych będących w posiadaniu GUS:  metoda przepływów międzygałęziowych ( Input / Output ) oparta o współczynnik koncentracji,  metoda badań skupień (tzw. high points ) oparta na współczynniku lokalizacji (LQ – location quotient ).

Cykl rozwoju klastra: formowanie firm pionierskich  tworzenie sieci dostawców, firm usługowych  powstawanie organizacji wspierających  przyciąganie wykwalifikowanej kadry  nieformalne relacje pomiędzy podmiotami  upadek klastra^ ^ formowanie firm pionierskich.

Cykl życia klastra: klastry embrionalne (wczesny etap rozwoju)  klastry ustabilizowane (dalszy rozwój)  klastry dojrzałe (stabilne, jednak z wyczerpanym potencjałem rozwoju  klastry upadające, chylą się ku upadkowi (jednak mogą ponownie wejść w cykl rozwoju).

Czynniki zapewniające wysoką innowacyjność i sukces klastra.

 Aktywna rola przemysłu,  Wysoki poziom naukowego zaplecza badawczego,  Efektywna współpraca i komunikacja pomiędzy członkami klastra,  Wsparcie ze strony regionu i miasta (przy zachowaniu bottom-up approach ),  Nowy etap rozwoju klasteringu – INTERNACJONALIZACJA inicjatyw klastrowych! (globalizacja i integracja  możliwości przepływu zasobów i zwiększona specjalizacja łańcucha wartości ponad granicami krajowymi).

Klastry a umiędzynaradawianie gospodarki.

 Uczestnictwo w klastrze, który wchodzi w interakcje z klastrami zagranicznymi, jest bodźcem dla przedsiębiorstwa do internacjonalizacji jego działalności gospodarczej:  korzyści

• zwiększenie eksportu i nawiązanie nowych kontraktów,
• większe możliwości uczenia się i udziału w projektach międzynarodowych,  Rozwój struktur klastrowych jest efektywnym czynnikiem zwiększającym atrakcyjność lokalizacyjną dla BIZ,  Uczestnictwo w programach umiędzynarodowienia klastrów może pociągnąć transfer wiedzy oraz nowoczesnych technologii,  Dotychczasowe doświadczenia potwierdzają potencjał polskich podmiotów do nawiązywania relacji biznesowych z partnerami zagranicznymi oraz możliwość uzyskiwania korzyści ekonomicznych.

Klastry jako ważny element polityki gospodarczej.

 Innowacyjnej,  Regionalnej,  Horyzontalnej polityki przemysłowej.

Podejście oddolne ( bottom-up approach ) do roli polityki klastrowej.

 Dominujące podmioty w klastrze to lokalne przedsiębiorstwa,  Działania państwa pełnią jedynie rolę pomocniczą,  Selektywne programy wsparcia:  tworzenie odpowiedniej infrastruktury instytucjonalnej,  zasadne w obszarach realnych niedoskonałości rynku,  zależna od fazy rozwoju klastra.

Klastering jako element polityki rozwoju gospodarczego:

 Identyfikowanie nowych oraz potencjalnych skupisk klastrowych na poziomie regionalnym,  Ciągle inwestowanie w sektor B+R – ukierunkowanie prac badawczych na potrzeby regionu,  Rozwijanie przedsiębiorczości (procedury dla strategicznych inwestorów),  Dążenie do wzmacniania marki regionu,  Promowanie współpracy z podmiotami spoza danego obszaru,  Sporządzanie specjalistycznych ekspertyz identyfikujących trudności występujące na danym obszarze oraz proponowanie rozwiązań przeciwdziałających słabościom regionu,  Ułatwianie nawiązywania kontaktów pomiędzy podmiotami z klastra oraz uczestnikami z zewnątrz,  Monitorowanie jakości klastrów – zastosowanie ciągłej analizy i benchmarkingu

Klastry w krajach rozwijających się – przykłady, bariery rozwoju i szanse.

Klaster Offshoringu w Egipcie ( Offshoring Cluster In Egypt ).

Czynniki wytwórcze ( factor conditions ) w klastrze offshoringu w Egipcie.

PRZEWAGI (+) SŁABOŚCI (-)

Konkurencyjne ceny (niskie koszty czynników wytwórczych)

Słaba jakość infrastruktury

Umiejętności językowe (wielojęzyczność) Niska skłonność i umiejętności w zakresie klasteringu Duża ilość młodej, wykształconej siły roboczej (o umiejętnościach technicznych)

Niska jakość środowiska otoczenia biznesu

Bliskość Europy Niskie umiejętności biznesowe i zarządcze

Strategia firm oraz struktura i rywalizacja w kontekście klastra offshoringu w Egipcie.

PRZEWAGI (+) SŁABOŚCI (-) Prywatyzacja sektora telekomunikacyjnego Relatywnie niewielka liczba krajowych liderów w dziedzinie ICT Obecność korporacji międzynarodowych Korupcja (wypaczająca konkurencję na rynku) Długookresowa strategia ICT Relatywnie niewielki stopień konkurencji

Zniesienie ceł na produkty dotyczące ICT – łatwość handlu

(+/-) Subsydia dla firm ICT

Charakter popytu dot. Klastra offshoringu w Egipcie.

PRZEWAGI (+) SŁABOŚCI (-)

Duży rynek krajowy Relatywnie niewielki i mało złożony popyt krajowy na ICT Rosnący popyt na rynku międzynarodowym i regionalnym na usługi offshoringu

Brak oczekiwań klientów krajowych dot. Wysokich standardów Proaktywne oddziaływanie rzadu na stymulowanie popytu na ICT E-government

Przemysły powiązane i wspierające w klastrze offshoringu w Egipcie.

PRZEWAGI (+) SŁABOŚCI (-) Obecność innych klastrów, np. aktywnego klastra telekomunikacyjnego

Relatywnie niewielka liczba firm ICT

Obecność centrów oferujących usługi Niewielka ilość i niska jakość dostawców

szkoleniowe, centrów technologicznych Słaby rozwój sektora finansowego, w szczególności venture capital Słabo rozwinięte przemysły wspierające (marketingowy, konsulting, finansowy) Słabe powiązania między firmami zagranicznymi i krajowymi

Rozwój klasteringu w Indiach - czynniki sprzyjające.

 Szybki wzrost gospodarczy (ok. 9%),  Duży rynek krajowy,  Młoda, anglojęzyczna (!) populacja, przyrost demograficzny,  Duża masa krytyczna wykształconych naukowców, inżynierów itd.,  Szybki wzrost sektora przemysłowego (20 – 25% rocznie),  Silne ośrodki B+R,  Relatywnie dobrze rozwinięte usługi finansowe,  Silny sektor prywatny, działający na zasadach rynkowych,  Rozwój sektora farmaceutycznego,  Rozwój usług opartych na ICT  światowe centrum usług telecentrum … ale  Słaby rozwój infrastruktury,  Niski przeciętny poziom wykształcenia.

Rozwój klasteringu w Płd. Afryce ( South African Clusters ).

 Gospodarka Południowej Afryki to rynek wschodzący (rozwijający się),

Relatywnie wysoka ochrona IPR Korupcja wypacza konkurencję Wysoki poziom zarządzania przedsiębiorstwami

Charakter popytu dot. klastrów w Afryce Płd.

PRZEWAGI (+) SŁABOŚCI (-)

Duży rynek wewnętrzny (ok. 50 milionów osób)

Duże rozpiętości dochodów ludności

Złożony popyt krajowy i relatywnie wysokie wymagania konsumentów

Duży sektor nieformalny

Wysokie standardy na rynku lokalnym

Przemysły powiązane i wspierające w klastrach w Afryce Płd.

PRZEWAGI (+) SŁABOŚCI (-)

Relatywnie dobrze rozwinięty rynek dostawców

Relatywnie wysoki koszt nowoczesnych technologii Relatywnie dobrze rozwinięte łańcuchy produkcyjne

Nieufność do współpracy

Bariery rozwoju klastrów w krajach rozwijających się.

 Ograniczona rola sektorów opartych na wiedzy,  Niski poziom wiedzy dot. roli regionalnych systemów innowacyjnych i związanym z nimi potencjałem rozwojowym,  Słabe powiązania i interakcje między przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi,  Niska skłonność do innowacji,  Słaby poziom rozwoju rynków – niska siła nabywcza,  Słaby rozwój przemysłów powiązanych,  Konkurencja dóbr importowanych,  Niski poziom kapitału zaufania i kapitału relacyjnego ( relational capital ),  Słaby rozwój rynków finansowych i brak kapitału,  Słaby rozwój infrastruktury.

WYKŁAD 10 – DEBATA NA TEMAT GLOBALIZACJI. TEORIE HANDLU

MIĘDZYNARODOWEGO A DOŚWIADCZENIA ŚWIATOWE.

Czym jest gospodarka światowa?

Wiele definicji gospodarki światowej – różne kryteria definiowania.

Kryterium funkcjonalne.

Gospodarka światowa (def. P. Bożyk) – zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy.

Przykłady powiązań ekonomicznych: handlowe, produkcyjne, inwestycyjne, technologiczne, walutowe, finansowe, instytucjonalne.

Kryterium instytucjonalne

Gospodarka światowa (def. A. Kisle-Łowczyc) – zbiorowość różnorodnych organizmów i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych, jak i na szczeblu międzynarodowym, tzn. np. regionalnym, ponadregionalnym lub globalnym (takich jak np.: przedsiębiorstwa krajowe i międzynarodowe / transnarodowe, gospodarki narodowe, państwa, ugrupowania integracyjne, organizacje międzynarodowe) – bezpośrednio lub pośrednio zajmujących się działalnością gospodarczą oraz powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych.

Gospodarka światowa:  Kategoria ekonomiczna,  Charakter historyczny,  Charakter dynamiczny,  Pojęcie umowne:  nie jest prostą sumą elementów składowych (podmiotów),  są to podmioty + nawiązywane i utrzymywane przez nie międzynarodowe stosunki ekonomiczne.

Podmioty gospodarki światowej:  Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe),  gdy nawiązują i utrzymują stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej,  Przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe),  Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa,  Międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne,  Międzynarodowe organizacje gospodarcze.

Obok podmiotowej struktury gospodarki światowej można wyróżnić również regionalną strukturę gospodarki światowej.

Geopolityczna struktura gospodarki światowej:  Kraje rozwinięte gospodarczo (wysoko rozwinięte),  Kraje transformujące się,  Kraje rozwijające się lub słabiej rozwinięte: (nowo uprzemysłowione, kraje naftowe, kraje surowcowo- rolne, kraje najmniej rozwinięte).

Aspekty pojęcia gospodarka światowa.

I. ASPEKT GEOGRAFICZNY:  Gospodarka obejmuje całe regiony świata, zajmuje się wymianą handlową i przepływem czynników wytwórczych z uwzględnieniem różnych barier i granic,  Centra gospodarki światowej,  Strefy pośrednie i peryferyjne. II. ASPEKT EKONOMICZNY:  Dotyczy zależności między różnymi podmiotami, związanych z procesami produkcji, transportu, sprzedaży,  Uwzględnia kategorie popytu globalnego oraz rynków zbytu. III. ASPEKT CZASOWY:  Zmienność wszystkich elementów w poprzednich płaszczyznach w czasie,  Najszybsze zmiany następują w płaszczyźnie ekonomicznej. IV. ASPEKT SYSTEMOWY: Gospodarka światowa, jako wielki system społeczny, w którym istnieje wiele odrębnych, suwerennych podmiotów, uczestniczących jednak w tym samym Międzynarodowym Podziale Pracy (MPP).

Międzynarodowy Podział Pracy (MPP).

 Ukształtował się ostatecznie na przełomie XVIII i XIX wieku (źródła: rewolucja przemysłowa, kolonializm, migracje ludności, polityka handlowa państwa (protekcjonizm vs leseferyzm));  W ramach MPP rozwijały się dwie specjalizacje (przemysłowa, surowcowo-rolnicza) oraz podział krajów na kraje surowcowo-rolnicze => tu są kraje rozwijające się i kraje przemysłowe,  Struktura towarowa wymiany zgodna z podziałem na dwie grupy krajów.

Czynniki dezintegracji tradycyjnego MPP.

1) Strukturalne:  Zróżnicowanie i nierównomierność rozwoju krajów, powstanie nowych ośrodków dominujących,  Wzrost, następnie spadek roli USA,  Powstanie bloku socjalistycznego i współzawodnictwo Zachodu z KS – efekt demonstracji, przyśpieszenie tempa wzrostu gospodarczego,  Dekolonizacja i emancypacja krajów zależnych,  Zmiany w strukturze popytu światowego – szerszy asortyment, wzrost popytu na artykuły konsumpcyjne i przemysłowe,  Rewolucja naukowo-techniczna,  Specjalizacja asortymentowa,  Wzrost skali produkcji, wzrost skali zakładu,  Wzrost nakładów na B+R – skracanie czasu wdrożenia życia produktu, wzrost progu opłacalności badań. 2) Koniunkturalne: Wielki kryzys – nożyce cenowe, opinia o negatywnym wpływie monokultury surowcowo-rolnej na system ekonomiczny. 3) Instytucjonalne (polityczne):  Powstanie ZSRR i bloku krajów socjalistycznych,  Niepodległość państw Europy Wschodniej i Południowej, Polska, Czechy, Jugosławia, Węgry,  Ruchy niepodległościowe w koloniach – wzrost znaczenia władz lokalnych. 4) Inne:  Surowcowo-oszczędny typ postępu technicznego,  Zmiana charakteru konkurencji – z cenowej na jakościową,  Powiązania między krajami rozwiniętymi – integracja regionalna.

Współczesny MPP. Zwany jest też przemysłowej podziałem pracy. Charakteryzuje się przede wszystkim pogłębioną specjalizacją produkcji przemysłowej, w ramach której: maleje rola tzw. specjalizacji międzygałęziowej oraz wzrasta rola specjalizacji wewnątrzgałęziowej lub nawet wewnątrz asortymentowej.

Globalizacja a gospodarka światowa.

 Kompresja czasu i przestrzeni,  Erozja granic i zniesienie barier geograficznych w przepływach towarów, usług, kapitału, inwestycji, technologii, informacji,  Rozciąganie działalności ekonomicznej ponad granice,  Przyśpieszenie globalnych inwestycji,  Intensyfikacja powiązań międzynarodowych,  Pogłębianie współzależności,  Wielkość, rozległość, głębokość powiązań handlowych i finansowych między przedsiębiorstwami i gospodarkami,  Zwiększenie stopnia współzależności między gospodarkami międzynarodowymi.

Globalizacja (def.) – postępujący proces integrowania się krajowych i regionalnych rynków w jeden globalny rynek towarów, usług i kapitału:  Proces ten prowadzi do przenikania się i scalania rynków oraz umiędzynarodawiania produkcji, dystrybucji, marketingu i przejęcia przez firmy globalnych strategii działania,  Rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej powiązane i współzależne.

Globalizacja (def. MFW) – rosnące współzależności między krajami na całym świecie w związku ze wzrostem wielkości i wielości transakcji obejmujących wymianę towarów i usług oraz przepływy kapitału, a także szybkie i szerokie rozprzestrzenianie się technologii.

Globalizacja (def. Komisji Europejskiej) – proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii  globalizacja oznacza zmniejszenie barier między krajami i wzmocnienie ściślejszych powiązań ekonomicznych, politycznych i społecznych.

Podejście statyczne i dynamiczne do globalizacji.

 Globalizacja jako stan: kolejny okres w gospodarce światowej charakteryzujący się znacznym stopniem zintegrowania różnorodnych podmiotów w niej funkcjonujących w jeden zespolony organizm z nowymi prawidłowościami zachowań całościowych,  Globalizacja jako proces: dalsze pogłębianie się międzynarodowego podziału pracy i równoczesne przekształcanie tego podziału w globalny, gdzie role i zadania dzielone są nie tylko „międzynarodowo” ale także „transnarodowo” czy „ponadnarodowo”.

Czynniki kształtujące proces globalizacji.

 Postęp naukowo techniczny (system masowej produkcji, tzw. fordyzm oraz system elastycznej specjalizacji tzw. postfordyzm, zmiana relacji między kosztami przepływu informacji i towarów, nowe technologie),  Zmiana w konkurencji międzynarodowej:

1. Zmiany w popycie – tendencja do ujednolicania się wzorców kulturowych w skali świata (obecnie model konsumpcji Amerykańskiej),
2. Zmiany w podaży – np. zwiększanie skali, elastyczność dostosowania się do gustów konsumentów,  Polityka gospodarcza państw – liberalizacja rynków, przepływów towarów i czynników produkcji.

Teorie handlu międzynarodowego.

Poszukiwania odpowiedzi na pytania: Dlaczego kraje handlują ze sobą? Jakie korzyści przynosi handel międzynarodowy? Jakie są relatywne ceny towarów w obrotach międzynarodowych? Jakie czynniki decydują o kierunkach handlu międzynarodowego?

Doktryna merkantylizmu.

 Merkantylizm ukształtował się w XVI w. w Europie (głównie Francja – 1586r. Sześć ksiąg o republice (Jean Bordin) i Anglia)),  Źródłem bogactwa są zasoby kruszców (złoto, srebro),  Przyczyny handlu międzynarodowego i główne korzyści: powiększanie zasobów bogactwa,  Cele polityki: dodatni bilans handlowy,  Polityki handlowa: popieranie eksportu (subsydia), ograniczenie importu (cła, kontyngenty).

Teorie ekonomii klasycznej.

Ukształtowały się w XVIII w.  Teoria przewagi absolutnej (kosztów absolutnych – Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów – podważył tezę, że korzyści z handlu uzyskiwane przez jeden kraj wiążą się ze stratami drugiego kraju,  Teoria przewag (kosztów) komparatywach (David Ricardo),  Teoria Heckschera-Ohlina.

Teoria przewagi absolutnej