Case study – nieocenione narzędzie dydaktyczne, Egzaminy z Ekonomia

Pobierz Case study – nieocenione narzędzie dydaktyczne i więcej Egzaminy w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!

66

OKOŁO

PEDAGOGII

Nr 2/

Aneta Zelek

Zachodniopomorska Szkoła Biznesu w Szczecinie

Case study – nieocenione narzędzie

dydaktyczne

Streszczenie Prezentowany artykuł stanowi próbę rozpropagowania studium przy- padku (case study) jako bardzo użytecznej i wysokoefektywnej techniki na- uczania w modelu kształcenia kompetencyjnego na poziomie szkół wyż- szych. Case study wpisuje się w postulaty kształcenia praktycznego bowiem polega na analizie autentycznych przypadków z praktyki danego zawodu i tym samym gwarantuje symulowanie realiów danego zawodu. Praktyka stosowania case study w szkołach wyższych nie jest wpraw- dzie niczym nowym, jednak – co autorka chce wyraźnie zaznaczyć – często pozostawia wiele do życzenia jeśli chodzi o jakość tak zorganizowanych za- jęć. Dlatego celem tego artykułu (poradnika) jest rozpropagowanie i „oswo- jenie” case study jako niezwykle przydatnej i pożądanej metody dydaktycz- nej w naukach społecznych. Słowa kluczowe : studium przypadku; analiza przypadku; case study; kształcenie kompetencyjne; cykl Kolba.

Case study - an invaluable teaching tool. A

guide for teachers

Abstract The presented article is an attempt to popularize the case study method as a very useful and highly effective teaching technique in the model of competence education at the university level. Case study might be a proper answer for the postulates of practical education because it consists in

Aneta Zelek Case study – nieocenione narzędzie dydaktyczne analyzing real cases from the practice of a given profession and thus guar- antees simulating the realities of a given profession. The practice of using case studies in universities is nothing new, but - as the author wants to emphasize - it often leaves much to be desired when it comes to the quality of such organized classes. Therefore, the aim of this article (a guide) is to popularize and "familiarize" case studies as an ex- tremely useful and desirable didactic method in social sciences. Keywords: case study; competence education; Kolb cycle

Aneta Zelek Case study – nieocenione narzędzie dydaktyczne respondowanych nauczycieli akademickich twierdzi, że nie jest odpowiednio przygo- towana do prowadzenia sesji case study i nie posiada dostępu do baz gotowych opi- sów przypadków. Uwzględniając powyższe, celem prezentowanego poradnika jest rozpropa- gowanie i „oswojenie” case study jako niezwykle przydatnej i pożądanej metody dydaktycznej w naukach społecznych^1.

Istota studium przypadku

Nauczanie metodą studium przypadku ma w nauce stosunkowo długą tradycję. Od zarania cywilizacji stratedzy i młodzi władcy analizowali przypadki bitew, skutecz- ność taktyki zastosowanej w określonych sytuacjach i konkretnych przyczyn klęski lub zwycięstwa. W akademiach wojskowych do dzisiejszego dnia studiuje się bitwę Han- nibala pod Kannami z 216 roku p.n.e. oraz szczegółowo analizuje sukcesy i porażki w bataliach Napoleona. Case study to również typowa technika poznawcza w profesjach prawniczych. Amerykańscy studenci prawa od pierwszego roku analizują tajniki procesów sądo- wych, ćwiczeni są wyszukiwaniu i przywoływaniu właściwych „kejsów” (w jęz. polskim kazus), szczególnie, że obowiązuje tam prawo precedensowe a nie prawo stanowione. Taka formuła kształcenia prawników sprawdza się w większości krajów, niezależnie od obowiązującego tam systemu prawnego. Podobny tryb kształcenia i stażowania dotyczy profesji medycznych. Metoda case study w poszukiwaniu odpowiedzi dotyczących diagnozy oraz w ustalaniu ście- żek leczenia jest nieoceniona i do dzisiaj stosowana jako główna filozofia rozwoju me- dycyny i nauk medycznych. We współczesnej medycynie, studiowanie przypadków staje się obligatoryjne wszak alternatywne metody i eksperymentowanie na ludziach i ich zdrowiu budzą kontrowersje i oczywisty sprzeciw. Współcześnie nie ma więc już żadnych wątpliwości, że rejestracja i obser- wacja realnych zdarzeń i zjawisk pozwala na pozyskanie konkretnej o nich wie- dzy i umiejętności rozwiązywania analogicznych problemów w przyszłości. W niektórych uczelniach, metodologia case study staje się wręcz dominująca i jako taka stanowi dobry wyróżnik i atrybut konkurencji. Nie sposób nie wspomnieć o prekursorskich w tej dziedzinie rozwiązaniach Uniwersytetu Harvarda, który już na początku XX wieku propagował i wdrażał programy edukacyjne bazujące na meto- dzie case study, nazywając je programami aktywnego uczenia. Pomysł narodził się w Harvard Business School, gdzie metoda studiowania rzeczywistych przypadków (^1) W kolejnych wydaniach "Około Pedagogii", autor przedstawi zasady prowadzenia sesji case study, wraz ze wskazaniem głównych zadań prowadzącego taką sesję; oraz katalog zasad tworzenia opisów przypadków stosowanych w praktyce zajęć bazujących na metodzie case study. Nauka oparta na studiach przypadków sprawdza się znakomicie w takich dziedzinach jak: psychologia, socjologia, pedagogika, andragogika, nauki polityczne, antropologia, historia, ekonomia oraz praktycznie zorientowanych dyscyplinach, takich jak planowanie przestrzenne, administracja publiczna, nauki o zarządzaniu itp.

Około Pedagogii 2/ 70 powstała jako praktyczna metoda nauczania. Współczesnym, wielce inspirującym przypadkiem jest Uniwersytet w Fairfield, który zreformował swoje programy kształce- nia tak, że w miejsce typowych kursów (przedmiotów) w zakresie zarządzania, marke- tingu, produkcji, finansów i systemów informacyjnych, wprowadzono kursy zintegro- wane, zbudowane z case'ów, które opisują każdą z wcześniej wymienionych dyscy- plin. Dzięki temu, studenci uświadamiają sobie liczne zależności i powiązania między poszczególnymi dziedzinami i funkcjami zarządzania w organizacji biznesowej. Najwcześniejsze zastosowania metody case’owej do badań naukowych miały miejsce w Europie. Natomiast w USA ten rodzaj badań był związany bardzo mocno z wydziałem socjologii na Uniwersytecie w Chicago. Od roku 1900 do 1935, szkoła chicagowska była nie tylko jedną z najwybitniejszych w tym zakresie, ale także była źródłem wielu przedsięwzięć, które znalazły swoje odbicie w literaturze. Rozwój szkoły chicagowskiej rozpoczął się wraz z okresem wzmożonych imigracji do USA. Różne aspekty tej imigracji znalazły swoje odzwierciedlenie w prowadzanych tam badaniach. Problemy związane z ubóstwem, bezrobociem i innymi kwestiami związanymi z emi- grantami, idealnie nadawały się do badania poprzez case study.

Pojęcie case study jako metody nauczania

Mimo, że case study jest terminem bezpośrednio przetłumaczalnym na język polski i funkcjonuje on w literaturze jako analiza przypadku lub studium przypadku, znaczenia jakie mu się nadaje różnią się istotnie od anglojęzycznego oryginału. Dla pewnej har- monizacji pojęć związanych z tą metodą dydaktyczną należy zdefiniować i odróżnić trzy pojęcia, które zbyt często są używane zamiennie:^2

1. Przypadek (ang. Case) – to zjawisko / zdarzenie badane lub analizowane, nie- zależnie od dyscypliny naukowej, która to zjawisko bada.
2. Analiza przypadku / Studium przypadku (ang. Case Study) – to analiza (ba- danie) zjawiska / zdarzenia na tle jego szczegółowego opisu i zestawu danych i informacji faktograficznych towarzyszących opisowi.
3. Metoda analizy przypadku / Metoda studium przypadku (ang. Case Study Method) – to metoda służąca do konstrukcji sposobu analizowania przypadku i wnioskowania na tej podstawie. Metoda studiowania przypadku to metoda nauczania lub prezentacji, polega- jąca na analizowaniu opisów konkretnych realnych zdarzeń lub zjawisk z określonego obszaru. Jej podstawą jest analiza pojedynczego przypadku, zawierająca jego szcze- gółowy opis, pozwalający wyciągnąć wnioski co do przyczyn i rezultatów jego prze- biegu. Oznacza to, że metoda case study polega przede wszystkim na analizowa- niu i omawianiu prawdziwych sytuacji. Celem takiego postępowania jest (^2) Ze względu na zwyczaj jaki ugruntował się w praktyce naukowej, w dalszej części niniejszego porad- nika proponuje się stosowanie zamiennie wszystkich omówionych pojęć w brzmieniu zarówno angloję- zycznym i polskojęzycznym.

Około Pedagogii 2/ 72 sytuacji, a jednocześnie, że nie istnieją sytuacje na tyle unikatowe i specyficzne, że nie można do nich stosować dotychczasowej wiedzy i doświadczeń. Case study więc to technika pozwalająca na rozwijanie wielu cennych umiejętności praktycznych i wyzwalająca aktywne uczestnictwo studentów w procesie dydaktycznym. W takim kontekście metoda case study jest doskona- łym medium łączenia teorii z praktyką w drodze zwiększonego zaangażowania studentów w proces poznawczy. Sesja z udziałem analizy przypadku uczy bowiem:

• krytycznego myślenia, tzn. zdolności do rozgraniczenia pomiędzy faktami i przypuszczeniami,
• formułowania i obrony słusznych wniosków,
• oceny argumentów i krytyki ze strony innych,
• identyfikowania i diagnozowania realnych problemów,
• identyfikacji ważnych, kluczowych dla badanego problemu zjawisk i dostrze- gania prawidłowości występujących w obrębie tych zjawisk,
• samodzielnego budowania prawidłowych konstrukcji logicznych i poszukiwa- nia związków przyczynowo – skutkowych,
• poprawnego formułowania i weryfikowania hipotez,
• samodzielnego myślenia indukcyjnego i dedukcyjnego,
• samodzielnego myślenia analitycznego i syntetycznego,
• stosowania warsztatu badawczego, a w szczególności wyboru i stosowania adekwatnych metod pracy naukowej,
• projektowania i rekomendowania rozwiązań problemów. Omawiane zalety case study jako metody nauczania dają w efekcie znacznie wyższą efektywność procesu kształcenia niż w przypadku innych, tradycyjnych metod. Świadczą o tym badania dotyczące pozytywnych aspektów nauczania poprzez analizę przypadków. Gros respondowanych nauczycieli akademickich, stosujących ta prak- tykę w procesie dydaktyczny za najważniejsze zalety uznaje wyższą efektywność/sku- teczność zajęć, oraz zwiększoną aktywność i zaangażowanie samych studentów w proces poznawczy (zob. rys.1.). Rys. 1. Sondaż opinii nauczycieli akademickich^3 stosujących metody case study dotyczący zalet tej metody. Źródło: National Center for Case Study Teaching in Science. (^3) W badaniach uczestniczyło 152 nauczycieli akademickich z amerykańskich uniwersytetów. 97% 95% 92% 84% 59% 68% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% efektywność procesu uczenia jest wyższa student bierze bardziej aktywny udział w porcesie poznawczym student jest bardziej zaangażowany i bardziej zmotywowany do poszukiwania rozwiązań satysfakcja studenta z zajęć jest wyższa rośnie zainteresowanie studenta analizowaną problematyką efekty uczenia się na bazie case study są wyższe, niż w innych przypadkach

Aneta Zelek Case study – nieocenione narzędzie dydaktyczne Wykorzystanie wszystkich potencjalnych walorów case study jako metody edu- kacyjnej wymaga jednak wyjątkowych kompetencji nauczyciela. Chodzi nie tylko o umiejętność zorganizowania sesji zajęć z udziałem studium przypadku, chodzi rów- nież o zdolność jej poprawnego przeprowadzenia, tzn. pozyskania odpowiedniego za- angażowania studentów w proces poznawczy. Dodatkowym wyzwaniem dla nauczy- ciela stosującego tą metodę nauczania jest konieczność pozyskania gotowego, ade- kwatnego w stosunku do celów dydaktycznych case study lub – co jest jeszcze więk- szym wyzwaniem - przygotowania własnego, autorskiego opisu przypadku. Warto zatem znać i rozumieć podstawowe zasady dobrej sesji case study:

Case study w nauczaniu dorosłych

Dla oceny skuteczności metody case study znaczenie ma również aspekt psy- chologiczny procesu poznawczego. Case study pozwala bowiem na taką organizację procesu nauczania, która koresponduje z wymogami cyklu uczenia się, to jest tzw. cyklu Davida Kolba. Cykl Kolba to popularny model wyjaśniający przebieg cyklu ucze- nia się osób dorosłych. Na cykl ten składają się cztery charakterystyczne fazy, które zachodząc sekwencyjnie jedna po drugiej powodują rozumienie danego zjawiska i tym samym szybkie ugruntowanie wiedzy na jego temat (zob. rys. 2). Rys. 2. Fazy cyklu uczenia się osób dorosłych – cykl KOLBA. Źródło: Opracowanie własne. Case Study to dobrze opowiedziana historia Case Study to historia z przekazem (morałem) Case study to historia prezentowana w celach dydaktycznych, nie dla rozrywki Case Study wymaga aktywności i zaangażowania wszytskich uczestników zajęć. DOŚWIADCZENIE co się wydarzyło? REFLEKSJA (jak to się stało?) TEORIA dlaczego? PRAKTYKA czy można to wykorzystać?

Aneta Zelek Case study – nieocenione narzędzie dydaktyczne Rys. 3. Organizacja sesji case study według koncepcji cyklu KOLBA. Źródło: Opracowanie własne.

Rodzaje case study

Generalny podział case study odnosi się do dwóch rodzajów case’ów, rozpatry- wanych według kryterium ich rezultatu. Można bowiem mówić o takich studiach przy- padków, które mają jednoznaczne i definitywne rozwiązanie, tzn. od studentów ocze- kuje się jednej konkretnej odpowiedzi, oraz o case’ach, których nie ma jednoznacz- nych odpowiedzi. To kryterium podziału, wprowadza rozróżnienie między case’ami otwartymi i zamkniętymi.^4 Case zamknięty bazuje na faktach, zasadach, definicjach, prawidłowościach i poszukuje określonej odpowiedzi. Archetypem case zamkniętego są analizy przypad- ków stosowane w medycynie, gdzie na podstawie opisu określonych objawów choro- bowych oczekuje się postawienia konkretnej, jednoznacznej diagnozy medycznej. Po- dobnie, case’y z zakresu prawa precedensowego powinny prowadzić do dość jaskra- wych i jednoznacznych rozwiązań. W przypadku case’ów otwartych , celem jest nie tyle odpowiedź na określone pytanie, co próba zdiagnozowania danego problemu i podania możliwych opcji jego rozwiązania. To typowy wariant case study z dziedzin związanych z biznesem, czy ekonomią. W tej formule, główne zadanie studentów to dokonanie analizy sytuacji, w celu zaproponowania możliwych rozwiązań i wskazania ewentualnych konsekwencji każdego z nich. (^4) Podział wprowadzony w publikacji: Cliff, W. H., and L. M. Nesbitt. 2005. An open or shut case? Jour- nal of College Science Teaching 34 (4): 14-17. studium przypadku - opis sytuacji dyskusja nad przyczynami i przbiegiem sytuacji synteza doświadczenia i refleksji - szukanie prawidłowości, potwierdzenie teoretyczne wskazanie dla zastosowania pozyskanej wiedzy / umiejętności w praktyce DOŚWIADCZENIE REFLEKSJA TEORIA PRAKTYKA

Około Pedagogii 2/ 76 Tab. 1. Charakterystyka case study – w podziale na otwarte i zamknięte Case Study ZAMKNIĘTE Case Study OTWARTE Oczekiwany rezultat ana- lizy Konkretna, jednoznaczna odpowiedź na pytanie lub rozwiązanie konkretnego problemu Wskazania potencjalnych opcji rozwiązania problemu Tryb postępowania Bazowanie na faktach, defi- nicjach, prawidłowościach, właściwościach Diagnozowanie, wskazanie i ewaluacja możliwych scena- riuszy rozwiązań z poda- niem ich konsekwencji Archetyp Case z zakresu medycyny Case z zakresu zarządzania biznesem Obszary zastosowań Medycyna, prawo, nauki techniczne, finanse, rachun- kowość Biznes, ekonomia, socjolo- gia, psychologia, nauki poli- tyczne, pedagogika, resocja- lizacja, logistyka, zarządza- nie projektami Źródło: Opracowanie własne. Innym trybem podziału case study jest klasyfikacja uwzględniająca formę lub formułę opisu przypadku stanowiącego podstawę analizy. Według tego kryterium można mówić o dziesięciu różnych formach case study:^5

• CASE STUDY JAKO EPIZODY BEZ ZAKOŃCZENIA – W tej formule, zada- niem studentów jest przewidzieć konsekwencje znajdujących się w opisie wy- darzeń. Mają przeanalizować możliwe do podjęcia w danej sytuacji decyzje i wybrać najlepsze (dopisać zakończenie do sytuacji opisanej w case'ie).
• CASE STUDY JAKO ESEJE – Główną cechą tego typu case'ów jest tenden- cyjność i manipulacja informacją. Są one (np. artykuły prasowe) używane, aby pokazać techniki wpływania na nasze myślenie i pokazać, w jaki sposób inter- pretacja faktów zależy od sposobu ich prezentowania.
• CASE STUDY OPARTE O DOKUMENTY PIERWOTNE – Dominują w anali- zach naukowych. Dokumentami mogą być zarówno raporty, listy, biuletyny, pro- tokoły, schematy, rozkazy, jak i dokumenty organizacyjne, takie jak zamówie- nia, raporty, wnioski pokontrolne i regulaminy.
• CASE STUDY OPARTE O FILM – Film to doskonały materiał wejściowy, opi- sujący określone zdarzenie, czy sytuację. W tej formule studenci mają (^5) Opracowano na podstawie: rozdział IV “Analiza przypadku, czyli metoda case study” w pracy doktor- skiej Żanety Ptak-Kosteckiej, Efektywność pełnienia ról menedżerskich, Uniwersytet Wrocławski, Wro- cław 2000.

Około Pedagogii 2/ 78 Rys. 4. Typy case study z punktu widzenia stopnia złożoności i czasu trwania. Źródło: Opracowanie własne.

Rekomendacje dla stosujących case study jako metodę nauczania

Na tle przedstawionego w niniejszym opracowaniu omówienia studium przy- padku jako bardzo użytecznej i efektywnej metody nauczania, oraz w celu rozpropa- gowania tej metody, warto udzielić nauczycielom następujących rekomendacji i porad związanych z prowadzeniem sesji case study:

1. Case study więc to technika pozwalająca na rozwijanie wielu cennych umiejęt- ności praktycznych i wyzwalająca aktywne uczestnictwo studentów w procesie dydaktycznym.
2. Metoda case study jest doskonałym medium łączenia teorii z praktyką w drodze zwiększonego zaangażowania studentów w proces poznawczy.
3. Case study pozwala na taką organizację procesu nauczania, która korespon- duje z wymogami cyklu uczenia się, to jest tzw. cyklu Davida Kolba.
4. Metoda case study polega na analizowaniu i omawianiu prawdziwych sytuacji, w celu wypracowania koncepcji, modeli czy konkretnych rozwiązań wartych naśladowania.
5. Metoda case study można być uznana za analizę sytuacyjną, która pozwala na wykazanie potencjalnych błędów, których należy unikać w podobnych przy- padkach.
6. Nauka oparta na studiach przypadków wykazuje najwyższą użyteczność w ta- kich dziedzinach jak: psychologia, socjologia, pedagogika, andragogika, nauki polityczne, antropologia, historia, ekonomia oraz praktycznie zorientowanych dyscyplinach, takich jak planowanie przestrzenne, administracja publiczna, na- uki o zarządzaniu itp.
7. W podstawowym podejściu, można wyróżnić dwa typy case study: a. Case zamknięty, to jest taki, który bazuje na faktach, zasadach, defini- cjach, prawidłowościach i poszukuje określonej odpowiedzi. b. Case study otwarty, to jest taki, którego celem jest nie tyle odpowiedź na określone pytanie, co próba zdiagnozowania danego problemu i po- dania możliwych opcji jego rozwiązania. cały semestr KOMPLEKSOWE CASE STUDY (studium wielowątkowe, wieloetapowe, złożone, interdyscyplinarne i skomplikowane, z możliwością finalnego zintegrowania wniosków) wiele sesji FRAGMENTARYCZNE CASE STUDY ( studium określonego problemu / zdarzenia, wymagające wieloetapowej analizy i integracji wniosków) jedna sesja JEDNOWĄTKOWE CASE STUDY (studium skonkretyzowanego, stosunkowo niezłożonego problemu, dla którego poszukuje się szybkiego rozwiązania)

Aneta Zelek Case study – nieocenione narzędzie dydaktyczne

8. W rozwiniętej klasyfikacji metody studium przypadku rozróżnia się przeróżne rodzaje case study, z punktu widzenia materiału źródłowego, stanowiącego kanwę analizy. Mogą to być: case study jako epizody bez zakończenia, case study jako eseje, case study oparte o dokumenty pierwotne, case study oparte o film, case study oparte o pamiętniki lub kroniki, case study oparte o wywiady, case study oparte o opisy fikcyjne.