Pobierz Cechy gatunkowe powiastki filozoficznej na przykładzie ... i więcej Schematy w PDF z Konstruktywizm tylko na Docsity!
Cechy gatunkowe powiastki filozoficznej na
przykładzie Kandyda Woltera
Wprowadzenie Przeczytaj Mapa myśli Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Kandyd, [w:] Wolter, Powiastki filozoficzne, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1985, s. 172. Źródło: Wolter, Kandyd, [w:] Powiastki filozoficzne, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1985, s. 100. Źródło: Wolter, Kandyd, [w:] Powiastki filozoficzne, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1985, s. 92–93. Źródło: Janusz Sławiński, Powiastka, Powiastka filozoficzna, w: Słownik terminów literackich, red. M. Głowińskiego, T. Kostkiewiczowej, A. Okopień-Sławińskiej, J. Sławińskiego, Wrocław 2008.
Oświecenie to wiek filozofów. Niektórzy z nich pisali obszerne traktaty, w których starali się wyjaśnić zasady rządzące światem, posługując się stylem naukowym. W ten sposób powstawały całe systemy filozoficzne. Inni natomiast woleli przedstawiać własne poglądy w trakcie dyskusji, którą toczyli w gronie zaprzyjaźnionych osób lub za pośrednictwem korespondencji. Mogli wówczas liczyć na żywą reakcję odbiorców. Ale byli też tacy, którzy dla zaprezentowania swych przekonań wybierali atrakcyjne dla czytelnika formy literackie. Jedną z nich była powiastka filozoficzna.
Twoje cele
Poznasz cechy gatunkowe powiastki filozoficznej. Scharakteryzujesz świat przedstawiony w Kandydzie Woltera. Zredagujesz własną powiastkę filozoficzną.
Jean Huber (1721–1786), Kolacja filozofów Źródło: domena publiczna.
Cechy gatunkowe powiastki filozoficznej na przykładzie
Kandyda Woltera
niejakiego doktora Ralfa z Minden, było celowym zabiegiem, który z jednej strony miał uwiarygodnić opisywane w powiastce zdarzenia, z drugiej natomiast uchronić rzeczywistego autora przed ewentualnymi konsekwencjami wynikającymi z publikacji dzieła. Kandyd ukazuje bowiem w sposób ironiczny i humorystyczny ówczesną kondycję człowieka (obłudę, kłamstwo, niemoralne prowadzenie się ludzi) czy sposoby sprawowania przez niego władzy (despotyzm, okrucieństwo, przemoc). Jest też polemiką z filozofią optymizmu, sformułowaną przez niemieckiego filozofa Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646–
- głoszącą, że wszystko, co dzieje się na świecie, jest dobre.
Jean-Michel Moreau, Kandyd i Kakambo spotykają okaleczonego niewolnika na plantacji trzciny cukrowej w pobliżu Surinamu, 1787 Źródło: domena publiczna.
Cechy gatunkowe powiastki
Powiastka filozoficzna jest krótkim utworem fabularnym napisanym prozą.
Forma
Fabuła Motywy fabularne Bohaterowie Narrator Miejsca wydarzeń
Słownik
traktat
(łac. tractatus) – obszerna rozprawa o charakterze naukowym, rozważająca kluczowe problemy wybranej dziedziny naukowej; tematem traktatu mogą być też kwestie społeczne lub polityczne
system filozoficzny
zbiór twierdzeń filozoficznych stanowiących zamkniętą całość; ogół poglądów jakiegoś filozofa, za najbardziej konsekwentny jest uważany system filozoficzny G.W.F. Hegla
świat przedstawiony
fikcyjny konstrukt obejmujący wszystkie zaprezentowane w dziele wydarzenia, czas i miejsce akcji, bohaterów i ich wzajemne powiązania, związki przyczynowo‐skutkowe łączące wydarzenia
Czas wydarzeń Morał
Polecenie 2
Na podstawie informacji zawartych w mapie myśli scharakteryzuj Kandyda jako powiastkę filozoficzną.
mistrz Pangloss Kunegunda Pakita Marcin Kakambo Jakub brat Żyrofla Czas wydarzeń trudny do określenia połowa XVIII w. Motywy fabularne miłość podróż ucieczka niebezpieczeństwa odwiedziny w utopijnej krainie Narrator trzecioosobowy wszechwiedzący oceniający
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Wskaż, w którym roku został opublikowany Kandyd:
Ćwiczenie 2
Odwołując się do wiadomości zdobytych podczas lekcji, wskaż trzy cechy powiastki filozoficznej:
Ćwiczenie 5
Znajdź w poniższym fragmencie elementy humorystyczne i zastanów się, w jakim celu zostały użyte:
Wolter
Kandyd
Nazajutrz po obiedzie, kiedy wstawano od stołu, Kunegunda i Kandyd
znaleźli się za parawanem; Kunegunda upuściła chusteczkę. Kandyd ją
podniósł; wzięła go niewinnie za rękę; chłopiec ucałował niewinnie rękę
panienki z żywością, uczuciem, wdziękiem nie do opisania; usta ich się
spotkały, oczy zapłonęły, kolana zaczęły drżeć, ręce zabłąkały się. Baron
Thunder-ten-tronckh przechodził koło parawanu i widząc tę przyczynę
i ten skutek, wypędził Kandyda z zamku paroma kopniakami w pośladki.
Kunegunda zemdlała; kiedy przyszła do siebie, otrzymała silny policzek
od baronowej; tak wszystko zmąciło się w najpiękniejszym i najmilszym
z możebnych zamków.
Źródło: Wolter, Kandyd, [w:] Powiastki filozoficzne, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1985, s. 92–93.
Ćwiczenie 6
Przeczytaj zakończenie Kandyda i wyjaśnij, co może oznaczać zawarty w nim morał: „Trzeba uprawiać swój ogródek”:
Kandyd
Cała gromadka dostroiła się do tego chwalebnego zamiaru; każdy zaczął
rozwijać swe talenty. Mały kawałek ziemi przyniósł nadspodziewany
dochód. Kunegunda była po prawdzie bardzo brzydka, ale stała się
doskonałą gospodynią; Pakita ha owała, stara krzątała się koło bielizny.
Nawet brat Żyrofla nie jadł darmo chleba; wykształcił się na
doskonałego stolarza, a nawet stał się uczciwym człowiekiem; Pangloss
zaś powiadał niekiedy do Kandyda: – Wszystkie wydarzenia wiążą się
z sobą na tym najlepszym z możebnych światów; ostatecznie, gdyby cię
nie wykopano z zamku nogą za afekt do panny Kunegundy, gdybyś nie
popadł w ręce inkwizycji, nie zwędrował pieszo Ameryki, nie postradał
wszystkich baranów z krainy Eldorado, nie jadłbyś teraz tutaj
kandyzowanych cedratów i pistacji. – Masz słuszność – odparł Kandyd
- ale trzeba uprawiać nasz ogródek.
Źródło: Kandyd, [w:] Wolter, Powiastki filozoficzne, tłum. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1985, s. 172.
Dla nauczyciela
Autor: Katarzyna Lewandowska
Przedmiot: Język polski
Temat: Cechy gatunkowe powiastki filozoficznej na przykładzie Kandyda Woltera
Grupa docelowa:
III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.
- Czytanie utworów literackich. Uczeń:
- rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945– 1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
- rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
- rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
- rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
- rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
- przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
- wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
- rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
- Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
- charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki; II. Kształcenie językowe.
- Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
- wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
- Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
- stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców; III. Tworzenie wypowiedzi.
- Elementy retoryki. Uczeń:
- formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
- rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);
- rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
- Mówienie i pisanie. Uczeń:
- zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
- tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca; IV. Samokształcenie.
- porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach; Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.
- Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
- rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;
- Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
- odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach; Lektura uzupełniająca
- Wolter, Kandyd (fragmenty);
Kształtowane kompetencje kluczowe:
Faza wprowadzająca:
- Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Faza realizacyjna:
- Lekcja rozpoczyna się od przygotowanej wcześniej inscenizacji fragmentu Kandyda. Widzowie oceniają, czy aktorom udało się oddać humorystyczny charakter sceny rozgrywającej się między trojgiem bohaterów. Nauczyciel może ocenić zaangażowanie uczniów.
- Następnie nauczyciel pyta: jaki ciąg wydarzeń rozpoczęła scena za parawanem? Jakie miała konsekwencje dla losów bohaterów? Uczniowie udzielają swobodnych odpowiedzi, następnie ustalają inne ważne elementy świata przedstawionego powiastki. Nauczyciel pyta, jaki był cel dydaktyczny takiego ukształtowania przedstawionej rzeczywistości. Podsumowaniem tej części lekcji jest odpowiedź na pytanie zawarte w ćw. 6 z sekcji „Sprawdź się”, które uczniowie rozwiązują w parach.
- Druga część tej fazy lekcji poświęcona jest pracy nad ustaleniem cech gatunkowych powiastki filozoficznej. Uczniowie, w parach, wykonują ćw. 3 i 4, korzystając z informacji zawartych w bloku tekstowym oraz mapie myśli. Nauczyciel weryfikuje ich odpowiedzi.
Faza podsumowująca:
- Podsumowaniem pracy na lekcji jest wykonanie przez uczniów (indywidualnie) ćw. 7. Nauczyciel może dzięki temu sprawdzić, czy uczniowie zapamiętali cechy gatunkowe powiastki filozoficznej, i czy wiedzą, w jakim celu powstawały powiastki.
- Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.
Praca domowa:
- W ramach zadania domowego uczniowie wykonują ćw. 8 z e‐materiału.
Materiały pomocnicze:
P. Matuszewska, Powiastka w Oświeceniu Stanisławowskim, „Pamiętnik Literacki” 1984, 75/2. Jako ilustrację lekcji można wykorzystać plakaty teatralne i operowe z różnych inscenizacji Kandyda.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.
