Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Charakterystyka Antyku i Baroku - Notatki - Historia, Notatki z Historia

Notatki z historii przedstawiające charakterystyki antyku i baroku; mitologię grecką, biblię i lirykę grecką.

Typologia: Notatki

2012/2013

Załadowany 12.07.2013

xena_90
xena_90 🇵🇱

4.7

(123)

394 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Charakterystyka Antyku i Baroku - Notatki - Historia i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! BAROK – opis epoki Barok to kierunek w kulturze europejskiej który, podobnie jak renesans narodził się we Wło-szech w drugiej połowie XVI w. Trwał od XVII do pierwszej połowy XVIII w. Niósł ze sobą nową filozofię życia, nowe problemy w literaturze i odmienne cechy architektury i sztuki. Na-zwa barok pochodzi od nazwy nieregularnej perły barocco. Kultura baroku kształtowała się pod wpływem sporów religijnych (reformacji i kontrreformacji), teologicznych, filozoficznych. Ten-dencje barokowe kształtowały się w opozycji do postaw ideowych i artystycznych odrodzenia. Nastąpiło odejście od renesansowego poczucia harmonii świata i życia - zainteresowanie budził człowiek jako jednostka odczuwająca metafizyczny lęk, skierowany ku Bogu i wieczności. Cha-rakterystyczną cechą baroku był synkretyzm, wynikający z dążenia do asymilacji pierwiastków różnych kultur oraz przyswajania motywów ludowych. W baroku dominowały ostre przeciwień-stwa i gwałtowne kontrasty oraz dysonans. Brakowało w niej jednorodności, a jeszcze bardziej niż w renesansie dochodzi do głosu indywidualizm artystyczny. Mimo dominacji czynnika reli-gijnego, do rozwoju baroku znacznie przyczyniły się instytucje świeckie, takie jak dwory kró-lewskie i magnackie. Szczególnym rysem baroku jest jego odmienny charakter w różnych kultu-rach narodowych np. w baroku polskim dominowały cechy rodzimej kultury szlacheckiej (tzw. barok sarmacki). Sztuka polskiego baroku trwa od około 1600 roku po rok 1760. W tym okresie nastąpiły istotne przemiany polityczne i gospodarcze warunkujące rozwój artystyczny Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Z Wazami wiąże się czas wczesnego baroku zamykający się w latach 1600 - 1670. Okres drugi zaczyna się wkrótce po najeździe szwedzkim, choć niektórzy naukowcy uwa-żają, że nastąpił on po abdykacji Jana Kazimierza. Trwa on od przełomu 1660/1670 do roku 1710, po pierwsze lata panowania Augusta II Wettina. Natomiast trzeci okres - barok późny przypada na lata panowania w Polsce Wettinów. W tym okresie dynamiczne wpływy Borromi-niego i Guariniego łączą się z saskim rokokiem o genezie francuskiej. Późny barok trał po rok 1760, wegetując na peryferiach po panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Barok w Polsce wywarł duży wpływ na konwencje artystyczne, zaczęto przebudowywać średniowieczne kościoły i zamki. Wkrótce nasz pejzaż wypełniły malownicze barokowe kościoły, ich pełne dy-namiki ołtarze i pomniki nagrobne oraz okazałe magnackie rezydencje. Barok zmiękczał suro-wość romanizmu i łagodził ostrość gotyku. Barok pozostawił po sobie wszędzie niezniszczalne ślady. Polscy Wazowie żywo interesowali się sztuką. Patronowali wielu artystom, a ich mecenat był wkrótce wzorem do naśladowania przez episkopat, magnaterię oraz szlachtę. Wielką rolę w szerzeniu niektórych dyscyplin sztuki przypadła Kościołowi, gorliwie wspomaganemu przez Zygmunta III. Mecenat dynastii Wazów obejmował architekturę, malarstwo, rzeżbę, złotnictwo, kolekcjonerstwo na dużą skalę dzieł sztuki, nadto opiekę nad teatrem i muzyką. Wazowie wpro- wadzili Polskę w nurt sztuki europejskiej. Protegowali najwybitniejszych artystów tego okresu, a ich mecenat był tak zaraźliwy, że dochodziło do współzawodniczenia w tej dziedzinie. Na przełomie XVI i XVII wieku inicjatywę w sztuce barokowej przejęli Jezuici. W Pol-sce jej prekursorami byli dwaj zakonnicy architekci, którzy starali się w swych pracach upo-wszechnić wzorzec rzymskiej świątyni Jezuitów - kościoła del Gesu. Mimo, że Jezuici byli pre-kursorami wczesnego barok, to styl ten nie od razu się przyjął. W miarę upływu czasu, około trzeciej dekady XVII w., manieryzm ustąpił w pełni wczesnemu barokowi. Wyśmienitym przy-kładem kontrreformacji jest fundacja Kalwarii Zebrzydowskiej, położonej w pobliżu Krakowa. Jej fundatorem był rokoszanin M. Zebrzydowski który, postawił tam klasztor z kościołem dla zakonu Bernardynów. Obiekt ten wraz z Drogą Krzyżową stał się celem masowych pielgrzymek (zdj. nr 1 Kalwaria Zebrzydowska - barokowy klasztor Bernardynów, Sanktuarium Maryjne). Obok Wielkich założeń sakralnych powstawały w 1 połowie XVII w mniejsze obiekty o wyso-kich walorach artystycznych. Fundowali je magnaci i były to fundacje o charakterze dewocyj-nym. Poza budowlami o barokowym charakterze były na prowincjach dziesiątki kościołów , w których elementy barokowe łączono z manierystycznymi. Powstał również w owym czasie spe-cyficzny typ polskiej prowincjonalnej świątyni, kojarzącej w sobie różne elementy stylistyczne. Nie tylko architektura sakralna zmieniła się, przemianom i to bardzo istotnym, uległa również architektura świecka, głównie rezydencje. Pierwsze lata rządów Zygmunt III spędził w Krakowie na Wawelu, który przebudował (północne skrzydło zamku, tunelowa klatka schodo-wa). Obok Wawelu Rozbudował rezydencję w Łobzowie. Z woli jego gruntownie przekształco-no również zamek książąt mazowieckich w Warszawie, który po 1611 roku stał się oficjalną siedzibą polskiego monarchy (zdj. nr 2 Warszawa - Plac Zamkowy). Prócz zamku warszawskie-go postawił pałac w Ujazdowie. Królewski mecenat żywo oddziaływał na magnaterię i bisku-pów, którzy szybko zaczęli rywalizować z monarchą, chcąc mu dorównać, głównie splendorem, a przede wszystkim zewnętrzną okazałością. Większość rezydencji w swej pierwotnej formie przepadły, bądź uległy tak jak warszawski pałac gruntownej przebudowie. Zdarzały się w Polsce niezwykłe rezydencje, odbiegające od przyjętych ogólnie wzorów, stanowiące trawestację sztuki włoskiej tzw. palazzo in fortezza. Przykładem takiej rezydencji jest warowny pałac Stanisława Lubomirskiego w Łańcucie (zdj. nr 3 Łańcut - Zamek z XVII w. strona południowa). Również w Częstochowie mamy przykład wczesnobarokowego kościoła (zdj. nr 4 Częstochowa - Kościół św. Barbary). Dominującą rolę w polskim baroku gra rzeźba. U progu XVII stulecia przyjął się w Pol-sce typ nagrobka z figurką zmarłych przedstawionych w pozie klęczącej, adorujących zazwyczaj krucyfiks, bądź Madonnę. Około połowy stulecia ten typ nagrobka wyparty został przez nowy typ pomnika nagrobkowego - typu popiersiowego. Duże zainteresowanie rzeźbą zdradzał Włady-sław IV, który sprowadził współczesną rzeźbę z Florencki i Pragi. To właśnie z jego woli posta-wiono niezwykły pomnik, upamiętniający jego ojca - Zygmunta III. Ta słynna kolumna, od prze-szło trzech stuleci jest symbolem Warszawy (zdj. nr 5 Warszawa - Kolumna Zygmunta III Wazy (1644)). Z epoką Wazów zaczyna się w Polsce w pełni nowożytne malarstwo. Obok sztuki dwor-skiej wierzących. Z czasem sarmatyzm został uznany za zbiór wad narodowych, za hamulec niezbęd- nych reform państwowych. Termin sarmatyzm wywodził swój rodowód z domysłów uczonych pierwszej połowy XVI w., historyków i geografów, którzy idąc za panującą powszechnie modą powracania do nazw antycznych - znalezienia swoich przodków. Polsce, Litwie jak również zie- miom położonym na wschód (ziemi moskiewskiej i tatarskiej) nadano imię Sarmacji. Koncepcja ta nie była do końca bezpodstawna. Już antyczni geografowie przekazywali wiele wiadomości o koczowniczych plemionach pochodzenia irańskiego, zwanych Sarmatami lub Sauromatami. Za- mieszkiwali oni tereny nad Donem i dolną Wołgą. Starożytni sarmaci wsławili się hodowlą koni i mieli znakomitą jazdę, co naturalnie uznano za dodatkowy dowód, iż byli przodkami Polaków i Litwinów. Sarmatyzm dla nas jawi się w stroju szlacheckim, który był wyrazem sarmackiego stylu życia i wyodrębnienia stanowego zarazem. Własna kwestia stroju była jednym z elementów po-czucia odrębności i niechęci wobec cudzoziemców. Odmienność bogatego, dość wyraźnie orientalnego, szczególnie w ozdobach i broni, stroju miała swe odpowiedniki w urządzeniu wnętrz. Sarmata był dobrze zbudowany, z dużym wąsem i głową podgoloną do połowy. Sarmata czasów saskich to postać opasła, opita, łysiejąca, opasana bogatym pasem słuckim otaczającym rozdęte kształty. Ubrania pierwszej połowy XVII w. wykształciły się głównie pod wpływem wschodnim, tzw. strój szlachecki, uznany za męski strój narodowy, którego składnikami były żupan, kontusz, delia, a jako nakrycie głowy czapka odszyta futrem lub kołpak. Do tego stroju noszono spodnie długie i kolorowe buty. Nieodłączną częścią stroju była szabla typu orientalnego, ozdobna, nie-kiedy nabijana drogocennymi kamieniami. Mniej charakterystyczne lecz bardziej ulegające wpływom zachodnim były stroje kobiece. Ujawniało się w nich zmiłowanie do zbytków, których z resztą nie brakowało również u mężczyzn. Stroje warstw wyższych, ludzi bogatych, robiono często z materiałów zagranicznych. W drugiej połowie XVII i pierwszej XVIII stulecia kształtuje się ostatecznie polski strój szlachecki, złożony z żupana i kontusza, strój szyty z użyciem materii wełnianych i jedwabnych, zdobiony bogatymi pasami i klejnotami, jak guziki i zapinki. Strój ten uzupełniała bogato zdobiona szabla, dalej kołpak lub czapka futrzana, wreszcie wysokie, kolo-rowe buty. W zimie szlachcic okrywał się podbitą futrem burką lub opończą. Stroje kobiece, szczególnie dam z kręgów magnaterii i bogatej szlachty były pod silnym wpływem mody zagra-nicznej. Ogół szlachcianek nosił suknię dwuczęściową, jubki, kołpaczki jako odpowiednik stroju męskiego. Napływające wzory francuskie - obszerne dekolty odsłaniające górną część piersi wywołały prawdziwą rewolucję. W czasach saskich moda dalej się zmieniła - suknia otrzymała rusztowanie, tzw. rogówkę która podtrzymywała szeroki dół, talię zaś ściskał sznurowany gorset. Sarmatyzm to nie tylko ideologia, ale również styl sztuki. W przeciwieństwie do dworu królewskiego i episkopatu, lansujących rzymski barok – średnia szlachta i mieszczaństwo wpro-wadzały rozwiązania rodzime, często jeszcze renesansowo-manierystyczne, o bryłach gotyckich i charakterystycznej dekoracji stiukowej sklepień (tzw. typ lubelski i typ kaliski). Najwyraźniejsze piętno sarmatyzm odcisnął w malarstwie, głównie portretowym – cha- rakterystyczny stał się tzw. portret sarmacki, którego szczególną odmianę stanowiły portrety trumienne. Malarstwo portretowe w duchu sarmackim zaczęło kształtować się już w końcu XVI w., za panowania Stefana Batorego. Pełny rozkwit osiągnęło w epoce baroku, a kontynuowane było w dobie rokoka. Początkowo kaligraficzne i płaskie, w okresie baroku przyswoiło sobie jakości malarskie i nabrało cech bryłowatości. W rokoku, obok wizerunku stylizowanego i re- prezentacyjnego (atrybutem był pancerz i zarzucony na ramiona purpurowy płaszcz gronostajo- wy), występują głównie podobizny niemal naturalistyczne. W tych czasach portret sarmacki był w opozycji do zachodnioeuropejskiego dworskiego. Sztuka sarmatyzmu osiągnęła swoje apo-geum za panowania Jana III Sobieskiego, który popierał ten nurt sztuki stanowiącej niekiedy instrument politycznej propagandy, nie poparty jednak refleksją teoretyczną. Znamienne dla cza-sów Sobieskiego jest łączenie cech sarmatyzmu z pozorami antykizacji. Jego rezydencja w Wi-lanowie, głównie dekoracja malarsko-rzeźbiarska, stanowiła swoistą apoteozę sarmackiego kró-la-bohatera. W epoce Sasów portret sarmacki ponownie zyskał na znaczeniu. Specyficzny smak sarmacki wyrażał się w rzemiośle artystycznym – ubiór (głównie pasy kontuszowe), wyroby złotnicze, zbroja (ozdobne kałkany, rzędy końskie), kobierce miały zna-miona sztuki i kultury Orientu. ANTYK-OPIS EPOKI NAZWA: Na określenie epoki otwierającej dzieje kultury śródziem- nomorskiej przyjęto nazwy starożytność lub antyk. Ta druga pochodzi z łaciny, w której słowo antiquus oznacza dawny. FILOZOFIA: Sokrates (469-399 p.n.e.) -jeden z najwybitniejszych myślicieli epoki, nauczyciel Platona. Uznawał istnienie absolutnego dobra (którym była według filozo-fa doskonałość osobista) i absolutnej prawdy, które można poznać za pomocą tzw. żywego dialogu. Stworzył pojęcie cnoty, którą utożsamia! ze szczęściem, świado-mością dobra i zła. Twierdził, że zachowywanie cnoty jest gwarancją doskonałości i moralnego postępowania. Platon (ok. 427-347 p.n.e.) - uczeń Sokratesa, twórca pierwszego systemu filo-zoficznego, tzw. idealizmu obiektywnego, założyciel Akademii Platońskiej. Uważał, że byty rzeczywiste są jedynie odbiciem bytów idealnych. Twierdził. że rzeczywi-stość to świat pozorów, prawdziwy jest świat idealny, niedostępny zmysłom, które-go należy mieć świadomość i do którego trzeba dążyć. Już Platon najwyższą war-tość poznawczą przypisywał duszy, która według niego obdarzona jest wrodzoną wiedzą o ideach. Arystoteles (384-322 p.n.e.) - uważany za najwszechstronniejszego myśliciela i uczonego starożytności, zajmował się niemal wszystkimi ówczesnymi dziedzina-mi wiedzy, prowadził w Atenach własną szkołę filozoficzną - Likejon. W dziedzi-nie etyki wprowadził pojęcie eudaimonii czyli ideału, do którego człowiek powi-nien dążyć. Za szczęście uważał czynienie dobra i życie w cnocie. Stoicyzm - doktryna filozoficzna, której twórcą jest Zenon z Kition (ok. 336-ok. 264 p.n.e.), jej zwolennicy propagowali życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności jako najwyższą cnotę i warunek szczęścia. Epikureizm - doktryna filozoficzna stworzona przez Epikura z Samos (341-270 p.n.e.), zgodnie z którą życie szczęśliwe jest tożsame z życiem moralnym. Za szczęście epikurejczycy uznawali brak cierpień. W języku potocznym i w literatu-rze pod nazwą epikureizm kryje się często dążenie do korzystania z uciech życia, a to znaczenie bliższe jest raczej hedonizmowi. Hedonizm - nurt filozoficzny, którego twórcą jest Arystyp z Cyreny (ok. 435-ok. 366 p.n.e.), nazwa pochodzi od greckiego stówa hedone, które znaczy rozkosz. Hedoniści uważali rozkosz cielesną za jedyny cel życia człowieka i naczelny motyw ludzkiego postępowania. EPIKA: Epopeja (epos): Epicki gatunek literacki, stworzony w starożytności, w któ-rym ukazywany jest świat znany z mitologii, istniejący na dwóch płaszczyznach: racjonalnej (ludzkiej) i fantastycznej (boskiej). Epos charakteryzuje się przede wszyst-kim dużą objętością, jest pisany wierszem (w przypadku eposu homeryckiego jest to heksametr), jego treścią są losy wybranej grupy bohaterów na tle wydarzeń prze-łomowych dla jakiegoś narodu. Epopeję otwiera inwokacja, czyli wierszowany zwrot do jakiegoś bóstwa, prośba autora o pomoc w tworzeniu dzielą. Cały utwór napisa-ny jest językiem podniosłym, poważnym, patetycznym. Na plan pierwszy wysuwają się narrator i fabuła. Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny. W eposie dominuje opowiadanie i opis. Opisy są bardzo realistyczne i dokładne, statyczne i dynamiczne. Do cech eposu stworzonego w IX w. p.n.e. przez greckiego poetę Homera, czyli eposu homeryckiego, należą porównania homeryckie i stale epitety. Poemat heroikomiczny: Jest to gatunek literacki, który ukształtował się w sta-rożytności jako parodia (naśladowanie w celu ośmieszenia) eposu homeryckiego. W poemacie heroikomicznym stasimony (pieśni chóru). Utwór kończył się katastrofą, po której następował epilog, będący zwykle wypowiedzią wyjaśniającą, skierowaną do publi-czności. Komedia: Komedia jest gatunkiem dramatu obejmującym utwory o pogodnej tematyce i wartkiej, żywej akcji, która kończy się najczęściej w sposób pomyślny dla bohaterów. Autor komedii operuje chwytami komizmu i groteski. Komedia czę-sto ma charakter satyryczny, ośmieszający ludzkie wady i słabości charakteru. Ko-media stanowiła od swych początków opozycję dla tragedii, programowo odrzuca-jąc jej patos, wysoki styl i rygorystycznie zwartą kompozycję. Generalnie wyróżnia się dwa typy komedii: komedię charakteru i komedię intrygi. W komedii charakteru na plan pierwszy wysuwa się umiejętne uwypuklenie ujemnych cech charakterów poszczególnych postaci, w komedii intrygi zaś ośrodkiem komizmu staje się działa-nie bohaterów i zabawne komplikacje z tym związane, czyli właśnie intryga. MITOLOGIA GRECKA: Mit jest narracyjną opowieścią o wierzeniach jakiejś społeczności, przeważnie archaicznej. Mitologia grecka powstawała przez wieki, co było związane z podejmo-waniem przez starożytnych Greków prób zrozumienia otaczającego ich świata, wytłumaczenia zjawisk, z jakimi stykali się na co dzień. W mitologii spotykamy się z opisem różnorakich postaw ludzkich i ich oceną. Bohaterami mitów są najczę-ściej bogowie, ale sposób ich przedstawienia powoduje, że odnosimy wrażenie, jakby byli oni ludźmi, ponieważ wyglądają tak, jak ludzie, rządzą się ustalonymi prawami, prowadzą ze sobą walki, bywają podstępni i mściwi - a więc mają typowo ludzkie cechy. Taki sposób przedstawienia bogów to antropomorfizm. W mitach zostały utrwalone pierwowzory typowych postaw i zachowań ludzkich - archety-py. Na przykład Odyseusz jest archetypem tułacza, Ikar - nieposłusznego syna lub zafascynowanego nieznanym marzyciela, Zeus zaś - wielkiego władcy. a) mity kosmogoniczne (o powstaniu świata) Człowiek od początku swego istnienia zastanawiał się nad pochodzeniem swo-im i świata. Mitologia grecka jest jedną z prób wyjaśnienia tego frapującego zagad-nienia. Zawiera nie tylko koncepcję dotyczącą narodzin świata, bogów i ludzi, ale także wyjaśnienia zjawisk przyrodniczych oraz specyfiki geograficznej niektórych terenów. Grecy uważali, że „na początku byt Chaos", czyli wielka przestrzeń pełna twór-czych pierwiastków, kryjąca w sobie „zarodki przyszłego świata ". Z Chaosu wyło-niła się pierwsza para bogów: Uranos i Gaja. Oni dali początek całym pokoleniom bogów, którzy podzielili pomiędzy siebie Ziemię. Nie obyło się bez kłótni i walk, aż w końcu ustalił się następujący porządek: - władcą bogów i Ziemi został Zeus - „bóg bogów", bóstwo narodowe o pięknym przydomku Hellenios, łączące wszystkie szczepy greckie - obszarem wody (rzeki, morza i oceany) zawładnął Posejdon - podziemiem, a więc obszarem pozaziemskim, miejscem, gdzie dusze ludzkie uda-ją się po śmierci, rządził Hades - mieszkańcami Olimpu byli także inni bogowie i boginie: Hera, Atena, Afrodyta, Artemida, Apollo, Hermes, Hefajstos. W mitach kosmogonicznych odnaleźć można także wyjaśnienie zjawisk przyro-dy. Echo to imię nimfy, która bezskutecznie poszukiwała swego ukochanego Narcy-za (który niestety nie odwzajemniał jej uczuć), głośno lamentując i skarżąc się na swój los. Zmiana pór roku umotywowana została spotkaniami i rozstaniami Kory i Demeter. Czerwony kolor ziemi w Beocji tłumaczono faktem, że właśnie tu, w mieście Panopeus, Prometeusz ulepił z gliny człowieka (ponoć, zgodnie z Mitologią J. Parandowskiego, można fam było odnaleźć „odłamki gliniastej ziemi", które wydzie-lały zapach „jakby ciała ludzkiego "). Gniewem uwięzionego potwora Tyfona moty-wowano wybuchy Etny. b) mity antropogeniczne (o powstaniu człowieka) Najbardziej znany z tej grupy jest mit o Prometeuszu - tytanie, który tak poko-chał ludzi, że był gotów na cierpienie dla ich dobra. Uważano, że Prometeusz stwo-rzył człowieka - „ulepi! go z gliny pomieszanej ze Izami", „duszę... dal mu z ognia niebieskiego". Promefeusz opiekował się ludźmi, co otwarcie potępiał Zeus. W koń-cu tytan posunął się do tego, że wykradł z Olimpu ogień i ofiarował go ludziom. Został za to okrutnie ukarany: Zeus kazał przykuć go do skały, a ogromny orzeł codziennie wyrywał mu wątrobę. Postawa Prometeusza (postawa prometejska) jest postawą humanitarna, pełną miłości do człowieka i gotowości poświęcenia się za niego, bunt zaś, skierowany przeciwko największym świętościom, nazywany jest buntem prometejskim. Innym mitem antropogenicznym jest mit o czterech wiekach ludzkości: zło-tym, srebrnym, brązowym i żelaznym. c) mity tcogoniczne (o pochodzeniu bogów) Do lej grupy należą wszystkie mity o narodzinach bogów i bogiń, np. o narodzi-nach Afrodyty z piany morskiej, o pojawieniu się Ateny, która wyskoczyła z głowy Zeusa itp. d) istnieje cały zbiór mitów, w których znalazły wyraz odwieczne ludzkie marze-nia: o lataniu, o nieśmiertelności, o nadludzkiej sile i bohaterstwie. Dedal i Ikar - bohaterowie mitu o pierwszych lotnikach. Dedal jest uosobie-niem racjonalizmu, roztropności, ostrożności; Ikar-idealizmu, wolności, właśnie on jest w micie człowiekiem-ptakiem, który jako pierwszy z ludzi doświadczył ra- dości lotu i poczuł nieograniczoną swobodę podniebnych przestworzy. Orfeusz i Eurydyka -jedna z par mitologicznych kochanków, których rozdzie-liła śmierć. Mit, którego są bohaterami, można nazwać opowieścią o miłości silniej-szej niż śmierć. Orfeusz zdecydował się na czyn, na który nie poważył się dotąd żaden śmiertelnik - zstąpił do Hadesu - królestwa umarłych, aby wzruszyć jego władcę grą na lirze i wyprowadzić ukochaną na ziemię. Niestety Eurydyce nie udało się „zmartwychwstać" (wbrew zakazowi Orfeusz obejrzał się za siebie), śmierć po-została niezwyciężona. Podobnie zakończyła się historia Syzyfa, który wpadł na pomyśl uwięzienia w podziemiach swego pałacu bożka śmierci, Tanatosa. Za swój czyn otrzymał okrutną karę. Musiał w Tartarze wtaczać na stromą górę olbrzymi kamień, który tuż przed szczytem wymyka! się z ręki i pracę trzeba była zaczynać od nowa. Mity o bohaterach obdarzonych nadludzkimi możliwościami, czyli herosach, są wyrazem odwiecznych marzeń i dążeń człowieka do bycia lepszym i silniejszym niż się jest w rzeczywistości. Dokładnie odzwierciedlają to mity o Heraklesie i Tezeuszu. Herakles (Herkules) jest do dziś symbolem ogromnej siły, odwagi oraz wa-leczności, zaś dwanaście prac, które musiał wykonać, to dowód jego nadprzyrodzo-nych umiejętności i niespotykanego bohaterstwa. ZNACZENIE MITOLOGII Trudno przecenić wpływ, jaki mitologia wywarła na starożytnych twórców eposów (Homer: Iliada, Odyseja) i dramatów antycznych (Sofokles: Król Edyp, Antygona). Do dzisiaj stanowi ona niewyczerpaną skarbnicę pomysłów, jest też prawdziwym źródłem nowożytnej literatury zwroty biblijne:,, wdowi grosz" - coś, co obiektywnie ma mizerną wartość, ale jednocześnie ofiarowanie tego jest dla ofiarodawcy połączone z wielkim osobistym wyrzeczeniem; „żona Lota” - symbol nieposkromionej ciekawości; „Sodoma i Gomora" - miejsce moralnego zepsucia; „Salomonowy wyrok" — bardzo mądra, roztropna decyzja; „wicia Babel" - symbol zamętu, zamieszania, niemożności porozumienia się, ale i symbol wiecz-nego dążenia człowieka do Boga, potrzeby budowania, tworzenia alegoryczne wy-jaśnienie wielości języków; „arka Noego" - zaciszne, bezpieczne schronienie. HOMER: O Homerze wiadomo do dziś bardzo niewiele. Żył na przeło-mie IX i VIII wieku p.n.e., byt najprawdopodobniej wędrownym śpiewakiem, jest powszechnie uważany za najstarszego i zarazem najznakomitszego poetę greckiego. Homerowi przypisuje się au-torstwo dwóch wielkich poematów epickich: Iliady (15 000 wer-sów) i Odysei (12 000 wersów). Treścią Iliady jest ostatni epizod wojny trojańskiej, natomiast Odyseja zawiera historię powrotu jed-nego z bohaterów wojny, Odyseusza, do domu. ILIADA: Iliada stanowi wzór doskonale skomponowanego eposu starożytnego, nazywa-nego od imienia twórcy również eposem homeryckim. Utwór został ostatecznie zredagowany w VI w. p.n.e. w Atenach. Fabuła utworu zaczerpnięta została z tradycji mitologicznej, z mitu o wojnie trojańskiej. LI źródeł wojny o Troję leżą wydarzenia, jakie rozegrały się na Olimpie, a konkretnie kłótnia między boginiami o miano najpiękniejszej i tak zwany sąd Parysa (od imienia pasterza - królewicza, który ten spór rozstrzygał). Z treści utwo-ru dowiadujemy się o przebiegu całej wojny trojańskiej oraz o zakończeniu wojny - zburzeniu miasta. Utwór określić można jako poemat heroiczny, bowiem autor opisuje w nim bohaterskie czyny walczących o Troję. Akcja Iliady obejmuje około czterdziestu dni ostatniego, dziesiątego roku oblę-żenia Troi. Autor koncentruje się na przedstawieniu gniewu Achillesa i jego konse-kwencji. Achilles został obrażony przez wodza Greków, Agamemnona. który zabrał herosowi brankę wojenną, Bryzejdę, co doprowadziło do wycofania się Achillesa z udziału w walkach. Trojanie uzyskali w ten sposób przewagę. Patrokles wielki przyjaciel greckiego herosa, chciał dodać Grekom otuchy i założył jego zbroję, a następnie ruszył w niej na czele wojsk greckich przeciwko Trojanom. Został jed-nak zabity, co sprawiło, że Achilles wrócił na pole walki. Mszcząc śmierć przyjacie-la, walczył z Hektorem, synem króla Troi, i odniósł zwycięstwo, nie pozwalając później pochować ciała pokonanego: Priam sam musiał udać się do herosa i błagać go o wydanie zwłok syna. Utwór został zakończony opisem uroczystości pogrzebo-wych Hektora. Cechy epopei: Akcję właściwą utworu poprzedza wstęp, tak zwana inwokacja, w której autor zwraca się do muzy, opiekunki poetów, z prośbą o pomoc w pisaniu dzieła. Narracja Iliady prowadzona jest w sposób obiektywny, do najważniejszych cech narratora należy jego wszechwiedza i wszechobecność. Narrator może zatrzymać akcję i zwrócić się do czytelnika, może skupić się na opisie sytuacji, bohatera lub jakiegoś przedmiotu, może także wyprzedzić tok akcji, sygnalizując i zapowiadając przyszłe wydarzenia. Bohaterami eposu Homera są zarówno ludzie, jak i bogowie. Przedstawiciela-mi Greków są m.in.: Achilles, Agamemnon, Menelaos, Odyseusz i Nestor. Z Trojan najsłynniejszymi bohaterami są: Hektor, Parys, Priam i Eneasz. Bogowie z Olimpu to: Zeus, Apollo, Atena, Hera, Ares i Posejdon. Świat bogów przeplata się ze świa-tem ludzi, bogowie mają wpływ na losy poszczególnych bohaterów, biorą udział w potyczkach, odnoszą rany. Do najważniejszych środków artystycznych stosowanych w Iliadzie należą przede wszystkim: porównania homeryckie (bardzo rozbudowane, zwykle kilkuwersowe) oraz stałe epitety {..szybkonogi Achilles", ,,boski Zeus"}. Styl utworu jest podniosły, poważny, często patetyczny. LIRYKA GRECKA: Tyrtajos żyl w VII w. p.n.e. Jednym z niewielu jego utworów zachowanych do dzisiaj jest wiersz pt. Rzecz to piękna... . Jest to wiersz-apel, w którym artysta wzywa do walki w obronie zagrożonej ojczyzny, do trwania na polu walki i do gotowości oddania życia za swój kraj. Od imienia autora poezja patriotyczna, mają-ca wzbudzać chęć walki, określana jest mianem poezji tyrtejskiej, zaś postawa pełna gotowości do oddania życia dla dobra ojczyzny to postawa tyrtejska, albo tyrteizm. Safona uchodzi do dziś za najznakomitszą poetkę starożytnej Grecji. Żyła na przełomie VII i VI w. p.n.e. na wyspie Lesbos. Pogarda dla nie znającej poezji jest czterowierszem, w którym poetka wyraża przekonanie o wieczności sztuki i o nie-przemijającej wartości poezji. Tylko przez obcowanie ze sztuką można zapewnić sobie pamięć przyszłych pokoleń, stać się w pewien sposób nieśmiertelnym. Z kolei w utworze Pożegnanie ukazuje ból i rozpacz, wywołane rozstaniem z ukochaną osobą. Anakreont żył w VI w. p.n.e. Jest autorem wierszy, w których dominuje tematy-ka miłosna i biesiadna, beztroski i radosny nastrój. Najczęstszymi motywami jego wierszy są piękne kobiety, lejące się obficie wino, muzyka i śpiew. Tak jest w wier-szach: Sfodki bój, gdzie motywem przewodnim jest miłosny flirt, ukazany tu jako potyczka na pięści, którą podmiot liryczny zamierza stoczyć z Erosem, bożkiem miłości, czy Igraszki - utworze zawierającym żartobliwe stwierdzenie, że oto Eros zaprosi! podmiot liryczny do zabawy z dziewczyną. Taki beztroski, żartobliwy utwór, w którym przeważają motywy biesiady i miło-snej igraszki, nazywamy anakreontykiem. Symonides żył na przełomie VI i V w. p.n.e. W wierszu Los wyraża przekonanie o niepewności ludzkiego bytu i zmienności losu. Każdy dzień może przynieść zmia-nę w życiu, dzisiejsze szczęście i radość jutro mogą obrócić się w smutek i łzy. gdyż los jest kapryśny i zmienia się bardzo szybko. Dramat antyczny jest rodzajem literackim, który powstał w starożytnej Grecji z pieśni pochwalnych, śpiewanych w czasie misteriów dionizyjskich ku czci boga Dionizosa, tuk zwanych dytyrambów. Dramat antyczny rozwinął się około V w. p.n.e. Początkowo wykonawcami dytyrambów byli zwykli ludzie, którzy wyru-szali całym orszakiem w górskie ustronia i tam śpiewali, tańczyli, pili wino i bawili się. Z czasem pieśni kultowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów) ulegały prze-obrażeniu. Spośród grona śpiewaków wyodrębni! się aktor (przewodnik chóru). prowadzący dialog z chórem. Następnie zaczęli się pojawiać kolejni aktorzy: pierw-szego wprowadził Tespis, drugiego Ajschylos, trzeciego Sofokles (stanowią oni trójcę genialnych tragików). Aktorami mogli być wyłącznie mężczyźni, którzy grali też role kobiece. Tragedia jest jednym z gatunków dramatu (obok komedii i dramatu satyrowe-go), jej nazwa pochodzi od greckich słów tragos czyli kozioł i ode - pieśń. Słowo „tragedia" można więc tłumaczyć jako „pieśń kozła". Najistotniejszą cechą tragedii jest konflikt między dążeniami wybitnej, ponadprzeciętnej jednostki a silą wyższą (bogowie, przeznaczenie, prawa historii lub prawa moralne) - tzw. konflikt tra-giczny. Jednostka jest w tym konflikcie z góry skazana na przegraną, każda decyzja, którą podejmuje, prowadzi ją do klęski. Dzieje się tak dlatego, że bohater tragedii jest dotknięty winą tragiczną, tzn. winą niezawinioną, którą z wyroku fatum musi uznać i przyjąć jej konsekwencje. Tragedię otwiera prolog - wprowadzenie widzów w akcję. Prolog kończy się tak zwanym węzłem dramatycznym, czyli wydarze-niem, które rozpoczyna właściwą akcję. Akcja jest podzielona na epejsodiony (epi-zody, czyli sceny) oraz przedzielające je stasimony (pieśni chóru). Utwór kończy się katastrofą, po której następuje epilog, mający zwykle charakter wypowiedzi wyjaśniającej, skierowanej do publiczności.