Pobierz Charakterystyka ekologiczna populacji lilii złotogłów i więcej Publikacje w PDF z Botanica Generale tylko na Docsity!
Rocz. AR Pozn. CCCXVI, Bot. 2: 19- © Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 1999 PL ISSN 1508-
Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu – CCCXVI (1999)
LESZEK BEDNORZ
CHARAKTERYSTYKA EKOLOGICZNA POPULACJI
LILII ZŁOTOGŁÓW ( LILIUM MARTAGON L.)
W LEŚNICTWIE BIENISZEW KOŁO KONINA
Z Katedry Botaniki Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu
A BSTRACT. In the present paper ecological organization and environmental conditions of Lilium martagon L. population in Forestry Bieniszew near Konin are studied and described.
Key words: Lilium martagon , population ecology, Bieniszew (Poland)
Wstęp
Lilia złotogłów jest jedną z najpiękniejszych roślin naszej flory. Spotyka się ją najczęściej w lasach dębowo-grabowych i bukowych, rzadziej w zaroślach i miejscach odkrytych – na zrębach czy wśród skałek ( Medwecka-Kornaś 1949 , Radwańska-Parys- ka 1973). Lilia złotogłów jest uważana za gatunek charakterystyczny dla mezo- i eutro- ficznych lasów liściastych rzędu Fagetalia silvaticae ( Szata roślinna... 1977). W Polsce jest objęta całkowitą ochroną gatunkową już od 1946 roku ( Szafer 1952). Lilium martagon jest gatunkiem europejsko-zachodniosyberyjskim o szerokim zasięgu, który obejmuje prawie całą Europę (oprócz Wielkiej Brytanii, Holandii, Skandynawii i północnej Rosji), a w Azji sięga nieco na wschód od jeziora Bajkał ( Meusel i in. 1965). W Polsce lilia złotogłów występuje na całym obszarze kraju dość powszechnie, z wyjąt- kiem Ziemi Lubuskiej i Pomorza, gdzie jej stanowiska są spotykane znacznie rzadziej ( Atlas... 1997). W pionowym rozmieszczeniu tego gatunku zauważa się pewien ciąg występowania, od obszarów nizinnych aż po wysokogórskie. W Tatrach L. martagon można spotkać do wysokości 1754 m n.p.m. w piętrze kosodrzewiny ( Radwańska-Paryska 1973).
(^20) L. Bednorz
Badania nad ekologią i strukturą populacji lilii złotogłów były prowadzone m.in. na Dolnym Śląsku ( Kuczyńska i in. 1985, Kolon i Krawczyk 1996) oraz w Wielkopolsce ( Jańczyk-Węglarska i Węglarski 1992, Czajewicz 1988, Chocholska i in. 1993). Celem podjętych w 1995 roku badań było: określenie cech osobniczych i grupowych populacji L. martagon , scharakteryzowanie warunków biotycznych i edaficznych, ocena reprodukcji oraz śledzenie dynamiki populacji tego gatunku w Leśnictwie Bieniszew koło Konina.
Materiał i metody
Przedmiotem badań była populacja L. martagon występująca na terenie Leśnictwa Bieniszew (ryc. 1) na styku rezerwatów przyrody „Sokółki” (oddz. 131f) i „Bieniszew” (oddz. 132 w). W 1995 roku założono tam trzy stałe powierzchnie obserwacyjne (po 25 m 2 każda) do badań nad ekologią i dynamiką populacji lilii złotogłów.
Ryc. 1. Lokalizacja badanej populacji: 1 – lasy, 2 – stanowisko Lilium martagon Fig. 1. Location of the studied population: 1 – forests, 2 – locality of Lilium martagon
Skład florystyczny i typ zbiorowiska z udziałem L. martagon określono na podstawie zdjęć fitosocjologicznych wykonanych metodą Braun-Blanqueta ( Fukarek 1967). Stoso- wane nazewnictwo roślin przyjęto za „Krytyczną listą roślin naczyniowych Polski” ( Mirek i in. 1995).
(^22) L. Bednorz
Tabela 1 Struktura fitosocjologiczna zbiorowiska z udziałem Lilium martagon Phytosociological structure of community with Lilium martagon 1 2 3 4 Nr powierzchni Pow. 1 Pow. 2 Pow. 3 No. of plot Plot 1 Plot 2 Plot 3 Data – Date 18.05.1995 18.05.1995 18.05. Zwarcie warstwy drzew A (%) 70 10 25 Density of tree layer A (%) Zwarcie warstwy drzew A 1 (%) 30 70 70 Density of tree layer A 1 (%) Pokrycie w warstwie B (%) 5 5 5 Cover of layer B (%) Pokrycie w warstwie C (%) 80 80 90 Cover of layer C (%) Pokrycie w warstwie D (%) – – – Cover of layer D (%) Ch. Galio silvatici-Carpinetum et Carpinion betuli Carpinus betulus A 1 3.2 4.4 5. Carpinus betulus B +.. Ch. Fagetalia silvaticae Corydalis cava C 4.4 + 2. Galium odoratum. 3.. Galeobdolon luteum + 2.1 + Asarum europaeum +.2 1.2 + Anemone ranunculoides 1.1 + + Lilium martagon 2.1 2.1 2. Lathyrus vernus + + + Mercurialis perennis 1.1 2.2 3. Milium effusum + +. Paris quadrifolia +.. Polygonatum multiflorum + 1.1 1. Ficaria verna 2.2. 1. Pulmonaria obscura. +. Phyteuma spicatum. +. Adoxa moschatellina. 1.. Ch. Querco-Fagetea Fraxinus excelsior A 3.2. 3. Fraxinus excelsior C. 1.1 + Aegopodium podagraria + + 3. Hepatica nobilis 2.2 1.. Melica nutans. +.2 +. Poa nemoralis.. +. Brachypodium sylvaticum.. +. Corylus avellana B/C + /+. Inne – Others Quercus petraea A 2... Betula pubescens. 1.. Acer pseudoplatanus B/C +/+ /+ +/+
Charakterystyka ekologiczna populacji lilii złotogłów...^23
Tabela 1 – cd. 1 2 3 4 Sorbus aucuparia B/C /+ 1.1/+ + Convallaria majalis C + 1.1 2. Aliaria officinalis + +. Stachys sylvatica + + 1. Geum urbanum + +. Maianthemum bifolium. 1.1 1. Rubus caesius. + +
Tabela 2 Właściwości chemiczne gleby Chemical characteristics of soil Nr pow. N ogólny Mat. org. No. of N total Humus C/N plot (%) (%)
pH (^) C K O P O MgO (%)
2 2 5 H O 2 KCl mg per 100 g of soilmg na 100 g gleby 1 5,6 4,7 0,46 4,32 7,44 9,4 3,0 2,4 10, 2 4,3 3,5 0,23 2,50 4,31 11,1 2,6 1,3 2, 3 4,7 4,0 0,21 2,16 3,73 10,5 2,0 1,3 4, Średnia 4,3-5,6 3,5-4,7 0,30 2,99 5,16 10,33 2,53 1,67 5, Mean
Charakterystyka populacji
Cechy osobnicze. Wartości średnie cech osobniczych roślin kwitnących wraz z ich charakterystykami przedstawia tabela 3. Osobniki L. martagon osiągają wysokość od 50 do 100 cm (średnio 77,3 cm). Statystyczny rozkład wysokości roślin jest normalny (tab. 3, ryc. 2), co oznacza, że w populacji dominują osobniki kwitnące o średnim wzroście. Zmienność wysokości roślin w stadium generatywnym jest stosunkowo mała. Świadczy to o małym zróżnicowaniu mikrosiedliska pod względem warunków edaficznych i fitoceno- tycznych. Tabela 3 Cechy osobnicze roślin kwitnących (próba ogólna) Individual characters of blooming plants (general sample) Cecha Maks. V P Character n^ Min.^ Max. M^ Mo^ S^ (%) P P
(^2) 0,05^22 obl est Wysokość roślin (cm) 44 50,0 100,0 77,32 80,0 13,05 16,88 11,07 6, Height of plants (cm) Liczba liści 44 11,0 25,0 16,59 17,0 3,36 20,24 – – Number of leaves Długość największego liścia (cm) 44 10,5 15,1 12,34 11,7 1,17 9,47 – – Length of the greatest leaf (cm) Szerokość największego liścia (cm) 44 2,1 4,8 3,34 3,2 0,49 14,80 – – Width of the greatest leaf (cm) Liczba kwiatów 44 1,0 5,0 2,84 3,0 1,01 35,56 – – Number of flowers n – liczba obserwacji, M – średnia arytmetyczna, Mo – modalna, S – odchylenie standardowe, V – współ- czynnik zmienności. n – number of observations, M – mean, Mo – mode, S – standard deviation, V – variability coefficient.
Charakterystyka ekologiczna populacji lilii złotogłów...^25
Reprodukcja. Ogólna liczba osobników na trzech powierzchniach próbnych wynosiła 292, z czego 82 rośliny wytworzyły pędy z pąkami kwiatowymi. Na skutek zgryzania wierzchołków pędów przez jeleniowate kwiaty zdążyły się w pełni rozwinąć na 44 pędach, przy czym na jednym pędzie znajdowało się od jednego do pięciu kwiatów. Większość roślin kwitnących, w efekcie postępującego procesu zgryzania, nie wykształciła owoców. Ogółem na trzech powierzchniach próbnych odnotowano zaledwie 13 pędów z torebkami nasiennymi. Mimo niewielkiej liczby wytworzonych kwiatów i owoców, na założonych powierzchniach obserwowano duży udział w populacji osobników juwenilnych, co może sugerować znaczny udział rozmnażania wegetatywnego w całkowitej reprodukcji. Uszkodzenia i choroby. W obrębie całej populacji L. martagon zaobserwowano dużą liczbę uszkodzeń pędów nadziemnych. Wierzchołki pędów generatywnych były zgryzane przez jeleniowate, co wpływało negatywnie przede wszystkim na reprodukcję generatywną. Na liściach lilii obserwowano żerowanie chrząszcza – poskrzypki liliowej ( Lirioceris lilii ), powodujące redukcję aparatu asymilacyjnego, a tym samym ogólne osłabienie roślin. Z chorób pochodzenia grzybowego wystąpiły objawy antraknozy wywołanej przez grzyb Colletotrichum liliacearum , a prowadzącej do przedwczesnego zamierania części nadziem- nej roślin (często jeszcze przed kwitnieniem). Objawy tej choroby ze szczególnym nasile- niem zaobserwowano w latach 1997 i 1999.
Dyskusja
Badana populacja L. martagon jest komponentem lasu dębowo-grabowego Galio silvatici-Carpinetum , a więc typowego dla tego gatunku zbiorowiska leśnego ( Szata roś- linna... 1977). Cechą charakterystyczną siedliska badanej populacji jest kwaśny i silnie kwaśny odczyn gleby (pH 3,5-4,7). Według Kuczyńskiej i in. (1985) taki odczyn gleby wpływa ujemnie na wzrost, kwitnienie i ulistnienie lilii złotogłów. Mynett (1976) podaje, że w uprawie L. martagon optymalny odczyn gleby to pH 6-7. Negatywne oddziaływanie kwaśnego od- czynu gleby na wartość cech osobniczych lilii złotogłów znajduje odzwierciedlenie w wartościach tych cech w populacji z Leśnictwa Bieniszew. Rośliny kwitnące badanej populacji są słabiej ulistnione niż populacje z Dolnego Śląska, natomiast pod względem wielkości liści i wycięć obie populacje są do siebie bardzo zbliżone ( Kuczyńska i in. 1985). Wśród osobników kwitnących dominują te o średnim wzroście. Kwiatostany badanych roślin są ubogie i najczęściej składają się zaledwie z trzech kwiatów. Według Hegiego (1938) i Medweckiej-Kornaś (1949) kwiatostany lilii złotogłów liczą najczęściej od trzech do dziesięciu kwiatów. Rośliny kwitnące badanej populacji charakteryzuje więc słaba dorodność. Populacja lilii złotogłów z Leśnictwa Bieniszew jest bardzo obfita (ponad 1000 osob- ników) względem innych populacji, natomiast zagęszczenie osobników w populacji jest przeciętne ( Kuczyńska i in. 1985, Jańczyk-Węglarska i Węglarski 1992).
(^26) L. Bednorz
Wnioski
- Populacja lilii złotogłów z Leśnictwa Bieniszew występuje na glebie gruntowo-gle- jowej, zasobnej w azot i materię organiczną, ale niedostatecznie zasobnej w przyswajalne formy potasu i fosforu. Kwaśny i silnie kwaśny odczyn gleby (pH 3,5-4,7) jest negatywną cechą siedliska badanej populacji.
- Osobniki kwitnące L. martagon charakteryzują się przeciętną wysokością, słabym ulistnieniem i kwitnieniem. Negatywny wpływ na kondycję całej populacji mają uszko- dzenia roślin przez jeleniowate i poskrzypkę liliową oraz pojawiające się z różnym nasileniem choroby grzybowe.
- Ekologiczną organizację populacji L. martagon z Leśnictwa Bieniszew charak- teryzuje duża liczebność, przeciętne zagęszczenie, skupiskowo-losowa struktura prze- strzenna oraz znaczny udział w populacji osobników wegetatywnych.
Literatura
Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych chronionych w Polsce. (1997) Red. A. Zając, M. Zając. Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków. Chocholska E., Lembicz M., Staniewska-Zątek W. (1993): Stan populacji wybranych gatunków roślin chro- nionych występujących w Wielkopolskim Parku Narodowym. Maszynopis. Zakład Ochrony Środowiska Przyrodniczego AWF, Poznań. Collier B.D., Cox G.W., Johanson A.W., Miller P.C. (1978): Ekologia dynamiczna. PWRiL, Warszawa. Czajewicz K. (1988): Lilia złotogłów – Lilium martagon L. w rezerwacie „Huby Grzebieniskie”. Maszynopis. Katedra Roślin Ozdobnych AR, Poznań. Fukarek F. (1967): Fitosocjologia. PWRiL, Warszawa. Greń J. (1982): Statystyka matematyczna. Modele i zadania. PWN, Warszawa. Hegi G. (1938): Illustrierte Flora von Mittel Europa. Bd 2. Lehmanns, München. Jańczyk-Węglarska J., Węglarski K. (1992): Ekologiczna i morfologiczna charakterystyka Lilium martagon L. na obszarze Wielkopolskiego Parku Narodowego. Biul. Ogrod. Bot., Muz. Zbior. 5, 1: 31-45. Kolon K., Krawczyk A. (1996): Ekologiczna organizacja populacji Lilium martagon L. z Grudna koło Bolkowa na Dolnym Śląsku. Acta Univ. Wratisl. 1835, Pr. Bot. 68: 91-104. Kuczyńska J., Sarosiek J., Szymańska E. (1985): Populacje Lilium martagon L. Acta Univ. Wratisl. 775, Pr. Bot. 28: 155-178. Medwecka-Kornaś A. (1949): Złotogłów. Chrońmy Przyr. Ojcz. 5, 7/8: 9-15. Meusel H., Jäger E., Weinert E. (1965): Vergleichende Chorologie der Zentraleuropäischen Flora. Fischer, Jena. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. (1995): Vascular plants of Poland. A checklist. – Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Pol. Bot. Stud. Guideb. Ser. 15. Mynett K. (1976): Lilie. PWRiL, Warszawa. Nowosielski O. (1974): Metody oznaczania potrzeb nawożenia. PWRiL, Warszawa. Radwańska-Paryska Z. (1973): Zielony świat Tatr. Nasza Księgarnia, Warszawa. Szafer W. (1952): Ochrona gatunkowa roślin w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody, Kraków. Szata roślinna Polski. (1977) T. 1. Red. W. Szafer, K. Zarzycki. PWN, Warszawa. Trojan P. (1975): Ekologia ogólna. PWN, Warszawa.
