Pobierz Charakterystyka postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej osób starszych i więcej Publikacje w PDF z Geriatria tylko na Docsity!
Gerontologia Polska P R A C A O R Y G I N A L N A
tom 18, nr 3, 134– ISSN 1425–
Adres do korespondencji: dr n. kf. Joanna Anwajler Wydział Fizjoterapii AWF Al. J.I. Paderewskiego 35, 51–612 Wrocław tel.: (71) 72 34 882 e-mail: [email protected]
Joanna Anwajler, Katarzyna Barczyk, Dorota Wojna, Bożena Ostrowska, Tadeusz Skolimowski Katedra Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Charakterystyka postawy ciała
w płaszczyźnie strzałkowej osób
starszych — pensjonariuszy domów
opieki społecznej
Characteristics of body posture in the sagittal plane
in elderly people — residents of social care centres
Abstract IntroductionIntroductionIntroductionIntroductionIntroduction. Involutional changes in tissues of the motor system which appear in the elderly manifest themse- lves by a decrease of muscles mass and therefore muscle strength. The consequence of those changes is inclina- tion of the body forward. The aim of the study was to evaluate the size of the anterior-posterior spinal curvatures in the elderly as well as to verify whether sex determines those changes. Material and methodsMaterial and methodsMaterial and methodsMaterial and methodsMaterial and methods. The research was carried out in a group of 75 elderly residents of social care centres in Wroclaw and Trzebnica, 40 women and 35 men were examined. Body posture was examined by means of the photogrammetric method based on the Moiré technique. ResultsResultsResultsResultsResults. Analysis of correlation showed strong associations between the examined parameters both in men and women. A very strong correlation was observed between the inclination angle of the trunk (KPT) and the depth of lumbar lordosis (GLL), the alfa angle ( a ) and compensation index (MI), the beta angle ( b ) and the depth of lumbar lordosis (GLL) as well as between the inclination angle of lumbar lordosis (KLL) and the depth of thoracic kyphosis (GKP). All the correlations were within the range of 0.7–0.9 and statistically significant at the level of p < 0.05. ConclusionsConclusionsConclusionsConclusionsConclusions. Significantly deepened thoracic kyphosis and the inclination of the body forwards which accompa- nies it, proved to be the characteristic feature of body posture in the elderly. The correlations between the examined anterior-posterior spinal curvatures were not determined by sex. Gerontol. Pol. 2010; 18, 3: 134–
key words: elderly people, body posture, size of the lordosis-kyphosis of the spine
Wstęp Każdego człowieka cechuje charakterystyczna dla niego postawa ciała. Wyznacza ją sylwetka zależna od budowy ciała, a także sposobu trzymania i poru- szania się człowieka w pozycji pionowej. Postawa
ciała jest cechą indywidualną i zmienną, uwarunko- waną nie tylko etapami rozwoju osobniczego, ale również samopoczuciem psychofizycznym człowie- ka w jego życiu codziennym, ogólnym stanem zdro- wia, warunkami bytowymi oraz rodzajem wykony- wanej pracy [1–6]. W ciągu całego życia postawa ciała człowieka ulega ewolucyjnym zmianom od urodzenia aż do śmierci. Nie można jednak ściśle określić początku zmian wstecznych. Zaczynają się one między 40. a 50. ro- kiem życia, a ich początkowo powolny przebieg
Joanna Anwajler i wsp., Postawa ciała w płaszczyźnie strzałkowej
wzmaga się po 60. roku życia. Proces tych zmian jest złożony. W wyniku starzenia się dochodzi do spadku efektywności centralnych i obwodowych ko- mórek nerwowych, spadku masy ciała, zmniejszenia masy kostnej oraz masy tkanki mięśniowej w sto- sunku do masy ciała. Ponadto maleje zawartość wody i potasu w komórkach, zmniejsza się tempo syntezy białek w mięśniach. Stopniowa redukcja sieci naczyń włosowatych prowadzi do zmniejszenia siły mięśni. Narastająca kruchość tkanki łącznej oraz zmniejszo- na siła mięśniowa w sposób bezpośredni wpływają na postawę ciała. Statyka ulega dalszemu zaburze- niu również z powodu zmian wstecznych w apara- cie więzadłowo-stawowym. W wyniku zmniejszają- cej się siły mięśniowej człowiek podświadomie stara się, w większym stopniu niż w poprzednim okresie, zrównoważyć ciężar ciała elementami podporowy- mi. Ten czynnik prowadzi do dalszego pogłębienia fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, a w postawie stojącej — również do kompensacyjnego zginania kończyn dolnych w stawach biodrowych i kolano- wych [2, 7–9]. Uwzględniając powyższe zmiany w postawie ciała, wynikające z procesów starzenia, postanowiono prze- prowadzić badania, których celem była ocena wiel- kości przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa w bada- nej grupie osób starszych, a także chęć zaobserwo- wania, czy płeć determinuje wielkość tych krzywizn.
Materiał i metody Badaniami objęto 75 osób powyżej 60. roku życia, w tym 40 kobiet i 35 mężczyzn, przebywających w Zakładach Opieki Społecznej na terenie Wrocławia i Trzebnicy. Badania przeprowadzono za zgodą Komisji Bioetyki przy Akademii Medycznej we Wro- cławiu (nr KB–795/2004). Wszyscy samodzielnie się poruszali i przyjmowali pozycję stojącą do badania. Ze względu na wiek, w większości wypadków, charakteryzowali się oni za- burzeniami ze strony układu krążeniowo-oddecho- wego oraz chorobą zwyrodnieniową stawów. Z ba- dań wykluczono osoby, które z powodu zaburzeń neurologicznych bądź schorzeń narządu ruchu nie potrafiły samodzielnie utrzymać równowagi w pozy- cji stojącej i poruszały się za pomocą sprzętu ortope- dycznego (kule, balkonik, wózek inwalidzki). Ponad- to w badaniach nie brali udziału pensjonariusze, u których w wyniku badania lekarskiego rozpoznano schorzenia mogące bezpośrednio wpływać na wiel- kość przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa (zesztyw- niające zapalenie stawów kręgosłupa, gruźlica krę- gosłupa, zaawansowane zmiany osteoporotyczne).
Oceny postawy ciała dokonano metodą fotograme- tryczną opartą na zjawisku mory projekcyjnej [10– –13]. W badaniu wykorzystano stanowisko projek- cyjno-odbiorcze, umożliwiające wywołanie prążków mory na ciele osoby badanej. Osoba badana, rozebrana do pasa, była ustawiona tyłem do kamery, w stałej odległości 2,6 metra. Przed rozpoczęciem badania zaznaczono na powierzchni pleców wybrane punkty kostne służące do dalszej analizy: wyrostki kolczyste od 7. kręgu szyjnego do najbardziej oddalonego ku tyłowi punktu na grze- bieniu kości krzyżowej, wyrostki barkowe łopatek, kąty dolne łopatek, kolce biodrowe tylne górne, szczyt kifozy piersiowej, szczyt lordozy lędźwiowej, przej- ście piersiowo-lędźwiowe. Podczas badania ocenia- no postawę swobodną, przyjmowaną nawykowo przez osoby badane. Wyniki badań umożliwiły określenie wielkości nastę- pujących parametrów: — kąta nachylenia górnego odcinka piersiowego krę- gosłupa (g); — kąta nachylenia odcinka piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa (b); — kąta nachylenia odcinka lędźwiowo-krzyżowego (a); — wskaźnik kompensacji (MI); — kąta pochylenia tułowia (KPT); — kąta kifozy piersiowej (KKP); — kąta lordozy lędźwiowej (KLL); — głębokości kifozy piersiowej (GKP); — głębokości lordozy lędźwiowej (GLL) [10, 14, 15] (ryc. 1). Podstawą klasyfikacji postawy ciała badanych osób starszych była metoda Wolańskiego, zmodyfikowa- na przez Zeyland-Malawkę [15]. Postawę określono
Rycina 1. Kluczowe punkty i parametry niezbędne do ob- liczeń Figure 1. Key points and parameters necessary for the calculation
Joanna Anwajler i wsp., Postawa ciała w płaszczyźnie strzałkowej
Stwierdzono, że zarówno wśród kobiet, jak i męż- czyzn największym kątem nachylenia cechował się górny odcinek piersiowy kręgosłupa (g) (tab. 1). Wraz z pogłębieniem kifozy piersiowej doszło więc do spły- cenia lordozy lędźwiowej, na co wskazują wartości kąta nachylenia odcinka lędźwiowo-krzyżowego (a). U mężczyzn wartości te są o ponad połowę niższe w stosunku do wartości kąta nachylenia górnego od- cinka piersiowego kręgosłupa. Najniższe wartości u kobiet i u mężczyzn stwierdzono w nachyleniu od- cinka piersiowo-lędźwiowego (b). Potwierdzeniem tej zależności okazały się wartości kąta kifozy i lordozy lędźwiowej osiągane przez badane osoby starsze. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn wartości KLL były większe niż wartości KKP. W dalszej kolejności obserwacji poddano częstość i kierunek KPT w płaszczyźnie strzałkowej u badanych osób. Wyniki tej analizy przedstawiono na rycinie 2. Analiza kierunku tego parametru wykazała, że prawie wszyscy badani, bo aż 97,3% mężczyzn i 100% ko- biet, cechowali się pochyleniem tułowia do przodu. Wielkość tego kąta zawierała się w przedziale 9–10°. Fakt ten można wiązać z przeważającym w badanej grupie typem K postawy ciała. Żadna z badanych osób nie charakteryzowała się pochyleniem tułowia do tyłu. Pełne zrównoważenie postawy wystąpiło jedynie u dwóch badanych mężczyzn, co stanowi zaledwie 2,7%. Analiza głębokości krzywizn kręgosłupa wykazała, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni charakteryzowali się podobną wielkością GKP. Głębokość lordozy lędźwio- wej była większa u mężczyzn niż u kobiet, jednak róż- nica ta okazała się nieistotna statystycznie. Porównanie wartości średnich badanych parametrów między kobietami a mężczyznami wykazało istotne statystycznie różnice w wielkości kąta nachylenia od- cinka lędźwiowo-krzyżowego (a), MI oraz KLL między badanymi grupami (tab. 1). Zarówno MI, jak i KLL oka-
zały się statystycznie istotnie większe u mężczyzn, natomiast kąt nachylenia odcinka lędźwiowo-krzyżo- wego (a) charakteryzował się istotnie statystycznie większymi wartościami u kobiet. Chcąc ocenić siłę związków między badanymi para- metrami krzywizn kręgosłupa, przeprowadzono ana- lizę korelacji. Zarówno w grupie kobiet (tab. 2), jak i mężczyzn (tab. 3) stwierdzono liczne i silne korela- cje między analizowanymi parametrami o zbliżonej wartości współczynnika oraz kierunku zależności. W obu badanych grupach zaobserwowano silną do- datnią korelację między KPT a GKP. Natomiast silny, ujemny związek stwierdzono między kątem nachyle- nia odcinka lędźwiowo-krzyżowego (a) a wskaźni- kiem kompensacji, między kątem nachylenia odcin- ka piersiowo-lędźwiowego (b) a GLL oraz między KLL a GKP. Na szczególną uwagę zasługuje fakt wystą- pienia w grupie mężczyzn ujemnej, prawie pełnej korelacji (r = –0,905) między KPT a GLL. Wszystkie badane zależności wyliczono na poziomie p < 0,05.
Dyskusja Starzenie się jest procesem naturalnym, powszech- nym i obejmującym całą przyrodę, choć osiągnięcia współczesnej medycyny powodują, że ludzie żyją coraz dłużej. Wiekowi geriatrycznemu towarzyszą jednak zmiany inwolucyjne. Dotyczą one przede wszystkim kory mózgowej, narządów wewnętrznych, zmysłów oraz układu ruchu. Miejscem częstych za- burzeń w tym wieku jest układ kostno-stawowy. Zmniejszają się elastyczność, kurczliwość i siła mię- śni. Zmianom ulegają budowa kości, więzadeł, tore- bek stawowych i chrząstki stawowej. Przyczynia się to do rozwoju procesów zwyrodnieniowo-zniekształ- cających, zwłaszcza w obrębie kręgosłupa i stawów biodrowych, które są szczególnie narażone na ob- ciążenia [16, 17]. Zmiany wsteczne w aparacie wię-
Tabela 3. Współczynniki korelacji (r) między badanymi cechami u mężczyzn wyliczone na poziomie p < 0, Table 3. Values of coefficients of correlation between the examined parameters in the group of men
aaaaa bbbbb ggggg MI KKP KLL KPT GKP GLL a – b 0,015 – g –0,209 –0,212 – MI (^) –0,758–0,758–0,758–0,758–0,758 –0,152 0,796 – KKP 0,431 –0,556 –0,294 –0,462 – KLL –0,440 –0,623 0,597 0,672 0,346 – KPT –0,353 0,627 –0,637 –0,207 –0,424 –0,573 – GKP –0,168 0,689 –0,469 –0,209 –0,672 –0,784–0,784–0,784–0,784–0,784 0,8280,8280,8280,8280,828 – GLL 0,365 (^) –0,755–0,755–0,755–0,755–0,755 0,365 0,019 (^) 0,7080,7080,7080,7080,708 0,611 (^) –0,903–0,903–0,903–0,903–0,903 (^) –0,850–0,850–0,850–0,850–0,850 – Rozwinięcia skrótów w tabeli 1
Gerontologia Polska 2010, tom 18, nr 3
zadłowo-stawowym są przyczyną pogarszającej się wraz z wiekiem statyki ciała. Przy zmniejszonej sile mięśniowej osoba w starszym wieku podświadomie równoważy ciężar ciała elementami podporowymi. Środek ciężkości ciała przesuwa się do przodu, co prowadzi do pochylenia w tym kierunku całej syl- wetki. W wyniku przeprowadzonych badań, których celem była ocena wielkości przednio-tylnych krzywizn krę- gosłupa u osób starszych, pochylenie tułowia do przodu stwierdzono aż u 97,3% badanych. Towa- rzyszyło temu spłycenie lordozy lędźwiowej i kom- pensacyjne pogłębienie kifozy piersiowej. Dominują- cym typem postawy ciała był typ K. Cechował on w największym odsetku zarówno kobiety, jak i męż- czyzn. Analiza współczynników korelacji między badanymi cechami wykazała ścisłą, ujemną zależność między KPT a GLL. Wśród kobiet była to bardzo wyso- ka siła związku, a wśród mężczyzn prawie pełna. Można zatem wnioskować, że wraz z dalszym pochy- laniem tułowia do przodu będzie się zmniejszać GLL. Kabsch [18], badając czynniki ryzyka niepełnospraw- ności towarzyszące procesom starzenia, poczynił podobne spostrzeżenia. Zaobserwował on, że brak ruchu, który dominuje w codziennym życiu osób star- szych, zubaża smarowanie stawu i sprzyja powsta- waniu zmian zwyrodnieniowo-zniekształcających. Za nimi postępują zmiany inwolucyjne w strukturach tkankowych układu ruchu, spadek masy mięśniowej, a tym samym — obniżenie siły mięśni. Konsekwencją tych wszystkich zmian jest pochylenie sylwetki ciała ku przodowi, które według autora jest jednym z pierwszych postrzeganych objawów starzenia się człowieka. Utrzymywanie wyprostnej, fizjologicznej postawy ciała jest złożonym procesem koordynacyj- nym. Rozkład przestrzenny poszczególnych części
ciała powoduje, że środki masy głowy, tułowia i ogól- ny środek ciężkości ciała są umiejscowione ku przo- dowi od poszczególnych połączeń międzykręgowych oraz stawów biodrowych, kolanowych i skokowych. W związku z tym w postawie spionizowanej powstają momenty sił ciężkości zginające te połączenia do przodu, a całe ciało się pochyla [18]. Nieprawidłowości dotyczące postawy ciała w płasz- czyźnie strzałkowej przewyższają procentowo, zda- niem Demczyszak i wsp. [19], zmiany w płaszczyź- nie czołowej. Największy odsetek nieprawidłowości, odnotowany w płaszczyźnie strzałkowej — według autorki — dotyczy wyglądu brzucha, pogłębionej lor- dozy szyjnej, przesunięcia barków do przodu oraz nadmiernej kifozy piersiowej. Takie same zmiany w sylwetce zaobserwowali Lo- renc i Walecki [20], badając grupę starszych kobiet z osteoporozą. Nasilona kifoza wśród kobiet w star- szym wieku, obserwowana przez powyższych auto- rów, nie musi jednak współistnieć z osteoporozą. Dowodzą tego badania Greya i wsp. [21]. Z kolei Ostrowska [22], po zbadaniu 32 kobiet z osteopo- rozą i 30 z prawidłową masą kostną wykazała, że różnice statystycznie istotne w ukształtowaniu krzy- wizn przednio-tylnych kręgosłupa między badanymi grupami kobiet, dotyczyły jedynie górnego odcinka kifozy piersiowej. Kobiety, u których stwierdzono osteoporozę, charakteryzowały się znacznie większą kifozą piersiową. W badanej grupie nie stwierdzono jednak znaczących korelacji między gęstością mine- ralną kości a kształtem krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa. Zatem można uznać, że pogorszenie postawy ciała jest charakterystyczne dla okresu ontogenezy, w któ- rym znajdowały się badane osoby. Należy jednak pamiętać, że o jakości postawy ciała decyduje wiele
Rycina 2. Kąt pochylenia tułowia (KPT) u badanych kobiet i mężczyzn w zależności od jego kierunku Figure 2. The inclination angle of the trunk (KPT) in the examined women and men depending on its direction
