Charakterystyka typów genetycznych jezior na ..., Streszczenia z Hydrologia

Pobierz Charakterystyka typów genetycznych jezior na ... i więcej Streszczenia w PDF z Hydrologia tylko na Docsity!

Charakterystyka typów genetycznych jezior na

poszczególnych kontynentach

Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Jeziora występują na różnych obszarach kuli ziemskiej. W zależności od położenia oraz warunków naturalnych możemy dokonać podziału jezior na wybrane typy genetyczne. Jakie typy genetyczne jezior występują na poszczególnych kontynentach? Odpowiedź na to pytanie znajdziesz w tym e‐materiale.

Twoje cele

Omówisz wybrane typy genetyczne jezior. Scharakteryzujesz warunki występowania różnych typów genetycznych jezior na kontynentach. Przeanalizujesz występowanie różnych typów genetycznych jezior na kontynentach.

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Charakterystyka typów genetycznych jezior na

poszczególnych kontynentach

(najczęściej starorzecza) spotykamy w dolinach wielkich rzek Azji, np. jeziora Tungting‐hu, Pojang‐hu, Hongze‐hu w dolinie rzeki Jangcy.

System jezior bocznych wzdłuż dolnego brzegu rzeki Jangcy (wg The World Atlas 1967) Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie J. Makowski, Geografia fizyczna świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018, licencja: CC BY-SA 3.0.

Jeziora deltowe znajdują się m.in. w delcie Selengi, Mekongu, Irawadi, Gangesu i Brahmaputry. Jeziora krasowe znajdziemy na obszarach zbudowanych ze skał węglanowych.

Azjatyckie jeziora w ostatnich latach zmieniły swoją powierzchnię. Ma to związek ze zmianami klimatu, ruchami tektonicznymi lub innymi procesami geologicznymi, a także działalnością człowieka. Największe zmiany zaszły w Jeziorze Aralskim, którego poziom wód obniżył się już o ponad 16 m z powodu odprowadzania wody z zasilających jezioro rzek w celach irygacyjnych.

Jeziora Europy

Jeziora zajmują w Europie około 165 tys. km² (1,62% kontynentu). Balaton jest jeziorem reliktowym pochodzenia tektonicznego. Największe jeziora mają jednak pochodzenie tektoniczno‐polodowcowe. Przykładem może być jezioro Ładoga, Onega czy Wener i Wetter. Najliczniejszą grupę wśród europejskich jezior stanowią jeziora polodowcowe. Występują one zarówno na nizinach, jak i w górach. Ogromne skupiska jezior na nizinach nazywamy pojezierzami. Jeziora polodowcowe różnego typu licznie występują m.in. w południowej części Półwyspu Skandynawskiego oraz na pojezierzach: Meklemburskim, Pomorskim, Mazurskim, Wileńskim i Fińskim.

Jeziora pochodzenia wulkanicznego odnajdziemy na obszarach górskich, np. Öskjuvatn, Mývatn na Islandii, Bracciano i Bolsena w Apeninach, Szwabii, w górach Eifel oraz w Karpatach.

W Europie znajdziemy również jeziora:

krasowe – np. w Górach Dynarskich i Alpach, nadbrzeżne, czyli mierzejowe, lagunowe, limanowe, deltowe – na południowym wybrzeżu Bałtyku, nad Morzem Czarnym, Adriatyckim i Tyrreńskim.

Jeziora Afryki

Większość jezior afrykańskich znajduje się w obniżeniach niecek tektonicznych platformy afrykańskiej. Najczęściej są to jeziora reliktowe, które należą do pozostałości po wielkich jeziorach. Współcześnie są to na ogół niewielkie zbiorniki wodne. Należą do nich jezioro Czad i Mai‐Ndombe w Kotlinie Konga. Do jezior wypełniających obniżenia niecek tektonicznych należy również Jezioro Wiktorii i Bangweulu.

Następną grupę jezior stanowią jeziora pochodzenia tektonicznego, wypełniające obniżenia w obrębie rowów tektonicznych. Największe z nich to Tanganika i Niasa. Znajdziemy również jeziora zanikające, jak np. Rukua. Pochodzenie wulkaniczne ma jezioro Tana. Odrębną grupę stanowią solniska, najczęściej w miejscach dawnych jezior. W północnej Afryce nazywa się je szottami lub sebkami. Występują licznie na Wyżynie Szottów.

Jeziora Ameryki

W Ameryce Północnej najliczniejsze są jeziora pochodzenia lodowcowego. Obejmują one dziesiątki tysięcy jezior utworzonych na obszarze ostatniego zlodowacenia. Mniej liczne są jeziora tektoniczno‐lodowcowe. Wielkie Jeziora są największym zespołem jezior o genezie tektoniczno‐lodowcowej. Tektoniczne pochodzenie mają także wielkie jeziora Ameryki Środkowej: Nikaragua i Managua. W Kordylierach oprócz jezior polodowcowych znajdują się jeziora pochodzenia wulkanicznego, np. Jezioro Kraterowe, a także reliktowe słone jeziora, np. Wielkie Jezioro Słone.

Jeziora w południowej Australii (kropkami zaznaczone glacjalne jezioro Dieri) (wg Woldstedta) Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie J. Makowski, Geografia fizyczna świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018, licencja: CC BY-SA 3.0.

Są słonymi jeziorami okresowymi, pokrytymi w porze suchej warstwą soli. Mniejsze jeziora tego typu występują na Wyżynie Australijskiej, np. Disappointment, Carnegie, Barlee, Moore. Na nizinie Nullabor występują niewielkie słodkowodne jeziora krasowe. Jeziora tego typu, o niewielkiej powierzchni, znajdują się także na Tasmanii, gdzie występują również liczne jeziora polodowcowe.

Na obszarach wolnych od lodu na Antarktydzie występują sezonowe jeziora o genezie tektonicznej: Jezioro Figurowe w Oazie Bungera oraz jezioro Krokvalnet w Oazie Vestfold. Dużo więcej jest jezior słodkowodnych, wyżłobionych przez lodowce.

Słownik

kaldera

zagłębienie w szczycie stożka wulkanicznego, w którym po pewnym czasie tworzy się nowy stożek zakończony kraterem

ry

wąski, długi i głęboki rów tektoniczny

Źródło: SJP PWN

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Przeanalizuj grafikę interaktywną. Określ, gdzie występuje najwięcej jezior i jaką mają genezę.

Polecenie 2

Napisz, na której półkuli występuje więcej jezior.

Rozmieszczenie i typy jezior w Europie Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie naturalearthdata.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozmieszczenie i typy jezior w Afryce Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie naturalearthdata.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozmieszczenie i typy jezior w Ameryce Północnej Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie naturalearthdata.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozmieszczenie i typy jezior w Ameryce Południowej Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie naturalearthdata.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozmieszczenie i typy jezior w Azji Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie naturalearthdata.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozmieszczenie i typy jezior w Australii Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o. na podstawie naturalearthdata.com, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 3

Zaznacz stwierdzenia opisujące jeziora w Europie.

Najliczniejszą grupę wśród europejskich jezior stanowią jeziora polodowcowe.

Jeziora zajmują około 165 tys. km².

Ogromne skupiska jezior na nizinach nazywamy pojezierzami, np. Pojezierze Fińskie.

Największym jeziorem jest Maracaibo.

Nie występują słone jeziora okresowe.

Na obszarach wieloletniej zmarzliny nie występują jeziora termokrasowe.

Ćwiczenie 4

Połącz w pary nazwy jezior z kontynentem, na którym występują.

Eyre Afryka

Michigan Antarktyda

Bangweulu Ameryka Południowa

Toba Ameryka Północna

Krokvalnet Europa

Wener Australia

Maracaibo Azja

Ćwiczenie 5

Uzupełnij tekst.

W Ameryce Północnej najliczniejsze są jeziora pochodzenia. Obejmują one dziesiątki tysięcy jezior utworzonych na obszarze ostatniego. Mniej liczne są jeziora. Jeziora są największym zespołem jezior o genezie tektoniczno-lodowcowej. Duże jeziora polodowcowe powstały w Ameryce Południowej na przedpolu.

parowania Małe Wielkie lodowcowego tektoniczno-lodowcowe Andów

zlodowacenia reliktowe

Ćwiczenie 6

Przeanalizuj ilustrację przedstawiającą zmiany powierzchni Jeziora Aralskiego w ostatnich latach. Podaj typ genetyczny jeziora oraz przyczyny zmian jego wielkości.

Źródło: Encyclopædia Britannica, dostępny w internecie: britannica.com (zmodyfikowane), tylko do użytku edukacyjnego.

Ćwiczenie 8

Na podstawie dwóch zdjęć satelitarnych określ genezę jezior, które przedstawiają. Opisz różnicę w kształcie i ich wielkości. Podaj po trzy przykłady jezior tego typu z różnych kontynentów.

Zdjęcie satelitarne A Źródło: dostępny w internecie: earth.google.com.

Zdjęcie satelitarne B Źródło: dostępny w internecie: earth.google.com.

Materiały pomocnicze

Bajkiewicz‐Grabowska E., Mikulski Z., Hydrologia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

Górniak A., Kajak Z., Hydrobiologia. Limnologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Sprawdzenie zadania domowego. Przedstawienie celów lekcji. Krótkie omówienie (przypomnienie) procesów geologicznych i morfologicznych decydujących o genezie jezior – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.

Faza realizacyjna

Podział uczniów na grupy (liczebność określa nauczyciel), omówienie zasad wykonania zadania; praca z atlasem – zadaniem uczniów jest określenie występowania jezior o różnej genezie na poszczególnych kontynentach. Nauczyciel przydziela grupom kontynenty. Burza mózgów z udziałem wszystkich uczniów, służąca określeniu zestawu map i doboru kryteriów ich analizy (zasięg zlodowaceń, występowanie rowów i niecek tektonicznych, obszarów wulkanicznych, krasowych itp.) umożliwiających wskazanie rejonów występowania jezior o określonej genezie; dyskusja, podczas której uczniowie wspólnie z nauczycielem wybierają najtrafniejsze kryteria i uzasadniają swoje stanowisko. Kilkuminutowa dyskusja w grupach uczniów, podczas której wykorzystane zostaną mapy z atlasu, informacje, schematy, ilustracje zawarte w e‐materiale – każda grupa analizuje mapy wskazanego przez nauczyciela kontynentu, stosując określone wcześniej kryteria i wskazując potencjalne rejony występowania jezior o określonej genezie. Prezentacja przy tablicy przez poszczególne grupy uczniów spostrzeżeń i wniosków – po każdej prezentacji dyskusja z udziałem wszystkich uczniów. Wyświetlenie grafiki interaktywnej i omówienie genezy prezentowanych przypadków jezior z uwzględnieniem decydujących o niej czynników. Podsumowanie prezentowanych w dyskusji i prezentacji treści mające na celu wskazanie ogólnych prawidłowości i relacji między występowaniem jezior o różnej genezie a warunkującymi je czynnikami. Sporządzenie notatki w zeszycie zawierającej syntetyczne podsumowanie przeprowadzonej dyskusji i prezentacji.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów. Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‐materiału i przedstawienie rezultatów pracy. Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.

Praca domowa

Praca pisemna dotycząca przyczyn zróżnicowania gęstości jezior (jeziorności) na kuli ziemskiej, z wykazaniem związków przyczynowo‐skutkowych.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Grafika interaktywna może być wykorzystana przez ucznia w fazie przygotowania do lekcji

• uczeń samodzielnie analizuje gęstość jezior na kuli ziemskiej i wskazuje możliwe przyczyny tego stanu, starając się jednocześnie określić genezę jezior w poszczególnych rejonach świata. Podczas lekcji, w fazie realizacyjnej, uczniowie prezentują wyniki swojej analizy i nad nimi dyskutują.

Grafika interaktywna znajdzie zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego hydrosfery (zakres rozszerzony: IV).