Charakteryzowanie budowy i czynności organizmu człowieka ..., Streszczenia z Anatomia

Pobierz Charakteryzowanie budowy i czynności organizmu człowieka ... i więcej Streszczenia w PDF z Anatomia tylko na Docsity!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Elżbieta Ambroziak

Jolanta Chmielecka

Charakteryzowanie budowy i czynności organizmu

człowieka 322[12].O1.

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• 1. Wprowadzenie SPIS TREŚCI
• 2. Wymagania wstępne
• 3. Cele kształcenia
• 4. Materiał nauczania
  • 4.1. Podstawy anatomii i fizjologii człowieka - 4.1.1. Materiał nauczania - 4.1.2. Pytania sprawdzające - 4.1.3. Ćwiczenia - 4.1.4. Sprawdzian postępów
  • 4.2. Budowa i funkcje układu ruchu - 4.2.1. Materiał nauczania - 4.2.2. Pytania sprawdzające - 4.2.3. Ćwiczenia - 4.2.4. Sprawdzian postępów
  • 4.3. Budowa i funkcje układu nerwowego oraz narządów zmysłów - 4.3.1. Materiał nauczania - 4.3.2. Pytania sprawdzające - 4.3.3. Ćwiczenia - 4.3.4. Sprawdzian postępów
  • 4.4. Układ krążenia i układ chłonny – budowa i funkcje - 4.4.1. Materiał nauczania - 4.4.2. Pytania sprawdzające - 4.4.3. Ćwiczenia - 4.4.4. Sprawdzian postępów
    • i gruczołów wydzielania wewnętrznego 4.5. Fizjologia układu oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego
      • 4.5.1. Materiał nauczania
      • 4.5.2. Pytania sprawdzające
      • 4.5.3. Ćwiczenia
      • 4.5.4. Sprawdzian postępów
• 5. Sprawdzian osiągnięć
• 6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu i stosowaniu wiedzy z zakresu budowy i czynności organizmu człowieka. W poradniku zamieszczono:

• wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, aby bez problemów korzystać z poradnika,
• cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
• materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,
• zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
• ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne,
• sprawdzian postępów,
• sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału jednostki modułowej,
• literaturę uzupełniającą, która umożliwi poszerzenie i uszczegółowienie zagadnień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

• stosować wiedzę z anatomii i fizjologii człowieka na poziomie podstawowym, zawartą w programie nauczania biologii dla szkół średnich,
• pracować systematycznie,
• korzystać z różnych źródeł informacji, w tym z zasobów Internetu,
• planować i organizować własną pracę,
• współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

• posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii,
• wskazać położenie poszczególnych układów i narządów organizmu człowieka,
• wyjaśnić mechanizm podstawowych procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie człowieka,
• scharakteryzować budowę komórki i tkanek,
• określić różnice związane z wiekiem, płcią, różnice konstytucjonalne,
• scharakteryzować budowę i funkcje skóry,
• określić funkcje szkieletu,
• scharakteryzować budowę poszczególnych kości i połączenia między nimi,
• przedstawić rodzaje tkanki mięśniowej,
• opisać budowę mięśnia poprzecznie prążkowanego szkieletowego,
• scharakteryzować czynność mięśni szkieletowych,
• scharakteryzować budowę i czynność mięśni tułowia,
• scharakteryzować budowę i czynność mięśni głowy i szyi,
• scharakteryzować budowę i czynność mięśni kończyny górnej,
• scharakteryzować budowę i czynność mięśni kończyny dolnej,
• scharakteryzować budowę i czynność układu nerwowego,
• wyjaśnić nadrzędną rolę układu nerwowego w sterowaniu czynnościami narządu ruchu,
• scharakteryzować budowę i czynność układu krążenia,
• określić przebieg naczyń żylnych i tętniczych,
• przedstawić rolę i skład krwi,
• scharakteryzować budowę i czynności układu chłonnego,
• opisać budowę, funkcje i czynność układu oddechowego,
• opisać budowę i czynności układu trawiennego,
• opisać budowę i czynności układu moczowego i płciowego,
• scharakteryzować budowę i czynności układu narządów zmysłów,

– przedstawić budowę i czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mitochondria zbudowane są z dwóch błon zewnętrznej i wewnętrznej. Błona wewnętrzna jest pofałdowana i tworzy grzebienie mitochondrialne. Wnętrze mitochondrium wypełnia matrix, zawierające liczne enzymy. Stanowią one ośrodki energetyczne, które biorą udział w oddychaniu wewnątrzkomórkowym. Aparat Golgiego składa się z 4–8 spłaszczonych pęcherzyków zwanych cysternami. Funkcjami aparatu Golgiego obok transportu i wydzielania, jest synteza polisacharydów ściany komórkowej, wytwarzanie lizosomów i cukrów oraz inaktywacja niektórych trucizn. Rybosomy zbudowane są z białek i RNA. Składają się z dwóch podjednostek mniejszej i większej. Odgrywają główną rolę w biosyntezie białek. Lizosomy są to pęcherzyki otoczone pojedynczą błoną, w których wnętrzu znajdują się enzymy hydrolityczne. Główną funkcją lizosomów jest trawienie wewnątrzkomórkowe. Wakuole są otoczone błoną zwaną tonoplastem i wypełnione sokiem wakuolarnym. Składnikami soku są: woda, związki organiczne i nieorganiczne. Główną funkcją wakuoli jest utrzymanie jędrności komórki oraz magazynowanie produktów przemiany materii i substancji zapasowych.

Rys. 1. Schemat budowy komórki [9]

Zespół komórek i ich wytworów (substancja międzykomórkowa) o podobnym pochodzeniu, budowie, przemianie materii i przystosowanych do wykonywania określonej funkcji na rzecz całego organizmu nazywamy tkanką. Tkanki tworzą układy i narządy ciała człowieka. Tkankę nabłonkową można podzielić ze względu na: − kształt: nabłonek płaski, walcowaty, sześcienny − budowę: nabłonek jednowarstwowy, wielowarstwowy − funkcję: nabłonek gruczołowy (wytwarza i wydziela hormony, pot, śluz), nabłonek powierzchniowy (pokrywa powierzchnię ciała i wyściela narządy wewnętrzne), zmysłowy (tworzy narządy zmysłów i bierze udział w odbieraniu bodźców zmysłowych). Tkanka łączna jest zbudowana z istoty podstawowej, komórek i włókien (kolagenowe, siateczkowe, sprężyste) w niej zawartych. Tkanki łączne dzieli się na:

1. Tkankę łączną właściwą : − wiotką zbudowaną z włókien retikulinowych (występuje w płucach, trzustce, wątrobie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− zbitą zbudowaną z włókien kolagenowych (występuje w ścięgnach, więzadłach, skórze), − tłuszczową, zbudowaną z komórek tłuszczowych (adipocytów), stanowi materiał zapasowy i warstwę izolacyjną głównie w warstwie podskórnej, − siateczkową bogato unaczynioną, która tworzy zrąb narządów limfopoetycznych i szpiku kostnego.

2. Tkankę łączną oporową: - chrzęstną zbudowaną z substancji międzykomórkowej, włókien białkowych oraz chondrocytów, które są otoczone przez jamki chrzęstne. Wyróżniamy chrząstkę: szklistą (występuje w przednich odcinkach żeber, powierzchniach stawowych kości); sprężystą (małżowina uszna, krtań); włóknistą (krążki międzykręgowe), - kostną zbudowaną z substancji międzykomórkowej, włókien osseinowych oraz komórek kostnych (osteocytów), które są otoczone przez jamki kostne. Wyróżniamy tkankę łączną zbitą (tworzy trzony oraz pokrywa kości długie, krótkie i płaskie) oraz tkankę łączną gąbczastą (znajduje się w nasadach kości długich). 3. Krew to rodzaj tkanki łącznej płynnej, składa się z osocza (substancja międzykomórkowa zawierająca 90% wody i 10% związków organicznych i nieorganicznych) i elementów morfotycznych (krwinki czerwone, krwinki białe i płytki krwi). Tkanka mięśniowa jest zbudowana z włókien mięśniowych, czyli miocytów, w obrębie których znajduje się wiele jąder i typowych organelli. Rodzaje tkanki mięśniowej: − tkanka mięśniowa gładka, występuje w obrębie narządów wewnętrznych, − tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa, stanowi aktywną część układu ruchowego, − tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca. Tkanka nerwowa jest zbudowana z dwóch rodzajów komórek: nerwowych (neuronów) i glejowych. Neuron to ciało komórkowe (perikarion) z jądrem komórkowym, licznymi dendrytami i neurytem zwanym aksonem (posiadającym osłonkę wewnętrzną mielinową i zewnętrzną Schwanna). Komórki glejowe pełnią funkcje odżywczą i obronną. Komórki tworzą główne składowe bardziej wyspecjalizowanych struktur, jakimi są tkanki. Te natomiast stanowią fundament narządów, które składają się na poszczególne elementy budowy ciała człowieka. Podstawowe części ciała ludzkiego to: − głowa (łac. caput): okolica czołowa, okolica potyliczna, okolica skroniowa, okolica ciemieniowa, twarz, oko, nos, policzek, usta, bródka, − szyja (łac. cervix), − tułów (łac. truncus): klatka piersiowa, brzuch, miednica, grzbiet, − kończyna górna (łac. membrum superius): obręcz barkowa, dół pachowy, ramie, łokieć, przedramię, ręka (nadgarstek, śródręcze, dłoń, grzbiet i palce ręki), − kończyna dolna (łac. membrum inferius): obręcz miedniczna, pośladki, biodro, udo, kolano podudzie, stopa (pięta, śródstopie, podeszwa, grzbiet i palce stopy). Dla lepszego zobrazowania lokalizacji poszczególnych narządów ciała człowieka, dzieli się je na następujące jamy: − jama klatki piersiowej, w której znajdują się: krtań, tchawica, oskrzela, płuca, grasica, gruczoł tarczowy, serce, przełyk, − jama brzuszna oddzielona od jamy klatki piersiowej przez przeponę. W skład jamy brzusznej wchodzą: żołądek, dwunastnica, jelito cienkie, jelito grube, wątroba, pęcherzyk żółciowy, śledziona, trzustka, nerki, − jama miednicy, w której znajdują się narządy moczowo-płciowe i odbytnica.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Układ płciowy składa się z narządów płciowych wewnętrznych i zewnętrznych męskich bądź żeńskich, odpowiada za rozmnażanie i utrzymanie ciągłości życia. Układ sercowo-naczyniowy składa się z serca i naczyń krwionośnych (tętnice, żyły, naczynia włosowate). Jego najważniejszą funkcją jest doprowadzanie do narządów krwi bogatej w tlen i substancje odżywcze, a odprowadzanie produktów przemiany materii i dwutlenku węgla. Układ chłonny składa się z naczyń chłonnych i tkanki limfatycznej (węzły i grudki chłonne, śledziona, grasica i migdałki). Odpowiada za odprowadzanie limfy oraz pełni funkcje odpornościowe. Układ wewnątrzwydzielniczy składa się z: przysadki, podwzgórza, tarczycy, przytarczyc, grasicy, nadnerczy i gonad. Najważniejszą jego funkcją jest produkcja hormonów i utrzymanie homeostazy w organizmie człowieka. Układ nerwowy składa się z układu nerwowego ośrodkowego (mózgowie i rdzeń kręgowy) i układu nerwowego obwodowego (nerwy czaszkowe i rdzeniowe, pnie współczulne oraz sploty w jamach ciała i narządach). Odpowiada za odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego oraz nadzoruje pracę narządów wewnętrznych. Narządy zmysłów: wzrok, słuch, smak i węch. Są one związane z układem nerwowym, odbierają informacje ze środowiska zewnętrznego. Skórę tworzą:

1. Naskórek, złożony ze zrogowaciałego nabłonka wielowarstwowego płaskiego, zbudowany jest z następujących warstw: − warstwa podstawna, komórki sześcienne, znajdują się tu melanocyty, komórki Langerhansa, a także komórki Merkela. Warstwa ta położona jest najniżej, − warstwa kolczysta, komórki wieloboczne, które ku górze ulęgają spłaszczeniu. Warstwa ta wraz z podstawną nazywana jest warstwą Malpighiego, − warstwa ziarnista, komórki wrzecionowate, w miarę postępowania procesu rogowacenia pojawiają się w ich obrębie zasadochłonne ziarenka, − warstwa jasna, wąska warstwa położona pomiędzy warstwą ziarnistą a zrogowaciałą, − warstwa rogowa, płaskie komórki pozbawione jąder, ułożone luźno i ulegające złuszczaniu.
2. Skóra właściwa składa się z włókien (kolagenowych, sprężystych, retikulinowych), komórek tkanki łącznej (fibrocytów, histiocytów, mastocytów, fibroblastów), licznych naczyń krwionośnych, sieci nerwowej oraz przydatków. W jej obrębie wyróżniamy dwie warstwy: − warstwa brodawkowata, − warstwa siateczkowata.
3. Tkanka podskórna zbudowana jest z tkanki łącznej zbitej i luźnej oraz tkanki tłuszczowej.
4. Przydatki, do których zalicza się włosy i paznokcie oraz gruczoły łojowe i potowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Budowa naskórka [11]

Funkcje skóry: − ochrona mechaniczna, biologiczna (drobnoustroje), chemiczna i fizyczna (promieniowanie) tkanek oraz narządów ciała, − udział w procesach termoregulacji i regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej, − odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego: temperatura, ból, dotyk, wibracja (narząd czucia), − czynność wydzielnicza (gruczoły potowe i łojowe) i resorpcyjna (wchłanianie przez skórę), − melanogeneza (synteza melaniny), − regulacja prawidłowego metabolizmu witamin, − funkcja odpornościowa (komórki Langerhansa). Różnice konstytucjonalne związane z płcią i wiekiem W porównaniu do mężczyzn, u kobiet występują: − niższy wzrost i mniejszy ciężar narządów, − grubsza tkanka tłuszczowa, − szersza budowa miednicy i węższe ramiona, − większe gruczoły sutkowe, − mniejsza krtań, − owłosienie typu żeńskiego. Różnice związane z wiekiem dotyczą poszczególnych przedziałów wiekowych: − wiek dziecięcy (od urodzenia do osiągnięcia dojrzałości płciowej) w którym narządy klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy wzrastają około 6–12 krotnie, − wiek młodzieńczy (od osiągnięcia dojrzałości płciowej do zakończenia wzrostu kośćca) w którym następuje osiąganie pełnej dojrzałości płciowej i dalszy wzrost ciała, − wiek dorosły (od zakończenia wzrostu kośćca do początkowych objawów starzenia się) osiągnięcie pełnej dojrzałości i sprawności fizycznej, − wiek dojrzały (od pierwszych objawów starzenia się do pojawienia się pierwszych zmian starczych) cechuje zwiększanie się ilości tkanki tłuszczowej, zanik funkcji jajników, brak miesiączki (klimakterium),

− wiek starości to okres postępujących zmian wstecznych narządów, czynność ich staje się

bardziej ograniczona; zachodzi znaczny spadek masy ciała, osłabienie mięśni, ubytek tkanki tłuszczowej; skóra staje się luźna, mniej sprężysta, tworzą się liczne zmarszczki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3 Wskaż na modelu człowieka i nazwij główne części ciała i ich elementy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1. przeanalizować odpowiednie informacje w poradniku dla ucznia,
2. odszukać na modelu człowieka główne części,
3. wskazać i nazwać poszczególne części i ich elementy,

Wyposażenie stanowiska pracy:

• poradnik dla ucznia,
• model człowieka.

Ćwiczenie 4 Na modelu jamy brzusznej wskaż i nazwij oraz opisz położenie narządów jamy brzusznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1. przeanalizować odpowiednie informacje w poradniku dla ucznia,
2. skorzystać z tablic i atlasów anatomicznych,
3. opisać narządy jamy brzusznej posługując się modelem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

• poradnik dla ucznia,
• tablice i atlasy anatomiczne,
• model jamy brzusznej.

Ćwiczenie 5 Scharakteryzuj budowę i funkcje skóry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1. przeanalizować odpowiednie informacje w poradniku dla ucznia,
2. przeanalizować model blokowy budowy skóry,
3. opracować charakterystykę budowy i funkcji skóry,
4. zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

• poradnik dla ucznia,
• model blokowy budowy skóry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: T a k Nie

1. określić zadania anatomii i fizjologii człowieka? (^)  
2. scharakteryzować budowę komórki? (^)  
3. wymienić rodzaje tkanek? (^)  
4. określić główne części ciała człowieka? (^)  
5. wskazać lokalizacje narządów w poszczególnych jamach ciała? (^)  
6. scharakteryzować osie główne ciała? (^)  
7. scharakteryzować płaszczyzny ciała? (^)  
8. wymienić układy w organizmie człowieka? (^)  
9. scharakteryzować poszczególne układy? (^)  
10. scharakteryzować budowę i funkcje skóry? (^)  

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W obrębie jam szpikowych (trzony kości długich, kości płaskich) znajduje się szpik kostny. Szpik kostny zbudowany jest z włókien i komórek siateczkowatych, makrofagów i adipocytów. Jest miejscem wytwarzania komórek krwi i immunoglobulin. Wyróżniamy szpik kostny żółty i czerwony. U płodu i noworodka występuje tylko szpik czerwony, którego ilość wraz z wiekiem zmniejsza się na skutek wzrostu liczby adipocytów i przekształca się w żółty. U dorosłych szpik kostny czerwony znajduje się w kości udowej, kręgach i mostku.

Rys. 4. Budowa kości długiej [8]

Ze względu na kształt kości dzielimy na: − długie np.: kość ramienna, obojczyk, kości śródręcza, − krótkie np.: kości nadgarstka i stępu, − płaskie np.: mostek, łopatka, żebra, − różnokształtne np.: kręgi, − pneumatyczne np.: kość klinowa, kość sitowa, szczęka. Funkcje kości: − ochraniają narządy wewnętrzne, − utrzymują prawidłową postawę ciała, − są biernym narządem ruchu, − magazynują wapń i fosforany, − stanowią miejsce wytwarzania erytrocytów (funkcja krwiotwórcza). Funkcje szkieletu: − stanowi rusztowanie ciała, − chroni narządy wewnętrzne, − umożliwia poruszanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Szkielet człowieka [20]

Połączenia kości dzielimy na:

1. Połączenia ścisłe : − więzozrosty np.: szew, błona międzykostna, − chrząstkozrosty np.: krążek międzykręgowy, chrząstka miedzy kośćmi łonowymi, − kościozrosty.
2. Połączenia wolne (stawy) , które zbudowane są z: − powierzchni stawowych pokrytych chrząstkami stawowymi, które z wiekiem stają się cieńsze. Pozbawione są naczyń i nerwów. Wyróżniamy powierzchnie stawową wypukłą (główka) oraz wklęsłą (panewka), − torebki stawowej, zbudowanej z warstwy zewnętrznej (błona włóknista) oraz warstwy wewnętrznej (błona maziowa). Torebka otacza staw, − jamy stawowej wypełnionej mazią stawowa, która zmniejsza tarcie podczas ruchów.