Choroba zwyrodnieniowa stawów, Egzaminy z Patofizjologia

Pobierz Choroba zwyrodnieniowa stawów i więcej Egzaminy w PDF z Patofizjologia tylko na Docsity! UNIWERSYTET MEDYCZNY W BIAŁYMSTOKU Klinika Rehabilitacji Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW Autorzy: mgr Katarzyna Kaniewska mgr Robert Terlikowski dr n. o zdr. Emilia Rozwadowska Białystok 2010 Choroba zwyrodnieniowa Strona 2 WYKAZ SKRÓTÓW KKDD - kończyny dolne KDP - kończyna dolna prawa KDL - kończyna dolna lewa KKGG - kończyny górne KGP - kończyna górna prawa KGL - kończyna górna lewa Choroba zwyrodnieniowa Strona 5 1. Choroba zwyrodnieniowa stawów Zmiany zwyrodnieniowo– zniekształcające nie stanowią jednolitej jed- nostki chorobowej, lecz zespół zmian patologicznych powstających w wyni- ku procesu niszczenia chrząstek stawowych i wtórnych zmian w warstwie podchrzęstnej kości. Zmiany te prowadzą do uszkodzenia struktury anato- micznej stawu, upośledzenia jego funkcji i dolegliwości bólowych. Zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające przez długie lata były uważane za chorobę związaną z procesem starzenia się tkanek. Doświadczenia kliniczne nie po- twierdziły tej teorii. Obecnie wiadomo, że objawy tej choroby mogą wystę- pować u ludzi młodych, nierzadko już w 2-3 dekadzie życia, natomiast po 60 r.ż. występują u ok. 60% zarówno kobiet, jak i mężczyzn. 1.1 Klasyfikacja chorób zwyrodnieniowych Choroba zwyrodnieniowa dzieli się na pierwotną (idiopatyczną) i wtórną. Wyróżniamy następujące podtypy choroby zwyrodnieniowej stawów: • nadżerkowy • zapalny • postać destrukcyjną, gwałtownie postępującą (dotyczącą stawów bar- kowych oraz rzadziej stawów biodrowych i kolanowych u osób star- szych) Postać pierwotna choroby zwyrodnieniowej obejmuje: • stawy obwodowe, zwłaszcza bliższe i dalsze międzypaliczkowe (two- rzą się tam guzki Heberdena i Boucharda) • stawy krążków międzykręgowych odcinka szyjnego i lędźwiowego kręgosłupa • pierwszy staw śródstopno-paliczkowy • stawy biodrowe • stawy kolanowe Wtórna choroba zwyrodnieniowa jest prawdopodobnie wynikiem zaburzeń zmieniających mikrootoczenie chrząstki. Zaliczamy do niej: Choroba zwyrodnieniowa Strona 6 • wrodzone nieprawidłowości stawów • defekty genetyczne (zakaźne, metaboliczne, endokrynologiczne, związane z układem nerwowym) • choroby zmieniające prawidłową strukturę i funkcję chrząstki szkli- stej (reumatoidalne zapalenie stawów, dna, chondrokalcynoza) • uraz (złamanie) • przeciążenie stawów związane z wykonywaniem określonych zawo- dów 1.2 Patofizjologia Prawidłowe stawy mają niski współczynnik tarcia i przy właściwej eksploatacji nie ulegają przedwczesnemu zużyciu. Stan i funkcja chrząstki zależą od wywieranego na nią nacisku i jego zwalniania w czasie przenosze- nia obciążeń przez staw podczas jego pracy. Zmiany zwyrodnieniowe powstają na skutek zużywania się struktur poddawanych w ciągu życia znacznym obciążeniom, wad wrodzonych, wad postawy ciała, choroby Scheuermanna, urazów i zmian strukturalnych krąż- ków międzykręgowych. Proces patofizjologiczny w chorobie zwyrodnieniowej stawów ma charakter postępujący, objawiający się między innymi zwiększoną syntezą tkanki kost- nej. Właściwości fizyczne kości zmieniają się w miarę coraz bardziej nasilo- nego procesu kościotwórczego w warstwie podchrzęstnej. Kość staje się sztywniejsza, w efekcie mogą wystąpić mikrozłamania. W wyniku metaplazji obwodowych komórek synowialnych tworzą się osteofity. Powstają torbiele kostne, dochodzi do chropowacenie i ubytku chrząstki szklistej. Występuje proces proliferacji błony maziowej i łagodny stan zapalny. Choroba zwyrodnieniowa Strona 7 1.3 Symptomatologia ogólna U osób dotkniętych procesem chorobowym zajęte są głównie stawy obciążone ciężarem ciała. Typowe dla zmian zwyrodnieniowych jest pogru- bienie obrysów stawów oraz odkształcenie osi kończyny. Przy ruchach w stawie wyczuwalne jest tarcie i słyszalne są charakterystyczne trzaski. Zakres ruchów w stawach w następstwie zwłóknienia torebki stawowej może być wyraźnie ograniczony. Charakterystyczne jest wytwarzanie się wyrośli kost- nych i zmian w obrębie powierzchni stawowych. W początkowym stadium chorzy odczuwają ból wówczas, kiedy stawy są obciążone (dłuższe stanie, chód). W przypadku współistnienia wtórnego odczynu zapalnego ból utrzy- muje się w spoczynku. Uczucie porannej sztywności stawów nie jest nasilo- ne i zwykle szybko ustępuje po przejściu kilku metrów. Ogólny stan chorych jest dobry. Przebieg choroby jest powolny, a przyczyną inwalidztwa jest naj- częściej choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych. 1.4 Rozpoznanie Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów jest stosunkowo pro- ste, należy jednak pamiętać o innych częstszych schorzeniach (r.z.s., spondy- loartropatiach seroujemnych, pseudodnie). Rozpoznanie ustala się na pod- stawie objawów podmiotowych, przedmiotowych oraz badania radiologicz- nego. Wyniki badania laboratoryjnych pozwalają na wykluczenie innych przyczyn zapalenia stawów (r.z.s., dny moczanowej). Płyn stawowy jest ja- sny i lepki. Badania radiologiczne wykazują zazwyczaj następujące zmiany: • zwężenie szpary stawowej • zwiększoną gęstość warstwy podchrzęstnej kości • osteofity tworzące się na brzegach stawów • pseudotorbiele powstające w podchrzęstnej warstwie kości Choroba zwyrodnieniowa Strona 10 1.8.3 Laseroterapia Biostymulacja laserowa jest bezinwazyjnym, nietermicznym rodza- jem zabiegu, który aktywizuje naturalne mechanizmy obronne i naprawcze. Działanie laseroterapii oprócz działania przeciwbólowego, przeciwobrzęko- wego i przeciwzapalnego polega na aktywacji działania środków farmakolo- gicznych. 2. Choroba zwyrodnieniowa szyjnego odcinka kręgosłupa Kręgosłup szyjny to nie tylko mechaniczny wspornik łączący głowę z klatką piersiową. Sprawnie działające stawy kręgosłupa zabezpieczane przez więzadła i mięśnie zapewniają właściwą ruchomość głowy. Fizjologiczna ruchomość kręgosłupa szyjnego umożliwia sprawne działanie zmysłu wzro- ku, słuchu i równowagi. 2.1 Dyskopatia odcinka szyjnego Mianem dyskopatii określa się schorzenie krążka międzykręgowego. Krążek międzykręgowy stanowi naturalną „podkładkę” między kręgami. Składa się z części obwodowej, zwanej pierścieniem włóknistym, oraz z cen- tralnie położonego elastycznego materiału zwanego jądrem miażdżystym. Proces postępującego odwodnienia krążków międzykręgowych prze- biega powoli. Zmniejszenie elastyczności i spłaszczenie dysku prowadzi do rozluźnienia spoistego połączenia kręgów. Minimalna redukcja odległości między trzonami sąsiadujących kręgów (wynikająca z obniżenia wysokości dysku) powoduje, że więzadła łączące sąsiednie kręgi stają się za długie. Efektem odcinkowej niestabilności jest przeciążenie mechaniczne przycze- pów więzadeł spowodowane przez niekontrolowane szarpnięcia towarzyszą- ce ruchom. Zwężenie przestrzeni zajmowanej przez dysk sprawia, że prze- ciążeniu ulegną stawy międzywyrostkowe. Zmiany te są groźne, ponieważ przeciążeniowe procesy wytwórcze przebiegające w tej okolicy mogą prowa- dzić do ucisków na korzenie nerwowe. Zniekształcenia w okolicy kanału tętnicy kręgowej mogą wywołać ucisk na naczynia stając się przyczyną nie- Choroba zwyrodnieniowa Strona 11 dokrwienia mózgu. Zjawisko to nasila się przy podnoszeniu i obracaniu gło- wy. Zwyrodnienie krążka może prowadzić do uwypuklania jego fragmentów w kierunku kanału kręgowego lub otworów międzykręgowych. W zaawan- sowanych przypadkach prowadzi to do ucisku na korzenie nerwowe lub na rdzeń kręgowy. Najczęściej zmiany rozpoczynają się od połączenia piątego i szóstego kręgu szyjnego. Nieco rzadziej dochodzi do zajęcia sąsiednich prze- strzeni. Z reguły dyskopatia jest wczesnym stadium choroby zwyrodnienio- wej kręgosłupa. Jeśli uszkodzenie krążków ma miejsce na wielu poziomach, zaś zdjęcia rentgenowskie wykazują cechy wtórnych nieprawidłowych proce- sów kościotwórczych czy niestabilności kręgosłupa, mówimy o zaawanso- wanej formie choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa zwanej spondylozą. 2.2 Rwa ramienna Z szyjnego odcinka rdzenia kręgowego „wyrastają” korzenie nerwo- we tworzące splot ramienny dający początek nerwom zaopatrującym koń- czynę górną. Korzenie nerwowe opuszczają kręgosłup przedostając się przez wąskie otwory międzykręgowe. Jest to miejsce, w którym w trakcie choroby zwyrodnieniowej dochodzi do ucisku korzeni nerwowych przez osteofity lub przemieszczający się dysk. Przepuklina jądra miażdżystego będąca objawem zaawansowanego zwyrodnienia krążka międzykręgowego przebija się zwy- kle przez tylno-boczną, najsłabszą część pierścienia włóknistego i trafia na początek korzonka nerwowego. Chory skarży się na ból i drętwienie promie- niujące do barku, ramienia i ręki. Bólom towarzyszy osłabienie i zaniki mię- śni objawiające się mniejszą pewnością chwytu, obniżeniem sprawności pre- cyzyjnych ruchów palców lub utratą kontroli nad stawem ramiennym czy łokciowym. Objawy choroby zwyrodnieniowej odcinka szyjnego kręgosłupa • Spłycenie lordozy w odcinku szyjnym kręgosłupa • Ograniczenie ruchomości w odcinku szyjnym kręgosłupa • Ból karku i ramienia nasilający się podczas ruchów głowy, kaszlu i kichania • Ból promieniuje do bocznej, tylnej lub przyśrodkowej powierzchni ramienia. Choroba zwyrodnieniowa Strona 12 • Wzrost napięcia mięśniowego oraz przykurcze w obrębie mięśni kar- ku, górnego tułowia • Niedowłady mięśniowe w obrębie kończyny górnej • Zaniki mięśniowe w obrębie kończyny górnej • Zaburzenia czucia w postaci mrowienia i pieczenia (tzw. parestezje) • Zaburzenia troficzne w obrębie ręki • Odgłosy trzeszczenia w stawach podczas ruchu 2.3 Leczenie Leczenie powinno być prowadzone pod kontrolą lekarza ortopedy przy współpracy rehabilitanta, a często również lekarza reumatologa i neurologa Zabiegi fizjoterapeutyczne: fizykoterapia, kinezyterapia oraz masaże stano- wią bardzo ważny element procesu zarówno profilaktycznego jak i leczni- czego. Dodatkowo w przypadku zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa szyj- nego często stosuje się kołnierze ortopedyczne. 2.3.1 Leczenie kinezyterapeutyczne Celem stosowanych ćwiczeń jest zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz wzmocnienie gorsetu mięśniowego aby zapobiec wystąpieniu kolejnych incydentów. Choroba zwyrodnieniowa Strona 15 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem na twardym podłożu. KKDD zgięte w stawach kolanowych i biodrowych, stopy oparte o podłoże, ręce obu KKGG splecione za głową, stawy łokciowe zgięte, a przedramiona ułożone po bokach głowy. Opis ćwiczenia Próba pokonania oporu rąk, kierunek ruchu- zgięcie szyi i głowy ku tyłowi. Utrzymanie napięcia 3 sekundy, następnie rozluźnienie 6 sekund. Choroba zwyrodnieniowa Strona 16 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem na twardym podłożu. KKDD zgięte w stawach kolanowych i biodrowych, stopy oparte o podłoże, ręce obu KKGG splecione na czole, stawy łokciowe zgięte, a przedramiona ułożone po bokach głowy. Opis ćwiczenia Próba pokonania oporu rąk, kierunek ruchu- zgięcie szyi i głowy ku przodo- wi. Utrzymanie napięcia 3 sekundy, następnie rozluźnienie 6 sekund. Choroba zwyrodnieniowa Strona 17 Pozycja wyjściowa Leżenie przodem, KKGG wzdłuż tułowia, dłonie zwrócone ku dołowi, czoło oparte na podłożu. Opis ćwiczenia Unoszenie głowy, bez odchylania tułowia. Utrzymanie pozycji przez 5 se- kund- powrót do pozycji wyjściowej, rozluźnienie 10 sekund. Choroba zwyrodnieniowa Strona 20 Pozycja wyjściowa Leżenie przodem, KKGG zgięte w stawach ramiennych, wyciągnięte przed siebie, głowa oparta czołem o podłoże. Opis ćwiczenia Równoczesne unoszenie KKGG bez odrywania głowy, utrzymanie pozycji przez 5 sekund, powrót do pozycji wyjściowej. Choroba zwyrodnieniowa Strona 21 Pozycja wyjściowa Leżenie na lewym boku, pod głową poduszka, KKDD zgięte w stawach ko- lanowych i biodrowych, KGP wzdłuż tułowia, KGL zgięta do poziomu w stawie ramiennym. Opis ćwiczenia Naciskanie głową na poduszkę, powrót do pozycji wyjściowej, następnie unosimy głowę w kierunku barku prawego, powrót do pozycji wyjściowej. Choroba zwyrodnieniowa Strona 22 Pozycja wyjściowa Siad na krześle/piłce, stopy oparte o podłoże, ręce na udach. Opis ćwiczenia Ruch wyprosty w odcinku szyjnym kręgosłupa (wysuwanie i cofanie pod- bródka- szuflada). Choroba zwyrodnieniowa Strona 25 Pozycja wyjściowa Siad na krześle/piłce, stopy oparte o podłoże, obie dłonie przyłożone do czo- ła. Opis ćwiczenia Nacisk głową (czołem) dłonie stawiające lekki opór, utrzymanie napięcia przez 7 sekund następnie rozluźnienie 3-5 sekund. Choroba zwyrodnieniowa Strona 26 Pozycja wyjściowa Siad na krześle/piłce, stopy oparte o podłoże, obie dłonie przyłożone do oko- licy potylicznej. Opis ćwiczenia Nacisk potylicą na dłonie stawiające lekki opór, utrzymanie napięcia przez 7 sekund następnie rozluźnienie 3-5 sekund. Choroba zwyrodnieniowa Strona 27 Pozycja wyjściowa Siad na krześle/piłce, stopy oparte o podłoże, lewa dłoń na skroni po stronie prawej, prawa dłoń na żuchwie po stronie lewej przytrzymuje brodę. Opis ćwiczenia Skręt głowy w lewo, utrzymanie napięcia przez 7 sekund, następnie rozluź- nienie przez 3-5 sekund z pogłębieniem ruchu. Analogiczne ćwiczenie po- wtarzamy w drugą stronę. Choroba zwyrodnieniowa Strona 30 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKDD wyprostowane w stawach kolanowych i biodrowych, KKGG ułożone swobodnie wzdłuż tułowia, pod stawami kolanowymi wore- czek z piaskiem. Opis ćwiczenia Napięcie izometryczne mięśni czworogłowych- wciskanie stawami kolano- wymi woreczka w podłoże. Choroba zwyrodnieniowa Strona 31 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKGG wzdłuż tułowia, KKDD zgięte w stawach biodrowych i kolanowych pod kątem 90 stopni. Opis ćwiczenia Ruch KKDD naśladujący jazdę na rowerze. Choroba zwyrodnieniowa Strona 32 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKGG wzdłuż tułowia, KKDD wyprostowane w stawach kolanowych, zgięte w stawach biodrowych pod katem 20 stopni- uniesione delikatnie nad podłoże. Opis ćwiczenia Naprzemienne krzyżowanie KKDD w płaszczyźnie czołowej- „nożyce po- ziome”. Choroba zwyrodnieniowa Strona 35 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKGG wzdłuż tułowia, w lewej ręce piłka, KKDD wypro- stowane w stawach biodrowych i kolanowych. Opis ćwiczenia Zgięcie stawów kolanowego i biodrowego prawego-przyciągniecie KDP w stronę klatki piersiowej, przeniesienie KGL w kierunku zgiętego kolana. Wciskanie piłki w kolano. Choroba zwyrodnieniowa Strona 36 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKDD zgięte w stawach biodrowych i kolanowych pod ką- tem 90°, stopy utrzymują piłkę opartą o ścianę. Opis ćwiczenia Wciskanie stóp w piłkę, utrzymanie napięcia 5 sekund, rozluźnienie. Choroba zwyrodnieniowa Strona 37 Pozycja wyjściowa Leżenie przodem, stawy kolanowe zgięte pod kątem 90°, KKGG wzdłuż tu- łowia. Opis ćwiczenia Naprzemienny wyprost stawów biodrowych. Choroba zwyrodnieniowa Strona 40 Pozycja wyjściowa Klęk podparty. Opis ćwiczenia Zgięcie do poziomu stawu ramiennego lewego z równoczesnym wyprostem stawu biodrowego prawego, powrót do pozycji wyjściowej. Analogiczne powtórzenie ćwiczenie z użyciem KGP i KDL. Choroba zwyrodnieniowa Strona 41 Pozycja wyjściowa Siad na krześle/piłce, stopy oparte o podłoże, ręce na udach. Opis ćwiczenia Naprzemienne przyciąganie kolan do klatki piersiowej. Choroba zwyrodnieniowa Strona 42 Pozycja wyjściowa Siad na krześle/piłce, stopy oparte o podłoże, ręce ułożone na krzyż na udach- ułożone po stronie przyśrodkowej uda. Opis ćwiczenia Napięcie izometryczne. Opór stawiany dłonią na stronę przyśrodkową uda. Choroba zwyrodnieniowa Strona 45 4. Choroba zwyrodnieniowa odcinka lędźwiowo- krzyżowego kręgo- słupa Kręgosłup, zwłaszcza lędźwiowy, wydaje się najbardziej podatnym na zużycie elementem szkieletu. Postawa dwunożna, wywołująca charaktery- styczne dla człowieka wygięcie kręgosłupa lędźwiowego, jest stosunkowo świeżym nabytkiem ewolucyjnym. Bóle krzyża doświadczane przez 80% współczesnej populacji, to cena jaką płacimy za wyprostowana postawę. Na 5 kręgów lędźwiowych i ich połączenia przypada rola przenoszenia olbrzy- mich obciążeń (do największych dochodzi np. podczas podnoszenia z ziemi ciężaru w pozycji z wyprostowanymi kolanami), amortyzacji wstrząsów i zapewnienia dużej ruchomości. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa określa- ne mianem spondylozy, obserwowane są u co czwartej osoby, która przekro- czyła 40 rok życia. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa, prócz bólów krzy- ża, może powodować dolegliwości promieniujące do kończyn, osłabienie mięśni na skutek podrażnienia lub ucisku korzeni nerwowych, lub samego rdzenia kręgowego. Na rozwój choroby zwyrodnieniowej istotny wpływ mają inne liczne czynni- ki predysponujące: • późny wiek • czynniki etniczne • czynniki wrodzone • nieprawidłowa biomechanika stawu • wykonywany zawód • aktywność fizyczna • duża masa kostna • poziom hormonów Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa polega na przedwczesnym zuży- ciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw. Zmiany początkowe, prowadzące do uwypuklenia i wypadnięcia tarczy mię- dzykręgowej, polegają na zmianie właściwości chemicznych jądra miażdży- stego. Żel jądra miażdżystego stanowiący połączenie polisacharydów i białka zmienia się w kolagen, jądro traci właściwości hydrofilne, proces ten kończy się rozpadem na luźne, twarde fragmenty. Jednocześnie pierścień włóknisty słabnie i pęka. Jeżeli pierścień włóknisty jest słaby, jądro miażdżyste uwypu- Choroba zwyrodnieniowa Strona 46 kla się ku tyłowi, naciąga więzadło podłużne tylne. Więzadło pod wpływem nawet niewielkiego rozciągnięcia podczas ruchów kręgosłupa(wówczas gdy pierścień włóknisty jest słaby) może ulec przerwaniu. Gdy więzadło podłuż- ne jest przerwane, cześć jądra miażdżystego może przesunąć się ku tyłowi i uwięznąć między trzonami kręgów. Uwypuklona cześć jądra może się głów- nie znaleźć w obrębie kanału rdzeniowego W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia chrząstki stawowej, przebu- dowy kości z tworzeniem wyrośli kostnych (tzw. osteofitów), stwardnienia warstwy podchrzęstnej oraz do powstawania torbieli podchrzęstnych. W ob- rębie kręgosłupa zmiany zwyrodnieniowe mogą dotyczyć: • krążka międzykręgowego • trzonów kręgowych - spondyloza • stawów międzykręgowych – spondyloartroza W pierwszym okresie choroby dochodzi do obniżenia wysokości krąż- ka międzykręgowego, następnie zmniejsza się przestrzeń między trzonami kręgów, a w stawach międzykręgowych dochodzi do podwichnięcia i w kon- sekwencji do rozwoju zmian zwyrodnieniowych czyli artrozy. 4.1 Postacie kliniczne Ze względu na podobieństwo objawów stosuje się podział w zależności od anatomicznej lokalizacji zmian zwyrodnieniowych. Choroba zwyrodnieniowa właściwych stawów kręgosłupa (stawy po- między wyrostkami stawowymi kręgów) - Postać tą charakteryzuje tępy ból ujawniający się lub nasilający zwykle podczas pozostawania w pozycji stoją- cej, przy pogłębionych fizjologicznych lordozach lub spłyconej kyfozie. Choroba zwyrodnieniowa segmentu kręgowego wtórna do przewlekłej przepukliny jądra miażdżystego - Postać tę charakteryzują dolegliwości bó- lowe związane są głównie ze staniem i chodzeniem. Hiperostoza usztywniająca kręgosłupa (Choroba Forestiere - Rotes - de Querol) - W postaci tej, zmiany zwyrodnieniowe dotyczą co najmniej 3 trzo- nów kręgowych, których kształt przypomina dzioby papuzie lub ściekającą stearynę. Osoby chore skarżą się na ograniczenie elastyczności kręgosłupa oraz przewlekle, na ogół umiarkowane bóle. Choroba zwyrodnieniowa Strona 47 4.2 Objawy Początek choroby jest dyskretny a pierwszymi objawami mogą być nieznaczne dolegliwości bólowe oraz ograniczenie ruchomości kręgosłupa zależne od zmian zwyrodnieniowych i stopnia bolesności. Ostry zespół bó- lowy występuje w przypadku przepukliny krążka międzykręgowego z odczy- nem zapalnym okolicznych tkanek. Przemieszczenie krążka do kanału krę- gowego i ucisk na korzenie nerwowe może stać się przyczyną poważnych objawów neurologicznych (zaburzenia czucia, niedowład odpowiednich grup mięśni, zaniki mięśniowe, zaburzenia troficzne, zaburzenia naczyniorucho- we, zaburzenia w oddawaniu moczu). 4.3 Profilaktyka W profilaktyce choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa najważniejsze są przede wszystkim: • prawidłowa masa ciała i prawidłowe żywienie • umiarkowana aktywność fizyczna • brak nadmiernego obciążania stawów • unikanie niepotrzebnego dźwigania ciężarów • usuwanie z organizmu przewlekłych ognisk zakażenia 4.4 Leczenie Istnieje wiele sposobów leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa, jednak najważniejsze jest, aby leczenie było kompleksowe obej- mujące: • leczenie niefarmakologiczne (odpowiedni tryb życia, żywienie, od- chudzenie, stosowanie wkładek do obuwia) • leczenie farmakologiczne (przyjmowanie leków) • fizjoterapię (kinezyterapia i fizykoterapia) Choroba zwyrodnieniowa Strona 50 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKGG wzdłuż tułowia, KKDD zgięte w stawach kolanowych i biodrowych, stopy mocno oparte na podłożu. Opis ćwiczenia Jednoczesne uniesienie głowy i KDP zgiętej w stawie kolanowym, opieranie rąk na kolanie prawym, KDP stawia opór. Napięcie wytrzymać 6 sek, na- stępnie rozluźnić przez 12 sekund. Analogicznie powtórzyć z uwzględnie- niem KDL. Choroba zwyrodnieniowa Strona 51 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, stawy kolanowe i biodrowe lekko zgięte, złączone stopy mocno oparte na podłożu, ręce ułożone na brzuchu. Opis ćwiczenia Uniesienie głowy, barków z jednoczesnym dociśnięciem odcinka lędźwio- wego do podłoża. Pozycję utrzymać 5 sekund, następnie rozluźnić przez 10 sekund wracając do pozycji wyjściowej. Choroba zwyrodnieniowa Strona 52 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, stawy kolanowe zgięte, stopy oparte na podłożu lub ścianie, KKGG wzdłuż tułowia. Opis ćwiczenia Odrywanie od podłoża górnej części tułowia /głowa, barki/. Łopatki nie od- rywają się od podłoża! Choroba zwyrodnieniowa Strona 55 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem na stole lub twardej powierzchni. KKDD zgięte w stawach kolanowych i biodrowych, stopy płasko opierają się na podłożu. Stawy kola- nowe złączone. KKGG wzdłuż tułowia. Opis ćwiczenia Unoszenie bioder maksymalnie do góry. Utrzymaj je w ten sposób przez 5 sekund. Choroba zwyrodnieniowa Strona 56 Pozycja wyjściowa Leżenie przodem, ręce pod brodą. Zrolowany kocyk pod brzuchem. Opis ćwiczenia Wznos tułowia. Utrzymanie pozycji przez 5 sekund, następnie powrót do pozycji wyjściowej. Choroba zwyrodnieniowa Strona 57 Pozycja wyjściowa Leżenie przodem, czoło oparte o podłoże, wałek pod brzuchem, KKDD w lekkim rozkroku, KKGG zgięte w stawach ramiennych (wyciągnięte przed siebie). Opis ćwiczenia Unoszenie do góry KDP i KGL , powrót do pozycji wyjściowej. Powtórze- nie analogicznie z zaangażowaniem KDL i KGP. Choroba zwyrodnieniowa Strona 60 Pozycja wyjściowa Klęk podparty. Opis ćwiczenia Naprzemienne unoszenie KKGG na wysokość głowy z jednoczesnym wcią- gnięciem brzucha. Choroba zwyrodnieniowa Strona 61 Pozycja wyjściowa Siad na piłce, plecy proste, łopatki ściągnięte. KKDD oparte o podłoże, ręce na kolanach. Opis ćwiczenia Krążenie biodrami na piłce. Choroba zwyrodnieniowa Strona 62 Pozycja wyjściowa Siad na piłce, plecy proste, łopatki ściągnięte. KKDD oparte o podłoże, ręce na kolanach. Opis ćwiczenia Ruchy miednicy na piłce- boczne. Choroba zwyrodnieniowa Strona 65 panewki, dysproporcją między wielkością głowy kości udowej panewki, wzmożoną antetorsją oraz wzmożoną koślawością bliższego końca kości udowej, wrodzonym zwichnięciem biodra, wrodzonym szpotawym biodrem, zaburzeniami okresu wzrostowo - rozwojowego biodra, zmianami urazowy- mi np. dystrofie, złamania, zwichnięcia, zrośnięcia w wadliwym ustawieniu uda, uszkodzeniami stawu po przebytych stanach zapalnych, ropnych, reuma- tycznych, gruźliczych, zaburzeniami przemiany materii. Wiele mechanizmów w chorobie zwyrodnieniowej stawów pozostaje nieznanych ale proces ten możemy podzielić na trzy fazy: Faza wstępna: dochodzi do uszkodzenia macierzy chrząstki, rozrywa- nia włókien kolagenu i uszkodzenia proteoglikanów w chrząstce i torebce stawowej odkładają się złogi kryształów, chondrocyty uwalniają mediatory komórkowe następuje rozrost kości podchrzęstnej Faza postępu: powstają śródkostne torbiele, fragmenty chrząstki osa- dzają się w błonie maziowej, następuje uwolnienie kolagenazy i prostaglan- dyn postępuje uszkodzenie chrząstki stawowej, jej zwłóknienie oraz ogni- skowe rozprzestrzenianie chondrocytów. występuje nowotworzenie naczyń na połączeniu kości z chrząstką od szpiku kostnego na powierzchniach sta- wowych rozprzestrzenia się tkanka kościotwórcza Faza nasilenia: odczynowa reakcja błony maziowej z wytwarzaniem interleukin powstaje ogniskowa martwica kości, odczynowa sklerotyzacja powierzchni kości i dochodzi do stwardnienia kości, tworzą się osteofity, nasila się zapalenie błony maziowej 5.1 Objawy Pierwsze objawy kliniczne polegają na ograniczeniu ruchu rotacji wewnętrznej, wyprostu, odwiedzenia i przywiedzenia. Pojawia się ból, który odczuwany jest po zewnętrznej stronie biodra lub okolicy pachwinowej a także na wewnętrznej części uda, w pośladku lub kolanie. Charakterystyczna jest wymuszona pozycja kończyny dolnej w rotacji zewnętrznej i zgięcia w stawie biodrowym. Ograniczenie ruchomości upośledza zmianę pozycji jak również chód. Wraz z postępem choroby dochodzi do skrócenia kończyny dolnej z powodu dogłowowego podwichnięcia kości udowej. W badaniu fi- zykalnym stwierdzamy ograniczenie płynności i swobody czynnego ruchu. Choroba zwyrodnieniowa Strona 66 Ruch bierny może być bolesny i ograniczony ze względu na postępujące pro- cesy zwyrodnieniowe, ubytek chrząstki stawowej, przykurcz więzadeł i to- rebki stawowej, skurcz i przykurcz mięśni, osteofity lub znajdujące wewnątrz jamy stawowej fragmenty chrząstki lub kości. Wyczuwalne jest trzeszczenie, widoczne są osteofity jako narośla kostne, postępujący ubytek chrząstki sta- wowej i podchrzęstnej warstwy kości prowadzi do zniekształceń stawu i podwichnięcia. Pojawia się w wyniku zaostrzenia wysięk i obrzęk, nadwraż- liwość na dotyk oraz wzmożone ocieplenie skóry ponad stawem.W wyniku procesu chorobowego obejmującego również mięśnie dochodzi do ich osła- bienia i zaników. W obrazie radiologicznym stawu biodrowego w początkowej fazie choroby możemy zaobserwować nieznaczne zwężenie szpary stawowej, skle- rotyzację kostnej powierzchni stawowej. Z upływem czasu na brzegach po- wierzchni stawowych pojawiają się narastające dziobiaste narośla kostne, tzw. osteofity. 5.2 Leczenie Rozpoczęcie kompleksowego programu leczenia we wczesnym okre- sie choroby może stanowić o istotnej różnicy jakości życia chorego i dopo- móc w spowolnieniu choroby. W leczeniu ogólnym należy doprowadzić do uregulowania trybu życia, oszczędzania chorego stawu, częstych ruchów w stawie oraz częstych odpoczynków. U chorych otyłych należy koniecznie obniżyć masę ciała do stanu prawidłowego. 5.3 Leczenie fizykoterapeutyczne W leczeniu zachowawczym dążymy do zmniejszania dolegliwości bólowych stosując zabiegi z fizykoterapii. Szczególnie wskazane jest stoso- wanie ciepła w postaci zabiegów parafinowych, lampy Solux, DKF, prądy DD. Również stosowanie zabiegów krioterapii wpływa korzystnie na obniże- nie dolegliwości bólowych. Choroba zwyrodnieniowa Strona 67 5.4 Leczenie kinezyterapeutyczne Zabiegi te poprzedzają kinezyterapię, która dzięki ćwiczeniom ru- chowym poprawia zakres ruchu w chorym stawie zwiększając jednocześnie siłę mięśni. Ruch wpływa bowiem na odżywianie chrząstki stawowej i powi- nien być wykonywany w odciążeniu, które zmniejsza tarcie chorych po- wierzchni stawowych. Wskazane są ćwiczenia w wodzie, które odciążają staw, zmniejszają jego napięcie co bardzo korzystnie wpływa na zwiększenie zakresu ruchu. W celu odciążenia stawy podczas chodu należy stosować kulę bądź laskę trzymaną po przeciwnej stronie w stosunku do chorego stawu biodro- wego, na wysokości krętarza większego. Pacjent z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego lub kolanowe- go powinien zostać poinformowany o: • konieczności unikania miękkich, głębokich krzeseł i foteli, z których trudno się podnieść • zakazie stosowania poduszek pod kolana ponieważ sprzyja to po- wstawaniu przykurczów • korzystaniu z prostych, twardych krzesłach • spaniu na twardym łóżku • używaniu siedzenia samochodowego dostosowanego do jego potrzeb • dbaniu o odpowiednią postawę ciała • noszeniu dobrze podbitych butów lub obuwia sportowego • prowadzeniu odpowiedniej aktywność, zarówno w pracy zawodowej jak i w domu • odciążaniu chorego stawu poprzez odpoczynek i korzystanie z kul lub laski. Choroba zwyrodnieniowa Strona 70 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKDD wyprostowane i odwiedzione w stawach biodrowych tak, żeby odstęp miedzy piętami wynosił 50-60 cm, KKGG spoczywają wzdłuż tułowia. Opis ćwiczenia Ruch rotacji zewnętrze i wewnętrznej w stawach biodrowych. Choroba zwyrodnieniowa Strona 71 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKDD wyprostowane i przywiedzione w stawach biodro- wych, stawy kolanowe wyprostowane, KKGG wzdłuż tułowia. Opis ćwiczenia Odwodzenie stawów biodrowych a następnie powrót do pozycji wyjściowej (w czasie ruchu KKDD przesuwają się po podłożu). Choroba zwyrodnieniowa Strona 72 Pozycja wyjściowa Leżenie tyłem, KKDD zgięte w stawach biodrowych i kolanowych (kolana się stykają), stopy oparte o podłoże, ręce splecione na karku. Opis ćwiczenia Ruch odwodzenia i rotacji zewnętrznej stawów biodrowych z równoczesnym oddalaniem od siebie kolan następnie powrót do pozycji wyjściowej. Choroba zwyrodnieniowa Strona 75 Pozycja wyjściowa Leżenia tyłem, KKDD wyprostowane w stawach biodrowych i kolanowych, KKGG wzdłuż tułowia. Opis ćwiczenia Napinanie mięśnia czworogłowego- ruch wyprostu w stawach skokowych. Choroba zwyrodnieniowa Strona 76 Pozycja wyjściowa Leżenia tyłem, KKDD wyprostowane w stawach biodrowych i kolanowych, KKGG wzdłuż tułowia. Opis ćwiczenia Napinanie mięśni pośladkowych. Choroba zwyrodnieniowa Strona 77 Pozycja wyjściowa Leżenia tyłem, KKDD wyprostowane w stawach biodrowych i kolanowych, KKGG wzdłuż tułowia. Opis ćwiczenia Zgięcie w stawie biodrowym prawym przy prostym stawie kolanowym pra- wym, powrót do pozycji wyjściowej, analogiczne ćwiczenie KDP. Choroba zwyrodnieniowa Strona 80 Pozycja wyjściowa Siad płaski. Opis ćwiczenia Scooting miednicy- „chodzenie na pośladkach” w przód i tył. Choroba zwyrodnieniowa Strona 81 Pozycja wyjściowa Siad na krześle, stopy oparte o podłoże, ręce oparte o uda. Opis ćwiczenia Wyprost w stawie kolanowym prawym, następnie powrót do pozycji wyj- ściowej, analogiczne ćwiczenie wykonywane KDL. Choroba zwyrodnieniowa Strona 82 Pozycja wyjściowa Siad na krześle, stopy oparte o podłoże, ręce oparte o uda. Opis ćwiczenia Przejście do pozycji stojącej następnie powrót do pozycji wyjściowej.