Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie, Egzaminy z Historia powszechna

Pobierz Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie i więcej Egzaminy w PDF z Historia powszechna tylko na Docsity!

Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie

Wprowadzenie Przeczytaj Gra edukacyjna Film + Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Napis Nabuchodonozora, dostępny w internecie: hps://www.edukator.pl/resources/page/starozytnosc/519.

Skutki rewolucji neolitycznej, która miała miejsce w okresie 10 000 – 4000 lat p.n.e., kształtują cywilizację do dziś. Życie ludzi całkowicie zmieniło się, gdy zaczęli uprawiać rolę, udomowili zwierzęta i osiedlili się w pobliżu pól i pastwisk.

Uprawy wymagały wody, której nie brakowało w dolinach rzek w paśmie Żyznego Półksiężyca. Ich wylewy nanosiły na pola żyzny muł. Takim miejscem idealnym dla pierwszych rolników była kraina na terenach dzisiejszego Iraku, Syrii i Iranu, częściowo w granicach Turcji i Kuwejtu. Mezopotamia nazywana też Międzyrzeczem leży między Tygrysem i Eufratem – rzekami wypływającymi z położonych na północy gór Anatolii i wpływającymi jednym nurtem do Zatoki Perskiej.

W gorącej i suchej Mezopotamii deszcz był rzadkością, a same wylewy rzek nie wystarczały do nawodnienia wszystkich pól. Uprawa wymagała zbudowania systemu kanałów. Dzięki nim powstały wyspecjalizowane zawody oraz wymiana gospodarcza, co stosunkowo szybko doprowadziło do tworzenia się miast. Właśnie miasta stały się kołami zamachowymi pierwszych cywilizacji: Sumeru, Akadu, Asyrii i Babilonii. Cywilizacje te płynnie się przenikały, a okresowo ze sobą współistniały.

Brama Isztar, północna brama w Babilonie otwierała tzw. drogę procesyjną do świątynii boga Marduka, opiekuna miasta. Oryginalna brama znajduje się dziś w Muzeum Pergamońskim w Berlinie. We współczesnym Iraku zbudowano jej replikę, która stała się atrakcją turystyczną Babilonu. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie

Przeczytaj

Sumerowie: pierwsze miasta

Mezopotamię można podzielić na kilka historycznych krain: północna część to Asyria, południowa – Babilonia. Ta ostatnia dzieli się na Sumer (położony na południu nad Zatoką Perską) i północny Akad (Agade, Akkad). Wymiennie wobec Asyrii i Babilonii stosuje się określenia północna Mezopotamia i południowa Mezopotamia. Północne wyżyny oraz południowe niziny warunkują klimat, który na północy ma charakter śródziemnomorski, a na południu – tropikalny.

Najwcześniejsze ślady osadnictwa z okresu środkowego paleolitu, czyli sprzed 100 tys. lat, odkryto w północno‐wschodniej części Mezopotamii, a te z końca VI tysiąclecia p.n.e. — w części południowej. Od VII do V tysiąclecia p.n.e. nastąpiło upowszechnienie się rolnictwa i hodowli, a w konsekwencji – stałego osadnictwa.

Sumerowie stworzyli i kontrolowali system kanałów, co wymagało wysiłku i współpracy wielu ludzi. Zakładali oni coraz lepiej zorganizowane wspólnoty, które kierowały biegiem wody tak, by zapewnić uprawom stałe nawadnianie. Nadzór nad systemami irygacji zaczęli sprawować przedstawiciele elit społecznych. W ten sposób ukształtowały się najstarsze miasta.

Pierwsze miasta w Mezopotamii zbudowali Sumerowie, którzy stworzyli w regionie pierwszą miejską cywilizację. Miasta sumeryjskie: Ur, Eridu, Umma, Uruk, Lagasz, Kisz i Sippar kontrolowały okoliczne wsie i tereny uprawne, dlatego nazywa się je miastami‐państwami. Zwykle otoczone były murami, a od innych zasiedlonych terenów oddzielał je pas mokradeł albo pustynia. Powstawały między Eufratem i Tygrysem lub wzdłuż tych rzek.

Mapa przedstawiająca cywilizację Sumerów między IV a III tysiącleciem p.n.e. Czym się wyróżniały tereny, na których rozwinęła się cywilizacja miejska Sumerów? Źródło: Krysan Chariza i zespół, Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

System polityczny Sumerów

Organizacja państwa Sumerów nie była jednolita. Brakowało scentralizowanej władzy. Dzisiaj tego rodzaju twory polityczne nazywamy federacjami. Niemniej Sumerów można uznać za jednych z pierwszych twórców państwa.

Składało się ono z kilkunastu miast‐państw, w których początkowo najwyższą władzę sprawowały osoby duchowne (kapłani) – taką formę rządów nazywamy teokracją. Pełnili oni swoje funkcje formalnie z woli bogów. Życie miast‐państw, które terytorialnie nie były zbyt wielkie, ograniczało się tylko do najbliższej okolicy i skupiało wokół świątyni. W Sumerze istniała też własność prywatna, a ponieważ miasta‐państwa często toczyły wojny, z czasem do władzy zaczęła dochodzić wojskowa arystokracja, która dążyła do podboju innych miast‐państw. Tak powstały monarchie z dziedzicznymi królami.

Ciekawostka

Cywilizacja Sumerów okres rozkwitu przeżywała m.in. w swoim schyłkowym momencie, za panowania III dynastii z Ur. Władza była wtedy silna, scentralizowana i zbiurokratyzowana. Kwitły kultura i gospodarka, a także rolnictwo dzięki znakomicie prosperującemu systemowi irygacyjnemu. Rozwijały się miasta zabudowywane monumentalnymi świątyniami.

Upadek III dynastii z Ur ok. 2005 r. p.n.e. był przełomowym momentem w historii Mezopotamii – raz na zawsze władzę utracili Sumerowie. Po nich dominację przejęły już

Asyria wzięła nazwę od pierwszej stolicy, miasta Aszur w północnej Mezopotamii. Zamieszkiwała je ludność semicka, rdzenna dla terenów Bliskiego Wschodu. Aszur był początkowo jednym z wielu akadyjskich miast‐państw rządzonych przez Sargona i jego potomków. W okresie kilkuset lat od rozpadu imperium akadyjskiego Asyria sama stała się znaczącym mocarstwem. Przez następnych 1400 lat, od końca XXI w. p.n.e. aż do VI stulecia p.n.e., Asyryjczycy byli dominującą siłą w Mezopotamii, szczególnie północnej. Mocarstwo osiągnęło swój szczyt na krótko przed upadkiem, w VII stuleciu p.n.e. Jego władza rozciągała się od Egiptu i Cypru na zachodzie aż po granicę z Persją (dzisiejszy Iran) na wschodzie. Ważnymi wyjątkami są tu imperium babilońskie (generalnie niepodległe), a także te okresy w dziejach, gdy w Mezopotamii nie było siły dominującej.

Fragment glinianego stożka z okresu panowania Eanatuma, władcy Lagasz, na początku drugiej połowy III tysiąclecia p.n.e. Znaleziony w starożytnym Girsu, obecnie w muzeum w Luwrze. Jakim pismem pokryty jest stożek? Źródło: Marie-Lan Nguyen, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Babilończycy: kompletny kodeks

Babilon przez pierwszy wiek istnienia (za datę powstania miasta przyjmuje się 1894 r. p.n.e.) był miastem‐państwem w środowej Mezopotamii. Wszystko zmieniły rządy Hammurabiego w latach 1795–1750 p.n.e. Władca ten stworzył scentralizowaną biurokrację i wprowadził podatki. Podbił całą południową Mezopotamię i dał jej stabilność i nową nazwę: Babilonia. Za czasów

Hammurabiego ostatecznie wyszedł z użycia język sumeryjski, a Sumeryjczycy połączyli się z semickimi ludami Mezopotamii.

Jednym z najbardziej doniosłych dokonań I dynastii babilońskiej było spisanie, ok. 1754 r. p.n.e., zbioru praw, zwanego kodeksem Hammurabiego. Opierał się on na jeszcze dawniejszych, również spisanych, kodeksach ludów Akadu, Sumeru i Asyrii. Babiloński zbiór praw podobny był do kodeksu sumeryjskiego króla Ur‐Nammu z miasta Ur, spisanego między 2100 a 2050 r. p.n.e. Kodeks Hammurabiego jest jednym z najstarszych na świecie odczytanych współcześnie pism znacznej długości. Został zapisany na ogromnych kamiennych stelach (tablicach) i glinianych tabliczkach.

Składał się z 282 praw łączących zasadę talionu z konsekwencjami różnego statusu społecznego poddanych Hammurabiego. Skutkowało to różnorodnymi karami za te same czyny. Jeżeli obywatel złamał rękę innemu obywatelowi, jemu również łamano rękę. Jednak za złamanie ręki niewolnikowi miał tylko zapłacić grzywnę. Kodeks Hammurabiego zakładał domniemanie niewinności i możliwość przedstawiania dowodów.

Imperium babilońskie założone przez Hammurabiego przetrwało 260 lat. W 1531 r. p.n.e. dostało się pod panowanie najeźdźców. W latach 626–539 p.n.e. Babilon znów odzyskał kontrolę nad regionem. W imperium nowobabilońskim czołową rolę odgrywali Chaldejczycy, lud pochodzenia semickiego. Najwybitniejszym władcą Babilonu był Nabuchodonozor II (604–562 p.n.e.). Nowe imperium zostało podbite w 539 r. p.n.e. przez Persów.

Dziedzictwo kultur Mezopotamii

Technologia budowy kanałów i monumentalne świątynie (tzw. zigguraty o tarasowej budowie) to tylko część dziedzictwa Sumerów. Najstarsze znalezione koło datowane jest na rok 3500 p.n.e. i odkryto je właśnie w Mezopotamii. Sumerowie znali też koło garncarskie, łuk i zaczęli korzystać z pługa. Jako jedni z pierwszych wytapiali brąz. Jego odkrycie umożliwiło wytwarzanie metalowych przedmiotów, które były twardsze i trwalsze niż znane dotychczas materiały. Sumerowie opracowali podstawy astronomii, matematyki

W Lagasz w okresie sumeryjsko–akadyjskim władzę sprawował Gudea. To jedna z najlepiej znanych postaci państwa Sumerów dzięki zachowaniu się licznych posągów, które go przedstawiały. Jak myślisz, czy jest to wizerunek realistyczny? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

To Sumerowie stworzyli pismo klinowe. Pisali trzciną na glinianych tabliczkach, a następnie je wypalali. W taki sposób powstawały nie tylko krótkie teksty. Mieszkańcy Mezopotamii prowadzili księgi handlowe, pisali listy. Sumerowie spisywali także dzieła literackie. Najsłynniejszym z nich jest epos o Gilgameszu. Ta historia poszukiwań przez Gilgamesza tajemnicy nieśmiertelności zawiera opis potopu, który uznaje się za pierwowzór potopu biblijnego.

Powstawały też hymny i modlitwy, teksty magiczne, rytualne, wróżebne, filozoficzne (m.in. Chcę chwalić pana mądrości, Dialog o ludzkim nieszczęściu, Dialog między panem, a niewolnikiem, Dysputa pomiędzy Lahar i Asznan, Dysputa pomiędzy Dumuzi i Enkimdu, Dysputa między Emesz i Enten), prawne (m.in. zbiór praw króla Balilamy z Esznuny, kodeks władcy Ur–Nammu, kodeks Lipit‐Isztara, protokoły z rozpraw sądowych, spisy transakcji kupna i sprzedaży, spisy zawarcia małżeństwa, kodeks Hammurabiego, teksty prawne średnioasyryjskie i nowobabilońskie) oraz historyczne (m.in. listy królów, a także kroniki i doniesienia wojenne). Ówcześni mieszkańcy Mezopotamii interesowali się również nauką, opracowywali dzieła z zakresu zarówno matematyki i astronomii, jak i choćby botaniki czy geografii.

Słownik

miasto-państwo

forma państwowości obejmująca niezależne od innych podmiotów miasto; często w jego skład wchodziły także okoliczne ziemie wraz ze wsiami i mniejszymi miejscowościami

Sumerowie

dosłownie „czarnogłowi, którzy przybyli ze wschodu”; starożytny lud nieznanego pochodzenia, który pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. stworzył wysoko rozwiniętą cywilizację w południowej Mezopotamii; Sumerowie mieszkali w miastach i korzystali z matematyki, podczas gdy ludzie w innych regionach świata nadal prowadzili koczowniczy tryb życia

brąz

stopy miedzi z cyną lub innymi metalami i ewentualnie innymi pierwiastkami

paleolit

(z gr. palaios – stary + lithos – kamień) starsza epoka kamienna, najstarszy i najdłuższy etap w rozwoju społeczności ludzkiej, trwał od ok. 2,58 mln do ok. 11,7 tys. lat temu

pismo klinowe

pismo używane w starożytnej Mezopotamii, składa się ze znaków przedstawiających kombinację małych klinów wyciskanych rylcem na glinianych tabliczkach

prawo talionu

(z łac. talio, D. talionis – odwet) prawo kary opartej na zasadzie odpłaty tak samo okrutnej jak przestępstwo; występowało w Starym Testamencie („oko za oko, ząb za ząb”)

ziggurat

(albo: zikkurat) typowa dla starożytnej Mezopotamii świątynia (wieża świątynna) składająca się z kilku poziomów – tarasów

Słowa kluczowe

starożytność, Mezopotamia, pradzieje, Starożytny Wschód, cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu, Sumerowie, Akadyjczycy, Asyryjczycy, Babilończycy, kodeks Hammurabiego, pismo klinowe, Międzyrzecze

Bibliografia

J. Zabłocka, T. Zawadzki, Wybór źródeł do historii starożytnego Wschodu, Poznań 1966.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2009.

Polecenie 3

Omów charakter praw Hammurabiego.

Film + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmem i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem hps://zpe.gov.pl/a/DW3m3Jknf

Film nawiązujący do treści materiału

Polecenie 2

Wyjaśnij, kto i w jakim celu zlecił stworzenie steli sępów.

Polecenie 3

Omów, w jaki sposób przebiegał konflikt wojenny ukazany na steli sępów. Co możemy wywnioskować z przedstawień utrwalonych na tym zabytku?

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Twoja odpowiedź

Twoja odpowiedź

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj współczesną ilustrację, która przedstawia rekonstrukcję starożytnego miasta, a następnie uzupełnij luki w tekście.

Źródło: dostępny w internecie: hps://www.learnreligions.com/history-of-babylon-3867031, tylko do użytku edukacyjnego.

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z zamieszczonymi niżej źródłami. Rozstrzygnij, czy cytowany tekst powstał w okresie, którego dotyczy mapa. Uzasadnij odpowiedź, podając dwa argumenty odnoszące się do treści obu źródeł.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Napis Nabuchodonozora

Od czasu gdy Marduk, pan wielki, do panowania nad krajem mnie

wyniósł, ludy rozległe do czuwania [nad nimi] mi powierzył, Mardukowi,

memu boskiemu rodzicowi, bogobojnie posłuch dawałem, by jarzmo

jego ciągnąć, kark schyliłem. Jego tłuste ofiary dzienne, jego czyste

dobrowolne ofiary liczniej niż dawniej pomnożyłem; na każdy dzień byka

tucznego, wołu opasłego białego, ofiary czyste, godne bogów [świątyni]

Esagila i bogów Babilonu, ryby, ptaki, […] ozdobę trzęsawisk, miód,

masło, mleko, oliwę czystą, wino sezamowe, miód [?], piwo osadzone

[?], wino czyste […] na stole [ołtarzu] Marduka i jego żony Zarpanit,

władców moich, pełno złożyłem. Kaplicę boską, przybytek jego

władztwa, złotem błyszczącym obłożyłem ściany jego. […] Babilon,

miasto pana wielkiego Marduka – mur jego wielki wykończyłem,

“

Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:

3. charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw w cywilizacjach starożytnego Bliskiego Wschodu;
4. rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji Bliskiego i Dalekiego Wschodu;
5. charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje państwa, które powstały na terenie Mezopotamii; opisuje, w jaki sposób zorganizowana była władza w Mezopotamii; omawia największe zdobycze cywilizacji Mezopotamii i ich wpływ na rozwój cywilizacji ludzkiej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm; konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych; analiza materiału źródłowego (porównawcza); dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel poleca uczniom, aby powtórzyli najważniejsze wiadomości dotyczące cywilizacji Mezopotamii. Mogą wykorzystać do tego e‐materiał (bez gry interaktywnej i zestawu ćwiczeń). W tym celu nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał „Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla temat zajęć i poleca, by na jego podstawie uczniowie sformułowali cele lekcji.
2. Raport z przygotowań. Zalogowany na platformie nauczyciel przy użyciu raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji: weryfikuje, którzy uczniowie zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca, by uczniowie w parach opracowali mapy myśli związane z tematem. Wybrana osoba z danej pary przedstawia przygotowane propozycje, a ochotnik zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie się do nich odnoszą, uzupełniając je o swoje propozycje.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, by wykonali indywidualnie cztery ćwiczenia z sekcji „Film + Sprawdź się” celem przypomnienia sobie faktów dotyczących cywilizacji Mezopotamii. Weryfikuje wspólnie z uczniami poprawność odpowiedzi i udziela informacji zwrotnej.
2. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na dwie, trzy lub cztery grupy i zapowiada, że zagrają w grę interaktywną sprawdzającą ich wiedzę. Będzie to quiz na wzór