Pobierz Czasopisma pedagogiczne w Polsce (zarys problematyki) [w ... i więcej Prezentacje w PDF z Polonistyka tylko na Docsity!
Zeszyt 178 Prace Bibliotekoznawcze VIII
Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie
II Czasopiśmiennictwo
J E R Z Y J A R O W I E C K I
Czasopisma pedagogiczne w Polsce
(Zarys problematyki)
Polskie czasopiśmiennictwo pedagogiczne początkami sięga X V II I wieku, kiedy w całej Europie wzrosło zainteresowanie problemami oświaty i wychowania, ideami pedagogicznymi, co znajdowało odbicie w tworzonych w epoce Oświecenia czaso pismach moralnych, mających na celu wychowanie społeczeństw. Pierwsze czaso pisma moralne, częściowo o charakterze pedagogicznym, powstały w Anglii: takim był m in. „Tatler” (1709) czy też „Spectator” (1711), na wzór którego w Polsce utworzono „Monitor” (1 7 6 5 -1 7 8 5 ) pod red. Ignacego Krasickiego, Franciszka B o - homolca, Józefa Minasowicza, skupiający liczne grono najświatlejszych umysłów epoki Stanisławowskiej. Wśród pierwszych czasopism pedagogicznych na świecie wymieniane są we Francji „Journal de l’instruction” (1793), w Niemczech: „D eut scher Schulfreud” , „Bibliothek für Pädagogik” oraz „Schulwesen und die gesammte pädagogische Literatur” , które zaczęły się ukazywać w 1801 r., w Stanach Zjedno czonych: „Juvenile mirraor Educational magazine” (1812), „American journal o f education” (1828). W Polsce pierwsze czasopisma pedagogiczne zaczęły się ukazy wać dopiero w pierwszej połowie X I X wieku, w okresie zaborów, mimo że tu powo łano pierwszą w świecie centralną instytucję zajmującą się sprawami oświaty i wy chowania, tj. Komisję Edukacji Narodowej (1 7 7 3 -1 7 9 4 ), która wypracowała wy różniający się w Europie system oświatowo-wychowawczy. Wiek X V II I i X I X przyniósł w Polsce rozwój prasy, ogromną liczbę tytułów cza sopism, których liczba ulegała wahaniom pod wpływem zmieniających się warun ków ustrojowo-prawnych, kulturalnych, technicznych i materialnych. Wiadomo, że od 1824 do roku 1980 na ziemiach polskich ukazywało się ponad tysiąc tytułów czasopism pedagogicznych ( Bibliografia polskich czasopism pedagogicznych... z r. 1981 S. Możdżenia i J. Musiał odnotowała 1139 tytułów). Stąd, by wyodrębnić spośród wszystkich tytułów prasowych czasopisma pedagogiczne, konieczne jest określenie, które tytuły obejmuje się tym pojęciem.
Czasopismo pedagogiczne jest wydawnictwem periodycznym o ograniczonej częściowo aktualno ści i uniwersalności, poświęcone w całości problematyce oświaty i wychowania, spełniające ważną rolę w rozwijaniu nauk pedagogicznych i dydaktyk szczegółowych oraz w upowszechnianiu kultury pedagogicznej, o dokonujących się postępach tak w zakresie teorii i praktyki pedagogicznej. Z reguły czasopismo pedagogiczne jest organem instytucji zrzeszeń i związków nauczycielskich, grup ludzi lub organizacji pracujących programowo w dziedzinie teorii i praktyki pedagogicznej oraz oświato wej, podejmujących problematykę zawodu nauczycielskiego. Przeznaczone jest przede wszystkich dla osób i instytucji zawodowo zajmujących się działalnością dydaktyczno-wychowawczą i opiekuń czą lub też z tymi osobami współpracujących.
Czasopisma pedagogiczne powstawały zatem dla zaspokojenia różnych potrzeb i zainteresowań czytelniczych określonych grup czy osób, uzupełniania, rozszerza nia, interpretowania i pogłębiania wiedzy, stąd też charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem treści, odmiennością problemów podejmowanych przez zespoły re dakcyjne. W codziennej praktyce używa się wiele różnych terminów na oznaczenie tych różnic, nazw określonych grup czasopism pedagogicznych. Najczęściej uży wane określenia to: czasopisma ogólnopedagogiczne, przedmiotowo-metodyczne, naukowo-dydaktyczne, przedmiotowe, oświatowe, społeczno-oświatowe, spe cjalistyczno-pedagogiczne. Pierwsze polskie czasopisma pedagogiczne pojawiły się w okresie zaborów; zmierzały do spopularyzowania wiedzy pedagogicznej wśród nauczycieli i rodziców, upowszechniania wiedzy, informowania o poczynaniach oświatowych, przede wszystkim jednak dążyły do kształtowania i utrzymywania świadomości narodowej w warunkach niewoli i tendencji wynaradawiających władz zaborczych wobec P o laków. Początki polskiej prasy pedagogicznej przypadają na lata przed powstaniem listo padowym. W Warszawie zaczęły pojawiać się wydawnictwa, którym można przypi sać charakter czasopism pedagogicznych: w 1815 r. ukazał się „Dziennik Towarzy stwa Dobroczynności...” , zawierający sprawozdania z czynności, też oświatowych, Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Kolejnymi tytułami były: „Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskim” ukazujący się nie regularnie w Warszawie w latach 1824-1830, wydawany przez Jana Radomińskiego z inicjatywy Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, kierowanej przez Stanisława Potockiego. N a jego lamach opublikowano wiele informacji o ów czesnych szkołach i placówkach oświatowych (w działach „Instytuta religijne” , „Instytuta edukacyjne”), danych o ludziach związanych z oświatą, wykazy książek zalecanych do szkół etc. Rocznik miał charakter czasopisma urzędowego; „Muzeum Domowe albo Czytelnia Wieczorna” , tygodnik „poświęcony historii, statystyce, moralności, sztukom pięknym i literaturze krajowej” , wydawany przez Franciszka Salezego Dmochowskiego w latach 1835-1839 oraz „Pamiętnik o Głuchoniemych i Metodzie ich Uczenia” wydawany przez Wawrzyńca Wysockiego w 1836 r. W Królestwie Polskim nie było odpowiednich warunków dla rozwoju czasopism pedagogicznych. Tendencje rusyfikacyjne, które spotęgowane zostały po upadku po
W znacznym stopniu przyczyniło się do rozwoju ruchu nauczycielskiego, inspirując go do rozwijania polskiej teorii i doświadczeń pedagogicznych. Ograniczenia cen zury rosyjskiej nie pozwalały redakcji pisać o problemach szkolnictwa publicznego na obszarze ziem znajdujących się pod zaborem rosyjskim. O charakterz pisma de cydowali związani z nim czołowi polscy pedagodzy i działacze oświatowi, m in. Florian Łagowski, Jan Władysław Dawid, Aniela Szycówna, Stanisław Karpowicz, Iza Moszczeńska, Jadwiga Chrząszczewska, Władysław Heinrich, Zygm ut Sam o- lewicz. Szczególnie obecność J.W. Dawida wpływała na znaczenie periodyku. Ten śmiały i postępowy myśliciel oraz działacz społeczny był wybitnym badaczem i pro pagatorem nowych zdobyczy psychologii i pedagogiki empirycznej. W latach 1908— -1 9 1 6 pismo zmieniało tytuł na „Sprawy Szkolne” (1908) i „Wychowanie w Domu i Szkole” (1 9 0 8 -1 9 1 6 ), by później wrócić do pierwotnego. W Królestwie Polskim ukazywały się też inne czasopisma o charakterze ogólno- pedagogicznym: „Now e Tory” (1 9 0 6 -1 9 1 4 ) redagowane przez Stanisława Kalinow skiego, którego współpracownikami byli: Ludwik Krzywicki, Stefania Sempołow- ska, Tadeusz Kotarbiński, Henryk Rowid, Aniela Szycówna i inni. Był to miesięcz nik Polskiego Związku Nauczycielskiego, opozycyjnie nastawiony do środowiska „Przeglądu Pedagogicznego”. Głosił program unarodowienia szkoły, ale też zmierzał do jej unowocześnienia w duchu postępowej ideologii oświatowej. Oprócz tego wychodziły „Przegląd Wychowawczy” (1 9 1 2 -1 9 1 4 ), „M yśl Szkolna” (1906) i „Pamiętnik Szkolny” (1908). Wśród periodyków treści specjalnych znalazły się czasopisma pomocne rodzicom w pracy wychowawczej, a mianowicie „Dobra Matka. Tygodnik dla Matek i Rodzin” (red. Ignacy Chodorowicz) czy też „Dziecko. Czasopism o poświęcone wychowaniu domowemu i społecznemu” (red. Waldemar Osterloff). D o tej grupy można również zaliczyć „Ruch. Dwutygodnik poświęcony sprawom wychowania fizycznego i w ogóle normalnego rozwoju ciała” (red. W łady sław Kozłowski). Początki czasopiśmiennictwa polskiego najsilniej związane są z zaborem pru skim, gdzie na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych zelżał ucisk germaniza- cyjny. W Poznańskiem rozbudził się żywszy ruch na polu szkolnictwa i oświaty, który m.in. zaowocował kilkoma czasopismami pedagogicznymi. Pierwszą próbą periodyku pedagogicznego było „Pismo dla Nauczycieli i Ludu Polskiego” założone w 1845 r. przez Ewarysta Estkowskiego i Ksawerego Łukaszewskiego, wydawane przez Antoniego Wojkowskiego, redaktora „Tygodnika Literackiego” w Poznaniu. Pismo miało upowszechniać treści umożliwiające nauczycielom, jak pisano w 1 nu merze „poznanie charakteru ludu polskiego, dla podtrzymania w wychowaniu dzieci elementów pozytywnych i przezwyciężania ujemnych wynoszonych z domu rodzi cielskiego” oraz uczenia ich „miłości bliźniego, miłości ludu polskiego, ziemi pol skiej, mowy ojczystej i zwyczajów narodowych”. Pismo nie było akceptowane przez rzeczników konserwatyzmu i cenzurę, i po roku przestało się ukazywać. Zostało zastąpione przez miesięcznik redagowany bardziej w duchu katolickim „Kościół i Szkoła” (Leszno 1846-1849), który wydawany był pod hasłem dobrego i religij
nego wychowania młodzieży. Zamieszczał wiele publikacji o szkolnictwie, rozpraw z różnych działów pedagogiki, przeglądy literatury pedagogicznej. Redagowany był przez ks. L. Urbanowicza, K. Neya, wśród współpracowników znalazł się E. Est- kowski. W okresie Wiosny Ludów w zaborze pruskim zaczęto podejmować prace w kie runku oświaty ludu w duchu narodowym. Miało temu służyć pismo „Szkółka N aro dowa” (1848), które rok później zmieniło tytuł na „Szkołę Narodową”. Powstałe dla tych samych celów Polskie Towarzystwo Pedagogiczne w 1849 r. założyło „Szkołę Polską”, pierwsze czasopismo w całości poświęcone pedagogice i wychowaniu naro dowemu, przeznaczone dla nauczycieli szkół elementarnych i rodziców. N a łamach pisma informowano o celach i zadaniach szkół elementarnych, o zasadach i meto dach wychowania w szkole i w domu w duchu narodowym i chrześcijańskim. Auto rem licznych artykułów z zakresu pedagogiki i wychowania był E. Estkowski, redak tor pisma do 1853 r. Prowadził on też bezpłatny dodatek pt. „Szkółka dla Dzieci”. Od 1853 r. w podtytule podkreślono, iż jest to „Pismo katolickie poświęcone wycho waniu” , redagowane przez Ignacego Sumińskiego. W latach siedemdziesiątych X I X w. w zaborze pruskim pogorszyła się znacznie sytuacja narodowościowa. Polityka germanizacyjna w okresie „kulturkampfu” nie sprzyjała podejmowanym nielicznym inicjatywom wydawania czasopism pedago gicznych. Krótki żywot miały poznańskie: „Wiadomości Szkolne” (1856); „Peda gog” (1863) - pismo poświęcone szkołom elementarnym i literaturze ludowej, pod red. Kazimierza Szulca; „Oświata” (1 8 6 5 -1 8 6 8 ), czasopismo „sześciotygodniowe poświęcone wychowaniu domowemu” , wydawane i redagowane było przez Ludwika Rzepeckiego i Hilarego Koszutskiego. Stało się ono swoistym ogólnopolskim perio dykiem, docierało do innych zaborów, zapewniając sobie blisko 100 współpracow ników. Funkcje pisma pedagogicznego pełniła z powodzeniem „W arta” (1 8 7 4 - -1 8 9 0 ), „tygodnik poświęcony nauce, rozrywce i wychowaniu? ukazujący się pod redakcją kolejno: Franciszka Ganowicza, Stefana A. Dreschera, Jana Białoszyckiego i Jana Nepomucena Jankowskiego. W zaborze pruskim można wymienić jeszcze „Noworocznik dla Nauczycieli i Przyjaciół Wychowania” (Bydgoszcz 1868) oraz kwartalnik „Czytelnię Ludową” (Poznań 1906-1909) pod red. Stefana M ichal skiego, przekształconą w „Przegląd Oświatowy” (1 9 1 0 -1 9 3 9 ) - miesięcznik wyda wany przez Towarzystwo Czytelni Ludowych, „poświęcony sprawom oświatowym i kulturalnym” , którego redaktorami byli: A. Lisiecki, a następnie Antoni Ludwiczek (od 1928) i Karol Milik (od 1936). N a Śląsku istniały dodatki o charakterze pedagogicznym do miejscowych dzien ników, np. „Monika. Tygodnik dla rodziców o chrześcijańskim wychowaniu dzia tek” (Mikołów 1876-1880) - dodatek do „Katolika” (red. Karol Miarka, A d o lf H y- trek), „M onika” (Katowice 1886-1888) - „Tygodnik poświęcony chrześcijańskiemu wychowaniu dziatek”, red. Antoni Sames. Zahamowanie rozwoju czasopism peda gogicznych było związane z zanikaniem rozwoju polskiej oświaty i szkolnictwa na tych terenach.
Część czasopism pedagogicznych pozostawała w opozycji do oficjalnej polityki władz oświatowych, jak np. „Szkolnictwo Ludowe” wydawane z inicjatywy ludo wych nauczycieli w Nowym Sączu w latach 1891-1913, reprezentujące poglądy i broniące interesów nauczycieli szkól ludowych. Następnie zmieniono jego tytuł na „Szkolnictwo”. Ukazywało się do 1913 r., ciesząc się dużym powodzeniem wśród nauczycieli szkól ludowych ze względu na swój niezależny i postępowy charakter. Oceniając to pismo A. Karbowiak w 1912 r. na łamach „Wychowania w Domu i Szkole” napisał: „Prasa liberalna darzyła ten organ uznaniem. Z a to pismo księży katechetów zarzucało mu, że pracuje nad oderwaniem szkoły od kościoła, że usta wicznie podjudza nauczycieli przeciw księżom, że szerzy liberalizm religijny, że zaleca wolną szkołę i udziela poparcia Stowarzyszeniu Wolnej Szkoły” (s. 67). Od 1896 r. pismo było organem Towarzystwa Nauczycieli Ludowych, a od 1906 r. or ganem Krajowego Związku Nauczycieli Ludowych. Redagowali je kolejno: Henryk Kisielewski, Leon Knobel, Józef Gutowski. Zbliżona charakterem do „Szkolnictwa Ludowego” była też krakowska „Gazeta Szkolna” redagowana przez Stanisława Rosoła, ujawniająca niedomagania oświaty galicyjskiej, krytykująca panujące w niej stosunki. D o ważniejszych pism należała lwowska „Szkoła” (1 8 6 8 -1 9 3 9 ), której zmieniające się podtytuły wskazują zakres tematyczny i adresatów periodyku. W pierwszym roku ukazuje się jako „pismo poświęcone sprawom szkół ludowych i średnich tudzież seminariów nauczyciel skich” (red. Karol Maszkowski), następnie było to „czasopismo poświęcone spra wom szkół niższych” , prowadzące dodatek miesięczny poświęcony sprawom szkół średnich, a od 1871 r. stało się organem Towarzystwa Pedagogicznego. „Szkoła” dążyła do skierowania całego wychowania publicznego w kierunku narodowym, pożyteczności wobec narodu i państwa. Początkowo zależna od Rady Szkolnej przekształciła się w pismo opozycyjne wobec niej. W latach 1 902-1917 „Szkołę” wydawano łącznie z dodatkiem „Praktyka Szkolna”. N a jej łamach upowszechniano doświadczenia nauczycieli, a jej redaktorami byli wybitni pedagodzy m.in.: Zygmunt Samolewicz. Mieczy sław Baranowski, Michał Siciński. Czasopismem poświęconym szkołom średnim było „Muzeum” (1 8 8 5 -1 9 3 9 ), założone staraniem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych. Poglądy Rady Szkolnej Krajowej reprezentowała „Rodzina i Szkoła” (1 8 9 6 -1 9 1 3 ) z dodatkiem „Wiedza i Praca”. Rozwój czasopism pedagogicznych w Galicji trwał nieprzerwanie do 1914 r. W ostatnim dziesięcioleciu przed I wojną światową wychodziło ponad 30 tytułów, z tego w 1914 r. - 25 tytułów. W latach 1914-1918 nie zaprzestano wydawania prasy pedagogicznej, a nawet powstały nowe tytuły, jak np. „Nauczycielka” (1914 r.
- Kraków), „Nauczyciel Ludowy” (1916 r. - Lwów), „Szkoła Polska” (1916 r. - Lublin), „G los Nauczycielski” i „Polska Macierz Szkolna” (1917 r. - Warszawa). Po odzyskaniu niepodległości nastąpił poważny rozwój czasopism pedagogicz nych: od trzech tytułów w 1918 roku, 47 tytułów w 1921 roku, 116 tytułów w 1920 r., do 143 tytułów w 1938 r. (w tym 24 nowe tytuły). Łącznie w dwudzie stoleciu międzywojennym wydano około 410 tytułów czasopism pedagogicznych -
z przewagą czasopism o charakterze ogólnopedagogicznym. Wiele z nich długo utrzymało się na rynku wydawniczym, ale równocześnie inne ukazywały się nie regularnie i przez krótki okres, nie wnosząc większych wartości w rozwój teorii i praktyki pedagogicznej. Tylko 15 tytułów wydawano przez cale dwudziestolecie, około 60 istniało dłużej niż 10 lat; były wśród czasopism takie, które początkami swymi sięgały czasów zaborów, m in.: lwowskie - „Szkoła” (1868), „Muzeum ” (1885), „Miesięcznik Pedagogiczny” (1882); warszawski „Przegląd Pedagogiczny” (1882); periodyki krakowskie - „Przewodnik Oświatowy” (1901), „Ruch Pedago giczny” (1912); poznański „Przegląd Oświatowy” (1906). Wszystkie przyczyniły się do rozwoju polskiej myśli pedagogicznej, likwidując w znacznym stopniu opóźnienie, jakie polska oświata i szkolnictwo w okresie zabo rów miały w stosunku do krajów zachodnioeuropejskich. Wspomniane pisma, służąc polskiej oświacie, były najczęściej rzecznikiem określonych ideałów wychowaw czych i dążeń oświatowych organizacji, stowarzyszeń i instytucji nauczycielskich, odgrywały ważną rolę w kształceniu i dokształcaniu zawodowym nauczycieli, w upowszechnianiu kultury pedagogicznej, dążyły do pozyskania społeczeństwa dla spraw szkoły i wychowania. Najczęściej czasopisma pedagogiczne zakładane i wy dawane były przez związki nauczycielskie. Szeroką i niezwykle aktywną działalność wydawniczą rozwijał Związek Nauczycielstwa Polskiego, który w różnych okresach wydawał około 100 czasopism centralnych i terenowych (lokalnych). Głównymi ośrodkami wydawniczymi były duże miasta: Kraków, Warszawa, Lwów, Poznań, ale obok nich pojawiły się np. Augustów, Będzin, Biała Podlaska, Bochnia, Dąbro wa Górnicza, Grudziądz, Łuków itp. Nastąpiło to zwłaszcza po uchwale Zjazdu Delegatów Z N P w 1934 r., zalecającej wszystkim okręgom wydawanie własnych pism organizacyjnych o charakterze regionalnym. Centralnym organem Związku Nauczycielstwa Polskiego był „G łos Nauczyciel ski” , ukazujący się od 1917 r. jako dwutygodnik Zrzeszenia Nauczycielstwa Pol skich Szkół Początkowych, redagowany przez Stanisława Nowaka i Zygmunta Nowickiego. Stanowił niejako kontynuację „Głosu Nauczycielstwa Ludowego” wy dawanego w Krakowie w latach 1906-1917 też pod redakcją Stanisława Nowaka, a od 1918 r. Karola Klimka. Czasopismo stawało się kolejno organem Związku Pol skiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (od 1923 r.), „Centralnym Organem Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych” (od 1930) i rok później centralnym pismem Z N P , poświęconym sprawom szkolnym i zawodu nauczyciel skiego. Wszystkie te organizacje reprezentowały dążenia zawodowe i intelektualne nauczycieli, zmierzając do zapewnienia wysokiej pozycji stanu nauczycielskiego. Wśród cząsopism Z N P można wyodrębnić czasopisma o charakterze ogólno pedagogicznym, adresowane do ogółu nauczycieli i pracowników oświatowych (np. „G łos Nauczycielski” 1917-1939, „Chowanna” 1929-1939, „Ruch Pedagogiczny” 1 9 1 2 -1 9 3 9 , „Wiedza i Życie” 1926-1932), specjalistyczno-pedagogicznym, prze znaczone dla niektórych tylko grup odbiorców (np. „Polska Oświata Pozaszkolna” 1 9 2 4-1934, „Praca w Klasach Łączonych” 1933-1937, „Miesięcznik Katechetycz
gogicznych. Koncentrując uwagę na wybranych problemach dostarczały - podobnie jak czasopisma przedmiotowo-metodyczne - rzeczową wiedzę i upowszechniały do świadczenia w zakresie dydaktyki i wychowania. Począwszy od 1918 r. prasa pedagogiczna była zróżnicowana, następowała wy raźna jej specjalizacja: liczną grupę stanowiły pisma ogólnopedagogiczne poświę cone współczesnym prądom w pedagogice. Problemom pracy organizacyjno-meto- dycznym i wychowawczym w szkole powszechnej poświęconych było około 50 ty tułów, w szkole średniej - 25, w szkole zawodowej - 18; dla zakładów kształcenia nauczycieli przeznaczono 7 tytułów. Dział oświaty pozaszkolnej dysponował 47 ty tularni, szkoły specjalne - 6. Poważną grupę stanowiły pisma metodyczno-przed- miotowe, bo aż 64, które związane były z 13 przedmiotami ogólnokształcącymi. Wojna i utrata niepodległości w 1939 r. przerwała pomyślny rozwój prasy peda gogicznej. W wyniku eksterminacyjnej polityki okupanta zlikwidowano na ziemiach polskich całą prasę. Powstała liczna prasa konspiracyjna; spośród blisko 2 tysięcy tytułów tej prasy na łamach wielu pojawiła się problematyka oświatowo-kulturalna (np. „Ośw iata i Kultura” wydawana przez Departament Oświaty i Kultury Delega tury Rządu w 1944 r., „Poradnik Oświatowy” Związku Walki Młodych), wyróż niały się pod tym względem pisma konspiracyjnego ruchu ludowego. Poruszano sprawy przyszłego ustroju szkolnego, głoszono program demokratyzacji oświaty (bezpłatność i dostępność dla wszystkich), kwestię kształcenia nauczycieli, rejestro wano straty ponoszone przez naukę polską. Wyzwolenie ziem polskich spod okupacji hitlerowskiej zapoczątkowało istotny etap w rozwoju polskiej prasy powojennej, znacznie różniącej się od tej, która ukazy wała się przed rokiem 1939. Narodziło się nowe powojenne dziennikarstwo, stwo rzone zostały podstawy nowego systemu informacji i komunikacji społecznej. W y dawnictwa prasowe stały się własnością społeczną, prasa znalazła się w dyspozycji państwa i kierowniczych czynników politycznych, partii i stronnictw politycznych, organizacji i instytucji społecznych, naukowo-oświatowych oraz związków zawo dowych. Tak też się stało z czasopismami pedagogicznymi, które początkowo się gały do wzorów i tradycji prasy pedagogicznej, by w miarę upływu czasu, pod naciskiem dominującej marksistowskiej ideologii i partii ją głoszącej, zmieniać jej charakter i model, dostosowując ją do zachodzących przemian społecznych i oświa towych. Nowy etap w rozwoju czasopiśmiennictwa pedagogicznego zapoczątkował rok
- Procesowi tworzenia nowego ustroju społeczno-ekonomicznego i odmiennego od przedwojennego systemu oświaty i wychowania towarzyszyło powstawanie no wych czy też wznawianie czasopism pedagogicznych, ukazujących się przed 1939 r. N a przestrzeni lat 1945-1980 można odnotować blisko 600 tytułów czasopism pedagogicznych. Miały one różnorodny charakter, stąd można przeprowadzić ich klasyfikację według kryteriów stosowanych w badaniach nad prasą. Kryterium zasięgu przestrzennego pozwala wyodrębnić spośród interesujących nas czasopism pisma o zasięgu o g ó l n o k r a j o w y m (np. „G łosN auczycielski”, „Oświata i W y
chowanie” , „Ruch Pedagogiczny” , „Polonistyka” , „Szkoła Zawodowa”) oraz o za sięgu r e g i o n a l n y m (np. „ Z Doświadczeń Nauczycieli Wielkopolskich” - Poznań, „Przegląd Oświatowo-Wychowawczy” - Kraków, „Przegląd Oświatowo- -Kulturalny” - Białystok), a nawet o zasięgu l o k a l n y m (np. „Biuletyn Zakłado wej Organizacji Związkowej Związku Nauczycielstwa Polskiego Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Łodzi” , „Biuletyn Pedagogiczny. Pałac Młodzieży w Warszawie” ). M ając na uwadze kryterium częstotliwości ukazywania się czasopism pedago gicznych, można stwierdzić, że w latach 1945-1980, szczególnie w okresie począt kowym, liczne tytuły wychodziły nieregularnie. Wśród czasopism pedagogicznych występują tygodniki (np „G łos Nauczycielski”), dwutygodniki (np. „Ośw iata i W y chowanie”), miesięczniki (np. „Oświata Dorosłych”, „Now a Szkoła” , „Szkoła Z a wodowa” , „Wychowanie w Przedszkolu” , „Rodzina i Szkoła”), dwumiesięczniki (np. „Biologia w Szkole” , „Geografia w Szkole” , „Nauczyciel i Wychowanie” , „Zbiorcza Szkoła Gminna”), kwartalniki (np. „Chowanna” , „Dydaktyka Szkoły W yższej” , „Kwartalnik Pedagogiczny” , „Przegląd Historyczno-Oświatowy” , „Szkoła Specjalna”). Można dokonać klasyfikacji interesujących nas czasopism, stosując kryterium promotorsko-sprawcze. Głównymi wydawcami czasopism pedagogicznych są: Ministerstwo Oświaty (Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Oświaty i Wychowania, Ministerstwo Edukacji) i kuratoria okręgów szkolnych, Związek Nauczycielstwa Polskiego, zarówno Zarząd Główny jak i zarządy okręgów, instytucje naukowe i uczelnie, instytucje i organizacje społeczne (np. Ludowy Insty tut Oświaty i Kultury, Robotnicze Towarzystwo Szkoły Świeckiej), ośrodki meto dyczne związane z działalnością Ministerstwa Oświaty, domami kultury, domami młodzieży. Przede wszystkim jednak klasyfikację czasopism pedagogicznych przeprowadzić można w oparciu o kryterium zawartości treściowej i poruszanej problematyki oraz przeznaczenia dla określonej kategorii czytelników-odbiorców. Czasopisma pedagogiczne zawierające ogólne elementy wiedzy pedagogicznej w poszczególnych jej zakresach, publikujące wyniki konkretnych doświadczeń dydaktycznych i wycho wawczych, uzupełniające i pogłębiające wiedzę zawartą w podręcznikach i książ kach pedagogicznych, informujące o podejmowanych aktualnie praktycznych roz wiązaniach w sferze działalności dydaktyczno-wychowawczej i polityki oświatowej można podzielić na następujące grupy. a) czasopisma ogólnopedagogiczne - o szerokim zakresie treści ogólnych i pod stawowych takich, jak: polityka oświatowa, sprawy ustroju szkolnego, działalności instytucji oświatowych i nadzoru pedagogicznego, problemy teoretyczne i prak tyczne związane z procesem dydaktycznym i wychowawczym, sprawy kształcenia nauczycieli i zawodu nauczycielskiego, działalności związkowej organizacji nauczy cielskich. Takimi czasopismami są np. „G łos Nauczycielski” , „Oświata i Wychowa nie” , „Nauczyciel i Wychowanie” , „Now a Szkoła”, „Ruch Pedagogiczny” , „Chowanna” , „Kwartalnik Pedagogiczny” ;
Kierując się jeszcze innymi podstawami klasyfikacji np. spełnianych przez nie funkcji, możemy wśród czasopism pedagogicznych wyodrębnić inne grupy: a) pedagogiczne czasopisma naukowe - poświęcone upowszechnianiu i utrwa laniu oryginalnych wyników badań z dziedziny nauk pedagogicznych, psychologicz nych, historii oświaty i wychowania, pedeutologii, służące też rozwojowi tych nauk. Wydawane są w zasadzie przez uczelnie, instytucje naukowe, przeznaczone głównie dla środowisk naukowych (np. „Kwartalnik Pedagogiczny” - czasopismo Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego, „Dydaktyka Szkoły W yższej” - organ Instytutu Polityki Naukowej, Postępu Technicznego i Szkolnictwa W yższego; „Prze gląd Historyczno-Oświatowy” - kwartalnik Z N P ; „Ruch Pedagogiczny” - dwumie sięcznik Z N P ; „Psychologia Wychowawcza” - dwumiesięcznik Z N P ); b) pedagogiczne czasopisma fachowe - poświęcone popularyzowaniu i wdra żaniu osiągnięć naukowych do praktyki pedagogiczno-oświatowej, mające wyraźnie zawodowy charakter. Zawierają najczęściej artykuły, w tym także prezentujące doświadczenia zawodowe, przeznaczone dla określonej grupy nauczycieli i wy cho wawców, szkół i placówek oświatowych czy też pracy pozaszkolnej. Czasopisma te mają pomagać w samokształceniu i podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, unikają natomiast rozważań teoretycznych (np. „Matematyka” , „Polonistyka”, „Wiadomości Historyczne” , „Życie Szkoły Wyższej” , „Zbiorcza Szkoła Gminna”); c) czasopisma urzędowe - wydawcą ich jest organ władzy państwowej w za kresie oświaty. Zawierają przede wszystkim przepisy i rozporządzenia o charakterze normatywnym, wytyczne i programy nauczania i wychowania, plany kształcenia, wybory lektur, podręczników, pomocy naukowych itp. W rozwoju czasopism pedagogicznych w Polsce Ludowej można wyodrębnić kilka okresów zgodnie z cenzurami przyjętymi przez badaczy prasy i dziejów naj nowszych, pamiętając jednak, że etapy te wyznaczały zazwyczaj przeprowadzane reformy szkolne, wprowadzanie nowych systemów oświaty i wychowania. Pierwszy okres rozwoju czasopism pedagogicznych przypada na lata 1944- i związany jest z odbudową systemu oświaty w oparciu o doświadczenia dwudzie stolecia międzywojennego, ale ze zmianami przedyskutowanymi na Ogólnopolskim Zjeździe Oświatowym w Łodzi w dniach 18-22 czerwca 1945 r. Rozpoczęła się wielka kampania o demokratyzację szkolnictwa, w której ścierały się koncepcje reprezentowane przez Związek Nauczycielstwa Polskiego i władze oświatowe. Kampanii tej towarzyszyło powstawanie nowych i reaktywowanie przedwojennych tytułów czasopism pedagogicznych, znanych dobrze nauczycielom. Związek N au czycielstwa Polskiego i działająca pod jego opieką „Nasza Księgarnia” wznowili w latach 1945-1946 blisko 30 tytułów czasopism pedagogicznych takich, jak: „G los Nauczycielski” - organ Zarządu Głównego Z N P (kolejni redaktorzy: Tom asz Szczechura, Feliks Popławski, Wojciech Pokora), „Praca Szkolna” - miesięcznik Z N P poświęcony praktyce wychowania i nauczania w szkołach ogólnokształcących i zakładach kształcenia nauczycieli (red. Władysława Hoszowska, W acław W ojtyń- ski), „Ruch Pedagogiczny” - kwartalnik Wydziału Pedagogicznego Z N P , poświę-
cony teorii wychowania (red. Maria Grzegorzewska, Zygmunt Mysłakowski), „Szkoły Wyższe” - kwartalnik Sekcji Szkól Wyższych Z N P (red. Maria Ossow ska), „Szkoła Specjalna” - kwartalnik Sekcji Szkolnictwa Specjalnego Z N P , po święcony wychowaniu i nauczaniu dzieci upośledzonych i kalekich, „Szkoła Zaw o dowa” - organ Sekcji Szkolnictwa Zawodowego Z N P (red. Stanisław Kwiatkowski, W. Czerwiński). Szczególnie ważnym dla spraw Związku Nauczycielstwa Polskiego stał się po wołany do życia w 1947 r. kwartalnik poświęcony dziejom oświaty i wychowania w Polsce - „Przegląd Historyczno-Oświatowy” (1 9 4 7 -1 9 9 4 ), najpierw pod red. Jana Hulewicza a od 1959 r. Ryszarda Wroczyńskiego. W artykule redakcyjnym w 1 numerze napisano:,,«Przegląd Historyczno-Oświatowy» pragnie na swych ła mach dawać oświetlenie faktów z przeszłości, przede wszystkim z okresu lat 1864- -1 9 4 5 , wytwarzające demokratyczne tradycje walki o szkołę polską”. Zaczęły się też ukazywać czasopisma regionalne Z N P , np. Wydział Pedagogiczny Okręgu Po morskiego Z N P zaczął wydawać w 1946 r. „Życie Szkoły” - miesięcznik poświę cony organizacji wychowania, przekształcony później w pismo ogólnokrajowe (ko lejni redaktorzy: Ludwik Bandura, Stanisław Nowaczyk, Jan Rychcik), „Ognisko Nauczycielskie” - organ Zarządu Okręgu Z N P w Lublinie, poświęcony sprawom społecznym, zawodowym, oświacie pozaszkolnej, teorii i praktyce pedagogicznej (red. H. Dąbrowicz), „Miesięcznik Pedagogiczny” - wydawnictwo Oddziału Grodz kiego Z N P w Łodzi (red. komitet: Z. Batorowicz, P. Bąk, R. Ożógowski, E. Szym - czykiewicz, J. Żaczek). Komentując ukazanie się dwu ostatnich periodyków pedago gicznych „na prowincji” , „Rzeczpospolita” we wrześniu 1945 r. dowodziła, iż ruch pedagogiczny na prowincji jest niezwykle ożywiony, a nauczyciele pozbawieni prasy i fachowych książek odczuwają głód wiedzy, którego nie są w stanie zaspokoić wy dawnictwa centralne. W tym okresie ukazywały się też czasopisma pedagogiczne wydawane przez Ministerstwo Oświaty. Wśród nich były przede wszystkim dzienniki urzędowe Mini sterstwa Oświaty i kuratoriów okręgów szkolnych: białostockiego (pierwszy numer ukazał się w styczniu 1945), pomorskiego (od czerwca 1945), poznańskiego (od października 1945), śląskiego (od kwietnia 1945), wrocławskiego (od listopada 1945), gdańskiego (od grudnia 1945). W 1946 r. Ministerstwo Oświaty zaczęło wy dawać miesięcznik „Dzieci i Wychowawca” , poświęcony zagadnieniom metodyki wychowania zbiorowego (red. Irena Chmieleńska), przeznaczony dla wychowawców w placówkach wychowania pozaszkolnego, koloniach i półkoloniach, miesięcznik pt. „Poradnik dla Nauczycieli Zdobywających Kwalifikacje Zawodowe Drogą Sam o kształcenia” (red. Zofia Janiszewska), adresowany do kandydatów, którzy mając przygotowanie ogólne zamierzają podjąć pracę nauczyciela. Czasopisma pedagogiczne w tym okresie wydawały też inne resorty i instytucje. T ak np. Departament Oświaty Rolniczej Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych w 1946 r. zaczął wydawać „Oświatę Rolniczą”, miesięcznik poświęcony zagadnie niom szkolnictwa rolniczego redagowany kolejno przez: Piotra Greniuka, M ieczy
współpracując na tym gruncie z czynnikami politycznymi, Ministerstwem Oświaty oraz postępo wymi organizacjami naukowymi i społecznymi.
Określając zadania czasopism, stwierdzono:
Czasopisma pedagogiczne powinny przede wszystkim pomagać nauczycielowi i wychowawcy w pracy pedagogicznej. Pismo pedagogiczne powinno podwyższać poziom ideowopolityczny nauczy ciela wychowawcy, wzbogacać jego wiedzę i umiejętności fachowe, informując go o tym, co się dzieje w zakresie oświaty, nauk pedagogicznych i organizacji szkolnych, wychowawczych i oświato wych, naświetlać odpowiednio i ułatwiać właściwą orientację w tych wszystkich zagadnieniach [. ..]. Powinny nie tylko chronić jej zdobycze (pedagogiki), ale spełniać w niej również rolę twórczą [...] stawiać zagadnienia, wytykać dotychczasowe błędy w teorii i praktyce i szukać nowych rozwiązań.
Formułowane cele kształcenia i wychowania podporządkowane zostały najogól niejszej wizji pożądanej osobowości człowieka, odmiennej od formowanej przez do tychczasową tradycję pedagogiczną. Wyraźnie występowały tu tendencje do unifi kacji jednostek ludzkich, w tym celu wychodzono poza system oświatowo-wycho wawczy, sięgano do ówczesnych rozwiązań ogólnospołecznych. Programując zmia ny w systemie oświatowo-wychowawczym, formułując nową wizję świata i społe czeństwa za najbardziej pożądany jego kształt uznano taki, który wyrażał się w prze kształceniu niepowtarzalnych jednostek ludzkich w upodobnione do siebie zbioro wości. Jednocześnie zmiany te zapewniały przeciętnemu Polakowi dość szeroki za kres wykształcenia ogólnego. D la inspiracji poczynań nauczycielskich utworzono nowy system socjalistycznych czasopism pedagogicznych, co pociągnęło za sobą likwidację wielu dotychczaso wych tytułów, zasłużonych dla praktyki szkolnej i rozwoju nauk pedagogicznych, odchodzenie od tradycji czasopism przedwojennych. W latach 1949-1956/57 nastą pił proces centralizacji prasy pedagogicznej, w wyniku którego znacznie spadla licz ba tytułów (z 74 do 42) Z N P przestał być samodzielnym wydawcą prasy, zaś cza sopisma Związku albo przestały wychodzić, albo wydawane były wspólnie z resor tem Oświaty, najczęściej firmowało je tylko Ministerstwo Oświaty, lub Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, względnie Centralny Urząd Szkolenia Zawodo wego. W 1948 r. Ministerstwo Oświaty wydało kilka czasopism przedmiotowo-meto dycznych. Opublikowało też specjalny komunikat, urzędowo zalecający szkołom i nauczycielom korzystanie z nich. Czytamy w nim:
PZWS wydaje z inicjatywy i pod kontrolą Ministerstwa szereg czasopism przedmiotowych prze znaczonych dla nauczycieli szkół wszelkich typów. Do czasopism tych (,.Biologia w Szkole”, „Wiadomości Historyczne”, „Polonistyka”, „Polska i Świat Współczesny”, „Geografia w Szkole”, „Fizyka i Chemia”, „Z Polski i ze Świata”, w przygotowaniu „Język Rosyjski” , „Język Francuski”), których zadaniem jest pomagać nauczycielom danych przedmiotów w szkołach wszystkich typów i poziomach w ich pracy zawodowej i samokształceniowej. Ministerstwo przywiązuje wielką wagę
ze względu na ich znaczenie w spełnianiu jednego z pierwszoplanowych postulatów oświatowych - realizacji jedności programów nauczania.
Ogłaszając ten komunikat, Ministerstwo wzywało szkoły, kuratoria okręgów szkolnych do prenumeraty, propagowania, a także zchęcało do wsółpracy przy reda gowaniu „przez nadsyłanie materiałów redakcyjnych i uwag o samych czaso pismach”. Zachęcając do propagowania nowych czasopism pedagogicznych, stwier dzano, że „omawiają ostatnie zdobycze nauki, rozważają problemy nauczania po szczególnych przedmiotów, poddają ocenie projekty programu, zawierają recenzje książek i czasopism, podają przegląd bibliografii przedmiotów, prowadzą dział z praktyki szkolnej”. N ie ograniczano się do jednorazowych komunikatów Minister stwa, co pozwala sądzić, że nowe czasopisma z trudem zdobywały czytelników. Z pomocą w programowaniu nowych czasopism pospieszyła prasa codzienna. Tak np. „Rzeczpospolita” i „Dziennik Gospodarczy” propagowały „Polonistykę” , infor mując: „ukazał się pierwszy numer czasopisma dla nauczycieli języka polskiego, za tytułowany «Polonistyka». Czasopismo chce być pełną rzetelną informacją i sku teczną pomocą dla wszystkich nauczycieli języka ojczystego w szkołach różnych typów”. N a początku lat pięćdziesiątych, w okresie „stalinizacji” Polski, zlikwidowano wiele czasopism pedagogicznych m in. w 1949 r. dzienniki urzędowe kuratoriów, „ze względów oszczędnościowych oraz celem zracjonalizowania publikacji aktów prawnych i zarządzeń normatywnych z zakresu oświaty”. Likwidacji uległy liczne czasopisma, których wydawanie wznowiono lub rozpo częto po 1945 r., np. „Ruch Pedagogiczny” , obie mutacje „Pracy Szkolnej” , „Szkoła Specjalna” , „Dzieci i Wychowawca”, „Szkoła Ekonomiczna” , „Psychologia W ycho wawcza” , „Przegląd Historyczno-Oświatowy” Przestano też wydawać czasopisma o zasięgu regionalnym. Surowo oceniano poziom treściowy zamieszczanych w nich artykułów dowodząc, że redakcja i autorzy zbyt rzadko i w stopniu niewystarczają cym prowadzili krytykę „wstecznych teorii pedagogicznych, ciągle żywych w umy słach naszego nauczycielstwa wychowanego na takich teoriach, jak personalizm, adleryzm, behawioryzm, pragmatyzm, na takich metodach jak system daltoński czy szkoła pracy”. Twierdzono, że słabą ich stroną było niezbyt umiejętne nasycanie pism treściami ideowo-politycznymi. Chęć przyspieszonego wyposażenia nauczycieli i pracowników oświaty w roz ległą, aktualną wiedzę społeczno-ekonomiczną i polityczną wywoływała zniecierpli wienie politycznych decydentów, którzy modelując nowo kreowane czasopisma przedmiotowo-pedagogiczne i nieliczne ogólnopedagogiczne, pisali:
Nie widać w naszych pismach pedagogicznych wielkiej walki o pokój i socjalizm, która na świecie coraz bardziej przybiera na sile, nie widać naszego planu sześcioletniego [...] Rozbudowują cy się kraj wola o ciągle nowe kadry wyszkolonych pracowników, potężny ruch współzawodnictwa pracy porywający rozmach racjonalizatorski, ujawniają u ludzi nie znane dotąd źródła energii umy słowej, kształtują osobowość ludzką w skali, o jakiej nie śniło się tradycyjnej technice pedagogicz
gogicznych, poświęconych problemom kultury i oświaty znalazły się: „Kultura i Oświata” , „Kultura i T y ”, „Kultura i Życie” , „Zeszyty Metodyczne Związku Zakładów Doskonalenia Zawodowego”, „Biuletyn Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej”. Pojawiły się nowe czasopisma przedmiotowo-metodyczne. Po roku 1956 prawie wszystkie okręgi oraz wiele oddziałów powiatowych Z N P rozpoczęły ożywioną działalność wydawniczą. Ciekawą inicjatywę przejawił Wydział Pedagogiczny Zarządu Okręgu Z N P w Kielcach, który w 1958 r. zaczął wydawać miesięcznik przeznaczony dla nauczycieli szkół podstawowych pt. „Język Polski. Biuletyn...” pod red. Karoliny Pojawskiej. Była to kontynuacja „Biuletynu Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych w Sandomierzu Język Pol ski” (1 9 5 5 -1 9 5 7 ). W latach 1959-1971 Z O Z N P w Kielcach wydawał inne wersje tego pisma „Język Polski. Analiza materiału programowego dla klas V - V I I ” , a także „Język Polski. Rozkład materiału nauczania języka polskiego w klasach I - I V ”. W 1958 r. Zarząd Okręgu Z N P w Katowicach powołał do życia „Biuletyn M eto dyczny” , zawierający materiały dla nauczycieli szkół średnich. R ok później (1959) Z N P rozpoczęło drukować „Biuletyn Nauczyciela Opolskiego” (pod red. Stanisława Łukowskiego), który od 1962 r. ukazywał się pt. „Kwartalnik Nauczyciela O pol skiego”. W Białymstoku powstał „Biuletyn Szkolnictwa Województwa Białosto ckiego...” (1958), w Poznaniu - „Biuletyn” (1959), Szczecinie - „Biuletyn Sekcji Prasy Społeczno-Oświatowej” , Wrocławiu - „Informator Nauczyciela” (1957— -1 9 5 9 ), w Krakowie - „Ognisko” (1960). W roku 1959 w kraju ukazywało się blisko 120 tytułów pism pedagogicznych. W okół czasopism skupiało się wielu wybitnych polskich pedagogów i psycho logów, którzy wnosili bogate ogólnohumanistyczne i ogólnoludzkie treści do odra dzającego się po latach stalinizmu polskiego systemu oświatowo-wychowawczego, deformującego osobowość Polaka tamtych lat (np. Aleksander Kamiński, Józef Pieter, Ludwik Bandura, Bogdan Nawroczyński). Czwarty etap rozwoju czasopism pedagogicznych przypadł na lata po 1961 roku, tzn. na okres następnej reformy szkolnictwa podstawowego i średniego. Kierunki jej usankcjonowane zostały Ustawą o rozwoju oświaty i wychowania, podjętą przez Sejm P R L w dniu 15 lipca tegoż roku. Wspomniana reforma wprowadziła ośmio letnią jednolitą szkołę podstawową i czteroletnie liceum ogólnokształcące, zalecała nowe programy w nauczaniu. Udoskonalony został system czasopism pedagogicz nych Ministerstwa Oświaty, dopełniany pismami Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz wydawanymi przez instytucje oświatowe w terenie. Ukazywały się liczne uczel niane roczniki i zeszyty naukowe. System ten od 1961 r. tworzyły: czasopisma ogólnopedagogiczne (np. „Now a Szkoła” , „Ruch Pedagogiczny”, „Nauczyciel i Wychowanie”); czasopisma specjali- styczno-pedagogiczne (np. „Oświata Dorosłych” , „Problemy Opiekuńczo-Wycho wawcze”, „Szkoła Specjalna”, „K lasy Łączone”, „Życie Szkoły”); czasopisma przedmiotowo-metodyczne (np. „Języki Obce w Szkole”, „Wychowanie Fizyczne
i Higiena Szkolna”, „Śpiew w Szkole” , „Matematyka”), czasopisma z zakresu nauk współdziałających z pedagogiką (np. „Przegląd Historyczno-Oświatowy”). Od 1961 r. oprócz pism centralnych zaczęły ukazywać się regionalne wydawane przez kuratoria okręgów szkolnych: „Biuletyn Informacyjny” K O S w Bydgoszczy - miesięcznik poświęcony zagadnieniom zawodowym i organizacyjnym szkolnictwa, „Biuletyn” K O S w Katowicach - miesięcznik publikujący materiały z doświadczeń nauczycieli woj. katowickiego, „Chowanna” (red. Józef Pieter, Szymon Kędryna, Stanisław Papla) od 1959 r. - dwumiesięcznik K O S w Katowicach poświęcony problemom wychowania, czytelnictwa itp. Regionalne czasopisma pedagogiczne firmowane też były przez zarządy okręgowe Z N P , np. „Biuletyn Nauczyciela Opol skiego” , kwartalnik Z O Z N P w Opolu, „Biuletyn Zarządu Okręgu Z N P w Kielcach
- Język Polski” , „Materiały Pomocnicze dla Rejonowych Konferencji Pedagogicz nych - Biuletyn Z O Z N P w Olsztynie”. Związek Nauczycielstwa Polskiego przywią zywał szczególną uwagę do rozwoju i utrzymania wysokiego poziomu czasopism pedagogicznych, działając w tym zakresie zgodnie z ustaleniami V III Krajowego Zjazdu Delegatów Z N P , na którym wiele miejsca poświęcono problemowi podnie sienia poziomu oświaty, pracy wychowawczej szkól, masowemu kształceniu i do kształcaniu nauczycieli. Od czasopism wydawanych przez Związek oczekiwano, by stanowiły pomoc dla nauczycieli rozpoczynających pracę, pomagały im w podno szeniu ich wiedzy i umiejętności pedagogicznych. W Uchwale Zjazdu odnotowano:
Jednym z podstawowych warunków właściwego wypełniania funkcji ideowo-wychowawczej ZNP jest odpowiednio zorganizowana praca wydawnicza. Związek powinien pracę tę prowadzić zgodnie z profilem działalności ideowo-pedagogicznej i potrzebami nauczycieli w oparciu o własne wydawnictwa i czasopisma.
Wydawcami czasopism pedagogicznych stały się też towarzystwa, np. „Wiedza Praktyczna” (red. Tadeusz Nowacki), poświęcona sprawom kształcenia zawodo wego, postępu technicznego, kwartalnik Z G Towarzystwa Krzewienia Wiedzy' Prak tycznej, „Wychowanie” - dwutygodnik Towarzystwa Szkoły Świeckiej. Zmiany w systemie oświaty i wychowania, wprowadzenie nowych przedmiotów, spowodowały też zmiany w treściach i tytułach niektórych czasopism przedmioto wo-metodycznych, np. w miejsce dwumiesięcznika „Rysunek i Prace Ręczne” (1 9 5 4 -1 9 6 0 ) powołano w 1961 r. miesięcznik „Wychowanie Techniczne w Szkole” z wkładką „Plastyka w Szkole” (red. Czesław Karp), tytuł dwumiesięcznika „Śpiew w Szkole” (1 9 5 7 -1 9 6 6 ) zmieniono od 1967 r. na „Wychowanie Muzyczne w Szko le” (red. Adam Suzin), powołano w 1969 r. nowy miesięcznik „Wychowanie O b y watelskie” (red. Antoni Przygoński), początkowo wydawany jako wkładka do dwu miesięcznika „Wiadomości Historyczne” (od 1967 r ). Redaktorami zostali: Alek sander Musiał i Józef Grudzień. Łam y czasopism pedagogicznych zapełniane były cennymi materiałami meto dycznymi, zapewniając nauczycielom pomoc we właściwej interpretacji nowych
