Pobierz DACH W POLSKIM BUDOWNICTWIE WIEJSKIM i więcej Egzaminy w PDF z Geografia tylko na Docsity!
DACH W POLSKIM BUDOWNICTWIE
WIEJSKIM
G E R A R D C I O Ł E K
W ś r ó d l i c z n y c h zagadnień, z w i ą z a n y c h z o d b u d o w ą w s i p o l s k i e j p o z n i s z c z e n i a c h w o j e n n y c h l u b j e j p r z e b u d o w ą w z w i ą z k u z p r z e m i a n a m i s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m i , w y ł a n i a się c o r a z s i l n i e j z a g a d n i e n i e f o r m y z e w n ę t r z n e j n o w e g o b u d o w n i c t w a w i e j s k i e g o. D ą ż e n i e m w s p ó ł c z e s n o ś c i j e s t p l a n o w e s k o o r d y n o w a n i e e l e m e n t ó w p r z y r o d z o n y c h i w y t w o r z o n y c h p r z e z c y w i l i z a c j ę ludzką w p e w n ą harmonijną całość, która n o s i m i a n o k r a j o b r a z u k u l t u r o w e g o. H a r m o n i a t a k i e g o k r a j o b r a z u p o l e g a n a mą d r y m i c e l o w y m p r z y s t o s o w a n i u się c z ł o w i e k a w j e g o t w o r a c h d o sił p r z y r o d y i z a s o b ó w , t k w i ą c y c h w z i e m i. K r a j o b r a z k u l t u r o w y w y k a z u j e p e w n e z r ó ż n i c o w a n i e z a r ó w n o w p r z e s t r z e n i j a k i w c z a s i e. O g ó l n i e można stwierdzić, że z m i e n n o ś ć z j a w i s k w p r z e s t r z e n i j e s t w y n i k i e m r ó ż n y c h u k ł a d ó w sił p r z y r o d z o n y c h , p o d c z a s g d y z m i e n n o ś ć w c z a s i e jest r e z u l t a t e m działalności c z ł o w i e k a p o j ę t e g o j a k o j e d n o s t k a i j a k o z b i o r o w o ś ć. Jeżeli n a p e w n y m t e r y t o r i u m , w o k r e ś l o n y m p r z e k r o j u c z a s u , k r a j o b r a z p o s i a d a sumę c e c h , r ó ż n i ą c y c h g o o d sąsiednich o b s z a r ó w , k r a j o b r a z t a k i n a z y w a m y r e g i o n e m , a o w e c e c h y — c e c h a m i l e g i o n a l - n y m i. B u d o w n i c t w o w i e j s k i e n a l e ż y d o t e j g r u p y c e c h k r a j o b r a z u , która j e s t z w i ą z a n a 7. działalnością c z ł o w i e k a. W o b e c t e g o , ż e o s i e d l a w i e j s k i e zajmują cały n i e m a l o b s z a r k r a j u , f o r m a b u d o w n i c t w a w y w i e r a p r z e m o ż n y w p ł y w n a c h a r a k t e r
k r a j o b r a z u i s t a n o w i j e d e n z j e g o z a s a d n i c z y c h części s k ł a d o w y c h. P o d o b n i e , j a k k r a j o b r a z , b u d o w n i c t w o w i e j s k i e r ó ż n i c u j e się w p r z e s t r z e n i i w c z a s i e n a p e w n e o k r e ś l o n e r e g i o n y. W o g ó l n o ś c i p o m i ę d z y r e g i o n a m i n i e istnieją t a k i e g r a n i c e , k t ó r e b y p o z w o l i ł y n a ścisłe w y o d r ę b n i e n i e j e d n e g o o b s z a r u z j a w i s k o d i n n e g o. Z w ł a s z c z a w o s t a t n i c h k i l k u d z i e s i ę c i u l a t a c h z a c z ę ł y się z a c i e r a ć o d r ę b n o ś c i f o r m b u d o w l a n y c h , a t o s k u t k i e m r o z w o j u t y c h w s z y s t k i c h z d o b y c z y c y w i l i z a c y j n y c h i t e c h n i c z n y c h , z k t ó r y c h t a k d u m n a j e s t n a s z a e p o k a. J e d y n i e s t r o m e łańcuchy g ó r s k i e i n i e p r z e b y t e b a g n a s t a n o w i ć m o gą o w ą granicę, p o o b u s t r o n a c h k t ó r e j m a m y d o c z y n i e n i a z z a s a d n i c z y m i z m i a n a m i z j a w i s k. P r z e w a ż n i e z j a w i s k a l e zmieniają się p o w o l i , przyjmując f o r m y p r z e j ś c i o w e i t a k i o b s z a r , o c e c h a c h w s p ó l n y c h d l a o b u sąsiadujących ze so bą r e g i o n ó w n a z y w a m y rubieżą ' ).
1. D A C H I J E G O K O N S T R U K C J A. W b r y l e b u d y n k u w i e j s k i e g o , chałupy l u b z a b u d o w a n i a g o s p o d a r c z e g o , z a s a d niczą rolę o d g r y w a d a c h. J e g o f o r m a , p o k r y c i e i b a r w a s t a n o w i ą e l e m e n t d o m i nujący z a r ó w n o w p o j e d y n c z y m o b i e k c i e , j a k i w z e s p o l e z a g r o d y l u b o s i e d l a. W i e ś p o l s k a w y r ó ż n i a się w i e l k i m b o g a c t w e m t y p ó w w z a k r e s i e k o n s t r u k c j i d a c h o w y c h , s p o s o b u k r y c i a i z d o b n i c t w a Istnieją j e s z c z e w n i e k t ó r y c h o k o l i c a c h a r c h a i c z n e s y s t e m y k o n s t r u k c y j n e , j a k s o c h a ( r y c. 1) i luźny zrąb ( r y c. 2) k t ó r e
R Y C. 2
g e n e z ą s w o j ą sięgają o k r e s ó w w c z e s n o - h i s t o r y c z n y c h. W y r a z e m s k r y s t a l i z o w a n e j już m y ś l i k o n s t r u k c y j n e j są d a c h y k r o k w i o w e , p a n u j ą c e dziś w ł a ś c i w i e w c a ł e j P o l s c e i w y p i e r a j ą c e n i e m a l z u p e ł n i e w i ą z a n i a t y p u a r c h a i c z n e g o , bądź d e g r a dujące je d o k r y c i a b u d y n k ó w g o s p o d a r c z y c h ( n p. s t o d o ł y w Ł o w i c k i m o d a c h a c h s o c h o w y c h l u b s y p a n c e n a Ł e m k o - w s z c z y ź n i e o d a c h a c h n a l u ź n y z r ą b ). S y s t e m k r o k w i o w y p o s i a d a t r o j a k i s p o sób o p a r c i a d o l n e g o k o ń c a k r o k w i : b e z p o ś r e d n i o o zrąb b u d y n k u , o b e l k ę s t r o p o w ą i o p ł a t e w , l e ż ą c ą n a w y s u n i ę t y c h k o ń c a c h b e l e k s t r o p o w y c h. T y p p i e r w s z y , r o z p o w s z e c h n i o n y n a w s c h o d z i e i p o łudniu k r a j u r e p r e z e n t u j e j a k b y p i e r w szą f a z ę r o z w o j u d a c h u k r o k w i j w e - g o , k i e d y k o z ł y opierają się b e z p o ś r e d n i o n a ścianach, p o w o d u j ą c n i e u n i k n i o n e
działanie sił rozpierających, r ó w n o w a ż o n e p r z e z o d p o w i e d n i e z w i ą z a n i e p r z e c i w l e g ł y c h ścian w z d ł u ż n y c h b e l k a m i s t r o p o w y m i ( r y c. 3). Panujący n a z a c h o d z i e i p ó ł n o c y k r a j u t y p d r u g i j e s t w y r a z e m u n i e z a l e ż n i e n i a u s t r o j u d a c h o w e g o o d zrębu. K a ż d y k o z i o ł k r o k w i o w y t w o r z y z a m k n i ę t y trójkąt sił, k t ó r y p o s t a w i o n y n a p o d p o r z e , c z y l i n a ścianach, n i e p o w o d u j? i c h w y b o c z a n i a ( r y c. 4 ). T y p t r z e c i ł ą c z y w s o b i e c e c h y o b u p o p r z e d n i c h , stwarzając zespół k o n s t r u k c y j n y , n i e z a l e ż n y o d ścian b u d y n k u , a j e d n o cześnie, p r z e z w p r o w a d z e n i e p ł a t w i e l a s t y c z n y p o d w z g l ę d e m w z a j e m n e g o ukła d u k o z ł ó w i b e l e k s t r o p o w y c h , ( r y c. b). S y s t e m t e n p o k r y w a z w a r t y m z a s i ę g i e m c e n t r u m k r a j u obejmując g ó r n e i ś r o d k o w e d o r z e c z e W i s ł y , łącząc się zresztą z o b s z a r a m i , zajętymi p r z e z s y s t e m k r o - k w i o w o - b e l k o w y. W górach, z w ł a s z c z a
R Y C. 4
R Y C. 10
R Y C. 11
R Y C. 12
c h ó w , w f o r m i e d r a n i c , d e s e k l u b g o n t ó w o g r a n i c z a się o b e c n i e d o o b s z a r ó w g ó r s k i c h i p o d g ó r s k i c h. D a r t e l u b łupa n e d e s k i układane są w d w a l u b w i ę c e j i z ę d ó w n a p o ł a c i ( r y c. 11 i 12). S t o s u n k o w o n o w s z e g o p o c h o d z e n i a j e s t g o n t z w a n y n a Śląsku s z y n d z i o ł e m , w dużej m i e r z e s t o s o w a n y w b u d o w n i c t w i e mało m i a s t e c z k o w y m , s a k r a l n y m i d w o r s k i m r.a o b s z a r z e całej P o l s k i ( r y c. 13). W d r u g i e j p o ł o w i e X I X w. w i e l e g m i n ł e m k o w s k i c h w y k u p i ł o n a w s p ó l n ą w ł a sność l a s y d w o r s k i e , c o d a w a ł o m o ż n o ś ć w y b i e r a n i a z l a s ó w g m i n n y c h d o w o l n e j ilości b e z p ł a t n e g o d r z e w a. S k u t k i e m t e g o d a c h y g o n t o w e w ciągu o s t a t n i c h 70 l a t p r a w i e z u p e ł n i e w y r u g o w a ł y p o k r y c i e słomiane w c a ł y m p o w i e c i e g o r l i c k i m i w części s ą d e c k i e g o 4 ). W n a s z y c h c z a s a c h o b s e r w u j e m y p r o ces o d w r o t n y , w y c o f y w a n i e się d a c h ó w d r e w n i a n y c h p r z e d s ł o m i a n y m i , n a w e t w o k o l i c a c h , obfitujących w l a s y i s t o s o w a n i e c h a r a k t e r y s t y c z n y c h f o r m m i e s z a n y c h , s ł o m i a n o - d r e w n i a n y c h , j a k n p. w N o w a t o r s k i m ( r y c. 14 i 15). W y s t ę p o w a n i e d a c h ó w k i p o k r y w a się p r z e d e w s z y s t k i e m z granicą p o l i t y c z n ą b. z a b o r u p r u s k i e g o (Śląsk, W i e l k o p o l s k a , P o m o r z e i M a z u r y ) p o n a d t o z n a j d u j e m y ją dość l i c z n i e s t o s o w a n ą w p a s i e P o d k a r p a c i a o d Białej p o d P r z e m y ś l. O b o k d a c h ó w k i c e r a m i c z n e j , o t r a d y c j i h i s t o r y c z n e j , j a k h o l e n d e r k a i k a r - p i ó w k a , posiadającej duże w a l o r y p l a s t y c z n e , s t o s o w a n a b y w a o s t a t n i o d a c h ó w k a c e m e n t o w a łatwa d o d o m o w e g o w y r o b u i t a n i a. P r o w a d z o n e n a d nią o b s e r w a c j e s t w i e r d z a j ą dość s z y b k i e j e j p a t y n o w a n i e się w t o n a c h , p o d o b n y c h d o
(ЖШШЕШШЗЩшЩ
f p = f l — i T n z r v
R Y C. 13 R Y C. 14
s t a r s g o gontuí c o w o c e n i e te go materiału z p u n k t u w i d z e n i a o c h r o n y k r a j o b r a z u j e s t m o m e n t e m d o d a t n i m ( r y c. 16). U j e m n y m n a t o m i a s t z j a w i s k i e m jest o g ó l n e r o z p o w s z e c h n i e n i e się b l a c h y o c y n k o w a n e j l u b c y n k o w e j ( r y c. 17) o r a z p a p y , które zmieniając kąt n a c h y l e n i a d a c h u i p r z e z s w ó j o b c y barwą i fakturą c h a r a k t e r stanowią w i e l k i e n i e bezpieczeństwo d l a u t r z y m a n i a c e c h s w o j s k i c h , h a r m o n i zujących z k r a j o b r a z e m (iryc. 18). Duży w p ł y w n a u ż y c i e t y c h m a t e r i a ł ó w , j a k o o g n i o o d p o r n y c h w y w i e r a j ą s t a w k i u b e z p i e c z e n i o w e o d pożaru, z n a c z n i e ni¿sze o d s t a w e k , p o b i e r a n y c h p r z y p o k r y c i u słomą l u b g o n t e m. d. c. n.
R Y C. 15
P R Z Y P I S Y.
- L E N C E W 1 C Z S. Polska. W i e l k a G e o g r a f i a Powszechna. W a r s z a w a
- M O S Z Y Ń S K I K. K u l t u r a L u d o w a Słowian. I.
- i b i d 484.
- i b i d. 488.
LE T O I T D A N S LES C O N S T R U C T I O N S DE C A M P A G N E E N P O L O G N E Considćrant q u e l a f o r m e d u t o i t de cide d u c a r e c i e r e de la ma.se a i a s i que de l a v a l e u r esthélique des c o n s t r u c t i o n s de campagne, l ' a u t e u r examine tous les elements q u i i n f l u e n c e d l a f o r m e des t o i t s , en dćfinit les types f o n d a m e n t a u x , l e u r emplacement sur l e sol p o l o n a i s et e x p l i q u e l e u r a p p a r i t i o n. (á s u i v r e ).
R Y C. 16
R Y C. 18 R Y C. 17
m i ę d z y w y s o k o ś c i ą o p a d ó w a t m o s f e r y c z n y c h , a w y s u n i ę c i e m o k a p ó w d a c h o w y c h ( r y c. 22). D l a chałup s t a r e g o t y p u i s t n i e j e moduł, u s t a l a j ą c y z a l e ż n o ś ć p o m i ę d z y d ł u g o ś c i ą k r o k w i a r o z p i ę t o ś c i ą d a c h u. W y r a ż a się o n s t o s u n k i e m 3:4 l u b 4:5°). W ś r ó d k i l k u t y p ó w kształtu d a c h ó w w y r ó ż n i a j ą się z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m c e c h z a s a d n i c z y c h , j a k i o b s z a r u w y s t ę p o w a n i a d a c h y c z t e r o s p a d o w e c z y l i b r o g o - w e i d a c h y d w u s p a d o w e a l b o s i o d ł o w e. W s z y s t k i e i n n e t y p y są r e z u l t a t e m s k r z y ż o w a n i a e l e m e n t ó w o b u t y p ó w z a s a d n i c z y c h , a p o d w z g l ę d e m z a s i ę g u i m n i e d o r ó w n u j ą. D a c h b r o g o w y ( r y c. 23) p o w - (^) r stał n i e w ą t p l i w i e n a p i e r w o t n y m ukła d z i e s o c h y , ś l e m i e n i a i k l u c z y n ; p o d o b n i e i d a c h n a l u ź n y z r ą b dać m ó g ł tę sa mą b r y ł ę , k t ó r a u t r z y m a n a została p r z y z m i a n i e k o n s t r u k c j i n a k r o k w i o w ą 7 ) O b e j m u j e o n wr z'w э. г t y m zflsi^cju. po~ ł u d n i o w ą i ś r o d k o w ą p o ł a ć k r a j u , się gając n a z a c h ó d i p ó ł n o c D O S l a s k K a Usz T o r u ń C i e c h a n ó w i Ł o m ż e b v D O " t e r n n r a w v m b r z e a i e m B u m. zeiść n a n o l u d n i e i r n Z n r 7 e 4 t r W n i ć s i e d a l e k o w p ł a b W o ł y n i a P o d o l a i U k r a i n y ( r y c. 3 0 ). F o r m ą p r z e j ś c i o w ą o d d a c h u b r o g o - w e g o d o d w u s p a d o w e g o c z y l i s z c z y t o w e g o j e s t d a c h p ó ł s z c z y t o w y a l b o d y m n i k o w y ( r y c. 2 4 ). P o ś w i a d c z e n i e m o w e j p r z e j ś c i o w o ś c i j e s t z w y c z a j s t o s o w a n i a w n i e k t ó r y c h o k o l i c a c h d y m n i k a n a d c z ę ś c i ą m i e s z k a l n ą b u d y n k u , p o d c z a s g d y n a d c z ę ś c i ą i n w e n t a r s k ą d a c h p o z o s t a j e j a k o b r o g o w y ( r y c. 2 7 ). P ó ł s z c z y t p i e r w o t n i e służy z a t y m j a k o o t w ó r w d a c h u d o w y p u s z c z a n i a d y m u , s n u j ą c e g o się n a p o d d a s z u w chałupach b e z k o m i n o - w y c h. P o t w i e r d z a j ą t o o b s e r w a c j e c z y n i o n e n a P o d h a l u , G ó r n y m Śląsku i P o d l a s i u g d z i e d a c h v t e l i c z n i e w v s t e o u i a r ó ż n i ą c s i e m n i e i l u b b a r d z i e i w y k s z t a ł - p ó ł s z c z y t u ( r y c. 3 1 ). D a c h y n a c z ó ł k o w e ( r y c. 25), d o ś ć r o z p o w s z e c h n i o n e w k r a j a c h E u r o p y Z a c h o d n i e j , n a j n i e z a w o d n i e j p r z y s z ł y s t a m tąd d o P o l s k i 8 ). W X V I I I w i e k u n a z y w a n o g o „ d a c h e m ł a m a n y m p r u s k i m " 9 ). D a c h y t e w y s t ę p u j ą p r z e d e w s z y s t k i m n a z a c h o d z i e i w środku k r a j u - W i ę k s z e u g r u p o w a n i a m a m y m i ę d z y
R Y C. 28
W a r t ą , P i l i c ą i W i s ł ą , n a p ó ł n o c i w s c h ó d o d W a r s z a w y , w L u b e l s k i m , K r a k o w s k i m , P o z n a ń s k i m i n a P o m o r z u , ( r y c. 32). C h a r a k t e r y s t y c z n e są d a c h y n a c z ó ł k o w e n a p o b r z e ż u m o r s k i m , w y różniają się b o w i e m o d i n n y c h d y m n i k a m i t w o r z ą c j a k g d y b y t y p n a c z ó ł k o - w o - d y m n i k o w y ( r y c. 26). D a c h d w u s p a d o w y c z y l i s z c z y t o w y j e s t c h a r a k t e r y s t y c z n y p r z e d e w s z y s t k i m d l a P o l s k i z a c h o d n i e j i p ó ł n o c n e j , l e c z s i ę g a też n a p o ł u d n i e d o P o d g ó r z a w ł ą c z n i e i d o Z a m o j s z c z y z n y ( r y c. 33). W o b r ę b i e j e g o z a s i ę g u z n a j d u j e się duża w y s p a , w w i d ł a c h P i l i c y i W i s ł y , g d z i e p r z e w a ż a j ą d a c h y b r o g o w e a w s a m y c h g ó r a c h Ś w i ę t o k r z y s k i c h d a c h y d y m n i k o w e. Z e w z g l ę d u n a kształt r o z r ó ż n i a m y d w a z a s a d n i c z e t y p y s z c z y t ó w : 1. S z c z y t l i c u j ą c y się ze ścianą d o m u , o d d z i e l o n y o d n i e j deską p o z i o m ą , osłaniającą s t y k s z a l o w a n i a ze z r ę b e m t. z w. d e s z c z ó w k a ( r y c 28) t y p p o w s z e c h n y w c e n t r u m i n a z a c h o d z i e k r a j u 2- S z c z y t n a s u n i ę t y j e d n o l u b d w u k r o t n i e p r z e d l i c e ścia- п v Nćisuniecići WSDćirte Sćł пэ. t z w s z c z v t o w k a c h n i e j e d n o k r o t n i e b o g a t o n r o f i l o w a n v c h - m a i a o n e n a c e l u z a t U n i e r z e n i e p o w i e r z c h n i s z r z v h , n r z e d r U z c z P r n f r v r 9Q1 T v n (^) t p t l г Ь (^) я г а к ( Р
z w ł a s z c z a ш а k u r p i o w s z c z y z n y spoi>•-
R Y C. 29
R Y C. 30
R Y C 31
R Y C. 32
R Y C. 36
s z e n i e j e d n o s p a d o w y c h , p u l p i t o w y c h d a c h ó w , o t o c z o n y c h z t r z e c h s t r o n m u r a m i o g n i o w y m i. W p r o w a d z a j ą o n e w k r a j o b r a z w s i , z w ł a s z c z a d o t y c z y t o o k o l i c p o d m i e j s k i c h , e l e m e n t o b c y , p r z y k r y w s w y m p r y m i t y w i e , p r z y w s z e l k i c h p o z o r a c h p r a w i d ł o w e g o r o z w i ą z a n i a t e c h n i c z n e g o (ryc- 36).
4. O z d o b y d a c h o w e. S z c z y t y d a c h ó w b y w a j ą , z a l e ż n i e o d r e g i o n u , m n i e j l u b b a r d z i e j b o g a t o z d o b i o n e. Z a s i ę g s z c z y t ó w z d o b i o n y c h o b e j m u j e p r z e d e w s z y s t k i m p ó ł n o c n ą c z ę ś ć k r a j u , d o c h o d z ą c d o l i n i i , p o k r y w a j ą c e j się z p o ł u d n i o w ą g r a n i c ą z w a r t e g o z a s i ę g u d a c h ó w d w u s p a d o w y c h. W o b s z a r z e t y m w y r ó ż n i a się M a z o w s z e , a z w ł a s z c z a p u s z c z a K u r p i o w s k a o r a z P o m o r z e d u ż y m n a s i l e n i e m w y s t ę p o w a n i a s z c z y t ó w z d o b i o n y c h. N a południu w B e s k i d z i e Z a c h o d n i m i n a P o d h a l u d a c h y d y m n i k o w e mają z d o b i o n e SZCZy— c i k i ( r y c. 5 2 ). S z c z y t c h a ł u p y k u r p i o w s k i e j ( r y c. 3 7 — 3 9 ) , w y k o n a n y z d e s e k , u k ł a d a n y c h w d e s e n i e , z z a s t o s o w a n i e m u s k o k ó w n a j e g o p o w i e r z c h n i i n a d w i e s z o n y z l e k k a p r z e d l i c e ściany, j e s t p r z e d m i o t e m s z c z e g ó l n e j t r o s k i o j e g o r e p r e z e n t a c y j n y w y g l ą d , a z a r a z e m p o w o d e m d u m y w ł a ś c i c i e l a d o m u , r y w a l i z u j ą c e g o z sąsiada m i c o d o p o m y s ł o w o ś c i i staranności w y k o n a n i a o z d ó b u^ ) P o d o b n e w c h a r a k t e r z e są s z c z y t y chałup p o m o r s k i c h ( r y c. 40 i 41), n i e t a k b o g a t e j e d n a k j a k k u r p i o w s k i e. B o
g a c t w o f o r m j e s t s t o s u n k o w o n i e d a w n e g o p o c h o d z e n i a i w z r o s t j e g o ł ą c z y się z p o j a w i e n i e m się p i ł y w r ę k u cieśli w i e j s k i e g o , c o d a ł o m o ż n o ś ć ł a t w i e j s z e g o w y r o b u t w o r z y w a d l a z d o b n i c t w a , m i a n o w i c i e d e s k i. W p o s z u k i w a n i u g e n e z y s z c z y t ó w o z d o b n y c h n a o b s z a r z e p ó ł n o c n e g o N i ż u n a s u w a się p r z y p u s z c z e n i e , że p i e r w o w z o r e m d l a n i c h m ó g ł b y ć s z c z y t c h a ł u p y p o d c i e n i o w e j ( r y c. 42). W z n o s z o n e w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I I i w p o c z ą t k u X I X w i e k u c h a ł u p y p o d c i e n i o w e n a t e r e n i e P o m o r z a , K u j a w ( r y c. 43) i z a c h o d n i e g o M a z o w s z a ( r y c.
- p r z e z c i e ś l i m i e j s k i c h п э z l e c e n i e p a n a w s i 1 2 ) w y r ó ż n i a ł y s i ę o d i n n y c h d o m o s t w w y p o s a ż e n i e m p l a n u
R Y C. 37
R Y C. 38
R Y C. 39
k o m p o z y c j ą b r y ł y , a p r z e d e w s z y s t k i m c i e s i o ł k ą i m u s i a ł y w y w r z e ć n i e w ą t p l i w y w p ł y w w z a k r e s i e , k t ó r y u n a s z e g o l u d u j e s t n a j b a r d z i e j m o ż e c h a r a k t e r y ¬ s t y c z n y : w z a k r e s i e z d o b n i c t w a.
R Y C. 42
ii i
R Y C. 46
O b o k d a c h ó w d w u s p a d o w y c h z d o b i e n i e s z c z y t ó w o b e j m u j e d a c h y d y m n i k o w e , z w ł a s z c z a w r e g i o n a c h g ó r s k i c h. W Ż y w i e c k i m c h a t a b y w a z a z w y c z a j z w r ó c o n a d o d r o g i s z c z y t e m , p r z e t o g ó r a l s t a r a się p r z y o z d o b i ć s z c z y t d a c h u z t e j s t r o n y d o m u (ryc- 4 5 ). C z y n i t o ,
ROCOWMKI A PAZDURY R Y C. 52
ze s k r z y ż o w a n i a u s z c z y t u d w ó c h d e s e k , „ w i a t r ó w e k " o s ł a n i a j ą c y c h k o ń c e łat o r a z p o k r y c i e o d s t r o n y s z c z y t u. N a Po m o r z u d e s k i t e , z w a n e „ w i e t r a k i " , b y w a j ą p o z b a w i o n e o z d ó b ( r y c. 4 0 ) , p o w s z e c h n i e j e d n a k w y c i n a n e są w o z d o b n e f o r m y , w ś r ó d k t ó r y c h p r z e w a ż a m o t y w r o g ó w l u b łba k o ń s k i e g o , m a j ą c e g o b y ć e c h e m p o g a ń s k i e g o k u l t u b o g a S w a r o ż y - c a ( r y c. 50). C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t s k u p i e n i e się z a s i ę g u r o g o w n i k ó w n a K4a- z o w s z u p ó ł n o c n y m i n a P o m o r z u , w i n
n y c h n a t o m i a s t c z ę ś c i a c h k r a j u p o j a w i a się s p o r a d y c z n i e , w g r a n i c y z a s i ę g u d a c h ó w s z c z y t o w y c h ( r y c. 52)- O b o k r o g o w n i k ó w w y m i e n i ć n a l e ż y p a z d u r y , w i e ń c z ą c e s z c z y t y , a o d z n a c z a j ą c e się o g r o m n y m b o g a c t w e m m o t y w ó w ( r y c. 51). N a n i z u w y s t ę p u j e p a z d u r n i e z a l e ż n i e l u b j e d n o c z e ś n i e z r o - g o w n i k a m i i w y k o n a n y j e s t z d e s k i o d p o w i e d n i o w y r z e z a n e j i p r z y b i t e j d o s z c z y t u. O d m i e n n y c h a i a k t e r mają p a z d u r y p o d h a l a ń s k i e , w y k o n a n e z k l o c k a , o p r a c o w a n e g o c z t e r o s t r o n n i e , n a j c z ę ś c i e j 0 m o t y w i e l i l i i — „ l e l u j i ". ' N a w e t t a k p o b i e ż n y p r z e g l ą d t y p ó w 1 f o r m d a c h ó w w i e j s k i c h d a j e m o ż n o ś ć s t w i e r d z e n i a z a r ó w n o i c h b o g a c t w a , j a k i z a s i ę g u t e r e n o w e g o p o s z c z e g ó l n y c h e l e m e n t ó w s k ł a d o w y c h , s t a n o w i ą c y c h w d u żej m i e r z e o r e g i o n a l n y c h c e c h a c h p e w n y c h k r ę g ó w b u d o w n i c t w a l u d o w e g o , W y d a j e się z a t y m r z e c z ą słuszną, a b y w s p ó ł c z e s n e p l a n o w a n i e o d b u d o w y i p r z e b u d o w y w s i , w p r o w a d z a j ą c w s z e l k i e z d o b y c z e c y w i l i z a c y j n e i t e c h n i c z n e , n a w i ą z y w a ł o j e d n a k d o t y c h e l e m e n t ó w , k t ó r e o r z e s z ł y s k u t e c z n i e p r z e z d o ś w i a d c z e n i e w i e k ó w i p o k o l e ń k t ó r e nadają w y r a z t e m u c o s i e k r v i e p o d p o j ę c i e m P O L S K A W I E Ś.
P R Z Y P I S Y :
- PIASCIK F. Budownictwo Puszczy Kurpiowskiej. Rkp. 1939. 54.
- Moduł ten uzyskałem przez analizę chałup pomorskich (patrz Ciołek Gerard. Chałupy podcieniowe na Pomorzu. Biul. H. S. i K. 1939. I I. 169) oraz podczas rozmów z cieślami na Podhalu w 1942 r.
- DMOCHOWSKI Z. Ze studiów nad poleskim budownictwem drzewnym. Warszawa 1937. 13.
- ibid.
- MOSZYŃSKI о. c. 489.
- GLOGER Z. Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce.. Warszawa 1907 I. GLO GER Z. Encyklopedia staropolska. Warszawa 1900. I. 298.
- PASCIK о. c. 66.
- CIOŁEK о. c.
- UDZIELA S. Górale od Żywca. Wierchy 1924. 152.
- Nazwa używana we wsi Kruhlo, pow. Sokółka. Zakład Arch. Pol. i Hist. Szt. Polit. Warsz. Inwent. wsi nr 90.
- Nazwa używana we w s i ' Żebry-Perosy, pow. Maków Mazowiecki, ibid. inw. 142.
Fotografie w y k o n a n e przez autora w 1946 i 1947 r o k u. W s z y s t k i e r y s u n k i i m a p y o p r a c o w a n e przez autora według materiałów ze zbiorów Zakładu A r c h i t e k t u r y P o l s k i e j i H i s t o r i i S z t u k i P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j w l a t a c h 1941 — 1943 oraz 1946 — 1947.
L E T O I T D A N S L E S C O N S T R U C T I O N S R U R A L E S P O L O N A I S E S. *Dans cette seconde partie de son article, l'auteur definit les differents types de toits, indique dans quelles regions ils se trouvent en Pologne et explique la genese de leurs differentes formes. I I etudie aussi l'ornementation qui accompagne certaines formes de toits.
