Deficyt budżetowy a problem wydatków sztywnych w Polsce, Publikacje z Macroeconomia

Pobierz Deficyt budżetowy a problem wydatków sztywnych w Polsce i więcej Publikacje w PDF z Macroeconomia tylko na Docsity!

Ewa Wierzbicka^144

Deficyt budĪetowy a problem wydatków sztywnych w Polsce

Streszczenie: W artykule podjĊto problem przyczyn wzrostu deficytu budĪetowego w Polsce oraz w wielu innych krajach Unii Europejskiej. Zweryfikowano aktualnoĞü poglądów J. M. Keynesa zastosowania wydatków budĪetowych do pobudzania wzrostu gospodarczego. Zanalizowano przyczyny wzrostu deficytu budĪetowego w Polsce. Udowodniono tezĊ o koniecznoĞci ograniczenia udziaáu wydatków prawnie zdeterminowanych (sztywnych) w strukturze wydatków budĪetu paĔstwa.

6áowa kluczowe : budĪet paĔstwa, dochody i wydatki budĪetu, deficyt budĪetowy, dáug publiczny, wydatki prawnie zdeterminowane.

1. Deficyt budĪetowy i jego konsekwencje Ksztaátowanie siĊ równowagi finansów publicznych stanowi centralne problem polityki fiskalnej i zmartwienie wielu rządów zwáaszcza w okresach pogorszenia koniunktury gospodarczej. Równowaga budĪetowa oznacza, Īe wydatki publiczne są w caáRĞci pokryte dochodami publicznymi, natomiast deficyt to niepokryta dochodami czĊĞü wydatków poniesionych w okresie rozliczeniowym, dochody te pochodzą przede wszystkim z podatków oraz parapodatków. Do dochodów budĪetowych naleĪą: wpáywy z tytuáu podatków poĞrednich w tym VAT i akcyzy, z podatków bezpoĞrednich w tym PIT oraz CIT, Ğrodki z UE niepodlegające zwrotowi, dywidendy i wpáywy z zysku, cáa, grzywny i mandaty oraz inne kary pieniĊĪne od ludnoĞci i od osób prawnych, wpáywy z róĪnych dochodów i opáat, odsetki od udzielonych kredytów i opáat. Ogólnie wydatki budĪetu paĔstwa dzielą siĊ na: wydatki bieĪące, wydatki na obsáugĊ dáugu Skarbu PaĔstwa oraz wydatki majątkowe. Z budĪetu paĔstwa opáacana jest administracja publiczna, sądownictwo, oĞwiata, związki publiczno- prawne, realizowane są subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego i dotacje, finansowane są Ğwiadczenia na rzecz osób fizycznych (niebĊGące wynagrodzeniami za pracĊ). Do wydatków prawnie zdeterminowanych tzw. sztywnych naleĪą te, które paĔstwo musi ponieĞü , poniewaĪ zobowiązaáo siĊ do nich w zapisach ustawowych.

(^1) dr, Szkoáa Gáówna Handlowa w Warszawie, WyĪsza Szkoáa Biznesu

i PrzedsiĊbiorczoĞci w Ostrowcu ĝw.

Deficyt budĪetowy stanowi niedobór dochodów niezbĊdnych do sfinansowania wydatków. Deficyt ten jest rezultatem nadmiernych wydatków lub zbyt niskich w stosunku do wydatków dochodów. WyróĪnia siĊ : deficyt strukturalny, (jest to deficyt hipotetyczny, przy peánym wykorzystaniu czynników produkcji, pomiar tego deficytu pozwala na wyeliminowanie z wartoĞci deficytu wpáywu bieĪącej koniunktury), deficyt cykliczny, ( na który wpáywają wahania cyklu koniunkturalnego) i deficyt rzeczywisty, czyli faktyczna róĪnica miĊdzy wydatkami a i dochodami budĪetowymi w danym okresie, (w warunkach poprawy koniunktury deficyt cykliczny znika a rzeczywisty równa siĊ strukturalnemu). JeĪeli planowany jest w ustawie budĪetowej deficyt budĪetowy, to muszą byü wskazane Ĩródáa jego pokrycia. JeĞli nie ma rezerw budĪetowych niewydatkowanych z lat poprzednich innymi moĪliwymi Ĩródáami finansowania deficytu budĪetowego Vą^2 : 45

1. emisja skarbowych papierów wartoĞciowych nabywanych przez podmioty niebankowe takie jak: przedsiĊbiorstwa niefinansowe, gospodarstwa domowe i inwestorów instytucjonalnych np. OFE, towarzystwa ubezpieczeniowe, itp.
2. emitowanie skarbowych papierów wartoĞciowych nabywanych przez banki komercyjne,
3. korzystanie z kredytów banków komercyjnych, korzystanie z kredytów miĊdzynarodowych instytucji finansowych,
4. wpáywy z prywatyzacji majątku paĔstwowego. Narastający z okresu na okres deficyt budĪetowy przekáada siĊ na zwiĊkszenie dáugu publicznego. Przez paĔstwowy dáug publiczny naleĪy rozumieü wartoĞü nominalną zadáXĪenia jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązaĔ miĊdzy jednostkami tego sektora. Sektor finansów publicznych dzieli siĊ na rządowy, samorządowy i ubezpieczeĔ spoáecznych. Wedáug ustawy o finansach publicznych^346 na dáug publiczny skáada siĊ suma zobowiązaĔ a tytuáu:
5. wyemitowanych papierów wartoĞciowych opiewających na wierzytelnoĞci pieniĊĪne,
6. przyjĊtych depozytów,
7. wymagalnych zobowiązaĔ jednostek budĪetowych,
8. wymagalnych zobowiązaĔ z ustawy i orzeczeĔ sądu, udzielonych porĊczeĔ i gwarancji.

(^2) W. ħióákowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie , Wyd .WSB, PoznaĔ 2005,

s. 254- 255. (^3) Ustawa z dnia 30 czerwca 2005r o finansach publicznych , Dz. U. Nr 249 poz. 2104.

publiczne dla ratowania zagroĪonych kryzysem prywatnych instytucji finansowych, wspomagania bankrutujących przedsiĊbiorstw przemysáy motoryzacyjnego oraz spoĪytkowaáy pomoc publiczną dla ratowania innych branĪ, a takĪe dla wspomagania malejącego popytu wewnĊtrznego. Konsekwencją byá wzrost deficytu budĪetowego a narastający z okresu na okres deficyt przeáRĪ\á siĊ na rosnący dáugu publicznego. W wielu krajach w tym tzw. starych krajów UE takich jak: Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Hiszpania a takĪe juĪ wczeĞniej we Wáoszech, Belgii i Grecji, zacząá rosnąü dáug publiczny. (Ekonomiczną konsekwencją deficytu finansów publicznych jest dáug publiczny jako skumulowany deficyt z poprzednich okresów). W 2008r w okresie kryzysu w wiĊkszoĞci starych krajów UE wzrosáy deficyty budĪetowe lub zmalaáy nadwyĪki a wzrósá dáug publiczny. W 2008r. najwyĪszy poziom deficytu budĪetowego w stosunku do PKB odnotowano w Irlandii (7,1%), w wielkiej Brytanii (5,5%). Deficyt powyĪej 3% PKB jako kryterium konwergencji miaáy takĪe w 2008r: Grecja (5 %), Malta(4,7%), àotwa (4%) Polska (3,9%), Hiszpania (3. 8%), Francja (3,4%), WĊgry (3,4%) i Litwa(3,2 %). Za 2008r. najwyĪszy dáug publiczny jako procent PKB miaáy takie kraje UE jak: Wáochy (105%) , ( Grecja (97,6%) i Belgia (89,6%)^6. 49 Wedáug prognoz Komisji Europejskiej ( KE) z listopada 2008r deficyt budĪetowy w 2009r. miaá wynieĞü w Irlandii 11% PKB, w Hiszpanii 5,7%, w Wielkiej Brytanii 8,8% PKB. RzeczywistoĞü okazaáa siĊ jeszcze gorsza. Deficyt budĪetowy na koniec 2009r w Irlandii osiągnąá ponad 11% PKB, Wielkiej Brytanii 9 % Hiszpanii 8,6% PKB. Z 27 krajów czáonkowskich UE tylko 5 nie byáo w koĔcu 2009r objĊtych procedurą nadmiernego deficytu, w tym: Buágaria, Finlandia, Dania, Cypr i Szwecja. Wobec Polski KE rozpoczĊáa procedurĊ nadmiernego deficytu juĪ w maju 2009r. Na rok 2010 prognozy Komisji Europejskiej nie są optymistyczne. Wedáug prognoz KE Ğredni deficyt budĪetowy wzroĞnie w krajach UE do 6,9%. Wedáug ocen KE jeĪeli nie zostaną podjĊte Īadne dziaáania na rzecz zahamowania dalszego wzrostu deficytu, dáug publiczny wzroĞnie Ğrednio w 2011r do 88% czyli bĊdzie o jedną trzecią wyĪszy niĪ przed kryzysem^7. 50 Negatywne skutki deficytu budĪetowego w znacznym stopniu zaleĪą od przyczyn, które go wywoáDáy. Spadek koniunktury gospodarczej wpáywa na zwiĊkszenie deficytu budĪetowego. JednoczeĞnie przyjmuje siĊ, Īe umiejĊtna polityka fiskalna (budĪetowa) moĪe opóĨniü i áagodziü zaáamanie gospodarcze.

(^6) UE: WyĪszy deficyt i dáug publiczny , „Gazeta Podatnika”,

http://www.gazetapodatnika.pl/ 7.04.2010r (^7) Recesja dobiega koĔca, deficyt budĪetowy pozostaje, „Rzeczpospolita” z 23 listopada

2009, s. B8.

Jednak jest wiele nastĊpstw szybko rosnącego deficytu lub nadmiernego deficytu. Do negatywnych skutków deficytu budĪetowego zdaniem A. RzoĔcy moĪna zaliczyü nastĊpujące konsekwencje^8 : 51

1. dzisiejszy deficyt oznacza wyĪsze podatki w przyszáRĞci , jako konsekwencja wzrostu dáugu publicznego,
2. poniewaĪ podatków nie da siĊ ciągle podnosiü, dlatego deficyt budĪetowy ogranicza równieĪ przyszáe wydatki publiczne,
3. deficyt zwiĊksza róĪnice w dochodach miĊdzy bogatymi a biednymi , bowiem odsetki od dáugu publicznego trafiają wyáącznie do bogatych a podatki obciąĪają wszystkich obywateli,
4. deficyt prowadzi do pogorszenia struktury wydatków publicznych, pogarszają siĊ proporcje miĊdzy wydatkami sprzyjającymi rozwojowi gospodarki a wydatkami, które jej szkodzą,
5. paĔstwo konkuruje z instytucjami finansowymi o prywatne oszczĊdnoĞci a absorpcja oszczĊdnoĞci prywatnych ogranicza inwestycje prywatne,
6. wyĪszy deficyt zwiĊksza równieĪ niepewnoĞü co do przyszáych obciąĪHĔ podatkowych,
7. zniechĊca przedsiĊbiorców do inwestycji, zwiĊksza niepewnoĞü co do przyszáych obciąĪHĔ podatkowych,
8. zwiĊksza wahania kursu waluty, utrudnia eksport, podbite przez deficyt stopy procentowe przyciągają kapitaá zagraniczny a záe wiadomoĞci o gospodarce powodują nagáy odpáyw kapitaáu zagranicznego i w rezultacie osáabienie kursu. DuĪe deficyty budĪetowe zawsze są inflacjogenne a generalnie są negatywnym sygnaáem dla Ğwiatowych rynków finansowych.

3 .Niebezpieczny wzrost deficytu budĪetowego w Polsce W latach 2005 – 2007 dobra koniunktura przyczyniáa siĊ do tego, Īe wpáywy podatkowe rosáy szybciej od wydatków budĪetowych, co pozwoliáo na ograniczenie rozmiarów deficytu budĪetowego. Spadek deficytu budĪetowego w tym okresie nie byá spowodowany aktywnymi dziaáaniami rządu ale wysoką dynamiką dochodów budĪetu ( w okresie 2005- 2007 Ğrednio o 11%). JuĪ w 2008 r. realne tempo wzrostu PKB byáo nieco niĪsze niĪ zakáadano i dochody podatkowe a takĪe wpáywy ze Ğrodków UE byáy niĪsze od planowanych. Wedáug sprawozdania z wykonania budĪetu w 2008r struktura

(^8) A. RzoĔca, ParaliĪujący deficyt , Forum Obywatelskiego Rozwoju, Zeszyt nr 1,

Warszawa 2008.

W 2009r deficyt caáego sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniósá 24 mld zá co stanowiáo 6,3% PKB. (por tabela 1). Jednak áącznie z dáugami Funduszu Drogowego i Funduszu UbezpieczeĔ Spoáecznych deficyt byáby jeszcze wiĊkszy i wyniósáby 40 mld zá.^1255 Na wzrost deficytu miaáo wpáyw niĪsze tempo wzrostu gospodarczego, za rok 2009 planowano 3,8% a uksztaátowaáo siĊ na poziomie 1,7%, (co uznane zostaá przez rząd za sukces, na tle spadków w wiĊkszoĞci krajów UE). Jak wynika z danych tabeli 1 Gáug publiczny za 2009r wyniósá prawie 670 mld zá co stanowiáo 49,9 % PKB, Gáug ten wzrósá w stosunku do 2008r o 72,2 mld zá czyli o 12,1%., najszybciej rosáo zadáXĪenie sektora ubezpieczeĔ spoáecznych ( o ok. 4,2mld zá, czyli o 150,8%) oraz samorządów (o 11,2mld zá, czyli o 39,9%)^13. 56 Wedáug EBOR dynamika wzrostu gospodarczego w Polsce ma wynieĞü 2,3% w 2010r oraz 3% w 2011r. W 2009r PKB w Polsce wzrósá o 1,4%^14 , 57 natomiast wedáug OECD tempo wzrostu w 2010r wyniesie 2,5% a kolejnym roku 3,1%. Z kwietniowego raportu Organizacji Wspóápracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) dotyczącego Polski wynika, Īe dáug publiczny w 2010r wyniesie 56,4% PKB , a w 2011r. bĊdzie na poziomie 59,2% PKB , a wiĊc dáug publiczny moĪe przekroczyü ostroĪnoĞci owy próg 55% PKB w 2010r a zapisany w Konstytucji próg 60% PKB w 2011r lub 2012 r.^15. 58 Deficyt finansów publicznych na poziomie ponad 6% PKB, przekreĞla w 2009r moĪliwoĞü wejĞcia Polski do mechanizmu ERM2. Jednym z kryteriów przystąpienia do strefy euro jest deficyt w wysokoĞci maksymalnie 3 %. PKB. Wedáug EBOR dynamika wzrostu gospodarczego w Polsce ma wynieĞü 2,3% w 2010 r. oraz 3% w 2011r. W 2009 .r PKB w Polsce wzrósá o 1,4%^16. 59 W związku z tym, Īe nadmierny deficyt budĪetowy moĪe zagraĪDü stabilnoĞci finansów publicznych, kraje wchodzące do Unii Europejskiej, podpisując Traktat z Maastricht zgodziáy siĊ na przyjĊcie okreĞlonych kryteriów w tym kryterium fiskalnego. PrzyjĊto, Īe stosunek miĊdzy rzeczywistym lub planowanym deficytem budĪetowym a PKB mierzony w cenach rynkowych nie powinien przekraczaü 3% PKB, a drugie kryterium fiskalne dáug publiczny 60% PKB, (stosunek miĊdzy zadáXĪeniem

(^12) E. Glapiak, Finanse muszą byü elastyczne , „Rzeczpospolita” z 29 stycznia 2010,

s. B4. (^13) Dáug publiczny w 2009 poniĪej 50 proc. PKB, http:/wyborcza.biz/biznes/

17.04.2010. (^14) Dane egospodarka.pl z 7 04 2010. (^15) Polski dáug siĊgnie 56,4% PKB, PAP 8. 04. 2010. (^16) Dane egospodarka.pl z 7 04 2010.

paĔstwa a PKB, mierzony w cenach rynkowych nie moĪe przekraczaü 60% PKB)^17. 60 Deficyt publiczny wedáug definicji UE jest to przyrost zadáXĪenia netto caáej wáadzy publicznej w tym centralnej, regionalnej, lokalnej oraz funduszy ubezpieczeĔ spoáecznych, z wyáączeniem operacji handlowych^18.^61 ZadáXĪenie paĔstwa definiowane jest w Traktacie o Unii Europejskiej jako” caákowita suma zadáXĪenia brutto w wartoĞci nominalnej wystĊpujące na koniec roku i skonsolidowana dla wszystkich sektorów wáadzy publicznej”^19. 62 Wedáug Eurostatu Ğredni dáug publiczny w Polsce w latach 2000- wyniósá 44,04% i byá wyĪszy wĞród tzw. nowych krajów UE, najwyĪszy w tym okresie miaáy tylko na WĊgry Ğrednio w latach 2000-2008 60,64%. Na koniec 2008r Polska wypeániaáa kryteria konwergencji tylko w zakresie poziomu dáugoterminowej stopy procentowej oraz dáugu publicznego w relacji do PKB. Na koniec 2009r Polska nie speániaáa kryterium fiskalnego, co skutkowaáo naáRĪeniem procedury nadmiernego deficytu, ani teĪ kryterium konwergencji dotyczącego dáugookresowej stopy procentowej, która w ciągu ostatniego roku wyniosáa 6,1% i byáa o 0,3 p.p. wyĪsza od wartoĞci referencyjnej a takĪe nie speánia równieĪ Polska kryterium stabilnoĞci cen, HICP wynosiáa 3,9% i przekraczaáa o 2,1% wartoĞü referencyjną^20. 63

4. Problem nadmiernego udziaáu wydatków sztywnych Nie uda siĊ w Polsce ograniczyü deficytu budĪetowego bez zmian w strukturze wydatków budĪetowych. Deficyt budĪetowy w Polsce nie jest tylko rezultatem spowolnienia wywoáanego kryzysem finansowym ale ma charakter trwaáy. Wedáug oceny ekspertów OECD wzrost gospodarczy w Polsce w ciągu najbliĪszych dwóch lat powinien przyspieszyü, Jáównie dziĊki inwestycjom realizowanym z funduszy UE a takĪe ze wzglĊdu na inwestycje wynikające z przygotowaĔ mistrzostw Europy w piáce noĪnej w 2012r. NiezbĊdne jest podjĊcie przez rząd dziaáDĔ na rzecz zredukowania deficytu budĪetowego. Nie udaá siĊ zrealizowaü zamierzeĔ „taniego paĔstwa” zapowiadanych przez kolejne rządy ( w ciągu ostatnich dwóch lat wydatki na wynagrodzenia w caáej administracji wzrosáy z 22,5 mld

(^17) Kryterium deficytu budĪetowego moĪe byü stosowane mniej restrykcyjnie, jeĞli

stosunek deficytu do PKB przekracza wartoĞü referencyjną w niewielkim stopniu i zmniejsza siĊ dostatecznie, podobnie kryterium dáugu publicznego moĪe zostaü potraktowane mniej restrykcyjnie, jeĞli jej wartoĞü odniesienia jest przekroczona w niewielkim stopniu a przekroczenie ma nadzwyczajny oraz tymczasowy charakter, lub tez jeĪeli relacja dáugu do PKB wyraĨnie i stale spada. (^18) Traktat o Unii Europejskiej art. 104c u. 2. (^19) http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/ (^20) Monitor konwergencji nominalnej 5/2009 Ministerstwo Finansów, grudzieĔ 2009.

Tabela 2 Udziaá wydatków prawnie zdeterminowanych (sztywne) w Polsce w wydatkach ogóáem w % Wydatki 1998r. 1999r. 2001r. 2003r. 2005r. 2008r. 2009r. ogóáem 100 100 100 100 100 100 100 Prawnie zdeterminowane 46,8 58,2 65,2 67,6 72,5 74,0 74, pozostaáe 53,2 41,8 34,8 33,4 27,5 26,0 26, ħródáo: Na podstawie sprawozdaĔ z wykonania budĪetu Jak wynika z danych tabeli 2 w latach 1998- 2009 nastąpiá stopniowy wzrost wydatków sztywnych w caáRĞci wydatków budĪetu paĔstwa. W koĔcu lat 90. i w roku 2000 i 2001 znaczny wzrost udziaáu tych wydatków byá spowodowany przede wszystkim wejĞciem Īycie reformy emerytalnej oraz reformy ochrony zdrowia a takĪe wzrostem dotacji do Funduszu pracy , co wynikaá ze wzrostu bezrobocia. ( w 2000r wydatki sztywne przekroczyáy 60% a w roku 2004 roku przekroczyáy 70%) kolejnych latach rosáy one stosunkowo szybko w 2006 wyniosáy 74,3%., w 2007r nastąpiáo ich niewielkie obniĪenie do ok. 73% ale juĪ w 2008r. wydatki sztywne stanowiáy 74% wydatków, (wzrost o 12% w stosunku do roku poprzedniego), co spowodowane byáo wzrostem nakáadów m. in. na: obronĊ narodową, waloryzacjĊ coroczną ĞwiadczeĔ emerytalnych , zwiĊkszenie subwencji dla JST. Z kwoty 301,2 mld zá przewidzianych w tegorocznym budĪecie 2010r DĪ 225,8 mld zá (co stanowi ok. 76% wydatków ogóáem) musi byü przeznaczona na konkretne cele , poniewaĪ ich przeznaczenie okreĞlają obowiązujące ustawy^23.^66 Konieczne jest w najbliĪszych latach ograniczenie wydatków sztywnych, które utrudniają zmiany w strukturze wydatków budĪetu i przyczyniają siĊ do wzrostu deficytu budĪetowego. Obecna strategia zmian w finansach publicznych, co wynika z projektu budĪetu na 2010r bardziej skoncentrowana jest na nie przekroczeniu progu ostroĪnoĞciowego dáugu publicznego 55% PKB, niĪ na realizacji dáugookresowej przemyĞlanej koncepcji reformy strukturalnej finansów publicznych nastawionej na redukcjĊ deficytu budĪetowego.

Podsumowanie Finanse publiczne w Polsce wymagają reform na rzecz ograniczenia udziaáu wydatków sztywnych w caáRĞci wydatków budĪetu paĔstwa. Ich znaczny udziaá ok. 74% uniemoĪliwia jakiekolwiek zmiany w zakresie struktury wydatków publicznych. Są to decyzje trudne wymagające odwagi rządzących i przyzwolenia partii opozycyjnych oraz spoáeczeĔstwa.

(^23) E. Glapiak, Finanse muszą byü elastyczne , „Rzeczpospolita” z 29 stycznia 2010 r.,

s. B4.

Dotychczasowe zmiany w finansach publicznych wprowadzone ustawą o finansach publicznych z 29 sierpnia 2009r mają raczej charakter kosmetyczny i nie są wystarczające jeĞli chodzi o proces konsolidacji finansów publicznych, konieczne jest równieĪ poszerzenie bazy podatkowej. W najbliĪszych latach niezbĊdna jest reforma ubezpieczeĔ spoáecznych w tym: KRUS, dokoĔczenie reformy ZUS, m.in. likwidacja przywilejów emerytalnych, podniesienie wieku emerytalnego zwáaszcza kobiet, a takĪe dokonanie przeglądu transferów spoáecznych i ĞwiadczeĔ spoáecznych, zmiana zasad indeksacji rent i emerytur itp. Te dziaáania przyczyniáyby siĊ do ograniczenia wydatków, które nie mają charakteru prorozwojowego.

Literatura:

1. 'áug publiczny w 2009 poniĪej 50 proc. PKB , http:/wyborcza.biz/biznes/ 17.04.
2. Glapiak E., Finanse muszą byü elastyczne , „Rzeczpospolita” z 29 stycznia 2010 r., s. B4.
3. Glapiak E., Puchną szeregi urzĊdników , „Rzeczpospolita” z 10- 11 kwietnia 2010 r., s. B2- B3.
4. http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/
5. „Monitor konwergencji nominalnej” 5/2009 Ministerstwo Finansów, grudzieĔ 2009.
6. MoĪdzierz A, Nierównowaga finansów publicznych , PWE, Warszawa
7. Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka , PWN, Warszawa
8. Polski dáug siĊgnie 56,4% PKB , PAP 8. 04. 2010.
9. Polski rynek ubezpieczeniowy , Polish Insurance Market 2004 – 2008. Warszawa 2009 GUS, s. 62.
10. Recesja dobiega koĔca, deficyt budĪetowy pozostaje , „Rzeczpospolita” z 23 listopada 2009 r., s B8.
11. RzoĔca A., ParaliĪujący deficyt , Forum Obywatelskiego Rozwoju, Zeszyt nr 1, Warszawa 2008.
12. Sprawozdanie operatywne z wykonania budĪetu w 2008 r., Ministerstwo Finansów, Warszawa 2009.
13. Traktat o Unii Europejskiej, art. 104c u. 2.
14. UE: WyĪszy deficyt i dáug publiczny , „Gazeta Podatnika”, http://www.gazetapodatnika.pl/ 7.04.2010.
15. Ustawa z dnia 30 czerwca 2005r o finansach publicznych, Dz. U. Nr 249 poz. 2104.
16. Ustawa z 29 sierpnia 2009r o finansach publicznych.