Pobierz Dekada Edwarda Gierka (1970–1980) i więcej Schematy w PDF z Wiedza o społeczeństwie tylko na Docsity!
Dekada Edwarda Gierka (1970–1980)
Wprowadzenie Przeczytaj Symulacja interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Stefan Kisielewski, Dzienniki, Warszawa 1996, s. 631. Źródło: Paweł Fiktus, Ocena nowelizacji Konstytucji PRL w 1976 r. według publicystyki paryskiej „Kultury”, dostępny w internecie: repozytorium.uni.wroc.pl [dostęp 19.03.2021 r.]. Źródło: Apel KOR do społeczeństwa i władz PRL, 16.06.2011 r., dostępny w internecie: polskieradio.pl [dostęp 19.03.2021 r.]. Źródło: Gierek siedział na wulkanie, który w końcu eksplodował, 4.01.2013 r., dostępny w internecie: muzhp.pl [dostęp 19.03.2021 r.].
Źródło: Anna Winkler, Czy za Gierka naprawdę żyło się tak dobrze? Koszty życia i zarobki Polaków w latach 70., 9.12.2019 r., dostępny w internecie: wielkahistoria.pl [dostęp 19.03.2021 r.]. Źródło: (…), dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 18.02.2021 r.].
Polski Październik i jego następstwa
Grudzień 1970 roku i zmiana ekipy rządzącej
Polska Rzeczpospolita Ludowa pod rządami Władysława Gomułki
Sierpień ’ i wprowadzenie stanu wojennego
Wybory 4 czerwca 1989 i ich konsekwencje w Polsce i na świecie
Szare lata 80.
Przeczytaj
„Nowa” władza
Wraz ze zmianą na stanowisku I sekretarza KC na najwyższych stanowiskach partyjnych i państwowych zaszły także znaczące zmiany. Gierek zastępował dawnych współpracowników Gomułki młodymi, jak na warunki komunistycznego państwa, działaczami. To, co oprócz wieku łączyło Kazimierza Barcikowskiego, Stanisława Kanię, Stefana Olszowskiego czy Jana Szydlaka, to brak związków z Międzynarodówką Komunistyczną i nieodwoływanie się do tradycji komunistycznych i związków z ZSRS.
Łącznikiem ze starszym pokoleniem i ze Związkiem Sowieckim miał być nowo powołany wicepremier – Piotr Jaroszewicz. Spośród ekipy Gomułki istotniejszą rolę w początkach dekady gierkowskiej odgrywał jedynie Mieczysław Moczar, choć i on objął jedynie stanowisko Prezesa NIK, uznawane za spokojny azyl dla prominentów odsuniętych od władzy.
Odpowiedzialnością za kryzys gospodarczy obarczono bezpośrednio Gomułkę, Kliszkę i Jaszczuka. Ekipa Gierka doskonale zdawała sobie sprawę, że przyczyny kryzysu mają charakter systemowy. Aby uniknąć niepokojów społecznych w przyszłości, konieczne były radykalne działania.
Reformy Gierka
Jednakże założenia systemowe PRL nie przewidywały możliwości racjonalnego gospodarowania. Jedyne, na co mogła zdobyć się ekipa Gierka, to nieco większe otwarcie na Zachód. Na VI zjeździe PZPR, w grudniu 1971 roku, przyjęto opracowany wcześniej nowy program gospodarczy. Zakładał on zaciągnięcie znacznych pożyczek na inwestycje, pobudzenie produkcji przemysłowej i pokaźny wzrost eksportu do krajów zachodnich.
Edward Gierek (1913–2001) Źródło: Dutch Na onal Archives, The Hague, Fotocollec e Algemeen Nederlands Persbureau (ANEFO), 1945- bekijk toegang 2.24.01.04 Bestanddeelnummer 930-9674, licencja: CC BY-SA 3.0.
tworząc w 1972 nową strukturę administracji kościelnej na „ziemiach odzyskanych”. Równocześnie Watykan zerwał oficjalne stosunki z rządem polskim w Londynie.
W Polsce, w porównaniu z innymi krajami obozu, panowała znaczna swoboda religijna. Swobody religijne nie miały jednak żadnego przełożenia na liberalizację życia politycznego.
Polityka Gierka
Intencje Gierka w tej kwestii bardzo trafnie oceniał w 1972 roku największy polski publicysta tamtych czasów, Stefan Kisielewski:
Niestety, względny dobrobyt w nieracjonalnym systemie gospodarczym był jednak luksusem, na który pozwolić mogły sobie jedynie niezwykle bogate państwa.
Reforma administracyjna
Podjęta w 1975 roku reforma administracyjna kraju miała za zadanie umocnić pozycję Gierka w partii. Zamiast 17 województw wprowadzono 49. Ten w żaden sposób nieuzasadniony podział wywołał zresztą falę szyderstw. Żartowano, że Gierek próbuje nawiązać do amerykańskiego podziału administracyjnego.
Istota reformy administracyjnej leżała jednak w reorganizacji struktur partyjnych. Miejsce 17 potężnych lokalnych kacyków partyjnych zajęło 49 znacznie słabszych, a tym samym łatwiejszych do kontrolowania sekretarzy Komitetów Wojewódzkich. Otwarcie na Zachód, odsunięcie od władzy dawnych sojuszników Moskwy czy swobody religijne – wszystko to mogło czynić z Gierka osobę podejrzaną dla przywódców ZSRS.
Polska wobec Moskwy
Stefan Kisielewski
Dzienniki Chce dać pracę, względny dobrobyt i rozrywkę, w żadnym wypadku nie pozwoli nikomu politykować: wie doskonale, że polityka to domena partii, polegać zaś ona musi na ukrywaniu przed Rosją jakichkolwiek różnic, czuwaniu nad ogólną drętwością, która jest dla Moskali gwarancją, że mogą niczego się nie obawiać, eo ipso zostawić Gierka przy władzy…”. Źródło: Stefan Kisielewski, Dzienniki, Warszawa 1996, s. 631.
Być może w potrzebie uwiarygodnienia się w oczach Kremla należy poszukiwać źródeł najbardziej kontrowersyjnej decyzji dekady lat siedemdziesiątych.
W 1976 roku znowelizowano konstytucję PRL z 1952 r. Zmiany, które wprowadzono, nie pozostawiały już nawet złudzeń demokracji i suwerenności Polski. Według nowego brzmienia konstytucji Polska Rzeczpospolita Ludowa miała być państwem socjalistycznym, kierowanym przez PZPR oraz związanym wieczystym sojuszem ze Związkiem Sowieckim. Sformułowania te wywołały falę protestów intelektualistów i hierarchów kościelnych.
Kryzys gospodarczy
Równocześnie pogłębiający się kryzys gospodarczy spowodował, że władze musiały podjąć działania, by zapobiec nadchodzącej katastrofie. Ceny nie były regulowane od 1970 roku, a koszty produkcji w tym czasie znacznie wzrosły. Zaczęło brakować podstawowych środków do życia. Kilometrowe kolejki, stojące czasem całą noc przed sklepami, stały się zjawiskiem normalnym.
Polityka Gierka wywoływała coraz ostrzejszą krytykę w łonie samego kierownictwa PZPR. Przeciwko I sekretarzowi i premierowi Jaroszewiczowi występowali między innymi Babiuch, Kania i Moczar.
Ostatecznie decyzję o nowej „regulacji cen” postanowiono ogłosić 24 czerwca 1976 roku. Moment wybrano fatalny. Rosnące niezadowolenie robotników zbiegło się w tym momencie z protestami intelektualistów w sprawie nowelizacji konstytucji. W różnych częściach kraju wybuchły strajki i manifestacje uliczne. Te największe miały miejsce w Radomiu, Ursusie i Płocku.
Skala wystąpień i groźba rozszerzenia protestów spowodowała, że po dwóch dniach odwołano podwyżki cen. Była to kompletna kompromitacja władz. Jaroszewicz podał się do dymisji, której Gierek nie przyjął. Aby nie pozostawiać wrażenia całkowitej bezsilności, w stosunku do uczestników protestów w Radomiu, Ursusie i Płocku zastosowano ostre represje. Areszty, kary więzienia, masowe zwolnienia z pracy – wszystko to paradoksalnie przyczyniło się do stworzenia podstaw zorganizowanej opozycji antykomunistycznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Opozycja antykomunistyczna
Po rozbiciu podziemia antykomunistycznego w Polsce po II wojnie światowej opozycja
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Szeremie ewem, Janem Parysem i Leszkiem Moczulskim na czele.
Ten ostatni jeszcze jesienią 1977 roku dokonał rozłamu w Ruchu, powołując Konfederację Polski Niepodległej (KPN).
Coraz większą aktywność przejawiały także inne środowiska. W 1978 roku powołano do życia Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS).
Na Górnym Śląsku i na Wybrzeżu robotnicy zaczęli tworzyć Wolne Związki Zawodowe (WZZ).
Wszystkie niemal środowiska opozycyjne zaczęły wydawać własne pisma. Powołana do życia Niezależna Oficyna Wydawnicza (NOWA) publikowała książki, które nie mogły się ukazać legalnie. Wszystko to działo się oczywiście w „drugim obiegu” i w razie wykrycia przez służby specjalne było surowo karane. Niemniej opozycja, nie bacząc na represje, wzmacniała się organizacyjnie i czekała na odpowiedni moment, by podjąć działanie.
Ważnym wydarzeniem tej dekady było wybranie na papieża Karola Wojtyły. Zastanów się, dlaczego.
Słownik
Międzynarodówka Komunistyczna
inaczej: Komitern; organizacja międzynarodowa, która powstała z inicjatywy Lenina w Moskwie, w dniach 2–6 marca 1919 roku; została ona założona przez 19 partii komunistycznych, a wśród nich także przez Komunistyczną Partię Polski
Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”
ogólnopolski związek zawodowy powstały w 1980 r. dla obrony praw pracowniczych, do 1989 również jeden z głównych ośrodków opozycji przeciw rządowi Polski Ludowej i komunizmowi
Symulacja 1
Zapoznaj się z symulacjami, w których zestawiono ceny wybranych produktów w latach 60. XX wieku i w dekadzie rządów E. Gierka (1970–1980). Zwróć uwagę na wielkość spożycia niektórych produktów, a także na to, ile można było kupić za średnią pensję. Następnie uzupełnij symulacje o aktualne dane (znajdziesz je np. w rocznikach statystycznych i opracowaniach GUS). Przeanalizuj dane i przedstaw wnioski. Przedyskutuj je z innymi uczniami.
Ceny i spożycie wybranych produktów w latach 60. i w dekadzie E. Gierka (1970–1980)
Oś Y po lewej stronie to wartości w zł; oś Y po prawej stronie – wartości w kg. Oprac. na podst.: Sebas an Ogórek, Jak Gierek pomógł III RP, czyli co po 45 latach zostało nam po słynnym haśle, money.pl [dostęp: 19.02.2020]. Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ceny wybranych produktów współcześnie
Ceny
rok chleb (szt.)
schab (kg)
margaryna (kg)
benzyna (litr)
prąd (kWh) 1 1960 1.75 44 28 - 0. 2 1970 2.5 66 34 6.5 0. 3 1980 4.19 90 26 18 0. Spożycie wybranych produktów
rok mięso(kg) ryby(kg) cukier(kg) ziemniaki(kg) masło(kg)
1 1960 42.5 4.5 27.9 223 4. 2 1970 53 6.3 39.2 190 6 3 1980 69.1 7.6 41.5 168 8.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Dokończ zdanie. Konstytucję PRL z 1952 r. znowelizowano w…
1978 r.
1977 r.
1976 r.
1956 r.
Ćwiczenie 2 Rozwiń podane skróty organizacji.
KOR –
PPN –
ROPCiO – KPN – WZZ – NZS –
輸
醙
Ćwiczenie 3
Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
Stwierdzenie Prawda Fałsz 16 października 1978 r. Karol Wojtyła został głową Kościoła rzymskokatolickiego. W 1975 r. miała miejsce reforma administracyjna kraju, zamiast 49 województw wprowadzono 17. 24 czerwca 1976 r. została ogłoszona nowa „regulacja cen”, której skutkiem były liczne manifestacje oraz strajki robotników. Międzynarodówka komunistyczna to organizacja międzynarodowa, która powstała z inicjatywy Lenina w Moskwie, w jej skład wchodziło 19 par i komunistycznych.
醙
Ćwiczenie 5
Źródło zdjęć: Peter.shaman, CC BY-SA 4.0; PGEGiEK, CC BY-SA 4.0; Brosen, CC BY-SA 3.0; Zbigniew Kosycarz / KFP (Andrzej Zybała, Ludzie. Pasje. Innowacje. Historia Grupy Kapitałowej LOTOS, Gdańsk 2012).
Wskaż inwestycję, która nie została zbudowana w okresie, gdy na czele państwa polskiego stał Edward Gierek.
難
Ćwiczenie 6
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.
(…)
Od 1943 oficer polityczny PSZ w ZSRR, 1944–45 zastępca dowódcy 1. armii WP ds. polityczno-wychowawczych; od 1944 w PPR, 1948– członek KC PZPR, 1970–80 członek Biura Politycznego KC; 1950– zastępca przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego; 1952–70 wicepremier i jednocześnie: 1952– minister górnictwa węglowego i 1955–70 stały przedstawiciel PRL w RWPG; 1970–80 premier; 1947–80 poseł na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL.
Źródło: (…), dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 18.02.2021 r.].
Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Tekst przedstawia fragment biografii…
przeciwnika Gierka – Mieczysława Moczara.
następcy Gierka – Stanisława Kani.
współpracownika Gierka – Piotra Jaroszewicza.
poprzednika Gierka – Władysława Gomułki.
難
