Deklinacja męska - Notatki - Gramatyka opisowa - Część 3, Notatki z Język angielski

Pobierz Deklinacja męska - Notatki - Gramatyka opisowa - Część 3 i więcej Notatki w PDF z Język angielski tylko na Docsity!

DEKLINACJA MĘSKA

Celownik l.mn.

-o- -jo- - ŭ- -i- -en-

- omъ - emъ - ьmъ>-em - ьmъ>-em - ьmъ>em

***vozomъ, duxomъ m ǫ **žemъ *domъmъ gostьmъ kamenьmъ

Uwagi do C. l.mn.

Końc. – om dominuje już w okresie przedpolskim, -em w rzecz. twardotematowych (dawna

dekl. –ŭ-) nawet w najstarszych zabytkach nie została poświadczona.

W okresie staropolskim w C. l.mn. były następujące końcówki:

 - om w odmianie twardotematowej, np.:

woz-om, bog-om, wiek-om, dom-om (zamiast oczekiwanej: dom-em )

 sporadycznie - em w odmianie miękkotematowej, z dawnych tematów na – i-, -en- , np.:

ludz’-em, gość-em, koń-em

W okresie średniopolskim ustabilizowała się jedna końcówka - om dla rzecz. wszystkich rodzajów.

Z perspektywy historycznej, ma ona charakter innowacyjny, pojawiła się już w okresie

staropolskim, dominację zdobyła w drugiej połowie XVI wieku, ostatecznie utrwaliła się w XVII

stuleciu. Ujednoliceniu końcówek sprzyjała też ich bliskość fonetyczna.

XV-XVI w. okresowo końc. – am (z dekl. żeńskiej), por. kapłanam, pagórkam, rycerzam.

W okresie średniopol. także – óm (ze ścieśnieniem), np. klasztoróm.

Dziś jedyna końc. – om nie tylko w dekl. męskiej, także w żeńskiej i nijakiej. Jest to przykład

demorfologizacji rodzaju, tj. końcówka nie wskazuje na rodzaj, jako tożsama dla rzeczowników

wszystkich rodzajów).

Może kto rozumieć, iż królowie zacniejszy są względem cnót. Cnoty tylko doskonałemi króle

czynią (1612 r.)

Po ukształtowaniu się rodzaju męskoosobowego rzeczowniki rodz. mos. B. l.mn.

zrównały z D. l.mn. Rzeczowniki niemęskoosobowe mają B.l.mn. równy M. l.mn.

Kategoria mos. w języku literackim ukształtowała się ostatecznie w XIX wieku.

Rozwój rodzaju męskoosobowego i niemęskoosobowego (męskorzeczowego):

Perspektywa czasowa:

do XVII w. po XVII w.(do XIX w.)

M. l.mn.= B. l.mn. M. l.mn. ≠ B. l.mn. B. l.mn. = D. l.mn.

M. l.mn. (twardotem. - i-/-y, - owie

(też część miękkotem.) , większość

miękkotem. – e, tu składnia ważna)

rodz. mrzecz. rodz. mżyw. rodz. mos.

stoł-y (stały) chłop’-i jedli ci chłop’-i jedli

mamy stoł-y widzę chłop-y widzę chłop- ów

stały stog-y ->| stog’-i Polac’-i ->| Polac-y byli ci Polac - y byli

robię stog-y ->| stog’-i widzę Polak-y -> Polak’-i widzę Polak-ów

ci ojc-owie widzę ojc-ów

(ci lekarz- e szli)

(widzę lekarz- y )

rodz. mżyw Po XVII wieku

te ps-y szczekały pś-i szczekali

mam p-sy mam ps-y

te stare wilk’-i wyły wilc’-i ->| wilc-y wyli

widzę wilk’-i widzę wilk-y ->| wilk’-i

Od połowy XVI wieku końcówka – ami (z dekl. żeńskiej – a-tem.), z większą częstotliwością

pojawiała się w tekstach, w II poł. XVI w. coraz częstsza, w XVII w. panująca. Piotr Starorius-

Stojeński, autor pierwszej gramatyki języka polskiego, przestrzegał przed nią jako nazbyt

potoczną. W XVII wieku innowacyjna (w porównaniu do stanu przedpolskiego) końcówka - ami

upowszechnia się, tylko w niektórych rzecz. zachowała się tradycyjnie końcówka - mi. Na zasadzie

reliktów dawnej odmiany zachowała się do dziś skostniała formy dawnej postaci N. l.mn. w

wyrażeniu dawnymi czasy.

Ujednolicenie końc. – ami także w N.l.mn. rzecz. nijakich i żeńskich (demorfologizacja rodzaju).

Szczątkowe – mi dziś występuje w niewielu rzecz. męskich miękkotematowych, np. gośćmi,

braćmi, końmi, liśćmi, ludźmi, pieniędzmi, przyjaciółmi.

DEKLINACJA MĘSKA

Miejscownik l.mn.

-o- -jo- - ŭ- -i- -en-

- ěxъ - ixъ - ьxъ - ьxъ - ьxъ

***vozěxъ, dušěxъ m ǫ **žixъ *domъxъ gostьxъ kamenьxъ

Uwagi do Msc. l.mn.

Stan staropolski:

Występuje tylko końcówka – ech (< *-ěxъ i z *-ьxъ), np. w domiech, o wolech, poganiech,

kościelech, sejmiech. Końcówka – ich rzecz. dekl. – jo- temat. niepoświadczona, także tutaj

szerzyła się - ech /’ ech , np.: koniech, krolech.

W rzecz. twardotem. zakończ. na spółgł. tylnojęzykową – palatalizacja II (e < *ě 2 ), stąd stp.: o

prorocech, w barłodzech, w skutcech, w grzeszech (= prorokach, barłogach, skutkach, grzechach).

5. Objaśnij dzisiejsze zróżnicowanie form B. lp. i B. lmn. rzeczowników męskich.
6. Którą formę C. lp. orłu czy orłowi uznałbyś za uzasadnioną we współczesnej polszczyźnie? Która z tych końcówek jest odziedziczona?
7. Objaśnij na wybranych przykładach termin demorfologizacja rodzaju.
8. Jakie były przyczyny ekspansji końcówek deklinacji –ŭ- tematowej? W jakich przypadkach się one szerzyły?
9. Omów dawne formy fleksyjne: w gajoch , kijmi bić , od płota , czworakim ludziem , z Turki wojował , ptaszkowie śpiewają.
10. Objaśnij historycznie następujące formy wyjątkowe we współczesnej fleksji: do Czech , do przyjaciół , przed laty , w Niemczech.
11. Jakie oboczności występowały w języku staropolskim w odmianie wyrazów: Bóg, wróg, wiek, język, grzech, duch?
12. Dlaczego spośród wszystkich rzeczowników żywotnych rzecz. wół, bawół mają nietypową dla nich końcówkę D. lp. – u?
13. Objaśnij formy fleksyjne rzeczowników męskich występujące w kolędach: pobudziły pasterzów; cóż masz niebo nad ziemiany; cześć oddają i witają Pana nad pany; anieli grają, króle witają; króla nad królmi; Nad Nim anieli w locie stanęli i pochyleni klęczą, z włosy złotymi, skrzydły białymi; Trzej Królowie przyjechali z wielkimi dary.