Demografia - Notatki - Socjologia ogólna - Część 2, Notatki z Socjologia

Pobierz Demografia - Notatki - Socjologia ogólna - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Socjologia tylko na Docsity!

ROZDRODCZOŚĆ – strumień urodzeń w danej jednostce czasu w danej populacji

ponowoczesny wzorzec płodności  współczynnik dzietności = 1, płodność naturalna  współczynnik dzietności =

Wyże demograficzne w Polsce

1946-49 r.  tzw. kompensata wojenna

1949-65 r.  I wyż demograficzny (W dzietności > 3)

1975-83 r.  II wyż demograficzny (W dzietności > 2)

lata ’90 

spadek liczby urodzeń;

47% urodzeń = ur. pierwsze;

wzrasta liczba urodzeń pozamałżeńskich

ZACHOWANIA I POSTAWY PROKREACYJNE

badania osób 18 – 50 lat: czy planuje pan/pani posiadanie (jeszcze) dzieci?   nie 57% (w tym 90% spełniło już swoje plany prokreacyjne)  nie wiem 23%  tak 20%  kobiety chcą mieć więcej dzieci niż mężczyźni

 osoby z wyższym wykształceniem chcą mieć 1 lub 3 dzieci

 dzietność deklarowana (2,25) wyższa niż dzietność rzeczywista (1,7)

RODNOŚĆ

urodzenia W = x C L

PŁODNOŚĆ

urodzenia W = x C K 15-49 lat

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI  ile dzieci przypada na 1 kobietę w wieku rozrodczym

zjawisko sezonowości urodzeń: Europa Płn.  max kwiecień/maj Azja  max październik/listopad Europa Śr. i Zach.  max luty/kwiecień Am. Płd.  różnie Europa Płd.  max styczeń/luty Afryka  różnie Am. Łac.  max grudzień/styczeń Polska  max czerwiec/lipiec

POLSKA

współczynnik rodności: 1980  19, 6 1990  14, 2000  9, gwałtowny spadek

współczynnik dzietności = 1,

tzw. LINIA HAJMALA  oddziela 2 wzorce tworzenia rodzin: zachodni (późne małżeństwo i macierzyństwo, alternatywne formy rodziny) i wschodni  w latach ’60 linia St. Petersburg – Dniestr  2003 r. rekonstrukcja Filipowa : St. Petersburg - Dubrownik

Dlaczego spada liczba urodzeń w Polsce?

1. posiadanie już zaplanowanej liczby dzieci
2. stan zdrowia
3. wiek osoby badanej
4. brak stałego partnera
5. wysokie koszty dziecka (tak odpowiedziało 77% respondentów w wieku 25-29 lat)
6. obawa o przyszłość dzieci

Dlaczego w Polsce spada liczba urodzeń?

1. PARADYGMAT TRANSFORMACYJNY  niepewność jutra obniża liczbę małżeństw i urodzeń

2. WYJAŚNIENIE W NURCIE II PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO  zmienia się system wartości i to powoduje obniżenie liczby małżeństw i urodzeń

ŚRODKI PAŃSTWA W URAWIANIU POLITYKI LUDNOŚCIOWEJ

1. PRAWO  wiek zawierania związku małżeńskiego, przywileje socjalne, etc.

2. EKONOMIA  zasiłki, ulgi podatkowe, usługi (np.: bezpłatna edukacja) etc.

3. INFRASTRUKTURA SPOŁ.  placówki opiekuńcze, wychowawcze, ochrony

zdrowia

4. KADRA  kwalifikacje osób spełniających usługi socjalne

5. ŚRODKI INFORMACYJNE  dostarczanie inf. w sposób sformalizowany

(np. edukacja seksualna) i niesformalizowany (media)

G. BECKER

„inwestowanie w dziecko” „dobra jakość dziecka”

ESTERLIN (cykle koniunkturalne) Pokolenie ludzi wychowanych w dobie recesji  większa dzietność Pokolenie ludzi wychowanych w okresie stabilizacji  większa dzietność (teza sprawdza się w USA) POLITYKA LUDNOŚCIOWA celowe działanie państwa nastawione na wpływanie na stan i strukturę ludności  PRONATALISTYCZNA domena państw totalitarnych, wraca się do niej w latach ‘  ANTYNATALISTYCZNA np.: Chiny, kraje Trzeciego Świata  NEUTRALNA (tzw. pasywna polityka ludnościowa, trudno określić ją jako politykę ludnościową) założenie, że procesy demograficzne same dostosują się do warunków społ. – gosp. Zasiłki działają, ale na krótko, lepiej inwestować w usługi !!! (np. Dania)

WZORY UMIERALNOŚCI

TRADYCYJNY NOWOCZESNY

 niska długość trwania życia (+- 35 lat)  kumulacja zgonów nadzwyczajnych (epidemie, wojny, głód)  wysoka umieralność (u niemowląt do 30%)  choroby pasożytnicze i zakaźne / urazy

 przeciętne trwanie życia +- 70 lat  niska i stabilna umieralność  choroby cywilizacyjne (nowotwory, układ krążenia, wypadki)

Dowodem na to, że teoria ma wiele luk, jest nagły wzrost umieralności mężczyzn w demoludach w latach ’60 (teoria nie uwzględnia np. tego, że przestaje działać selekcja naturalna)

MAREK OKÓLSKI (lata ’70)

zmiana społeczna zgony

ZAGROŻENIA KORZYŚCI (lub neutralizacja zagrożeń)

środowiskowe (nasze otoczenie, miejsce pracy) system ochrony zdrowia + oświata zdrowotna

behawioralne (zła dieta, używki, etc.) ochrona prawna (np. zakaz zatrudniania dzieci)

Teoria przejścia od

tradycyjnego wzorca

umieralności do

nowoczesnego

KONCEPCJA PRZEJŚCIA EPIDEMIOLOGICZNEGO, Onram (lata ’70)

częstość zgonów a choroby powodujące zgony

1. ERA PLAG  do 1650 r. (w Europie)

2. ERA CHORÓB ZAKAŹNYCH  do połowy XIX w.

3. ERA CHORÓB ZWYRODNIENIOWYCH oraz chorób

wynikających ze złych przyzwyczajeń człowieka

Olshansky dodaje 4 etap:

4. ERA POGŁĘBIENIA SIĘ CHORÓB ZWYRODNIENIOWYCH

5. ERA CHORÓB WYWOLANYCH PODESZŁYM WIEKIEM

„magiczny prostokąt Olshansky’ego”

hipotetyczna stała populacja

0 lat 100 lat

5 etap

W Polsce spada współczynnik umieralności niemowląt oraz surowy współczynnik zgonów = 7,5‰ (w 2008  7‰)

przyczyny zgonów  choroby układów krążenia 47%  nowotwory (głównie tytoniozależne) 23%  urazy/śmierć gwałtowna 7%

przeciętne trwanie życia: K = 78,8 M = 70,4 (amplituda rośnie, jest większa niż w Europie)

DALE – metoda szacowania przeciętnego trwania życia ludzkiego (uwzględnia ryzyko zachorowań na choroby przewlekłe i nieuleczalne)

przeciętna długość życia Polaka obliczona metodą DALE = 66 lat

spada liczba zgonów pozawałowych (obecnie = 2%), rośnie zachorowalność na choroby psychiczne, przybywa osób niepełnosprawnych biologicznie (14% populacji)

STAROŚĆ

Hayflick (badacz starości): „nie istnieje próg starości”

wiek emerytalny prawnym wyznacznikiem starości (K-60 lat, M-65 lat)

starość w świadomości społecznej: USA  75 lat; Polska  61 lat

SPOŁECZNE SPOJRZENIA NA STAROŚĆ

TEORIA WYCOFANIA TEORIA AKTYWNOŚCI TEORIA KONTYNUACJI

Wycofanie się ludzi starych z aktywności jest korzystne ze względu na zmianę pokoleniową i służy samym osobom starym (nie musza się narażać na stres; wycofanie się nie oznacza nieudanej starości

Warunkiem udanej starości jest podejmowanie wszelkich form aktywności

Udana starość (na którą pracuje się całe życie) polega na indywidualnej adaptacji do nowych warunków; ta faza życia powinna wynikać z poprzednich

osoby stare w Polsce

75% osób starszych to osoby samodzielne, 20% ludzi starszych mieszka z kimś, a 0,6% w domach opieki;

co 5 gospodarstwo prowadzone przez osobę starszą (w tym 20% to gospodarstwa 1-osobowe)

przypadki wyleczonych nowotworów: POLSKA  30% EUROPA  40% USA  50%

spożycie alkoholu spadło od 10 l. na głowę w ciągu roku w latach ’80 do 7 l. w roku 2000 

w latach ’90 w Polsce ok. 60 tys. narkomanów

opinie ludzi 18 – 25 lat: 30 lat = koniec młodości 57 lat = starość opinie ludzi > 25 lat: 37 lat = koniec młodości 65 lat = starość

Zeliński (1971 r.)  KONCEPCJA PRZEJŚCIA MOBILNEGO od XVII do XIX w. w Europie

reżim tradycyjny społeczeństwo mobilne (XIX w.)

przemieszczenia grupowe i przymusowe (bądź jednostkowe na małą odległość)

F(x) migracji : redystrybucja ludności w przestrzeni; zmiana układu cech strukturalnych populacji (zmiana gęstości i rodzaju ludności na danym terenie,

zmiana proporcji liczebnej ludności miejskiej i wiejskiej, przesunięcia między małymi a dużymi miastami, rozwój przedmieść)

Kto podejmuje wędrówki  K 20-29 lat M 30 – 39 lat (motyw: praca, nauka, założenie rodziny)

Migracje zagraniczne Polaków  1 poł. XIX w. do I Wojny Światowej: migracje polityczne i gospodarcze (3 mln.)  po I Wojnie Światowej: migracje zarobkowe (też sezonowe) do Francji, Belgii, USA, Palestyny i Ameryki Płd.  II Wojna Światowa: przymusowe przesiedlenie (2-5 mln.)  do lat ’70: początkowo ruchy powojenne, potem ustają legalne migracje zagraniczne (wyjątek – migracje sezonowe, np. do NRD)  lata ’80 - ’90: migracje polityczne (na stałe wyjeżdża ok. 1 mln.)  lata ’90: otwarcie granic (migruje dużo kobiet, wykształcenie migrantów wyższe od średniej krajowej, głównie mieszkańcy Małopolski, Opolskiego, Śląskiego, Podkarpackiego)

Migracje wewnętrzne w Polsce  na dużą skalę po II WŚ; apogeum lata ’50 (zasiedlanie ziem płn. i zach.) oraz lata ’70 (praca)  60% Polaków żyje w miejscu zamieszkania (jesteśmy zasiedziali )  ¾ migracji wew. to przemieszczenia wewnątrzwojewódzkie  duża ruchliwość na liniach: Warmińsko-mazurskie Warszawa oraz Śląsk  Kraków  do lat ’90 dominuje kierunek wieśmiasto oraz miastomiasto  obecnie 26% miasto wieś 32% miastomiasto 42% wieśmiasto

1. faza eksplozji mobilności (kolonizacja, migracja wieś  miasto
2. faza implozji (1 poł. XIX w. stabilizacja migracji)
3. społeczeństwo nowoczesne  migracje między miastami też krótkie migracje lub ich unikanie (np. interesy przez Internet ) Gdzie migrują?  USA, Kanada, Rosja, Indie, Arabia Saudyjska Skąd migrują?  Meksyk, Bangladesz, Afganistan, Kazachstan, Filipiny

sieć emigracyjna – rodzina lub znajomi, którzy pomagają migrantowi

kierunki emigracji z Polski NIEMCY  37% USA  20% GB  3%

REEMIGRACJA

(motywy powrotu) resentyment kalkulacja zysków/strat różne

PROGNOZY

projekcja – ukazuje przyszły przebieg procesów przy określonych założeniach dotyczących zmian składników dynamiki ludnościowej

prognoza – najbardziej prawdopodobna projekcja

{płodność i umieralność = prognoza biologiczna; prognoza biologiczna uwzględniająca migracje = prognoza pomigracyjna}

krótka historia prognozowania:

 lata ’70 raporty zaproponowane przez Klub Rzymski (m. in. zwrócenie uwagi na negatywne skutki postępu, np.: dewastacja środowiska)

 lata ’80 podważenie funkcjonalności prognoz ...ale ’89 r.  zaskoczenie rozpadem bloku wschodniego i powrót do prognozowania

 polskie instytucje prognozujące: Komitet Nauk Demograficznych PAN, Komitet Polska 2000+, GUS

PROGNOZA ONZ z 2000 r. na rok 2050

 liczba ludności 9 mld 300 mln

 spadek ludności w Europie o 124 mln

 rejony w Azji Wsch. notują ubytki

 w Afryce zaludnienie 3,5 x większe

 50% ludności globu w 6 krajach

(Indie, Chiny, Pakistan, Indonezja, Nigeria, Bangladesz)

 nowe potentaty ludnościowe: Rep. Kongo, Etiopia

 liczba ludności 0-14 lat spadnie z 30% do 20%

 liczba ludności >60 lat wzrośnie z 10% do 20%

 2 mld ludzi zamieszka w miastach

WARUNKI UDANEJ PROGNOZY

 jakość danych wyjściowych  właściwe rozpoznanie kierunku zmian  metoda obliczania  im krótsza prognoza tym trafniejsza  im większa populacja wzięta pod uwagę tym łatwiej prognozować

ETAPY PROGNOZY

 ustalanie właściwych struktur (wg wieku, płci, zamieszkania)  uwzględnienie migracji  procedura postarzania ludności (o tyle lat ile obejmuje prognoza)  przewidywanie przyszłej liczby urodzeń  ustalenie współczynników

GUS – PROGNOZA z 2003 r. na rok 2030

❢ spadek współczynnika dzietności do 1,

❢ przeciętna długość życia: K 83,6 M 77,

❢ ujemny przyrost naturalny

❢ zwiększone saldo migracji (24 tys. osób)

❢ populacja kraju: 35,5 mln.

❢ o 3 mln. mniej młodzieży

❢ odsetek osób > 85 lat wzrośnie o 50% (będzie ich 0,5 mln.)

❢ potentatem ludnościowym będzie Turcja (liczba ludności

wzrośnie tu z 63 do 80 mln)