Pobierz Doktryny ekonomiczne- notatki i więcej Notatki w PDF z Historia myśli ekonomicznej tylko na Docsity! Doktryny ekonomiczne Doktryny ekonomiczne Pojęcie doktryny: ogół poglądów, twierdzeń i założeń z określonej dziedziny wiedzy lub z w odniesieniu do jakiegoś obszaru działalności. Cechy charakterystyczne doktryn - doktryny niekiedy podejmują problemy wykraczające poza klasyczne poznanie naukowe, - od teorii naukowych doktryny różnią się też brakiem pełnego uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych wniosków, - mają często wyraźnie normatywny charakter. Uwaga: europocentryzm - praktyka i postawa, świadome lub nie, stawianie europejskich (i generalnie zachodnich) rozwiązań, problemów, kultury czy wartości wyżej niż te z innych kręgów kulturowych. Europocentryzm jest odmianą etnocentryzmu, wyjątkowo wpływową z powodu jej forsowania na podstawie bieżącej i minionej siły politycznej. 1. Kryteria rozróżnienia doktryn ekonomicznych: fundamentalne kwestie dotyczące roli rynku i państwa w gospodarce, tudzież człowieka jako uczestnika życia ekonomicznego 2. Główne doktryny ekonomiczne: 1. Liberalizm: rynek i jeszcze raz rynek (ale czy tylko?) 2. Etatyzm: szczególna rola państwa jako organizatora życia ekonomicznego i społecznego 3. Interwencjonizm: rynek stale uzupełniany działaniami państwa i z pewnymi zastrzeżeniami: 4. Społeczno-ekonomiczna nauka kościoła katolickiego: rynek tak, ale czy kapitalizm 3. Podstawowe hasła w ramach współczesnych dyskusji doktrynalnych: Neoliberalizm – 1. kierunek we współczesnej ekonomii głoszący zasady liberalizmu gospodarczego, dopuszczający jednak przy tym ingerencję państwa 2. kierunek we współczesnej polityce przyjmujący za podstawę przestrzeganie praw jednostki, w tym praw własności Neokonserwatyzm - doktryna polityczna, ruch polityczny w USA powstały w latach 60 XX w., będący specyficznie amerykańską odmianą konserwatyzmu. Łączy klasyczne wartości konserwatywne z elementami liberalizmu, głównie gospodarczego. Libertarianizm - zbiór doktryn i filozofii politycznych uznających wolność jednostki za nadrzędną wartość. Oznacza to położenie nacisku na swobodę zrzeszania się i podejmowania wszelkich interakcji międzyludzkich. Leseferyzm - w dosłownym tłumaczeniu pozwólcie czynić. Leseferyzm w odniesieniu do gospodarki jest przeciwieństwem interwencjonizmu. Oznacza działanie w warunkach wolności osobistej i równości wobec prawa. Interwencjonizm - ekon. system polityki gospodarczej państwa polegający na bezpośrednim oddziaływaniu państwa na gospodarkę w makroskali; także zespół środków, za pomocą których państwo realizuje tę politykę. Etatyzm - rodzaj polityki społeczno-gospodarczej państwa o gospodarce mieszanej (państwowo-prywatnej) oznaczający przejmowanie przez państwo administracji nad prywatnymi przedsiębiorstwami lub tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych przy pomocy kapitału państwowego. Solidaryzm - kierunek społeczno-polityczny powstały w II połowie XIX wieku, głoszący naturalną wspólnotę interesów różnych grup i warstw społecznych w państwie, niezależną od ich statusu ekonomicznego lub zawodowego i związanych z nimi różnic interesów. Subsydiarność - zasada nazywana również zasadą pomocniczości stanowi w Polsce zasadę konstytucyjną. Służy jako podstawa do wyodrębnienia oraz rozdziału zadań publicznych pomiędzy poszczególne szczeble władz publicznych a także dotyczy metod ich realizacji. „ogół działań na rzecz otoczenia społecznego: subsydiarność powinna cechować wszelkie działania podejmowane przez administrację samorządową” dobro wspólne - dbanie o interes ogółu. Ma za zadanie doprowadzić do osiągnięcia pozytywnych rezultatów przez wszystkich, a nie tylko przez jakąś wybraną jednostkę społeczna gospodarka rynkowa - nowoczesna gospodarka rynkowa będąca przeciwieństwem gospodarki centralnie planowanej, zdolna do elastycznego reagowania na zmieniające się preferencje konsumentów, leżące u podstaw zapewnienia wolności wyboru. konsensus waszyngtoński - jako program reform w duchu neoliberalnym, zakłada przede wszystkim ograniczenie interwencjonizmu państwa w gospodarce i otwarcie się na kontakty gospodarcze z innymi krajami, w tym zaakcentowanie roli aktywnej wymiany handlowej w budowaniu prosperity trzecia droga - system społeczno-gospodarczy pośredni między kapitalizmem a socjalizmem. homo oeconomicus - koncepcja jednostki zakładająca, że człowiek jako istota działająca racjonalnie dąży zawsze do maksymalizacji osiąganych zysków i dokonywania wyborów ze względu na wartość ekonomiczną rezultatów tych wyborów. W potocznym rozumieniu homo oeconomicus to człowiek działający zgodnie z tą zasadą. niewidzialna ręka - rynku, ekon. metafora ilustrująca bezosobowy charakter procesów rynkowych, oznaczająca, że koordynacja działań ekonomicznych nie może być przypisana żadnej organizacji społeczno-politycznej, grupie osób ani jednostce. Doktryny ekonomiczne a współczesny świat - Wiek XXI: od końca historii do powrotu historii i końca marzeń 1. Przełom wieków XXego i XXIego to czas: 1. Kariery pojęcia końca historii spopularyzowanego przez Francisa Fukuyamę (wraz z rozpadem ZSRR, upadkiem muru berlińskiego, RWPG i Układu Warszawskiego historia wydała wyrok: nie ma alternatywy dla rynku, demokracji liberalnej i społeczeństwa obywatelskiego; koniec wielkich sporów ideologicznych i ich konsekwencji w sferze ekonomicznej, politycznej, a nawet militarnej), 2. Rosnącej popularności pojęcia nowej gospodarki, której pierwszym przykładem miały być USA: w znacznej mierze dzięki rozwojowi informatyki i cyfryzacji, czyli temu co dziś nazywamy rewolucją cyfrową, do lamusa historii miały odejść tradycyjne reguły gospodarki rynkowej, a w tym zjawisko cykliczności rozwoju, 3. Daleko idącego optymizmu co do roli zmian technologicznych, a zwłaszcza cyfryzacji i rozwoju nowych narzędzi komunikacji dzięki powstaniu Internetu, w przeobrażeniach społecznych. 4. Wyrazem swego rodzaju naiwności wyobrażeń o przyszłości było medialne wypromowanie do roli czołowego wyzwania związanego z przełomem wieków kwestii tzw. pluskwy milenijnej, czyli – ponoć – niezdolności ówczesnych komputerów do poradzenia sobie z przejściem w datowniku od liczby 1999 do liczby 2000. • znaczna rola tradycji, religii, zwłaszcza w średniowieczu szczególna rola teologii: – Św. Augustyn (praca nie jest tylko obowiązkiem, ale także działaniem na chwałę Boga; państwo ziemskie z powodu grzechu (pierworodnego nie może być tożsame z państwem Bożym) – Św. Tomasz z Akwinu (pytanie o naturę zysku i pojęcie ceny sprawiedliwej) – Szkoła z Salamanki (początki dyskusji o idei wolności jako powszechnego prawa podstawowego) ODRODZENIE i OŚWIECENIE • odkrycia geograficzne • Stopniowy rozwój państw „narodowych” o scentralizowanej władzy • zmiany w sferze religii: o protestantyzm – pochwała pracy i bogacenia się • racjonalizm oraz mechanika Newtona • początki liberalnej myśli społecznej o przykładem idee Johna Locke’a (1632 – 1704) ▪ idea liberalizmu politycznego – prawo natury, ▪ umowa społeczna w celu realizacji prawa natury, ▪ interes własny ale i altruizm, idea prymatu jednostki nad państwem ▪ wizja porządku demokratycznego i republikańskiego - idea podziału władzy • warunki dla sprawnej republiki o Umowa społeczna jasno zawarta w konstytucji. o Rządy prawa, a nie siły. o Władza dla całej wspólnoty, dla rządu tylko prerogatywy. o Wolność wypowiedzi, zrzeszania się i prowadzenia działalności gospodarczej. o (fragmenty prac Locka wykorzystano w Konstytucja USA) Początki liberalnej myśli społecznej i ekonomicznej Założenia liberalne w sferze ekonomicznej: - Istnieje pewien naturalny porządek w gospodarce, - Ludzie posługując się rozumem są w stanie zrozumieć, czy też odczytać reguły porządku naturalnego, - Fundamentem porządku gospodarczego jest wolność jednostki, - Siłą napędową gospodarki jest osobisty interes, - Głównym regulatorem tego co dzieje się w gospodarce jest konkurencja. Pierwsze uporządkowane idee ekonomiczne: MERKANTYLIZM • poglądy nomotetyczne, oparte do doświadczeniu i obserwacji świata • bogactwo – zgromadzone zasoby kruszcu • paradoks zapobiegliwości • dobre to, co służy powiększaniu bogactwa – eksportu i importu → protekcjonizm handlowy → monopole → interwencja państwa – handel – wymiana nieekwiwalentna – Jean Bodin (1530-1596) : podstawy teorii ilościowej pieniądza (nie tylko ważne ile kruszcu w monetach, ale i ile monet na rynku) FIZJOKRATYZM jako przykład początków myśli liberalnej na gruncie ekonomii • życie ekonomiczne regulowane prawami natury – prawa natury tworzą porządek naturalny – modelowy obraz gospodarki – rzeczywistość – porządek pozytywny – zasady porządku naturalnego • wolność osobista • wolność ekonomiczna • własność prywatna • liberalizm gospodarczy: leseferyzm – silnie liberalne poglądy dotyczące gospodarki • sami fizjokraci określali się mianem ekonomistów (początek współczesnego rozumienia tego określenia), nazwa fizjokraci (znawcy, miłośnicy praw natury) pochodną tytułu zbioru prac wydanego przez Pierre’a Samuela DuPont de Nemours’a (1739-1817) • bogactwo związane z powstawaniem tzw. dochodu czystego a jego jedynym źródłem rolnictwo • trwały podział społeczeństwa na grupy o różnej roli (król + arystokracja i rycerstwo, rolnicy, klasa jałowa) • Tablica ekonomiczna Fr. Quesnay’a EKONOMIA PREKLASYCZNA • Anglia XVII wiek • zaprzeczenie poglądów Merkantylistów • pochwała gospodarki liberalnej William Petty: – bogactwo: • coś więcej niż kruszec • wynika z działalności ekonomicznej – podział czynników produkcji • główne (praca, ziemia) • pomocnicze (sztuki, zasoby) – podział cen • polityczna • naturalna EKONOMIA KLASYCZNA (pochwała liberalizmu) • Adam Smith (1723-1790): 1776 „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, ale wcześniej (1759) „Teoria uczuć moralnych”, nigdy nie powstała planowana „Jurysprudencja”, czyli ogólna teoria prawa lub zbiór opinii uczonych prawników – umowny początek ekonomii – mechanizm gospodarczy ▪ bogactwo: suma wszystkich konsumowanych przez dane społeczeństwo dóbr ▪ niewidzialna ręka (rynku?) ▪ motyw zysku- podstawowy motyw działalności w gospodarce ale także „sympatia”, społeczeństwo kooperujące ▪ państwo jako stróż nocny (ale: monopole, dobro wspólne) ▪ wizja człowieka w gospodarce (pierwowzór homo oeconomicus): mit egoizmu • David Ricardo (1772-1823) „Zasady ekonomii politycznej” – społeczeństwo – grupy o przynajmniej częściowo sprzecznych interesach ▪ jedynym źródłem bogactwa – praca ▪ zysk – właściciel przejmuje część tego, co wytworzyli inni ▪ zysk źródłem akumulacji ▪ akumulacja źródłem inwestycji, a inwestycje źródłem dalszego rozwoju – żelazne prawo płac – płace robotników zbliżone do minimum egzystencji • Thomas Malthus (1766-1834) „Esej o prawie ludności i jak ono wpływa na postęp społeczeństwa” – liczba ludności rośnie zgodnie z zasadami ciągu geometrycznego (1x2 + 2x2 + 2x2x2 +...) a zasoby żywności rosną zgodnie z zasadami ciągu arytmetycznego (2 + 2 + 2 + 2 +...) – różne tempo przyrostu – konieczność mechanizmu korygującego – początek dyskusji o problemach demograficznych – ryzyko nadprodukcji: niewykorzystane oszczędności, niedobór siły nabywczej • Jean-Babtiste Say (1767-1832) – prawo Say’a (inaczej prawo rynków) – nadprodukcja jest niemożliwa, co najwyżej może pojawić się jako zjawisko marginalne, przejściowe ▪ założenia: o człowiek nigdy nie ma dosyć o ten kto tworzy podaż, przy okazji tworzy popyt – (oszczędności- chwilowo odroczony popyt) • John Stuart Mill (1806-1873) : – prawa produkcji (obiektywne) a prawa podziału (stanowione przez ludzi) → początek dyskusji o redystrybucji dochodów i tzw. liberalizmu socjalnego – idea ewolucji − opis „homo oeconomicus” KRYTYKA EKONOMII KLASYCZNEJ i liberalnej wizji gospodarki – alternatywne wizje funkcjonowania gospodarki i roli państwa (koniec XVIII, pierwsza połowa XIX wieku) • Simonde de SISMONDI: krytyka uniwersalizmu ustaleń ekonomii klasycznej (prawda, ale nie wszędzie i nie zawsze, bo inne realia krajów bogatych a inne krajów biednych; podział społeczeństwa na klasy; idea interwencjonizmu) SZKOŁA NEOKLASYCZNA kwintesencja liberalizmu klasyczna: - odwołanie do elementów paradygmatu typowego dla ekonomii klasycznej neo: - mikroekonomiczny charakter - odrzucona potrzeba odrębnej analizy makroekonomicznej • założenie względnej izolacji rynków • stałość popytu i podaży w ujęciu realnym ale zmienność popytu i podaży w ujęciu nominalnym • rynek zawsze zapewnia ostatecznie równowagę popytu i podaży → elastyczność cen → mechanizm korygujący rynku → prawo popytu i podaży – przy założeniu ceteris paribus ruch cen w górę wywołuje tendencję do obniżania popytu i wzrostu podaży i na odwrót • warunek równowagi: S(R) = I(R) • stopa procentowa nie jest wielkością pieniężną: – stopa preferencji w czasie – od strony oszczędności decyduje o stopie procentowej – stopa krańcowej efektywności kapitału – wpływa na stopę procentową od strony inwestycji Alfred Marshall (1842-1924) : – prawo popytu i podaży – efekty zewnętrzne • koszt w ujęciu społecznym > w ujęciu prywatnym • korzyści w ujęciu społecznym >w ujęciu prywatnym – renta konsumenta – czwarty czynnik produkcji – organizacja (przedsiębiorczość) – rozdzielenie analizy krótko- i długookresowej William Jevons(1835-1882): – prawo malejącej użyteczności krańcowej KONTYNUACJA I UZUPEŁNIENIE EKONOMII NEO-KLASYCZNEJ: EKONOMIA DOBROBYTU Arthur Cecil Pigou (1877-1959): – obrona kapitalizmu – podział ekonomii: • ekonomia cen – czyste modele ekonomiczne • ekonomia dobrobytu – tworzenie i podział dywidendy narodowej – dobrobyt: • tym wyższy, im wyższa dywidenda narodowa • ale: równie ważny jego podział, idea redystrybucji dochodu, ale i świadomość ryzyka z tym związanego: – Podmioty Dochody przed redystrybucją Po redystrybucji Zmiany dobrobytu – A 100000 95000 Spadek – B 10000 15000 Wzrost – Razem 110000 110000 Wzrost • łączny dochód nominalny nie rośnie, ale zakładając, że pieniądz ma malejącą użyteczność krańcową następuje wzrost dobrobytu społecznego • wydatki państwa dobrobytu – podatek Pigou ORDOLIBERALIZM (Szkoła Fryburska) – liberalizm ale… • Walter Eucken (1891-1950) • zwolennicy „trzeciej drogi” (między czystym, skrajnym liberalizmem, a interwencjonizmem) • w sferze ekonomicznej gospodarka powinna być liberalna • niedoskonałość „niewidzialnej ręki rynku” • rynek uporządkowany – państwo wprowadza reguły gry (będące efektem społecznych uzgodnień) • funkcje państwa: – działanie na rzecz konsensusu społecznego – brak faworyzowania konkretnych grup społecznych – dbanie, aby wszystkie grupy społeczne posiadały możliwość artykulacji potrzeb – pilnowanie przestrzegania reguł • idea społecznej gospodarki rynkowej Ewolucjonizm Josep Alois Schumpeter (1883-1950) – rozwój – ewolucja, zmiany zachodzące wewnątrz kapitalizmu, – główne źródło rozwoju – innowacje (twórcza destrukcja) – zagrożenia dla innowacji: • biurokracja państwa • rozwój dużych firm – Kryzys to dobry zimny prysznic – 1942 „Kapitalizm, socjalizm, demokracja” INSTYTUCJONALIZM: człowiek w świecie instytucji Thorstein Veblen (1857-1929) : – zarzuty wobec szkoły neoklasycznej: • nieprawdziwy obraz człowieka jako uczestnika życia gospodarczego (homo oeconomicus verus homo sociologicus) • sztuczne oderwanie analizy zjawisk ekonomicznych od politycznych i innych zjawisk społcznych • analiza statyczna – odwołania do psychologii – instynkty - motywy działania: • dobrej roboty • łupieżczy – fundamentalna rola instytucji: • organizacje • zasady (skodyfikowane + nieskodyfikowane) – pojęcie konsumpcji na pokaz, efekt Veblena – efekt snoba, klasa próżniacza) John Rogers Commons (1862-1945) : – problem instytucji – transakcji – koszty transakcyjne JOHN MAYNARD KEYNES (1883-1946) – interwencjonizm • 1936 „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” • analiza: – makroekonomiczna – krótkookresowa – dotyczy prawie wyłącznie strony popytowej gospodarki – kategorie przyczynowo – skutkowe • odrzucone założenia neoklasyczne: – względna izolacja rynków – interpretacja stopy procentowej jako zjawiska niepieniężnego – ilościowa teoria pieniądza • podważenie prawa Saya 6. Zliberalizować handel, szybko zmieniając ograniczenia ilościowe na stopniowo redukowane taryfy celne, aż do osiągnięcia jednolitej niskiej taryfy rzędu 10%. 7. Znieść przeszkody dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych, tak aby firmy zagraniczne konkurowały z krajowymi na równych zasadach. 8. Przeprowadzić prywatyzację. 9. Dokonać deregulacji usuwającej przepisy blokujące wejście na rynek i ograniczające konkurencję z powodów innych niż bezpieczeństwo, ochrona środowiska czy nadzór nad instytucjami finansowymi. 10. Chronić prawa własności systemem prawnym tak skonstruowanym, by posiadanie nie wiązało się z wysokimi kosztami. Na początku lat 90. XX wieku wypracowana została przez Departament Skarbu USA, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy i wpływowe zespoły ekspertów o liberalnej orientacji druga wersja Konsensusu Waszyngtońskiego : 1. Zwiększać oszczędności m.in. przez utrzymanie dyscypliny podatkowej. 2. Zreorientować wydatki publiczne m.in. na trafnie określone cele społeczne. 3. Zreformować system podatkowy m.in. przez wprowadzenie proekologicznego podatku gruntowego. 4. Wzmocnić nadzór bankowy. 5. Utrzymywać kurs walutowy na poziomie zapewniającym konkurencyjność, unikając zarówno wahań, jak i sztywności. 6. Dążyć do intraregionalnej liberalizacji handlu. 7. Zbudować konkurencyjną gospodarkę rynkową m.in. w drodze prywatyzacji oraz deregulacji (także rynku pracy). 8. Zagwarantować wszystkim obywatelom możliwość wejścia w posiadanie jasno zdefiniowanych praw własności. 9. Stworzyć niezależny bank centralny, silny aparat skarbowy, niezależne i nieprzekupne sądownictwo oraz agencje promujące przedsięwzięcia rozwojowe. 10. Zwiększyć nakłady na edukację, zwłaszcza na poziomie podstawowym i średnim. Różne elementy krytyki ekonomii głównego nurtu • Post-keynesizm (zdecydowana krytyka w duchu tradycyjnego keynesizmu) i neo-keynesizm (szukanie punktów stycznych z ekonomią głównego nurtu) • Nowa ekonomia instytucjonalna (krytyka, ale i próba wzbogacenia ekonomii głównego nurtu) modyfikacja obrazu podmiotów gospodarczych -cechy szczególne: asymetria informacji, koszty transakcyjne, ograniczona racjonalność; teoria agencji, oportunizm ex ante i ex post – ryzyko moralne i neo-instytucjonalizm (krytyka ekonomii głównego nurtu): fałszywy obraz człowieka – uczestnika życia gospodarczego, nieewolucyjne podejście do rzeczywistości, brak analizy zjawisk ekonomicznych w kategoriach holistycznych, brak uwzględnienia problemu władzy Społeczna nauka Kościoła Katolickiego Encykliki papieskie: • RERUM NOVARUM - O kwestii robotniczej, Leon XIII, 1891 • QUADRAGESIMO ANNO - O odnowieniu ustroju społecznego i o udoskonaleniu go według normy prawa Ewangelii w 40 rocznicę encykliki Rerum Novarum, Pius XI, 1931 • MATER ET MAGISTRA - O współczesnych przemianach społecznych w świetle nauki chrześcijańskiej, Jan XXIII, 1961 • LABOREM EXERCENS - O pracy ludzkiej, Jan Paweł II, 1981 • CENTESIMUS ANNUS - Jan Paweł II, 1991 ▪ Akceptacja reguł rynkowych ale nie kapitalizmu ▪ Niechęć do wizji alternatywnych wobec gospodarki rynkowej, a zwłaszcza idei gospodarki centralnie zarządzanej ▪ Subsydiarność – pomocniczość państwa ▪ Podmiotowość człowieka w sferze społecznej i ekonomicznej ▪ Gospodarka dla człowieka a nie człowiek dla gospodarki ▪ Pojęcie konsumenta i producenta nie wyczerpuje pojęcia człowieczeństwa ▪ Chrześcijański korporacjonizm