Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Dozymetria promieniowania X, Publikacje z Fizyka

Promieniowanie X odkryte w 1896 roku przez W.C.Roentgena znajduje szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach nauki, techniki i w medycynie. Może ono pochodzić ...

Typologia: Publikacje

2022/2023

Załadowany 24.02.2023

panna_ania
panna_ania 🇵🇱

3.7

(17)

133 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Dozymetria promieniowania X i więcej Publikacje w PDF z Fizyka tylko na Docsity! Akademia Górniczo - Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie Wydział Fizyki i Techniki Jdrowej Dozymetria promieniowania X Instrukcja do wiczenia laboratoryjnego z dozymetrii dla studentów specjalnoci Fizyka Medyczna i pokrewnych, WFiTJ AGH Spis treci 1. Wprowadzenie 4 Wytwarzanie promieniowania X w lampach rentgenowskich 4 Widmo promieniowania X 6 Filtracja 7 Oddziaływanie promieniowania X z materi 8 Osłabianie promieniowania - warstwa półchłonna 9 Osłabianie promieniowania - osłony 9 Promieniowanie pierwotne, rozproszone, uboczne 11 Praktyczne obliczanie dawek - normy 11 Pomiary dawek promieniowania X 13 Literatura 13 2. wiczenie cz A, pomiary pierwotnego promieniowania X 14 3. wiczenie cz B, pomiary rozproszonego promieniowania X 16 4. Aparatura 19 4.1. Aparat rentgenowski 19 Zasady bezpiecznej pracy 21 4.2. Radiometr 22 Instrukcj opracowali i zmodyfikowali: Paweł Jodłowski Jerzy Ostachowicz Tekst uaktualniony KRAKÓW 1997 Uaktualniono ponownie w 2006 r (Jerzy Ostachowicz) 3 Dozymetria promieniowania X Spis treci 1. Wprowadzenie 4 Wytwarzanie promieniowania X w lampach rentgenowskich 4 Widmo promieniowania X 6 Filtracja 7 Oddziaływanie promieniowania X z materi 8 Osłabianie promieniowania - warstwa półchłonna 9 Osłabianie promieniowania - osłony 8 Promieniowanie pierwotne, rozproszone, uboczne 11 Praktyczne obliczanie dawek - normy 11 Pomiary dawek promieniowania X 13 Literatura 13 2. wiczenie cz A, pomiary pierwotnego promieniowania X 14 3. wiczenie cz B, pomiary rozproszonego promieniowania X 16 4. Aparatura 19 4.1. Aparat rentgenowski 19 Zasady bezpiecznej pracy 21 4.2. Radiometr 22 Od autorów: W oparciu o kilkuletnie dowiadczenia dydaktyczne, zwłaszcza zaobserwowane trudnoci interpretacji wyników pomiarów przez wiczcych, prowadzcy zajcia postanowił nieco rozszerzy tre punktów 2 i 3 niniejszej instrukcji w porównaniu do wersji instrukcji do wiczenia obowizujcej w latach 1997-2004 i wersji dostpnej w sieci Wydziału w latach 2004-2006. Jerzy Ostachowicz 6 Widmo promieniowania X Elektrony uderzajc w anod wytwarzaj dwa rodzaje promieniowania: - promieniowanie hamowania (bremsstrahlung), emitowane przez elektrony hamowane w polu elektrostatycznym jdra i elektronów atomu; kwanty tego promieniowania maj róne energie, od bliskich zera a do odpowiadajcych najwikszej energii elektronu; - promieniowanie charakterystyczne tarczy wytwarzane w wyniku emisji kwantów przez atomy anody wzbudzone poprzez rozpdzone elektrony. W efekcie widmo energetyczne promieniowania X lampy jest praktycznie widmem promieniowania hamowania (widmo cigłe) z nałoonymi liniami charakterystycznymi tarczy (rys. 3). Maksymalna energia kwantów X w widmie odpowiada wartoci maksymalnej stosowanego napicia znanej jako kVp (kilovoltage peak). Natomiast całkowite natenie I [kwanty/s] emitowanego promieniowania jest zalene od wielu czynników, co mona w przyblieniu opisa wzorem I ≅ A⋅Z⋅i⋅U2 gdzie: A - stała zalena od konstrukcji lampy, Z - liczba atomowa materiału anody, i - prd anodowy płyncy przez lamp, U - napicie na lampie. Rys. 3. Widmo promieniowania X emitowanego z lampy z anod wolframow dla napicia zasilajcego 87 kVp. Praktycznie wszystkie kwanty o energii poniej 12 keV oraz niektóre o energii pomidzy 12 a 30 keV s absorbowane w szklanym okienku lampy (filtracja własna) [1]. 7 Filtracja Promieniowanie opuszcza lamp przez szklane lub berylowe okienko, które selektywnie osłabia składowe wizki o najniszej energii, około kilku keV (tzw. filtracja własna lampy). Pomimo tego (por. rys. 3) znaczna cz kwantów emitowanych przez lamp to kwanty o stosunkowo niskiej energii, które w zastosowaniach medycznych s najczciej bezuyteczne a zwikszaj dawk otrzymywan przez pacjenta. Te składowe widma mog by selektywnie redukowane przez dodanie cienkiego filtra z materiału o małej liczbie atomowej np. z miedzi lub aluminium (filtracja pierwotna). Wpływ filtrów aluminiowych o rónych grubociach na kształt widma ilustruje rys. 4. W zastosowaniach medycznych typowa zalecana grubo filtra wynosi, w zalenoci od napicia na lampie, od 0.5 do 5 mm Al [5,9]. Natenie i dawka promieniowania X opuszczajcego lamp maleje z kwadratem odległoci od jej ogniska. Rys. 4. Widmo promieniowania X z lampy rtg z anod wolframow dla filtrów aluminiowych o rónych grubociach. Napicie 100 kV, filtracja własna 1 mm Be [3]. 8 Oddziaływanie promieniowania X z materi Wród trzech podstawowych procesów oddziaływania fotonów z materi dla promieniowania X z lamp rtg praktyczne znaczenie maj tylko efekt fotoelektryczny i efekt Comptona. Udział tych procesów w osłabieniu promieniowania zaley midzy innymi od energii kwantów oraz liczby atomowej Z materiału. Rys. 5 ilustruje wzgldne prawdopodobiestwo zajcia poszczególnych procesów dla materiału lekkiego (wgiel) i cikiego (ołów). Wida, e dla materiałów o niskim Z efekt Comptona dominuje w zakresie od kilkudziesiciu keV do kilkudziesiciu MeV, a wic w praktyce w całym zakresie energii stosowanych w medycynie. Dla ołowiu natomiast do kilkuset keV dominuje efekt fotoelektryczny. Rozpraszanie padajcych kwantów nastpuje przede wszystkim w wyniku efektu Comptona. Dla energii do kilkuset keV proces ten jest znacznie bardziej wydajny dla materiałów o niskim Z (por. rys. 5), std takie materiały (ciało ludzkie, aluminium) rozpraszaj padajce promieniowanie w wikszym stopniu ni materiały cikie (ołów). Znajc natur procesów oddziaływania promieniowania X z materi i wartoci odpowiednich współczynników osłabienia mona wyznaczy widmo i natenie Rys. 5. Wzgldne prawdopodobiestwo zajcia rónych procesów oddziaływania promieniowania X z materi a) wgiel b) ołów [3]. 11 Naley pamita, e zaleno midzy gruboci materiału osłaniajcego a gruboci ołowiu nie jest liniowa; np. równowanik ołowiu dla mosidzu wynosi dla 2 mm mosidzu - 0.48 mm, dla 4 mm mosidzu - 1.12 mm. Jest to spowodowane opisanym ju zjawiskiem " utwardzania" si promieniowania X po przejciu przez osłon. Tak wic nie ma prostej formuły, która pozwalałaby na podstawie znajomoci równowanika ołowiu dla danej osłony wyznaczy jego warto dla innej osłony, choby z tego samego materiału; kadorazowo trzeba korzysta z tablic, czyli z danych eksperymentalnych. W typowych zastosowaniach promieniowania X pochodzcego z lamp rentgenowskich preferowanym materiałem osłonnym jest ołów. Aby osłabi 1000- krotnie promieniowanie o energii maksymalnej do 75 keV wystarczy 1 mm Pb, za o energii do 150 keV 2 mm Pb. Ekrany umoliwiajce bezporedni obserwacj pomiaru wykonuje si ze szkła ołowiowego; do ochrony pracowników stosuje si fartuchy i rkawice z gumy ołowiowej. Inne stosowane materiały osłonne to elazo, beton, cegła; dla energii maksymalnych do 200 keV wystarczajc osłon zapewniaj zwykle ciany z cegieł [5]. Promieniowanie pierwotne, rozproszone, uboczne W pracy z lampami rentgenowskimi spotykamy si z `zagroeniem spowodowanym przez promieniowanie pierwotne, rozproszone i tzw. promieniowanie uboczne. Promieniowanie uboczne jest to promieniowanie przenikajce przez obudow lampy a wic bezuyteczne, a niosce zagroenie radiologiczne. Moc dawki promieniowania pierwotnego w wizce opuszczajcej lamp jest bardzo wysoka (od kilku do kilkudziesiciu Gy/h w odległoci 1 m) ; przebywanie w obszarze tej wizki niesie wic ryzyko otrzymania znaczcych dawek. Promieniowanie pierwotne padajc na badany obiekt, ciany czy osłony ulega rozproszeniu; dlatego zagroenie radiologiczne wystpuje nie tylko w obszarze wizki głównej, ale równie w otoczeniu przedmiotu rozpraszajcego. Natenie promieniowania rozproszonego jest zalene m.in.: - od rozmiarów przedmiotu rozpraszajcego - im wikszy obiekt tym wicej kwantów z wizki pierwotnej moe by rozproszonych; oczywicie jeli przedmiot rozpraszajcy obejmuje cał wizk, zwikszanie jego rozmiarów nie zwiksza rozproszenia; - od materiału, z którego wykonany jest przedmiot rozpraszajcy; materiały lekkie (woda, ciało, ciany) rozpraszaj w wikszym stopniu ni materiały cikie (ołów), z których zwykle zbudowane s osłony (por. akapit "Oddziaływanie promieniowania X z materi"). Naley pamita, e widmo promieniowania rozproszonego róni si od widma promieniowania pierwotnego. Praktyczne obliczanie dawek i osłon - normy. W praktyce dawki od promieniowania X i osłony przed tym promieniowaniem oblicza si korzystajc z informacji zawartych w specjalistycznych poradnikach i normach. W Polsce problemy te reguluje Polska Norma PN-86/J-80001 "Materiały i sprzt ochronny przed promieniowaniem X i gamma - Obliczanie osłon 12 stałych". Norma ta dotyczy dawek i osłon dla typowych medycznych aparatów rentgenowskich, o stałym napiciu zasilania i zapewne anodzie wolframowej. 1. Moc dawki w miejscu projektowanej osłony przyjmuje si na podstawie dokumentacji urzdzenia lub bezporedniego pomiaru. Na wypadek, gdyby było to niemoliwe w normie zawarte s wartoci mocy dawki w odległoci 1 m od ogniska lampy rtg dla jednostkowego prdu lampy, rónych napi i rónych filtracji. Na tej podstawie mona wyliczy moc dawki w danej odległoci od lampy. 2. Osłon projektuje si tak, by dawka otrzymywana za osłon w cigu tygodnia pracy nie przekraczała tygodniowej dawki granicznej. Znajc moc dawki w miejscu planowanej osłony, dawk graniczn, czas pracy w miejscu osłanianym i inne parametry naraenia wylicza si wymagan krotno k osłabienia mocy dawki przez osłon. 3. Znajc warto k mona - korzystajc z wykresu osłabienia promieniowania w orodku (por. rys. 6) - wyznaczy wymagan grubo osłony z ołowiu. Chcc korzysta z innych materiałów osłonnych ich grubo wyznacza si z tabel zawierajcych wartoci równowanika ołowiu dla rónych materiałów. 4. Norma zawiera równie czysto empiryczn formuł umoliwiajc zaprojektowanie osłon przed promieniowaniem rozproszonym przez róne materiały. Wielkoci pomocn w tych obliczeniach jest tzw. zredukowana moc dawki w miejscu planowanej osłony. Warto t mona wyliczy wstawiajc do wzoru wartoci dawki granicznej, czasu naraenia, dane dotyczce lokalizacji osłanianego miejsca i warunków rozpraszania. W normie znajduj si wykresy zalenoci dawki zredukowanej od wymaganej gruboci osłony ołowianej. Zawarte w normie współczynniki przeliczeniowe pozwalaj przeliczy tak wyznaczone osłony ołowiane na osłony z innych materiałów; współczynniki te uwzgldniaj zmian widma promieniowania X po rozproszeniu. 5. W przypadku wystpowania znaczcego poziomu promieniowania ubocznego (ponad 20 µGy/h lub ponad 10% dawki od promieniowania rozproszonego) w normie opisana jest procedura obliczania dodatkowych osłon przed promieniowaniem ubocznym. Zakłada ona, e widmo tego promieniowania jest podobne do widma promieniowania pierwotnego. 6. Korzystajc z normy naley pamita, e zawarte w niej informacje dotyczce tzw. dawek dopuszczalnych s ju nieaktualne. Według Zarzdzenia Prezesa PAA z 20 maja 2002 [8] graniczny efektywny równowanik dawki dla osób naraonych zawodowo na kontakt z promieniowaniem wynosi 20 mSv rocznie, za dla pozostałych osób 1 mSv rocznie. Szczegółowe regulacje zawiera wspomniane Zarzdzenie Prezesa PAA. Dawce 20 mSv rocznie dla osób naraonych zawodowo odpowiada 0.4 mSv tygodniowo. Ta warto dla promieniowania X odpowiada dawce pochłonitej w organimie 0.4 mGy. W pomiarze wyznacza si jednak dawk pochłonit w powietrzu, a nie w tkance. W normie przyjmuje si, e te dwie wartoci s w przyblieniu równe, a std wynika, e graniczna pochłonita dawka tygodniowa w powietrzu w miejscu pracy wynosi 0.4 mGy. Przyjmujc to wygodne w praktycznych obliczeniach załoenie naley pamita, e w rzeczywistoci stosunek dawki pochłonitej w tkance mikkiej do dawki pochłonitej w powietrzu wynosi [4]: - dla energii fotonów 10 keV ÷ 100 keV 1.05÷1.10, - dla energii fotonów 100 keV ÷ 10 MeV 1.10 ± 2%. 13 Pomiary dawek promieniowania X W pomiarach promieniowania X pochodzcego z lamp rtg, szczególnie pracujcych na niskich napiciach, kluczowe znaczenie ma wybór radiometru. Energia fotonów jest wtedy niska (poniej 100 keV) i wiele radiometrów wykazuje w tym zakresie siln zaleno energetyczn; stosowanie takich radiometrów prowadzi do powstawania bardzo duych błdów pomiaru. W praktyce przy pomiarach dawek wokół lamp rtg stosuje si komory jonizacyjne o ciankach zbudowanych z materiałów o małym Z (równowanych tkance lub powietrzu); komory takie mierz kwanty ju od kilku bd kilkunastu keV. Literatura. 1. Cameron J.R., Skofronick J.G., Medical Physics, John Wiley & Sons, Inc., New York 1978. 2. Gostkowska B., Wielkoci, jednostki i obliczenia stosowane w ochronie radiologicznej, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej , Warszawa 1991. 3. Greening J.R., Fundamentals of Radiation Dosimetry, Medical Physics Handbooks 15, Adam Hilger Ltd., Bristol 1985. 4. Kathren R.L., Radiation Protection, Medical Physics Handbooks 16, Adam Hilger Ltd., Bristol 1985. 5. Mould R.F., Radiation Protection in Hospitals, Medical Physics Series, Adam Hilger Ltd., Bristol 1985. 6. Polska Norma PN-86/J-80001, Materiały i sprzt ochronny przed promieniowaniem X i gamma - Obliczanie osłon stałych. 7. Toth Z. (red.), Radioterapia i diagnostyka radioizotopowa, PZWL, Warszawa 1976. 8. Zarzdzenie Prezesa PAA z 20.05.2002 w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizujcego i wskaników pochodnych okrelajcych zagroenie promieniowaniem jonizujcym. 9. Zarzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 18.11.1988 w sprawie warunków, jakie powinny spełnia pracownie rentgenowskie oraz zasad pracy zwizanej z posługiwaniem si aparatami rentgenowskimi, M.P. Nr 32 poz. 295. 16 uzyskano dla promieniowania osłabianego dodatkowo np. przez absorbent 1.8 mm Fe, trzeba wic uwzgldni jego wpływ (krotno osłabienia 600, LE = 0.29 mm Pb). Jeeli stosowano absorbent Fe o innej gruboci, to naley odpowiednio skorygowa dane. Ad 4. a. Okreli moc dawki: - na obudowie lampy, - na stanowisku pomiarowym w czasie pomiarów. b. Na podstawie pomiarów mocy dawki oszacowa dawk jak otrzymali wykonujcy wiczenie. UWAGA: Przy sporzdzaniu wykresów naley pamita o nanoszeniu równie błdów pomiaru. 3. WICZENIE - CZ B 3.1. Cel wiczenia Badanie rozproszonego promieniowania X. 3.2. Aparatura Dyfrakcyjna lampa rentgenowska, radiometr VA-J-15A. 3.3. Wykonanie wiczenia 1. Przygotowania - Przygotowa radiometr VA-J-15A do pracy: - regulacja połoenia "zera" przyrzdu (przełcznik w pozycji N), - ustawienie radiometru na pomiar mocy dawki (przełcznik w pozycji mR/h) - załoy absorbent Pb na pobocznic komory jonizacyjnej dozymetru dla ograniczenia tła pomiaru pochodzcego od pierwotnej wizki promieniowania X - Sprawdzi czy połoenie stołu pomiarowego zapewnia pomiar mocy dawki w osi wizki promieniowania X z lampy (patrz niej, rys.9.a) - Załoy filtr aluminiowy i absorbent stalowy na wyjcie nr 3 wizki promieniowania z lampy (patrz niej, pkt 4, rys.7 i rys.8)) - Ustawi ekran z rozpraszaczem z pleksiglasu w odległoci 1.0 m od ogniska lampy, prostopadle do osi wizki -Uruchomi lamp rentgenowsk [U=(40 – 50) kV, I=10 mA], - Wyprowadzi wizk promieniowania X i zmierzy moc dawki w miejscach przebywania wykonujcych pomiary wskazanych przez prowadzcego asystenta, - Oszacowa maksymaln dawk, na któr mog by naraeni wykonujcy wiczenie 2. Okrelenie mocy dawki promieniowania rozproszonego a.• Wyznaczy moc dawki promieniowania rozproszonego przez : - ekran z pleksiglasu o rozmiarach 400 x 420 mm, 17 - ekran z ołowiu o rozmiarach 400 x 420 mm, - krek z pleksiglasu o rednicy 200 mm. • Pomiar wykonywa pod ktem 135° do kierunku padania wizki ; odległoci punktów pomiaru od przedmiotu rozpraszajcego l: 0.2 m ÷1.0 m co 0.2 m (rys. 7). Odległo przedmiotu rozpraszajcego od ogniska lampy f = 1.2 m. • Koczc pomiary dla tej odległoci zmierzy moc dawki promieniowania rozproszonego przez cian i okno od strony podwórza: ustawi detektor w odległoci l = 1 m od ekranu a nastpnie usun ekran i zmierzy moc dawki. b. Wyznaczy moc dawki promieniowania rozproszonego przez - ekran z pleksiglasu o rozmiarach 400 x 420 mm. Odległo przedmiotu rozpraszajcego od ogniska lampy f = 0.7 m. Warunki pomiaru jak w punkcie a. 3. Pomiary ko cowe - wyznaczy moc dawki promieniowania ubocznego na obudowie lampy od strony korytarza budynku C-2, - wyznaczy moc dawki od promieniowania rozproszonego i ubocznego na stanowisku pomiarowym w czasie pomiarów promieniowania rozproszonego. 3.4. Opracowanie wyników Ad 3.3.2. a. Sporzdzi krzywe zalenoci mocy dawki promieniowania rozproszonego, od odległoci l od przedmiotu rozpraszajcego. Wykresy sporzdzi: - dla ekranu z pleksiglasu, dla rónych odległoci f przedmiotu rozpraszajcego od lampy, - dla f = 1.2 m dla rónych przedmiotów rozpraszajcych z pleksiglasu, - dla f = 1.2 m dla rónych materiałów rozpraszajcych. Wytłumaczy otrzymane zalenoci. Pamita o istnieniu "tła" (promieniowanie rozproszone przez cian i okno od strony podwórza); zostało ono oszacowane w punkcie 2a. b. Zaprojektowa i opisa eksperyment z uyciem radiometru, umoliwiajcy wyznaczenie osłony przed promieniowaniem rozproszonym pochodzcym od ekranu z pleksiglasu, ustawionego 1.2 m od lampy. Przyj, e osoba naraona na to promieniowanie bdzie przebywała w odległoci 0.4 m od ekranu 8 godzin dziennie. Ad 3.3.3. a. Okreli moc dawki: - na obudowie lampy, - na stanowisku pomiarowym w czasie pomiarów. b. Na podstawie pomiarów mocy dawek oszacowa dawk jak otrzymali wykonujcy wiczenie. UWAGA: Przy sporzdzaniu wykresów naley pamita o nanoszeniu równie błdów pomiaru. 18 Rys. 7. Geometria pomiaru : a) osłabienie mocy dawki w wizce pierwotnej, b) moc dawki promieniowania rozproszonego. 21 Do celów wiczenia urzdzenie zostało odpowiednio przystosowane. a. Wykorzystywane jest wyłcznie okienko skierowane w kierunku okien pokoju pomiarowego (wyjcie lampy nr 3). b. Na okienko lampy załoono (por. rys. 7) - filtr aluminiowy o gruboci 1.2 mm Al, - absorbent stalowy o gruboci 1.8 mm (LE 0.29 mm Pb), którego zadaniem jest osłabienie wizki do bezpiecznego poziomu około 5 mGy/h w odległoci 0.5 m. c. Na odcinku do około 0.5 m od ogniska lampy wizka promieniowania jest wsza od komory jonizacyjnej radiometru VA-J-15A. Naley o tym pamita przy opracowaniu wyników pomiaru i ich interpretacji. Ponadto z uwagi na do znaczne natenie promieniowania X w tym obszarze naley zachowa szczególn ostrono i wszelkie manipulacje tam wykonywa tylko gdy nie jest wyprowadzona wizka. d. W czasie wiczenia aparat pracuje przy napiciu (40-50) kV i nateniu prdu lampy 10 mA. Jak wynika z opisu, stosowana w wiczeniu lampa znaczco róni si od typowych rozwiza stosowanych w medycynie; m.in: konstrukcj, materiałem anody, energi promieniowania charakterystycznego, jego udziałem w promieniowaniu emitowanym, kształtem napicia zasilajcego. W trakcie wiczenia kilkakrotnie bdzie si wyznacza pewne wielkoci dozymetryczne (dawki, osłony) zarówno na podstawie bezporednich pomiarów na lampie jak i według PN-86/J-80001. Naley pamita, e otrzymane kad z tych metod wartoci w rzeczywistoci opisuj nieco inne aparaty rentgenowskie : PN-86/J-80001 - typowy rentgenowski aparat medyczny, za pomiar - specjalistyczny aparat naukowy wyposaony w lamp dyfrakcyjn. Wyznaczone tymi metodami wartoci mog si wic znacznie róni. Celem wiczenia nie jest wic "mechaniczne" zestawianie i porównywanie tych - czsto znacznie si rónicych - wartoci , ale przypomnienie, e wielkoci dozymetryczne dla lamp mona wyznacza zarówno na podstawie norm jak i wprost z eksperymentu. Zasady bezpiecznej pracy Mimo znacznego osłabienia promieniowania przez absorbent stalowy, moc dawki w wizce głównej jest wysoka. Naley wic cile przestrzega programu wiczenia. Szczególn ostrono naley zachowa w czasie, gdy wizka wyprowadzana jest z lampy (przysłona podniesiona -"shutter" w pozycji OPEN). Wówczas: - pod adnym pozorem nie wolno przekracza barierki oddzielajcej stanowisko pomiarowe od wizki głównej; - nie naley trzyma rk w polu wizki głównej; pomiar mocy dawki naley wykonywa przez pozostawienie detektora w pozycji pomiarowej - trzymanie detektora w obszarze wizki rkami jest niedopuszczalne; - nie wolno wykonywa w obszarze wizki adnych czynnoci, które nie s opisane w instrukcji wiczenia; wszelkie takie czynnoci mona wykonywa dopiero po zasłoniciu okienka płytk ołowian ("shutter CLOSE"). Przestrzeganie tych zasad gwarantuje, e wiczenie jest całkowicie bezpieczne - moc dawki na stanowisku pomiarowym nie przekracza 0.01 mGy/h. Ponadto wykonujcy 22 wiczenia wyposaeni s w dozymetry indywidualne pozwalajce okreli dawk otrzyman w czasie zaj. 4.2. Radiometr W wiczeniu stosowany jest radiometr VA-J-15A wyposaony w sond z komor jonizacyjn o rednicy 100 mm.. Radiometr mierzy kwanty promieniowania elektromagnetycznego od 20 keV do 2 MeV z nierównomiernoci charakterystyki energetycznej poniej 10%. Radiometr umoliwia: - pomiar dawki (zakres pomiarowy od 0.1 mR do 300 mR, połoenie przełcznika mR), - pomiar mocy dawki (zakres pomiarowy od 0.1 mR/h do 300 R/h, połoenia przełcznika mR/h, R/h). Błd pomiaru nie przekracza 15%. Czas odpowiedzi radiometru dla poszczególnych zakresów wynosi odpowiednio: dla zakresu 1 mR/h - 40 s, 3 mR/h - 20 s, zakresy powyej 3 mR/h - 8 s. Radiometr jest wyskalowany w pozaukładowych jednostkach ekspozycji (dawki ekspozycyjnej) R. W pomiarach naley uywa tych jednostek - przeliczenie na jednostki układu SI naley wykona prezentujc wyniki. Przeliczajc naley pamita, e ekspozycja X i dawka pochłonita D to dwie róne wielkoci fizyczne i przeliczenie R na Gy nie jest prost zmian jednostek, ale przeliczeniem jednej wielkoci fizycznej na drug. Przyjmuje si, e w powietrzu 1R odpowiada 0.0087 Gy = 8.7 mGy.