Dwudziestolecie międzywojenne – powtórzenie wiadomości ..., Notatki z Język polski

Pobierz Dwudziestolecie międzywojenne – powtórzenie wiadomości ... i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

Dwudziestolecie międzywojenne – powtórzenie

wiadomości. Część 3

Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mulmedialna Mapa myśli Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Piotr Kuncewicz, Agonia i nadzieja. Literatura polska po 1918, t. 1, Warszawa 1993, s.

Źródło: Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie. Źródło: Horacy, O co poeta prosi Apollina.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Kompozycja fantastyczna (Kuszenie świętego Antoniego), 1920 Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna.

Piotr Kuncewicz

Agonia i nadzieja. Literatura polska po 1918 Przejście do wolności z niewoli nie wszyscy [pisarze, przyp. red.] znieśli bez szwanku – jest tu jakaś analogia z aktorami filmu niemego, którzy nagle znaleźli się w świecie słyszalnym. Bądź co bądź o prawdziwym obliczu prozy stanowili u początku Żeromski, Reymont, Sieroszewski, Orkan, Daniłowski, Strug, Berent, Nałkowska, Przybyszewski... Zwróćmy więc uwagę na bardzo istotną okoliczność

• człowiek kulturalny lat dwudziestych z jednej strony miał do czynienia z już wyzwoloną od serwitutów narodowych poezją, z drugiej zaś z prozą wywodzącą się bez reszty z czasów niewoli i co za tym idzie – bardzo wzniosłych ideałów. Była to kombinacja wyjątkowo korzystna. A wśród prozaików pierwsze, pod każdym względem, miejsce należy się Stefanowi Żeromskiemu. Źródło: Piotr Kuncewicz, Agonia i nadzieja. Literatura polska po 1918, t. 1, Warszawa 1993, s. 123.

Dwudziestolecie międzywojenne – powtórzenie wiadomości. Część 3

Przeczytaj

Dwa obrazy społeczeństwa w polskiej prozie międzywojennej

Stefan Żeromski

Stefan Żeromski urodził się w 1864, a zmarł w 1925 roku. Rodzina pisarza miała pochodzenie ziemiańskie.

Pierwsze tomy nowel Żeromskiego wywołały poruszenie wśród krytyki. Oprócz znanej z utworów pozytywistycznych tematyki powstańczej i społecznej, odznaczały się one szczególnym rodzajem naturalizmu, zbliżającego się wręcz do okrucieństwa w przedstawianiu rzeczywistości (np. nowelę Rozdziobią nas kruki, wrony, przedstawiającą śmierć jednego z ostatnich powstańców, czytano podobno ze łzami w oczach). Cechą charakterystyczną nowel Żeromskiego jest doskonały zmysł obserwacji autora, wnikliwość analizy oraz emocjonalne podejście do opisywanych wydarzeń.

Przedwiośnie

Przedwiośnie było ostatnią powieścią Żeromskiego. Dla jej bohatera, wychowanego w rosyjskim Baku Cezarego Baryki, Polska jego przodków to wyidealizowana kraina dobrobytu i „szklanych domów”, o których opowiadali mu rodzice. Powróciwszy w rodzinne strony, Baryka musi bezustannie konfrontować tę wizję z rzeczywistością. Jego dzieje są jednocześnie pretekstem do pokazania Polski współczesnej – od ziemiańskiego, lekkomyślnego środowiska Nawłoci przez chłopską nędzę po rewolucyjny ferment wśród robotników.

Powieść wydana w 1925 r. podsumowuje pierwsze lata niepodległości państwa polskiego, ustosunkowuje się do problemu rewolucji społecznej. Czas akcji obejmuje dziesięciolecie 1914–1924 – z polskiej perspektywy jest to czas nadziei, realizacji marzeń o własnym państwie, konfrontacji wyobrażeń z rzeczywistością. Rozwarstwienie społeczeństwa (od

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Portret Stefana Żeromskiego, ok. 1913 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

stronnictw konserwatywnych po ruchy socjalistyczne) stanowi w powieści podłoże do ukazania dramatycznych wyborów etycznych Baryki jako młodego człowieka, który musi budować własną tożsamość w obliczu tak chaotycznej i dynamicznej historii. Warto przy tym wyjaśnić tytuł: Przedwiośnie, czyli czas wielkich nadziei na odwilż i odrodzenie, ale także moment przesilenia, które może być trudne. To także okres między dwiema epokami.

Antoni Kozakiewicz, Zła wróżba, ok. 1888 Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna.

Zofia Nałkowska

Zofia Nałkowska urodziła się w 1884, zmarła w roku 1954. Debiutowała jako nastolatka w „Przeglądzie Tygodniowym”, a pierwszą powieść wydała w „Prawdzie” w 1904 r.

W latach 20. pracowała przy Prezydium Rządu, w okresie procesów opozycjonistów organizowała protesty w sprawie więźniów politycznych. W czasie wojny mieszkała w Warszawie, po wojnie w Krakowie zasiadła w Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich; zebrane wówczas materiały wykorzystała we wstrząsającym zbiorze opowiadań Medaliony.

W swoich pierwszych młodopolskich powieściach autorka analizowała psychikę kobiecą. Po wojnie skierowała zainteresowania w stronę człowieka jako

egzystencja

(łac. existere z ex – na zewnątrz + sistere – stać, znajdować się) – istnienie kogoś lub czegoś; materialne warunki czyjegoś życia; w egzystencjalizmie: swoisty sposób istnienia właściwy tylko człowiekowi

naturalizm

(fr. naturalisme < łac. natura – natura) – kierunek literacki ukształtowany w 2. połowie XIX wieku we Francji; zgodnie z założeniami naturalistów rzeczywistość w dziele literackim miała być przedstawiana w obiektywistyczny sposób; istotną rolę odgrywały motywacje biologiczne wpływające na postępowanie bohaterów literackich; do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku zalicza się Emila Zolę

Prezentacja mulmedialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższą prezentacją mulmedialną. Scharakteryzuj poglądy bohaterów Przedwiośnia: Szymona Gajowca, Antoniego Lulka i Seweryna Baryki.

Polecenie 2

Odpowiedz na pytanie, jaki wpływ na światopogląd Cezarego Baryki mogły mieć te postacie? Zapisz swoje przemyślenia.

Szymon Gajowiec

Antoni Lulek

Seweryn Baryka

Wstęp – Rodowód – dzieje życia Seweryna Baryki, ojca głównego bohatera, Cezarego

Baku na początku XX wieku, pocztówka domena publiczna

Część 1. Szklane domy

Miejsce akcji: Baku

Treść: Dzieje kilkunastoletniego Cezarego od wybuchu wojny (ojciec idzie do wojska) poprzez rewolucję 1917 r. (fascynacja, udział w manifestacjach; śmierć matki, rozczarowanie, dostrzeżenie okrucieństwa rewolucji) do powrotu do wolnej Polski i udziału w wojnie polsko-bolszewickiej.

Narracja: autorska (obiektywna; narrator wszechwiedzący)

Styl: gawędziarski, operujący czasem zbliżeniem wybranej sceny

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PKXGiYdpc

Teodor Ziomek, Grusza polna, 1912 domena publiczna

Część 2. Nawłoć

Miejsce akcji: majątek Nawłoć, Chłodek

Treść: Życie Cezarego w majątku rodziny poznanego i uratowanego na wojnie Hipolita Wielosławskiego; pięciokąt miłosny (romans Cezarego z trzema kobietami – 16-letnią Wandą, Karoliną i Laurą, która ma narzeczonego), zagadkowa śmierć Karoliny; pobyt Cezarego w Chłodku, gdzie dostrzega niedolę chłopów.

Narracja: personalna, z punktu widzenia bohatera (subiektywna)

Styl: bardzo zróżnicowany, uzależniony

od nastroju bohatera i charakteru sceny; posługujący się kontrastem, zaskoczeniem; umiejętne stopniowanie napięcia

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PKXGiYdpc

Trzy części powieści to zarazem (co najmniej) trzy odmiany gatunku: powieść edukacyjna, rozwojowa; romans z elementami sensacji (z „dreszczykiem” i tajemnicą); powieść ideologiczna z elementami publicystycznymi, debata polityczna. Widać tu starcie dwu ideologii:

Edward Abramowski domena publiczna Postać: Szymon Gajowiec – dawny nauczyciel, przyjaciel matki Cezarego, „wyznaczony” przez ojca na opiekuna młodzieńca; obecnie wiceminister skarbu, zatem rzecznik programu rządowego.

Program: Reformy należy wprowadzać stopniowo, rozsądnie, biorąc pod uwagę wszystkie za i przeciw; ideą nadrzędną jest budowanie silnego państwa poprzez reformę armii i policji, szkolnictwa, pieniądza, rolnictwa; patroni ideowi (ich portrety z cytatami z dzieł wiszą w gabinecie Gajowca) to: Marian Bohusz, Stanisław Krzemiński, Edward Abramowski.

Wartości i antywartości: Służba ojczyźnie jako wartość nadrzędna, patriotyzm, szacunek dla ludzi także odmiennych przekonań, umiarkowanie, pragmatyzm.

Pomnik Lenina domena publiczna

Postać: Antoni Lulek – student, ale nie młodzieniec („jegomość starszy”); chorowity i słaby (astmatyk); żyjący z pożyczek; mający za sobą przeszłość więzienną (nie wiadomo z jakiego powodu); zręczny agitator, ale „w pewnej mierze ograniczony, a nawet tępy” (ocena Cezarego).

Program: Obalenie panującego ustroju na drodze rewolucji; „odwaga Lenina” – zburzyć stare i zacząć nowe, nieznane, ale z pewnością lepsze. Stworzenie ponadpaństwowej organizacji robotniczej.

Wartości i antywartości: Nienawiść do państwa polskiego (radość z jego porażek i cierpienie

Mówi się także o trzeciej ideologii (drodze), przedstawionej w Przedwiośniu – krańcowo utopijnej wizji „szklanych domów” Seweryna Baryki, sprowadzającej się do chęci zapewnienia w niepodległej Polsce równości i sprawiedliwości społecznej dzięki genialnym wynalazkom i technologiom. Jest to jednak nie tyle program, ile raczej marzenie umierającego człowieka.

Kazimierz Gede, Demonstracja, ok. 1937 domena publiczna

Powieść Żeromskiego stanowi także próbę przedstawienia panoramy polskiego społeczeństwa u progu niepodległości: to

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

dostatnie i beztroskie ziemiaństwo, wciąż kultywujące szlacheckie tradycje polowań, bali, rozrywek towarzyskich i flirtów; obok chłopi – żyjący w nędzy, pozbawieni dostępu do wiedzy, bierni, nastawieni jedynie na przeżycie; w mieście to robotnicy – podobnie biedni, niewykształceni, cierpiący głód i choroby, represjonowani, pchani do demonstracji rozpaczą i umiejętnie wykorzystującą ich nastroje i sytuację agitacją; to także inteligencja reprezentowana przez Gajowca i lekarkę, ale także studentów takich jak Baryka. To dla tej warstwy zostały przedstawione wzorce autentyczne, zaczerpnięte z polskiej historii: Bohusz, Krzemiński, Abramowski.

Ćwiczenie 1

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, w jakim celu Zofia Nałkowska posłużyła się w Granicy inwersją czasową.

Zaznacz techniki konstruowania fabuły, które zostały użyte przez Nałkowską w Granicy.

Wybór na główny wątek powieści niepowtarzalnej i wyjątkowej historii, która z małym prawdopodobieństwem mogłaby wydarzyć się w rzeczywistości.

Kilkakrotne opisywanie niektórych wydarzeń oraz bohaterów w celu pokazania ich z perspektywy różnych ludzi.

Zastosowanie introspekcji (samoobserwacji) w monologu wewnętrznym w celu poznania przeżyć, myśli, motywacji bohaterów.

Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Dwudziestolecie międzywojenne – powtórzenie wiadomości. Część 3

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1. rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945– 1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2. interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
3. wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
4. rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
5. rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
6. porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
7. przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
8. wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
9. rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1. przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;