Dydaktyka - Notatki - Psychologia - Część 2, Notatki z Psychologia

Pobierz Dydaktyka - Notatki - Psychologia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!

Utylitaryzm dydaktyczny – tw. J. Dewey, G. Kerschensteiner. Kształcenie jest tu pojmowane jako ciągła rekonstrukcja doświadczenia, a proces kształcenia tożsamy jest z jego celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia. W skutek tego jedynym sposobem uświadomienia dzieciom i młodzieży społecznego dziedzictwa jest danie im możliwości wykonania tych samych, fundamentalnych typów zajęć, które uczyniły cywilizację tym czym ona jest (np. droga od pierwszych maszyn włókienniczych do współczesnych technologii włókiennictwa). Przy doborze treści należy się więc koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstrukcyjnych. Czynności te powinny umożliwić uczniowi uczenie się zgodne z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów. Jak z tego wynika rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia. Zasady budowy programów wg tej teorii:

  zasada problemowego podejścia do treści kształcenia eksponująca potrzebę grupowania tych treści w układy interdyscyplinarne a zarazem takie, których realizacja wymaga wysiłku zespołowego   zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów   zasada łączenia pracy z zabawą wtedy, gdy są one funkcjonalnie związane z założonymi do osiągnięcia celami   zasada aktywizowania uczniów podkreślająca nieodzowność zdobywania wiadomości i umiejętności   zasada włączenia w nurt życia środowiska lokalnego (np. wycieczki do muzeów, zakładów pracy, obserwacja itp.)

Zgodnie z założeniami utylitaryzmu zapewniono uczniom maksymalną swobodę w doborze przedmiotów nauczania i dostosowano pracę dydaktyczną i wychowawczą do indywidualnych potrzeb ucznia i nadano jak najbardziej naturalny charakter nauczania.

strukturalizm – K. Sośnicki. Ponieważ programy przeładowane są wiadomościami i nie można ich redukować pomijając niektóre wiadomości gdyż jest to sprzeczne z rozwojem naukowym , należy włączyć do programu trwały dorobek każdej z nauk nawiązujący do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych. Należy zarazem budować programy odzwierciedlające system wiedzy tak poszczególnych nauk jak i ich całokształtu. Programy prócz poznania teoretycznego powinny zapewniać również poznanie realnej rzeczywistości. Zasady: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej, łączenie teorii z praktyką (najważniejsza). Treść każdego przedmiotu dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne

egzemplaryzm – tw. M. Wagenschein, H. Scheuerl. Zwolennicy tej teorii uważają, że konieczna jest redukcja programu nauczania. Aby jednak uniknąć zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów opracowano następujące sposoby nauczania:

  pragmatyczne (gr. Pradeigma – wzór) – uczeń powinien poznać tyle ile jest bezwzględnie konieczne aby mógł wytworzyć sobie poprawny obraz zagadnienia przewidzianego tematem, jego istotę. Nie przestrzega się to rygorystycznie chronologicznego porządku, a nauczyciel ma swobodę wyboru określonych tematów z pośród innych zawartych w programie

  egzemplaryczny układ treści – zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły należy operować jej egzemplarzami tematycznymi, przy czym każdy egzemplarz powinien być reprezentatywny dla tematu. Opracowanie wiadomości na temat jednego egzemplarza umożliwi scharakteryzowanie całego pojęcia, tematu itp.. Wada: egzemplaryzm koliduje z zasadą systematyczności co w przedmiotach o liniowym charakterze nauczania jest nie do przyjęcia

teoria problemowo kompleksowa – tw. Suchodolski. Wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być wyznaczana wyłącznie przez potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów ponieważ stanowi ona podstawę pozazawodowego życia ludzi. Szkoła ogólnokształcąca nie powinna zatem przygotowywać specjalistów lecz ułatwiać poznawanie rzeczywistości. Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (technika, socjologia, sztuka, itp.) układ treści w programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy wprowadzać na poziomach ponadpodstawowych. Można zatem nauczać kompleksowo.

Program nauczania – pojęcie, budowa, układy treści kształcenia.

pojęcie:

Plan nauczania obejmuje pełny rejestr realizowanych w szkole przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzin nauczania przeznaczoną dla każdego przedmiotu w pełnym cyklu pracy szkoły jak i w poszczególnych klasach. Stanowi on podstawę opracowania programu nauczania.

Program nauczania ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

budowa:

Na program nauczania składają się:

  uwagi wstępne (określa się tu cele nauczania danego przedmiotu)   materiał nauczania (czyli podstawowe informacje, pojęcia, prawa i ważniejsze hipotezy, metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadającej danemu przedmiotowi)   uwagi o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału.

Programy są więc determinowane nie tylko przez treść lecz także przez cele, metody i organizację pracy dyd.-wych., które to czynniki wiążą się z kształtowaniem osobowości uczniów i z warunkami nauczania uczenia się. Programy nie mogą być zatem miniaturami dyscyplin naukowych. Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na:

  obowiązkowe – wspólny dla uczniów kanon wykształcenia   fakultatywne – dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów

układy treści kształcenia:

Podstawy teorio poznawcze i psychologiczne procesu nauczania.

materializm dialektyczny – w procesie nauczania biorą udział trzy czynniki naszego poznania: zmysły, umysł, praktyka. Wszystko to ma służyć możliwie dokładnemu odbiciu rzeczywistości w naszym umyśle.

teoria odbicia – opiera się na założeniu, że źródłem naszych wrażeń i spostrzeżeń jest świat zewnętrzny. Ten świat to nic innego jak zespół rzeczy, zjawisk i procesów oddziałujących na nasze zmysły, a celem tych zjawisk itd. poznajemy za pomocą analizatorów (wzrok, słuch, smak, węch, dotyk). Gdy w ich zasięgu znajdzie się jakiś przedmiot lub dokonuje się zmiana wówczas nasz układ nerwowy rejestruje ich obecność, umożliwia to organizmowi ustosunkowanie się do przedmiotu i zjawisk zachodzących w otoczeniu. Sygnały te mogą pochodzić zarówno z zewnątrz jak i z wnętrza organizmu. Całokształt tych oddziaływań jest źródłem działalności mózgu. Rzeczywistość odbija się w naszej psychice, istnieje zatem niezależnie od naszej świadomości

podstawy psychologiczne – punktem wyjściowym jest tu poznanie zmysłowe. Na analizatory oddziałuje świat zewnętrzny który poznajemy za pomocą analizatorów. Wrażenie jest to elementarny proces psychiczny powstający w naszym mózgu pod wpływem działania bodźców materialnych i polegający na odzwierciedleniu pojedynczej cechy bodźca. Spostrzeżenie to proces psychiczny polegający na odbiciu w naszej świadomości przedmiotu w całości. Jeżeli bodźce materialne są konkretnymi rzeczami lub zjawiskami mamy do czynienia z pierwszym układem sygnałowym. Wyobrażenia odbicie przedmiotów lub zjawisk powstające w naszej świadomości bez ich oddziaływania na nasze zmysły. Opierają się one na naszym doświadczeniu i spostrzeżeniach. Wyobrażenia są kojarzone z odpowiednimi słowami. Operując tymi słowami pobudzamy do działania te lub inne procesy wyobrażeniowe. Myślenie umożliwia uporządkowanie nagromadzonych spostrzeżeń, ich uogólniania a następnie przechodzenie od nich do pojęć i sądów wyjaśniających wewnętrzne związki i zależności między nimi. Podstawą fizjologiczną procesów myślenia jest drugi układ sygnałowy właściwy tylko ludziom i opierający się na słowie. Myślenie stanowi drugi stopień poznania lecz nie daje odpowiedzi co do prawdziwości naszego poznania. Aby znaleźć tę odpowiedź trzeba owe myślenie sprawdzić w praktyce bo ma ona duże znaczenie jako źródło poznania. Praktyka łączy w sobie bezpośredni kontakt z rzeczywistością tj. spostrzeganie i uogólnianie wewnętrznych związków oraz zależności rzeczy i procesów. W nauczaniu istnieje konieczność uwzględnienia spostrzegania, myślenia i praktyki. W procesie nauczania powinno także występować poznanie bezpośrednie i pośrednie, ponieważ wiedza ma dwojakie pochodzenie (od pośredniego i bezpośredniego poznania).

Elementy procesu nauczania.

nauczyciel jako kierownik pracy dydaktyczno wychowawczej – kierownicza rola nauczyciela wypływa z dwóch czynników: odpowiednie przygotowanie do pracy pedagogicznej, odpowiedzialność nauczyciela za wyniki pracy dydaktycznej. Aby dobrze kierować procesem nauczania nauczyciel musi gruntownie poznać prawidłowości tego procesu i stale się troszczyć o to by uczniowie poprawnie pokonywali występujące trudności

klasa szkolna – występująca jako niezorganizowane skupisko uczniów bądź pod wpływem nauczyciela przekształcające się w dobrze działający zespół współpracujący z nim w osiąganiu celów dydaktyczno wychowawczych. Wszelkie przemiany w procesie nauczania

dotyczą przeważnie uczniów gdyż to oni pod wpływem nauczyciela mają zdobyć wiedzę i umiejętności wzbogacając swoją osobowość

materiał nauczania – to jest środowisko wychowawcze, programy nauczania określające cele dydaktyczno wychowawcze oraz zasób wiedzy i działań, które uczniowie mają opanować, podręczniki oraz pomoce szkolne

Ogniwa procesu nauczania.

uświadomienie uczniom celów i zasad nauczania – tylko wówczas można uczniów odpowiednio zachęcić do dbałości o dobre wyniki nauczania, a jednocześnie stworzyć dobrze współpracujący ze sobą zespół. Bez nastawienia i chęci uczącego się rezultaty naszej pracy będą niewielkie. To co uważamy za mało istotne szybciej zapominamy, zatem motywacja odgrywa tu kluczową rolę. Uświadamiamy uczniom jedynie cele poznawcze, a nie wychowawcze (np. zaproponowanie uczniom poszanowania demokracji wywoła jego opór psychiczny. Uczeń musi się wewnętrznie utożsamić z takim celem.).

Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem – nowe rzeczy, zjawiska, procesy uczeń poznaje prawidłowo wówczas gdy: proces uczenia się oparty jest na poznaniu zmysłowym; proces uczenia się przygotowuje uczniów do procesu uogólniania (stwarza odpowiedni grunt do przyswajania pojęć i sądów ogólnych; wymaga aktywności i samodzielności uczniów). Podanie materiału może opierać się na:

  bezpośrednim zetknięciu się z danymi zjawiskami, rzeczami itp.   poznanie może przebiegać za pomocą mniej lub więcej zbliżonych do rzeczywistości środków zastępczych (np. modele)   poznanie przebiega za pomocą słowa mówionego lub pisanego

Dobór odpowiedniego sposobu podania materiału zależy od tego czy sposób ten jest konieczny z punktu widzenia rozwoju ucznia, od właściwości materiału, od wymagań teorii poznania. Duże znaczenie ma tu także poprawne przeprowadzona obserwacja

Kierowanie procesem uogólniania nowego materiału – stanowi drugą część procesu nauczania. Jest to niezmiernie ważny moment procesu nauczania, gdyż dopiero on warunkuje zdobycie wiedzy. Nasza wiedza opiera się na pojęciach, które odbijają sobie ogólne i najistotniejsze cechy rzeczy i zjawisk. Proces przyswajania pojęć polega na wytężonej pracy ucznia kierowanej przez nauczyciela. W naszej wiedzy odzwierciedlenie znajdują również sądy odbijające podobnie jak pojęcia rzeczywistość przy czym charakterystyczne dla nich jest to, że zbudowane są z pojęć. Do sądów uczniowie dochodzą także na podstawie uogólnienia

Kształtowanie pojęć (metodyczne):

  zestawienie przedmiotu z innymi w celu wyłonienia go z nich   wyszukiwanie cech podobnych   wyszukiwanie cech różniących   określenie przez uczniów danego pojęcia na podstawie istotnych cech danego przedmiotu czy zjawiska   zastosowanie pojęcia w nowych sytuacjach

  sprawdza wartość teorii – praktyka jest celem ostatecznym naszego poznania, dzięki teorii przestaje być bezcelowa. Znając podstawy teoretyczne człowiek wie jak przedstawiać rzeczywistość, potwierdza teorię gdy jest ona prawdziwa lub odrzuca gdy jest fałszywa   przekształca rzeczywistość – głównym celem nie jest tu dostarczenie nowych wiadomości lub ich sprawdzenie lecz zastosowanie ich do wprowadzania zmian w otaczającej nas rzeczywistości

kontrola i ocena wyników nauczania – proces nauczania tak jak wszelka działalność ludzka wymaga sprawdzenia osiągniętych wyników oraz usunięcia braków stwierdzonych w toku kontroli. Kontrola i ocena powinna występować na wszystkich etapach procesu nauczania jako stały składnik tego procesu, gdyż tylko tak nauczyciel może zapobiec w porę wszelkim niedociągnięciom w pracy uczniów.

Związek ogniw z typami lekcji.

Ogniwa odnoszą się głównie do organizacji procesów nauczania. Mają one charakter dyrektyw postępowania dydaktycznego przeznaczonych dla nauczycieli niezależnie od przyjętego przez nich toku pracy dyd.-wych. na lekcji czy to podającego opartego na poznaniu pośrednim, czy poszukującego (poznanie bezpośrednie). Choć we współczesnej szkole oba te toki występują łącznie nawet w czasie jednej lekcji to jednak każdy z nich wymaga innych czynności uczniów i nauczyciela:

ogniwa w toku podającym:

  przygotowanie do pracy – sprowadza się ono do wytworzenia u uczniów pozytywnej motywacji sprzyjającej uczeniu się, a niekiedy wręcz warunkującej efekty końcowe. Nauczyciel zaznajamia uczniów z zadaniami lekcji, jej zamierzonym efektem końcowym oraz planem   podanie nowego materiału – realizacji ogniwa służy bądź słowo mówione bądź pisane   synteza – jej zadaniem jest wyeksponowanie zawartych w podanym materiale idei przewodnich, tez, podstawowych faktów w celu ich uporządkowania i utrwalenia. Stanowi to bowiem konstrukcję nośną, którą łatwiej potem wypełnić informacjami szczegółowymi

kontrola stopnia opanowania wiadomości – głównym zadaniem nauczyciela jest tu wykrycie braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach, a także ocena trwałości i operatywności opanowanej wiedzy

Tok podający

Wg 5.3. (^) 1. 2. 3. 4. 5.

A +! + + + +

B + + - - -

C + + - - -

D + + +! + +

E + - - +! -

F + +? +? +! -

G + + + + +!

  Wg 5.3. - ogniwa wg punktu 5.3.   1. - lekcja kombinowana wprowadzająca   2. - lekcja służąca opracowaniu nowego materiału   3. - lekcja utrwalająca   4. - lekcja ćwiczeniowa   5. - lekcja kontroli i oceny   + - występuje (! - koniecznie,? - może)   - - nie występuje

ogniwa w toku poszukującym:

  uświadomienie sobie określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym – ogniwo to ma istotne znaczenie dla ukształtowania pozytywnych motywów uczenia się i dla wyznaczenia dalszych kierunków działalności poznawczej uczniów   słowne określenie trudności – sformułowanie problemu, zebranie danych i niewiadomych oraz ich uporządkowanie. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela gromadzą tu odpowiednie materiały   formułowanie hipotez – na podstawie dotychczasowej wiedzy   weryfikacja empiryczna hipotez – z odwoływaniem się do odpowiednich pomocy jak encyklopedia czy wzór matematyczny   włączenie danych do systemu wiedzy uczniów   zastosowanie wiadomości czy umiejętności w działalności praktycznej czy teoretycznej

Zasady nauczania.

Pojęcie - są to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania, zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania, oraz wdrażać do samokształcenia.

Różne typologie zasad nauczania.

Szkoła współczesna.

  zasada poglądowości. Opiera się ona na tym aby cała nauka szkolna opierała się na poznawaniu rzeczywistości (konkretnych rzeczy i zjawisk), by stosować w nauczaniu pomoce naukowe. Zasada ta pełni w nauczaniu następujące funkcje: reprezentatywną (pozwalającą na uzupełnienie znajomości konkretnej rzeczywistości reprezentując jej fragmenty poprzez środki poglądowe tj. okazy, modele, obrazy itp. ; symbolizującą (ułatwia zrozumienie i zapamiętanie uogólnień,

weryfikowania. W procesie nauczania współistnieć powinno poznanie zmysłowe, rozumowe i poznanie poprzez działanie.

szkoła aktywna

  Zasada całościowości.   Zasada aktualności.   Zasada wolności.   Zasada aktywności i samodzielności.

USA

  Zasada organizacji pracy grupowej.   Zasada stosowania środków dydaktycznych.   Zasada indywidualności.   Zasada motywacji.   Zasada doboru treści.   Zasada działalności nauczyciela.

W krajach socjalistycznych.

  Zasada naukowości.   Zasada społeczno – polityczna.   Zasada dydaktyczno – psychologiczna.   Zasada wychowania.   Zasada doboru treści.   Zasada odznaczania dzieci robotniczo – chłopskich.   Zasada socjalistycznego wychowania.   Zasada pracy grupowej.

Znaczenie zasad nauczania dla prawidłowej organizacji procesu nauczania.

Zasady nauczania wynikają z analizy procesu nauczania – uczenia się gdyż w wyniku tej analizy wykrywa się prawidłowości dotyczące określonych zjawisk dydaktycznych oraz ukazuje wzajemne, a zarazem obiektywne zależności między składnikami w\w procesu (te składniki to uczeń, nauczyciel, materiał nauczania). Wg. Okonia po dokonaniu analizy procesu nauczania – uczenia się można by zaniechać formułowania zasad nauczania. Rozumując w ten sposób można powiedzieć że ci pedagogowie, którzy zdają sobie sprawę, iż wyniki uzyskiwane przez ucznia są zależne od stopnia jego aktywności umysłowej, zdają sobie sprawę z tego że przestrzeganie zasad nauczania jest konieczne dla poprawienia efektywności procesu nauczania – uczenia się. Na w\w aktywność umysłową ucznia ma wpływ zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się. Ci zaś którzy obserwowali efekty systematycznej i planowej pracy z pewnością docenią wagę zasady systematyczności. Z kolei uświadomienie sobie faktu, iż utrwalanie reakcji wywołanej przez dany bodziec zależy m.in. od częstotliwości skojarzeń łączących ją z tym bodźcem, stanowi ważki argument na rzecz zasady trwałości zdobywanej wiedzy. Oczywista jest konieczność wdrożenia uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania różnorakich problemów teoretycznych i praktycznych, które niekiedy nawet znacznie wykraczają poza zakres realizowanego w szkole materiału, wiąże się z przestrzeganiem w pracy dydaktycznej zasady operatywności posiadanej wiedzy oraz zasady wiązania teorii z praktyką.