Pobierz Dydaktyka od a-z - Notatki - Dydaktyka i więcej Notatki w PDF z Socjologia edukacji tylko na Docsity!

Dydaktyka od a-z

Dydaktyka

1. Dydaktyka jako nauka.
2. Geneza i znaczenie nazwy dydaktyka. Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy pouczający, a didasko uczę.Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania, uczenia oraz sposobu kształtowania tego procesu przez człowieka.
3. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe. Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ją dydaktyką ogólną. Dydaktyka ogólna analizuje cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne w sposób ponad przedmiotowy formułując na tej podstawie określone zasady i reguły nauczania, uczenia się. Dydaktyki szczegółowe postępują wprawdzie podobnie, ale zakres formułowanych przez nie zasad i reguł nauczania, uczenia się jest znacznie węższy bo ogranicza się z wyjątkiem metodyki nauczania początkowego oraz metodyki studiów wyższych określonego typu do jednego tylko przedmiotu. Oprócz tak formułowanych dydaktyk szczegółowych (dyd. fizyki, dyd. polskiego, itp.) możemy wyróżnić także dydaktykę naukową, dydaktykę szkoły wyższej, itp..
4. Przedmiot badań i funkcje dydaktyki. Przedmiotem badań dydaktycznych jest przede wszystkim wszelka świadoma działalność dydaktyczna wyrażająca się w procesach nauczania i uczenia się, samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metodach, środkach i organizacji podporządkowana przyjętym celom. Funkcje dydaktyki : f. Poznawcza rozpatruje działalność dyd. z różnych stron, odkrywa bądź tylko ustala fakty bezpośrednio i pośrednio z nią związane, systematyzuje i uogólnia te fakty, tłumaczy je, itp.. f. Praktyczna służebna wobec życia społecznego. Spełnia ją dostarczając nauczycielom przesłanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w działalności praktycznej podnosi jej efektywność.
5. Metody badań dydaktycznych. W badaniach dydaktycznych czynności nauczania, uczenia się oraz warunki w jakich one przebiegają składają się najczęściej na tzw. zmienną niezależną, podczas gdy rezultaty, do których te czynności prowadzą są zwykle zmiennymi zależnymi. Wśród metod badań dydaktycznych można wyróżnić: obserwacja (świadome, planowe, systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszących im zmian oraz zachodzących między nimi związków), eksperyment (służące do badania zjawisk celowo

wywoływanych przez badacza), testy dydaktyczne (podobnie jak różnego rodzaju sprawdziany służą do oceny rezultatów badań eksperymentalnych, są one dokładniejsze niż inne rodzaje badań), wywiad i ankieta (stosowane w sytuacjach kiedy chcemy uzyskać informacje o tym co dane osoby wiedzą, lub jak oceniają określone zjawiska i procesy), analiza dokumentów pedagogicznych (pozwala na wykorzystanie informacji zawartych w programach nauczania, podręcznikach szkolnych, dziennikach lekcyjnych, arkuszach ocen, itp.), opis (czyli ustalenie wielkości, miar, tendencji centralnej, odchylenia standardowego, a także właściwości rozkładu wyników), weryfikacja postawionych hipotez (przeprowadzana za pomocą wnioskowania statystycznego).

5. Elementy systemu dydaktycznego. System dydaktyczno-wychowawczy to złożona, kompleksowa, dynamiczna całość obejmująca elementy strukturalne i funkcjonalne wzajemnie powiązane ze sobą, te elementy to: osoby, procesy (nauczanie, uczenie się, wychowanie, itp.), współczynniki (metody, środki, zasady dydaktyczno- wychowawcze, treści, formy organizacyjne, baza nauczania). 2. Wybrane kierunki pedagogiczne w szkole aktywnej. Nauczanie łączne. Kierunek dydaktyczny traktujący treści i metody pracy w klasach początkowych jako określone całości tematyczne obejmujące różne treści zgodnie z tym jak występują one w życiu, a nie jako odrębne przedmioty nauczania. Te złożone kompleksy treściowe stanowią roczne, miesięczne lub dzienne ośrodki nauczania. Metoda projektów Kilpatrick 'a. Metoda wprowadzona w szkołach amerykańskich i spopularyzowana w innych krajach, np. Anglia. Polega na tym, że na miejsce tradycyjnego systemu klasowo-lekcyjnego wprowadza się tzw. projekty jako ośrodki nauki i pracy dzieci. Projekty mają odpowiadać zainteresowaniom dzieci i wiązać działalność praktyczną z pracą umysłową. Kilpatrick wyróżniał cztery rodzaje projektów: produkcyjne - polegające na wytwarzaniu czegoś konsumpcyjne - gdzie duże znaczenie mają doznania estetyczne problemowe - polegające na pokonywaniu trudności intelektualnych sprawnościowe - polegające na osiąganiu sprawności w jakimś działaniu K. Linke. Nauczanie łączne opiera się na założeniu, że w szkole elementarnej dzieci nie są w stanie korzystać z nauczania przedmiotowego. Ujmują one świat całościowo poprzez bezpośredni kontakt z otoczeniem. Dlatego na treść programową tego szczebla szkoły muszą się składać wycinki z życia przyrody i z życia człowieka tzw. ośrodki. Opierając się na tej zasadzie psychologicznej nauczanie łączne odróżnia tzw. kręgi życia od kręgów rzeczy. I tu, i tu występują realne przedmioty, lecz inną pełnią w nich funkcję. Dziecko styka się z kręgami życia dostępnych mu w codziennym życiu i od nich musi rozpoczynać naukę.Szkoły pracy.Kierunki pedagogiczne, których wspólnym założeniem

największej ilości wiedzy na całe życie Rozwijanie zainteresowań, zdolności twórczych, aktywności Dawanie ludziom pewnego zasobu umiejętności Treści Wiadomości teoretyczne Proces nauczania dominuje nad uczeniem się Duża ilość wiedzy z różnych dyscyplinPodział na przedmioty nauczania Dotyczące umiejętności praktycznychUczenie się przeważa nad nauczaniemWiedza teoretyczna podporządkowana działaniu praktycznemuTreści zgodne z zainteresowaniamiNauczycielKonserwatywny, rutyniarz, podporządkowany władzom zwierzchnim, schematyczny Otwarty na ucznia, podsuwający problemy, uaktywniający Uczeń Bierny Aktywny Metody Podające, werbalne (pogadanka, wykład), praca z książką, pokaz Poszukujące, eksperymenty, zajęcia praktyczne, dyskusja, obserwacjaFormy organizacjiSystem klasowo-lekcyjny, praca indywidualna lecz każdy robi sam to co inni Lekcja, wycieczka, praca laboratoryjna, warsztaty, praca indywidualnaŚrodki dydaktycznePodręczniki, plansze, kreda, tablica Modele, mapy, narzędzia, itp.Formy ocenianiaStopnieForma opisowa, graficzna, zaliczenie, brak stopniTokPodający PoszukującyZasady nauczaniaZas. stopniowania trudności, systematyczności, poglądowości, trwałości wiedzy Zas. wiązania teorii z praktyką, świadomego i aktywnego uczestnictwa w zajęciach, poglądowości, stopniowania trudnościMotywacjaZewnętrzna: kary, nagrody Wewnętrzna: zainteresowania3. Cele kształcenia w szkole współczesnej. Cele opisują zmiany jakie chcemy uzyskać w uczniach. Opisują zamierzone i zaplanowane właściwości uczniów.0. Sposoby formułowania celów. a. ogólne - wskazujące kierunki dążenia (ideały) Zalety: są bogate znaczeniowo, akcentują ważne wartości społeczne, są perswazyjne, zwięzłe (w tym sensie, że niewiele słów ogarnia szeroką dziedzinę). Wady: wieloznaczność, nieokreśloność, założenia idealizujące, deklaratywność (sformułowanie dobrze brzmi dzięki przymiotnikom jak indywidualny, trwały, itp.), niejasny adresat. b. operacyjne - konkretne, wymierne, zakładane efekty pracy wychowawczej. Stanowią opis wyników, które mają być uzyskane. Opis powinien być na tyle dokładny aby możliwe było sprawdzenie wyników. Zalety: są jednoznaczne, wskazują sposób zademonstrowania iż cel został osiągnięty, odnoszą się wprost do ucznia, mobilizuje ucznia i nauczyciela. Wady: względne ubóstwo znaczenia, rozłączenie poznania i motywacji, poszatkowanie przedmiotu, pracochłonność.

1. Taksonomia celów (hierarchiczna klasyfikacja) Wyższe kategorie celów mieszczą w sobie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi, że niższy także został osiągnięty.Taksonomia celów poznawczych Taksonomia celów motywacyjnych-wychowawczych Poziom Kategoria Poziom KategoriaWiadomości
2. Zapamiętanie wiadomości Działanie

1. Uczestnictwo w działaniu
2. Zrozumienie wiadomości
3. Podejmowanie działaniaUmiejętności
4. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych Postawy
5. Nastawienie na działanie
6. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych
7. System działań Taksonomia celów poznawczych - ten sposób taksonomii jest w Polsce najpopularniejszy. "Taksonomia ABC " jest ponadprzedmiotowa, jej terminologia jest neutralna, nie związana z żadną dziedziną przedmiotową, co pozwala na jej szerokie stosowanie, lecz nie zapewnia dostatecznej precyzji klasyfikowania celów poszczególnych przedmiotów nauczania. Z tego względu pojawiły się taksonomie przedmiotowe.a.d. taksonomia celów poznawczych.
8. ...oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii, oraz zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości.
9. ...oznacza, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie niż je zapamiętał, oraz uporządkować i streścić, czy uczynić podstawą prostego wnioskowania.
10. ...oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami wg podanych uprzednio wzorów.
11. ...oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, oraz formułowania planu działania, tworzenia nowych przedmiotów i wartościowania wg założonych kryteriów.
12. Operacjonalizacja celów. Jest to zamiana celu ogólnego na równoważny zbiór celów operacyjnych. Aby realizacja celów ogólnych nie zawisła w próżni trzeba je sprecyzować, uszczegółowić, skonkretyzować. Operacjonalizacji powinni dokonywać nauczyciele choć jest to trudne ponieważ wymaga dobrej znajomości zewnętrznych i wewnętrznych warunków kształcenia. Potrzebna do tego jest także precyzja językowa i wyobraźnia. Ponadto brak nauczycielom przygotowania do takich działań.Przykładowa procedura operacjonalizacji celów Etapy Techniki pomocnicze
13. Zapisywanie celów w postaci ogólnej
14. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel a) wyobrażenie populacji wzorcowej b) burza mózgów
15. Luźne zapisy celów organizacyjnych c) próba inscenizacji d) wykorzystanie taksonomii celów
16. Selekcja luźnych zapisów

umożliwi im jako robotnikom, rolnikom, inteligentom pracującym, itp. skuteczne wykonywanie określonych zadań a. Polityka ludnościowa przygotowanie do życia w rodzinie planowanie rodziny wychowywanie dzieci współpraca z placówkami opiekuńczo-wychowawczymi b. działalność gospodarcza zapewnić wykształcenie zawodowe zapewnić wysoki poziom kultury technicznej ukształtować postawy racjonalizatorskie wyrobić poczucie odpowiedzialności za efekty wykonywanej pracy c. działalność kulturalna tworzenie warunków umożliwiających poznawanie dóbr kultury W każdej z wyżej wymienionych dziedzin uczniowie poza opanowaniem odpowiednich treści rozwijają swoje cechy osobowościowe: silna wola, odpowiedzialność, wrażliwość. Ponadto wychowankowie rozwijają swoje aspiracje i wdrażają się do samokształcenia. Jak stąd wynika cele i treści kształcenia w dużym stopniu zależą od potrzeb społecznych.

2. Czynniki wpływające na dobór treści do programów szkolnych. szybki przyrost informacji (w związku z tym istnieje niebezpieczeństwo starzenia się programów, aby temu zapobiec trzeba weryfikować programy co umożliwia zastąpienie treści nieaktualnych aktualnymi) a. czynnik psychologiczny (mówiąc najogólniej chodzi o dostosowanie treści do możliwości uczniów do ich poziomu rozwoju psychofizycznego) b. czynnik dydaktyczny wynikający z konieczności przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji systematycznym nazywamy układ treści wykazujący zgodność z logiką wewnętrzną danej gałęzi wiedzy korelacja - polega na eksponowaniu związków zachodzących między poszczególnymi przedmiotami szkolnymi. c. czynnik naukowy (dostosowanie treści do kryteriów nauki)
3. Teoria doboru treści kształcenia.. materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) tw. F. W. Doerpfeld. Zwolennicy tej teorii uważali, że trzeba uczniom przekazać jak największą ilość materiału z możliwie różnych dziedzin nauki. Encyklopedyści sądzą, że proporcjonalnie do opanowanego materiału kształtować się będzie stopień zrozumienia określonego fragmentu rzeczywistości odzwierciedlonej za pomocą tego materiału. Wady: Brak korelacji między programami nauczania, programy obejmują obszerny materiał, wykazują przeładowanie wiadomościami, realizacja takiego programu zmusza do pośpiechu, praca uczniów jest mało efektywna. a. Materializm funkcjonalny tw. W. Okoń. Prócz wiedzy kładzie się tu nacisk na umiejętność posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. U podnóża tej teorii leży założenie o integralnym związku poznania z działaniem. Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programu powinny być względy światopoglądowe a

w materiale nauczania należy eksponować ich idee przewodnią, należy także umożliwić wykorzystanie zdobytej wiedzy do przekształcania poszczególnych wycinków rzeczywistości. b. Formalizm dydaktyczny tw. E. Schmid oraz A. A. H. Niemeyer. Trećci kształcenia są środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Celem pracy szkoły jest zaś pogłębianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań. Głównym kryterium doboru treści powinna być wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów. Teoretyczną podstawę tego kierunku stanowiło przeświadczenie o tzw. transferze dodatnim, czyli przenoszeniu skutków jednego procesu uczenia się na inny. Zalety: zwrócenie uwagi na potrzebę rozwijania uwagi i zainteresowań. Wady: w programach nauczania zbytnio faworyzuje się przedmioty instrumentalne. c. Utylitaryzm dydaktyczny tw. J. Dewey, G. Kerschensteiner. Kształcenie jest tu pojmowane jako ciągła rekonstrukcja doświadczenia, a proces kształcenia tożsamy jest z jego celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia. W skutek tego jedynym sposobem uświadomienia dzieciom i młodzieży społecznego dziedzictwa jest danie im możliwości wykonania tych samych, fundamentalnych typów zajęć, które uczyniły cywilizację tym czym ona jest (np. droga od pierwszych maszyn włókienniczych do współczesnych technologii włókiennictwa). Przy doborze treści należy się więc koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstrukcyjnych. Czynności te powinny umożliwić uczniowi uczenie się zgodne z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów. Jak z tego wynika rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia. Zasady budowy programów wg tej teorii: zasada problemowego podejścia do treści kształcenia eksponująca potrzebę grupowania tych treści w układy interdyscyplinarne a zarazem takie, których realizacja wymaga wysiłku zespołowego zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów zasada łączenia pracy z zabawą wtedy, gdy są one funkcjonalnie związane z założonymi do osiągnięcia celami zasada aktywizowania uczniów podkreślająca nieodzowność zdobywania wiadomości i umiejętności zasada włączenia w nurt życia środowiska lokalnego (np. wycieczki do muzeów, zakładów pracy, obserwacja itp.) Zgodnie z założeniami utylitaryzmu zapewniono uczniom maksymalną swobodę w doborze przedmiotów nauczania i dostosowano pracę

nauczania przeznaczoną dla każdego przedmiotu w pełnym cyklu pracy szkoły jak i w poszczególnych klasach. Stanowi on podstawę opracowania programu nauczania.Program nauczania ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić. a. budowa: Na program nauczania składają się: uwagi wstępne (określa się tu cele nauczania danego przedmiotu) materiał nauczania (czyli podstawowe informacje, pojęcia, prawa i ważniejsze hipotezy, metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadającej danemu przedmiotowi) uwagi o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału.Programy są więc determinowane nie tylko przez treść lecz także przez cele, metody i organizację pracy dyd.-wych., które to czynniki wiążą się z kształtowaniem osobowości uczniów i z warunkami nauczania uczenia się. Programy nie mogą być zatem miniaturami dyscyplin naukowych. Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na: obowiązkowe wspólny dla uczniów kanon wykształcenia fakultatywne dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów b. układy treści kształcenia: układ liniowy poszczególne partie nauczania tworzą nieprzerwany ciąg powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw przerabianych zazwyczaj raz w ciągu okresu nauki układ koncentryczny kiedy treści jw. Powtarza się co pewien czas rozszerzając stopniowo ich zakres układ spiralny jego cechą jest to, że uczniowie nie tracą z pola widzenia problemu wyjściowego stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji. W układzie tym często powraca się do danego zagadnienia i nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów.

5. Podręczniki: właściwe: uniwersalne zawierają systematyczne teksty prezentujące za pomocą słów i sposobów graficznych daną dziedzinę rzeczywistości a obok tego problemy do rozwiązania, ćwiczenia, pomysły badawcze, zadania praktyczne. systematyczne obejmujące uporządkowaną wiedzę w zasadzie odpowiadającą rocznemu programowi danego przedmiotu do ćwiczeń i zajęć praktycznych mogące mieć charakter podręcznika zwartego (np. ćwiczenia gramatyczne czy zbiory zadań z matematyki) programowane mogące obejmować część rocznego kursu danego przedmiotu lub jego całośća. uzupełniające książki do czytania (wspierające uczenie się danego przedmiotu) b. książki podręczne (słowniki, encyklopedie, atlasy, itp.) Funkcje podręczników: informacyjna podręcznik zawiera informacje z tych dziedzin rzeczywistości, które są reprezentowane przez dany przedmiot badawcza problemowy układ treści transformacyjna

podręcznik przygotowuje do przetwarzania rzeczywistości samokształceniowa przez dobór treści podręcznik powinien zaciekawiać, pobudzać do podejmowania określonej aktywności autokontrolna sprawdzanie ilości i jakości wiedzy samooceniająca pozwala na samodzielną ocenę wyników w zakresie ilości i jakości wiedzy autokorektywna likwidowanie luk w wiadomościach

5. Proces nauczania. Pojęcie proces nauczania zbiega się z pojęciem nauczanie. Nauczanie szkolne jest działalnością społeczną, w której nauczyciel kierując grupą uczniów umożliwia im osiągnięcie określonych celów dydaktyczno wychowawczych, tj. opanowanie systemu wiedzy, umiejętności posługiwania się nią w życiu, zdobycie podstaw naukowego poglądu na świat, rozwinięcie zdolności i zainteresowań poznawczych oraz chęci do dalszej pracy nad sobą.0. Podstawy teorio poznawcze i psychologiczne procesu nauczania.. materializm dialektyczny w procesie nauczania biorą udział trzy czynniki naszego poznania: zmysły, umysł, praktyka. Wszystko to ma służyć możliwie dokładnemu odbiciu rzeczywistości w naszym umyśle. a.teoria odbicia opiera się na założeniu, że źródłem naszych wrażeń i spostrzeżeń jest świat zewnętrzny. Ten świat to nic innego jak zespół rzeczy, zjawisk i procesów oddziałujących na nasze zmysły, a celem tych zjawisk itd. poznajemy za pomocą analizatorów (wzrok, słuch, smak, węch, dotyk). Gdy w ich zasięgu znajdzie się jakiś przedmiot lub dokonuje się zmiana wówczas nasz układ nerwowy rejestruje ich obecność, umożliwia to organizmowi ustosunkowanie się do przedmiotu i zjawisk zachodzących w otoczeniu. Sygnały te mogą pochodzić zarówno z zewnątrz jak i z wnętrza organizmu. Całokształt tych oddziaływań jest źródłem działalności mózgu. Rzeczywistość odbija się w naszej psychice, istnieje zatem niezależnie od naszej świadomości b. podstawy psychologiczne punktem wyjściowym jest tu poznanie zmysłowe. Na analizatory oddziałuje świat zewnętrzny który poznajemy za pomocą analizatorów. Wrażenie jest to elementarny proces psychiczny powstający w naszym mózgu pod wpływem działania bodźców materialnych i polegający na odzwierciedleniu pojedynczej cechy bodźca. Spostrzeżenie to proces psychiczny polegający na odbiciu w naszej świadomości przedmiotu w całości. Jeżeli bodźce materialne są konkretnymi rzeczami lub zjawiskami mamy do czynienia z pierwszym układem sygnałowym. Wyobrażenia odbicie przedmiotów lub zjawisk powstające w naszej świadomości bez ich oddziaływania na nasze zmysły. Opierają się one na naszym doświadczeniu i spostrzeżeniach. Wyobrażenia są kojarzone z odpowiednimi słowami. Operując tymi słowami pobudzamy do działania te lub inne procesy wyobrażeniowe. Myślenie umożliwia uporządkowanie nagromadzonych spostrzeżeń, ich uogólniania a następnie przechodzenie od nich do pojęć i sądów wyjaśniających

samodzielności uczniów). Podanie materiału może opierać się na: bezpośrednim zetknięciu się z danymi zjawiskami, rzeczami itp. poznanie może przebiegać za pomocą mniej lub więcej zbliżonych do rzeczywistości środków zastępczych (np. modele) poznanie przebiega za pomocą słowa mówionego lub pisanego Dobór odpowiedniego sposobu podania materiału zależy od tego czy sposób ten jest konieczny z punktu widzenia rozwoju ucznia, od właściwości materiału, od wymagań teorii poznania. Duże znaczenie ma tu także poprawne przeprowadzona obserwacja b. kierowanie procesem uogólniania nowego materiału stanowi drugą część procesu nauczania. Jest to niezmiernie ważny moment procesu nauczania, gdyż dopiero on warunkuje zdobycie wiedzy. Nasza wiedza opiera się na pojęciach, które odbijają sobie ogólne i najistotniejsze cechy rzeczy i zjawisk. Proces przyswajania pojęć polega na wytężonej pracy ucznia kierowanej przez nauczyciela. W naszej wiedzy odzwierciedlenie znajdują również sądy odbijające podobnie jak pojęcia rzeczywistość przy czym charakterystyczne dla nich jest to, że zbudowane są z pojęć. Do sądów uczniowie dochodzą także na podstawie uogólnienia Kształtowanie pojęć (metodyczne): zestawienie przedmiotu z innymi w celu wyłonienia go z nich wyszukiwanie cech podobnych wyszukiwanie cech różniących określenie przez uczniów danego pojęcia na podstawie istotnych cech danego przedmiotu czy zjawiska zastosowanie pojęcia w nowych sytuacjachc. utrwalanie przyswojonego materiału trwałość naszych wiadomości zależy od siły procesów pobudzania i hamowania w korze mózgowej, a siła ta jest różna u różnych uczniów w zależności od ich dotychczasowego doświadczenia oraz od aktywności na lekcji i czynników wrodzonych. Jest faktem, że każdy związek czasowy (a wiadomości uczniów oparte są na takich związkach) jeśli nie jest powtarzany i wzmacniany po pewnym czasie wygasa. Wygasanie to szczególnie łatwo i szybko następuje gdy nowe związki nie są dostatecznie silne już w chwili wytwarzania oraz gdy wytwarza się ich zbyt wiele naraz. Metody dotyczące ogniwa : powtarzanie łańcuchowe uczymy się pewnych fragmentów na pamięć a potem łączymy je ze sobą na zasadzie związków między nimi wyrywkowe uczenie się najistotniejszych rzeczy i pomijanie nieistotnych syntetyczne koncentrujemy informacje wokół jakiegoś problemu strukturalne powtarzamy informacje ważne tworzące strukturę wiedzy a następnie na ich podstawie wnioskujemy o informacjach mniej ważnych uczenie się na pamięć poparte zrozumieniem i logiką ćwiczenia klasyfikowanie i systematyzowanie samodzielne prace uczniówd. kształtowanie umiejętności i nawyków umiejętność - sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykonywaniu odpowiednich zadań. Nawyk doskonale wyćwiczona umiejętność. Etapy kształtowania

umiejętności i nawyków: uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności nazwa to zazwyczaj dłuższe określenie. Poznając nazwę uczeń wdraża się do praktycznego stosowania nowych pojęć sformułowanie na podstawie przypomnianych wiadomości jednej lub kilku reguł działania ustalenie naukowych podstaw, umiejętności lub nawyków pokazanie przez nauczyciela wzoru danej czynności pierwsze czynności uczniów wykonywane pod nadzorem nauczyciela systematyczne i samodzielne ćwiczenie umiejętnoście. wiązanie teorii z praktyką funkcje ogniwa: praktyka jest najlepszym sprawdzianem wartości wiedzy dzięki praktyce wiadomości uczniów mogą stać się głębsze i pełniejsze praktyka jest źródłem nowej wiedzy praktyka pobudza ucznia do aktywności myślowej i sprzyja rozwojowi samodzielności wykonywanie działań praktycznych powinno opierać się na znajomości podstaw teoretycznych. Praktyka spełnia trzy funkcje dydaktyczne: praktyka jest źródłem poznania występuje tu najczęściej w roli eksperymentu sprawdza wartość teorii praktyka jest celem ostatecznym naszego poznania, dzięki teorii przestaje być bezcelowa. Znając podstawy teoretyczne człowiek wie jak przedstawiać rzeczywistość, potwierdza teorię gdy jest ona prawdziwa lub odrzuca gdy jest fałszywa przekształca rzeczywistość głównym celem nie jest tu dostarczenie nowych wiadomości lub ich sprawdzenie lecz zastosowanie ich do wprowadzania zmian w otaczającej nas rzeczywistości f. kontrola i ocena wyników nauczania proces nauczania tak jak wszelka działalność ludzka wymaga sprawdzenia osiągniętych wyników oraz usunięcia braków stwierdzonych w toku kontroli. Kontrola i ocena powinna występować na wszystkich etapach procesu nauczania jako stały składnik tego procesu, gdyż tylko tak nauczyciel może zapobiec w porę wszelkim niedociągnięciom w pracy uczniów.

3. Związek ogniw z typami lekcji. Ogniwa odnoszą się głównie do organizacji procesów nauczania. Mają one charakter dyrektyw postępowania dydaktycznego przeznaczonych dla nauczycieli niezależnie od przyjętego przez nich toku pracy dyd.-wych. na lekcji czy to podającego opartego na poznaniu pośrednim, czy poszukującego (poznanie bezpośrednie). Choć we współczesnej szkole oba te toki występują łącznie nawet w czasie jednej lekcji to jednak każdy z nich wymaga innych czynności uczniów i nauczyciela:. ogniwa w toku podającym: przygotowanie do pracy sprowadza się ono do wytworzenia u uczniów pozytywnej motywacji sprzyjającej uczeniu się, a niekiedy wręcz warunkującej efekty końcowe. Nauczyciel zaznajamia uczniów z zadaniami lekcji, jej zamierzonym efektem końcowym oraz planem podanie nowego materiału realizacji ogniwa służy bądź słowo mówione bądź pisane synteza jej zadaniem jest wyeksponowanie zawartych w podanym materiale idei przewodnich, tez, podstawowych

uczniom rzeczy.); operatywna (wspomaga kojarzenie poznania z działaniem, opiera się na działaniu samych uczniów)W myśl tej zasady poznawana rzecz powinna być udostępniana uczniom w środowisku naturalnym, ewentualnie w środowisku sztucznym (np. jako preparat), lub też za pomocą zastępnika (np. model). Bezpośrednie poznanie powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej w tym większym stopniu im uczniowie mają niższy zasób spostrzeżeń i wyobrażeń. Zasada przystępności w nauczaniu. Wymaga metodycznego uszeregowania problemów:

• od spraw bliskich do dalszych; -od łatwych do trudnych;
• od znanych do nieznanych. Ponadto przewiduje się tu dostosowanie metod i środków do możliwości poznawczych ucznia oraz uwzględnienie różnic w tempie pracy i zaawansowaniu w nauce poszczególnych uczniów. W nauczaniu trzeba zwracać uwagę na zróżnicowanie w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania uczenia się. Przejawia się to w świadomym stosunku uczniów do celów uczenia się, świadomym i aktywnym udziale uczniów w nabywaniu wiadomości i umiejętności, w świadomej i aktywnej samokontroli i samoocenie wyników czy wreszcie dążności do samodzielnego rozwiązywania problemów. W procesie nauczania uczniowie powinni być aktywni we wszelkich możliwych sferach: poznawczej, emocjonalnej, ruchowej, praktycznej, społecznej. W procesie nauczania uczenia się należy uwzględnić indywidualne zainteresowania uczniów, stawiać ich w sytuacjach, w których mogliby dostrzegać niezgodności między wiedzą posiadaną, a nowymi faktami, wdrażać uczniów do pracy zespołowej i planowania pracy. Zasada systematyczności. Odnosi się do zachowania określonej kolejności w poznawaniu i wymaga: - przechodzenia od faktów do uogólnień; - logicznego toku rozumowania; - stosowania korelacji; - systematycznego nawiązywania do już posiadanej wiedzy; - systematycznej kontroli i oceny wyników nauczania. Nauczanie powinno więc odbywać się w sposób rytmiczny (równomierne rozłożenie wysiłku w czasie), ciągły (każda wcześniejsza porcja materiału powinna być powiązana z następną i być jednocześnie podstawą do opanowania następnej) i z przestrzeganiem ustalonej kolejności następowania po sobie treści. Między przedmiotami powinna występować korelacja. Zasada trwałości i operatywności wiedzy uczniów. Wymaga się tu stosowania takich metod pracy, aby wiadomości i umiejętności uczniów były trwałe i użyteczne. Wymaga się egzekwowania wiadomości, oceniania ich, podsumowania oraz utrwalania poprzez powtarzanie i ćwiczenia. Konieczne jest także samodzielne

rozwiązywanie problemów przez uczniów i stosowanie wiedzy w praktyce. Materiał nauczania powinien być utrwalany po uprzednim sprawdzeniu czy jest zrozumiały. Uczenie się powinno opierać się na pozytywnej motywacji uczniów oraz na ich aktywnym uczestnictwie w zdobywaniu wiadomości zgodnie z krzywą zapomnienia. Zasada wiązania teorii z praktyką. Wymaga się tu, aby działania uczniów były poprzedzone przekazywaniem im określonych wiadomości, wiązania działania z efektywnym przekształcaniem rzeczywistości oraz przechodzenia od teorii do praktyki i od praktyki do teorii. Teoretyczne podstawy ułatwiają planowanie czynności praktycznych, praktyka zaś stanowi źródło nowej wiedzy oraz środek jej weryfikowania. W procesie nauczania współistnieć powinno poznanie zmysłowe, rozumowe i poznanie poprzez działanie. a. szkoła aktywna Zasada całościowości. Zasada aktualności. Zasada wolności. Zasada aktywności i samodzielności. b. USA Zasada organizacji pracy grupowej. Zasada stosowania środków dydaktycznych. Zasada indywidualności. Zasada motywacji. Zasada doboru treści. Zasada działalności nauczyciela. c. W krajach socjalistycznych. Zasada naukowości. Zasada społeczno polityczna. Zasada dydaktyczno psychologiczna. Zasada wychowania. Zasada doboru treści. Zasada odznaczania dzieci robotniczo chłopskich. Zasada socjalistycznego wychowania. Zasada pracy grupowej.

2. Znaczenie zasad nauczania dla prawidłowej organizacji procesu nauczania. Zasady nauczania wynikają z analizy procesu nauczania uczenia się gdyż w wyniku tej analizy wykrywa się prawidłowości dotyczące określonych zjawisk dydaktycznych oraz ukazuje wzajemne, a zarazem obiektywne zależności między składnikami w w procesu (te składniki to uczeń, nauczyciel, materiał nauczania). Wg. Okonia po dokonaniu analizy procesu nauczania uczenia się można by zaniechać formułowania zasad nauczania. Rozumując w ten sposób można powiedzieć że ci pedagogowie, którzy zdają sobie sprawę, iż wyniki uzyskiwane przez ucznia są zależne od stopnia jego aktywności umysłowej, zdają sobie sprawę z tego że przestrzeganie zasad nauczania jest konieczne dla poprawienia efektywności procesu nauczania uczenia się. Na w w aktywność umysłową ucznia ma wpływ zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania uczenia się. Ci zaś którzy obserwowali efekty systematycznej i planowej pracy z pewnością docenią wagę zasady systematyczności. Z kolei uświadomienie sobie faktu, iż utrwalanie reakcji wywołanej przez dany bodziec zależy m.in. od częstotliwości skojarzeń łączących ją z tym bodźcem, stanowi ważki argument na rzecz zasady trwałości zdobywanej wiedzy. Oczywista jest

myślowej. Jej istota polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą: zmierzając do osiągnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi. W ten sposób krok po kroku, uczniowie zdobywają wiedzę. Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony temat. Aby skutecznie posługiwać się tą metodą należy uczniów przygotować do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym, jak i formalnym. Praca z tekstem jest jednym z ważniejszych sposobów poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomości. Jest to także skuteczny sposób kontroli i oceny wyników samokształcenia.

Oglądowe: Pokaz jest to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela

polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnieniu ich istotnych cech. Pomiar pozwala określić ilościową stronę badanej rzeczywistości. Są to czynności wykonywane przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem. Obserwacja jest ukierunkowanym spostrzeganiem.

Praktyczne: Metoda zajęć praktycznych obejmuje dość szeroki zakres

działalności uczniów. Celem jest tu zastosowanie wiedzy do rozwiązywania zadań natury praktycznej. Na plan pierwszy wysuwa się tu rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce. Metoda ta jest także źródłem pogłębiania i zdobywania wiedzy. Metoda laboratoryjna polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów, tzn. tworzeniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania. Istnieją dwie odmiany tej metody:

• tradycyjna polegająca na tym, że nauczyciel gromadząc niezbędne pomoce naukowe oraz odpowiednio przygotowując lekcję, umożliwia uczniom wykonanie określonych eksperymentów;
• problemowa polegająca na wdrażaniu uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. Dzięki temu uczniowie wykorzystując zdobyte wcześniej wiadomości i dzięki samodzielnej aktywności, przyswajają sobie nowe wiadomości i umiejętności. a. Ze względu na funkcje:

Metody zaznajamiania z nową

wiedzą: opowiadanie opis wykład pogadanka dyskusja praca z tekstem

Metody utrwalania: Powtarzanie łańcuchowe polega na uczeniu się na

pamięć pewnych fragmentów, a następnie łączeniu ich ze sobą na zasadzie występujących między nimi związków i zależności.

Powtarzanie wyrywkowe polega na uczeniu się najistotniejszych rzeczy i pomijaniu nieistotnych.- Powtarzanie strukturalne polegające na powtarzaniu informacji ważnych, tworzących szkielet wiedzy. Na tej podstawie możemy wnioskować o pozostałych informacjach. - Powtarzanie syntetyczne koncentrujemy informacje wokół interesującego nas problemu. Uczenie się na pamięć. Ćwiczenia. Celowe powtarzanie określonych czynności aby doprowadzić do ich ugruntowania, nabrania wprawy w posługiwaniu się nimi czy ich zapamiętania. # Metody kontroli i oceny: konwencjonalne: obserwacja ucznia kontrola praktyczna (polegająca na zrobieniu czegoś) kontrola ustna kontrola pisemna niekonwencjonalne: testy: ...otwarte (zadanie, rozprawka itp.) ...krótkiej odpowiedzi (zadania z luką itp.) ...zamknięte (wielokrotnego wyboru, prawda fałsz, dobieranie itp.) Funkcje kontroli i oceny: dydaktyczna, intensyfikująca proces uczenia się. Wychowawcza, działająca motywacyjnie. Społeczna, działająca selekcyjnie (jak możemy rangować ludzi) Kształcąca Metodyczna

Metody wielofunkcyjne: symulacja (wykorzystująca formy

inscenizacji). Jej zadaniem jest wdrażanie uczniów do wszechstronnej analizy problemów, które kiedyś były dla kogoś problemami rzeczywistymi, przy czym wyniki uczniowskich rozważań porównuje się tu z rozwiązaniami faktycznymi, symulowanymi w toku zajęć. Metoda sytuacyjna również służy wyrabianiu u uczniów umiejętności analizowania sytuacji trudnych, a także podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji i wskazywania przewidywanych następstw. Od symulacji różni się tym że odnosi się do sytuacji fikcyjnych, choć prawdopodobnych. Metoda biograficzna polega na szukaniu pomysłów rozwiązań określonych problemów w biografii ludzi którzy mieli lub mają do czynienia z podobnymi problemami. Burza mózgów. Inscenizacja. b. ze względu na charakter metod:

informacyjno podające.

problemowo poszukujące.

ekspresyjne.

praktyczne.

8. Nauczanie problemowe. 0. Pojęcie problemu. Problem polega na tym że jednostka będąc motywowana do osiągnięcia jakiegoś celu nie może go zrealizować za pomocą znanych jej lub dostępnych w danej chwili sposobów i wiadomości.Motywy pobudzające do czynności myślowych i rozwiązywania problemów mogą być różne, czy to o charakterze potrzeb biologicznych, czy nabyte społecznie. Myślenie jest czynnością, a zatem posiada dwie cechy: jest ukierunkowane i zorganizowane. Ukierunkowany charakter myślenia przejawia się tym że podejmujemy starania aby