Pobierz Dydaktyka ogólna - notatki! i więcej Notatki w PDF z Pedagogika nauczycielska tylko na Docsity!
TEMAT: ANALIZA PROCESU KSZTAŁCENIA.
ZAGADNIENIA:
Czym jest proces kształcenia (różne definicje, co się składa na to itp.). Trzy modele procesu kształcenia (inne nazwy: systemy dydaktyczne, szkoły): tradycyjny, progresywistyczny, współczesny → cechy, rola nauczyciela, rola szkoły itd.
1. PROCES KSZTAŁCENIA PROCES KSZTAŁCENIA – proces złożony jest z czynności nauczania i uczenia się, zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów programu nauczania. Proces kształcenia na podstawie książki Cz. Kupisiewicza. PROCES KSZTAŁCENIA – termin ten obejmuje i nauczanie i uczenie się, a także kształtowanie wychowanka przy jego własnym, podmiotowym udziale. PROCES KSZTAŁCENIA – zespół zdarzeń pod wpływem czynności nauczycieli i uczniów dokonuje się tu wiele zmian o określonej kierunkowości. PROCES KSZTAŁCENIA – uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący także czynności nauczyciel i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz także warunki i środki, jakie służą wywoływaniu zmian w uczniach, stosownie do przyjętych celów kształcenia ( W. Okoń ). PROCES KSZTAŁCENIA obejmuje wiele podporządkowanych wspólnemu celowi par aktów nauczania – uczenia się (czynność nauczyciela – czynność ucznia), a nawet ich zbiorów (czynności nauczyciela – czynności uczniów). Są to na ogół takie czynności, jak – po stronie uczniów – słuchanie opowiadań czy wykładów, lektura podręczników, sporządzanie notatek, odpowiadanie na pytania, rozwiązywanie zadań, wykonywanie ćwiczeń, a po stronie nauczyciela – wykład, opowiadanie, odpytywanie, demonstrowanie, kontrolowanie, ocenianie, formułowanie i stawianie zadań czy wyjaśnianie. Tak rozumiany proces nauczania – uczenia się charakteryzuje się tym, że: składa się z mniej lub bardziej obszernych zbiorów czynności nauczania – uczenia się; uczenie się jest ściśle sprzężone z nauczaniem, co powoduje, że czynności uczenia się, inspirowane i oceniane przez nauczyciela, równocześnie same modyfikują jego postępowanie; w przeciwieństwie do jednorazowych aktów proces nauczania – uczenia się jest systematyczny, zamierzony i długotrwały; zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów, postulowanych przez programy nauczania. 2. TRADYCYJNE UJĘCIE PROCESU KSZTAŁCENIA zasadnicze znaczenie przywiązywano do czynności wykonywanych przez nauczyciela J.F. HERBART – model podający herbartyści zajmowali się przede wszystkim stopniami formalnymi nauczania u dzieci w młodszym wieku dominuje pamięć mechaniczna i zapamiętywanie dosłowne u dzieci w średnim wieku zapamiętywanie sensowne, a maleje dosłowne; rozwija się pamięć dowolna zyskując przewagę nad pamięcią mimowolną w procesie kształcenia kładzie się nacisk na rozwijanie u dzieci i młodzieży pamięci możliwie trwałej, dokładnej i logicznej
Studia rozwoju psychofizycznego, a proces kształcenia: rozwój umysłowy uczniów jako efekt procesu kształcenia polega nie tylko na zmianach ilościowych, ale także jakościowych zmiany powstają podczas interakcji jednostki ze środowiskiem, w którym ona żyje Okres rozwoju poznawczego: sensoryczno- motorycznych przedoperacyjny (koncentrowanie uwagi na jednym) operacji konkretnych (myślenie operacyjne) operacji formalnych Uczeń jako osoba podejmująca decyzje: uczniowie dysponują dojrzałymi sądami na temat zalet i wad współczesnej szkoły uczniowie tworzą swoje „teorie nauki szkolnej” NAUCZYCIEL: uczniowie zafascynowani osobowością dobrego nauczyciela widzą w nim godny naśladowania wzór i przejmują wiele pozytywnych cech nauczyciel mało ambitny nie pobudzi uczniów do intensywnego wysiłku Kwalifikacje zawodowe: sprzyjanie optymalnemu rozwojowi sił i zdolności poznawczych (dzieci i młodzieży) ukierunkowanie myślenia i działania uczniów na problemy przyszłości, ich szansę, wyzwania i zagrożenia Zadania dydaktyczno-wychowawcze: przekazywanie wiedzy i doświadczenia pobudzenie aktywności poznawczej i działalności praktycznej rozwijanie systemu wartości wdrażanie do aktywności zawodowej i społecznej przygotowywanie do samokontroli i samooceny własnej pracy kierowanie procesami orientacji szkolnej i zawodowej organizowanie życia społecznego dzieci i młodzieży w szkole przygotowanie do systematycznego i samodzielnego uczenia się przez całe życie Tendencje rozwojowe edukacji, a kształtowanie nauczycieli: dążenie do upowszechniania zinstytucjonowalizowanej oświaty usiłowania, by kształcenie podporządkowanie zasadzie edukacji ustawicznej traktowanie uczenia się organizowanego w szkole, przez szkołę, nie tylko jako formy jedynej, a nawet dominującej konieczność zharmonizowania doktryny kształcenia nauczycieli z potrzebami społeczeństwa pluralistycznego SZKOŁA: rozwój szkoły:
- początki szkoły jako instytucji przekazywanej dzieciom i młodzieży, określony zasób widomości, umiejętności i nawyków
dawanie uczniom zasobu umiejętności rozwój zainteresowań, zdolności przygotowanie do życia w społeczeństwie NAUCZYCIEL: obserwuje pracę uczniów stwarza warunki do zdobywania różnorodnych doświadczeń sporadycznie sprawdza wyniki kształcenia otwarty UCZEŃ: samodzielnie zdobywa wiedzę bierze aktywny udział w zajęciach swoboda działania od niego zależą treści nauczania współpraca uczniów podczas wykonywanych zadań powinien być twórczy METODY: zajęcia praktyczne – dyskusja, obserwacja, doświadczenia brak kar brak ocen nauka w terenie uczenie się przez działanie
4. PROCES KSZTAŁCENIA W UJĘCIU WSPÓŁCZESNYM SZKOŁA: wszechstronny rozwój osobowości ucznia NAUCZYCIEL: pomocnik w rozwijaniu pasji, ale też kierownik w zdobywaniu niezbędnej wiedzy sprawdzanie i ocena zdobytych kompetencji jasność nauczania UCZEŃ: ma brać (chłonąć i pragnąć wiedzy) ma dawać (wkładać w to własną osobowość, rozwijać siebie) samokontrola własnych osiągnięć aktywny i samodzielny udział w lekcji jasność uczenia się METODY: proces nauczania i uczenia się jest na równi elastyczność metodyczna i organizacyjna łączenie teorii z praktyką jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych
indywidualizacja Rola nauczyciela i podległych mu uczniów stanowią pewną zintegrowaną całość. Kupisiewicz podaje następujące właściwości nowoczesnego modelu kształcenia: integracja procesu uczenia się z procesem nauczania integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań wszechstronność procesu kształcenia polegających na łączeniu szkoły z prawdziwym życiem indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych czynności, różnym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie, różnym stopniu uzdolnienia lub trudności organizacyjna i metodyczna elastyczność Współczesne ujęcie: popiera zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy czy zalecenia, aby aktywizować dzieci i młodzieży w procesie nauczania zakłada, iż czynności uczniów i nauczyciela tworzą w procesie kształcenia zintegrowaną całość Współczesny system dydaktyczny wg Okonia i Kupisiewicza. Założenia: łączenie poznania zmysłowego, umysłowego i działalności praktycznej w spójną całość właściwa organizacja pracy, zabawy i uczenia się uczniowie przyswajają wiedzę i umiejętności przez samodzielne poczynania i działalność recepcyjną jedność nauczania i uczenia się łączenie działalności dydaktycznej z wychowawczą wiązanie nauki szkolnej z pozaszkolną i prac A. Cechy nowoczesnego modelu procesu kształcenia. Nowoczesny system kształcenia charakteryzuje się tym, iż rola nauczyciela i podległych mu uczniów stanowią pewną zintegrowaną całość. W procesie tym nauczyciel posiada kierowniczą rolę natomiast uczniowie wykazują aktywny i samodzielny udział w lekcję. Wincenty Okoń stworzył teorię dotyczącą wspólnych elementów procesu kształcenia. Kupisiewicz podaje następujące właściwości nowoczesnego modelu kształcenia: integracja procesu uczenia się z procesem nauczania, integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań, wszechstronność procesu kształcenia polegająca na łączeniu szkoły z prawdziwym życiem, indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych czynności, różnym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie, różnym stopniu uzdolnienia lub trudności, organizacyjna i metodyczna elastyczność. 1) Pierwszą więc cechę postulowanego modelu stanowi jedność uczenia się i nauczania , zazębiające się i wzajemnie warunkujące współwystępowanie obu tych procesów. Nabywana przez uczniów wiedza pełni nie tylko funkcje poznawcze i kształcące, lecz również wychowawcze. Dzięki swym funkcjom poznawczym umożliwia im lepsze poznanie różnych dziedzin rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, technicznej i kulturowej. Funkcje wychowawcze wiedzy zdobywanej w toku właściwie realizowanego procesu kształcenia polegają z kolei na kształtowaniu u uczniów wartościowych przekonań i postaw społecznych, na zgodności postępowania z opanowanymi teoretycznie normami etycznymi czy na wdrażaniu do zorganizowanej współpracy.
B. Teoria siedmiu ogniw procesu kształcenia:
- uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych
- poznawanie nowych faktów
- nabywanie pojęć
- utrwalanie wiadomości
- przechodzenie od teorii do praktyki
- wykonywanie zadań dydaktyczno-wytwórczych
- kontrola i ocena wyników nauczania 1) Uświadamianie uczniom celów i zadań kształcenia. Wybieganie w przód myślą, tworzenie planów, wizji – często spotykamy się w szkole z brakiem chęci lub umiejętności motywowania uczniów do nauki i tworzenia wizji własnych osiągnięć, a zamiast tego często ma miejsce zmuszanie ich do nauki pod groźbą złych ocen lub innych sankcji. Dlatego ważne jest, aby stwarzać uczniom możliwość wybiegania myślami naprzód, tworzenie planów, wizji. Momentem wyjściowym procesu kształcenia jest zatem uświadomienie sobie przez uczniów celów i zadań kształcenia oraz wytworzenie pozytywnej motywacji do nauki – tylko wtedy można uczniów skutecznie zmobilizować do nauki. Cele kształcenia nabierają dla uczniów realnego znaczenia tylko wtedy, gdy są związane z konkretnymi i łatwo uchwytnymi zadaniami, jakie stawia przed nimi praca szkolna. Ważne jest zastosowanie odpowiednich sposobów uświadamiania tych zadań uczniom, za pośrednictwem właściwego przygotowania się młodzieży do realizacji programu poprzez:
- gromadzenie książek, czasopism, zbiorów, notatek,
- organizowanie wycieczek, oglądanie filmów, ilustracji, wykresów, tabel,
- sporządzanie gazetki ściennej, spotkanie klasy z klasą wyższą, która uzyskała wysokie wyniki poprzednim roku szkolnym. W toku całorocznej pracy przyjęte przez klasę i pojedynczych uczniów cele przejawiają się w formie stawianych sobie zadań w związku z uczeniem się ważniejszych partii materiału, z każdą lekcją czy z każdą inną formą grupowej lub indywidualnej pracy. Uczniowie powinni sami stopniowo przyzwyczajać się do formułowania celów i zadań, aby czuli się współodpowiedzialni za ich wykonanie, aby przeżywali ‘radość dnia jutrzejszego’, jaka ich czeka, gdy dobrze wykonają swoje zadania – w ten sposób rozwija się u nich poczucie społecznego zaangażowania, poczucie perspektywy, które nadaje wysiłkowi wartość pozytywną; jeśli cele i zadania narzuca nauczyciel, stosunek uczniów z reguły pozostaje obojętny lub niechętny. Pozytywne motywy uczenia się mogą być efektem dobrze przeprowadzonej lekcji każdego przedmiotu:
- zwraca się uwagę na rozwiązywanie problemów na lekcji, związane z tym przeżycia poznawcze i pracę grupową,
- istotnym momentem problemowego uczenia się jest tworzenie sytuacji problemowych (które wyzwalają chęć pokonywania trudności), a momentem najsilniej wpływającym na rozwój pożądanych motywów i zainteresowań jest samo rozwiązywanie problemu przez ucznia czy grupę,
- duży wpływ ma również urozmaicenie metod pracy, stosowanie bogatej skali środków dydaktycznych, wprowadzanie różnych postaci pracy grupowej i wiązanie nauki szkolnej z życiem.
2) Poznawanie nowych faktów. a. Istota ogniwa: Nowe dla siebie rzeczy i zdarzenia uczniowie poznają w ciągu długo trwającego procesu, na który składa się wiele różnych czynności: zmysłowe ogarnięcie – poznanie abstrakcyjne – praktyczne zastosowanie tego poznania. Poznanie zmysłowe rzeczy i zdarzeń najlepiej spełnia swą rolę, gdy:
- opiera się na dobrze zorganizowanej obserwacji lub działaniu praktycznym;
- przygotowuje uczniów do uogólniania, czyli stwarza grunt do opanowywania pojęć i sądów ogólnych;
- wymaga własnej aktywności i samodzielności uczniów. b. Sposoby realizacji ogniwa: Pierwsze zetknięcie ucznia z nowym obiektem/faktem poznania to ważny moment lekcji, który wymaga dobrego przygotowania przez nauczyciela. Nowe fakty i zdarzenia uczniowie mogą poznawać w trojaki sposób:
- poprzez "oryginalne spotkanie" – bezpośrednie zetknięcie się z nimi (tj. faktami i zdarzeniami) np. widząc dane obiekty, śledząc przebieg jakichś procesów, przekształcające jakieś przedmioty lub wytwarzające nowe, czytając oryginalne dzieła literackie, słuchając utworów muzycznych;
- za pomocą środków zastępczych – mniej lub bardziej zbliżonych do rzeczywistości np. modeli, obrazów, rysunków, schematów;
- za pomocą słowa mówionego lub drukowanego. Stosuje się w szkole dość często, nawet gdy szeroko wykorzystywane są dwa poprzednie sposoby. Uczeń wyraża swoje wrażenia, spostrzeżenia za pomocą słów. Werbalna prezentacja nowych faktów odbywa się poprzez pogadankę, opowiadanie czy słowo drukowane. Słowo mówione i drukowane przemawia do ucznia tylko wtedy, gdy nawiązuje do zdobytych wcześniej wyobrażeń zdobytych w kontakcie z żywymi faktami. 3) Nabywanie pojęć. a. Istota ogniwa: Proces nabywania pojęć przez uczniów ma charakter złożony. Istotą tego ogniwa jest proces formowania się pojęcia w świadomości ucznia, polegającej na „odkrywaniu” wspólnych cech dla danej kategorii przedmiotów, czyli na abstrahowaniu. b. Pojęcie: Jest procesem psychicznym, w którym ma miejsce świadomy wysiłek ucznia nad uogólnianiem cech przedmiotów poprzez zestawienie i porównanie ich z innymi przedmiotami. Termin „pojęcie” używany w związku z nauczaniem lub uczeniem się, ma precyzyjne znaczenie i odnosi się do kategoryzowania wiedzy i doświadczenia. W procesie tym ważną rolę odgrywają wyobrażenia jako ogniwo pośrednie między spostrzeżeniami a pojęciami. Brak gruntownie opanowanych wyobrażeń stanowi istotną przeszkodę w opanowaniu nowych pojęć. c. Sposoby realizacji ogniwa: Możemy wyróżnić następujące metody nauczania pojęć na podstawie ich cech istotnych oraz nieistotnych. Wedle założeń Arendsa, uczenie się pojęć odbywa się poprzez podział na przykłady oraz nieprzykłady. Metoda dedukcyjna:
5) Kształtowanie umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń – ćwiczenia. Umiejętności i nawyki, ich ukształtowanie często sprawia wiele problemów nauczycielom, ponieważ same metody nie są doskonałe i czasem są zupełnie oderwane od teorii naukowych. Umiejętności mają wiele definicji, ale posłużymy się tą która mówi o UMIEJĘTNOŚCI JAKO biegłym posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykonywaniu danych zadań. Te reguły biorą swój początek z norm rzeczowych a te z twierdzeń nauki. Jeśli systematycznie będziemy ćwiczyć, wykonywać daną czynność to ta umiejętność z czasem może przekształcić się w nawyk, czyli działanie wykonywane z mniejszym wysiłkiem świadomości Proces przechodzenia od teorii do praktyki, czyli nabywanie umiejętności i nawyków, można w nim wyróżnić pewne fazy, których uświadomienie sobie sprzyja rozwojowi tego procesu. I. Uświadomienie sobie przez uczniów nazwy, naukowych podstaw i znaczenia danej umiejętności. Ten etap nie przez każdego nauczyciela jest wykorzystywany i doceniany, lecz pozwala uczniom na przyswojenie i zrozumienie naukowych podstaw i mechanizmu/procesu nabywania czynności i jednocześnie sprzyja i rozwija aspekt koncentracji uwagi. Nazwy umiejętności wymagają zazwyczaj dłuższego określenia/nazwy np. Posługiwanie się tablicą układu okresowego pierwiastków, Sprowadzanie ułamków do wspólnego mianownika, Posługiwanie się regułami ortograficznymi na pisownię u i ó (kto uje kreskuje ten dostaje same dwóje). Poznając te nazwy uczeń uczy się nowych pojęć, a zarazem uświadamia sobie jaki zakres wiedzy jest wymagany do opanowania tej umiejętności. II. Sformułowanie powinno być na podstawie znanych uczniom wiadomości. Wyuczanie reguł bez rozumienia ich przynoszą więcej szkód niż pożytku. Reguła, której źródłem jest wiedza, ma sens o tyle, o ile oświetla uczniom drogę działania i staje się jego rzeczywistą „regułą postępowania”. III. Pokaz wzoru danej czynności- najlepiej, aby był to nauczyciel, ale może też być „dobry” w tej dziedzinie uczeń, który spełni rolę w przejściu od teorii do praktyki. Wzorcowy pokaz czynności umożliwia uczniom zaobserwowanie działania pokazowego. Nauczyciel musi być przekonany, że najpierw niektórzy uczniowie a potem wszyscy rozumieją czynność, pozwala ją wykonywać. IV. Pierwsze samodzielne czynności uczniów, wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela lub wybranych uczniów, stanowią decydujący etap w opanowaniu umiejętności. Pierwsze czynności zazwyczaj natrafiają na pewne przeszkody czy to z powodu nie do końca rozumianej reguły. Pierwsze ćwiczenia nie trwają zbyt długo ich sens polega na przygotowaniu do pracy samodzielnej. V. Systematyczne i samodzielne ćwiczenia. Opanowywanie nawyku polega na odpowiednio urozmaiconym powtarzaniu nowych czynności oraz na ich „wzmocnieniu”. W toku samodzielnych ćwiczeń, odpowiednio do rodzaju czynności rozmieszczonych w czasie, po opanowanych trudności wprowadza się inne, która wymaga opanowania. Im więcej trudu tym większa satysfakcja ucznia wykonywania reguły/ćwiczenia. 6) Wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych. Proces przechodzenia od teorii do praktyki polega, na przekształcaniu wiedzy w umiejętności i nawyki – jako podstawowy składnik wszelkiej działalności praktycznej. Droga od informacji w głowie ucznia do informacji wcielonej w działanie, realizowana z udziałem mowy głośnej i cichej, jest znamienna dla wszystkich sfer życia ludzkiego. Zwraca się na nią uwagę przy charakterystyce różnych przedmiotów nauczania, nawet tak praktycznych, jak wychowanie zdrowotne, gdzie czynności gimnastyczno-sportowe miałyby być „zasilane” w informacje medyczno-fizjologiczne.
Opanowanie umiejętności i nawyków jest pierwszym etapem przechodzenia od teorii do praktyki. Etapem drugim, jest samo wykonywanie zadań praktycznych, służących przetwarzaniu rzeczywistości. Historia dydaktyki zna wiele prób wprowadzania do szkoły zadań praktycznych, a przede wszystkim działań wytwórczych jako głównego czynnika edukacji szkolnej. Dwa rozwiązania zdobyły nawet większą popularność w skali światowej: system Freineta w klasach początkowych i kształcenie politechniczne na drugim i trzecim szczeblu szkoły. Pewien rozgłos zdobyła również koncepcja wychowania przez pracę, lecz poglądy jej zwolenników bardzo się różnią między sobą. Jedni, jak w Polsce T. Nowacki (1966) i I. Szaniawski (1967), domagają się jej powiązania z nauczaniem wybranych przedmiotów, inni, jak A. S. Makarenko, twierdzili, że nie powinno być między nimi żadnego związku. Według Nowackiego, „udział młodzieży w powszechnym procesie pracy już w trakcie nauczania i pod kontrolą dydaktyczną szkoły, zapewnia rzeczywiste i pełne jej przygotowanie do pracy” (1966, s. 29). W przedstawionej w podręczniku koncepcji dydaktyki, stosunek do pracy jako czynnika edukacji przedstawia się podobnie jak u obydwu cytowanych autorów. Pracę traktuje się w niej jako nieodzowną w procesie kształcenia formę praktyki, ale i jako czynnik poznania. Wytwarzając różne przedmioty, pracując w ogrodzie szkolnym czy w gospodarstwie rolnym uczeń poznaje świat zewnętrzny, odkrywa związki i zależności między obiektami rzeczywistości. Poznaje przy tym czynnie, tj. nadaje obiektom nowe cechy, wprowadza nowe związki i zależności. Jednocześnie praca sprzyja weryfikacji poznania. Końcowy produkt pracy jest potwierdzeniem słuszności reguł, na których jego wytwarzanie zostało oparte, jak też stopnia zrozumienia tych reguł oraz ich związku z prawami nauki. Ale praca jako decydujący czynnik przekształcania rzeczywistości ma również duże wartości wychowawcze. Nie tylko dlatego, że lepiej się żyje ludziom, których praca służy innym, ale i dlatego, że ich praca kształtuje postawę odpowiedzialności, wdraża do współdziałania z innymi i daje poczucie wartości i wysiłku dla dobra innych ludzi, Wykonywanie zadań praktyczno- wytwórczych:
- praktyka posiada duże walory poznawcze i wychowawcze,
- pozwala lepiej zapamiętać i zrozumieć wiadomości,
- pobudza działającego ucznia do aktywności intelektualnej, sprzyja rozwojowi samodzielności,
- praktyka jest źródłem poznania, weryfikuje poznanie i służy przekształceniu rzeczywistości, aby przynosiło coś korzyść. 7) Sprawdzanie osiągnięć, kontrola i ocena wyników nauczania. Sprawdzanie i ocena osiągnięć jest konsekwencją uświadomienia sobie przez uczniów celów i zadań jakie mają osiągnąć w procesie kształcenia. Na tym etapie oceniany jest stopień opanowania danego materiału. To kontrola stanu wiadomości i umiejętności uczniów. Niezbędny składnik procesu nauczania, który stanowi także sprawdzian skuteczności zabiegów nauczyciela. Współczesna dydaktyka wyżej ceni sprawdzanie przenikające wszystkie momenty procesu kształcenia niżeli kontrolę na koniec tego procesu. Jest to korzystniejsze w sytuacji jakichkolwiek trudności i pozwala przyjść z pomocą w porę i zapobiec błędom i brakom, które mogą dezorganizować proces uczenia się. Sprawdzanie osiągnięć to nie tylko kontrola dokonywana przez nauczyciela, ale także samokontrola ucznia. Jest to czynnik nie doceniany przez nauczycieli przesadnie ufających kontroli. Jednak samokontrola czyni ucznia partnerem nauczyciela, pomaga zapobiegać błędom i omyłkom, a tym samym przekłada się na lepsze wyniki ucznia. Ważną konsekwencją sprawdzania i samokontroli jest usuwanie wykrytych braków. Ocenianie wyników nauczania wymaga ogromnego doświadczenia nauczyciela. Trudność oceniania wiąże
