Edukacja kulturalna na rzecz kreatywności i innowacyjności, Prezentacje z Edukacja kulturalna

Pobierz Edukacja kulturalna na rzecz kreatywności i innowacyjności i więcej Prezentacje w PDF z Edukacja kulturalna tylko na Docsity!

Edukacja kulturalna

na rzecz kreatywności

i innowacyjności

Katarzyna Jagodzińska

Edukacja kulturalna, w skład której wchodzą edukacja artystyczna i edukacja este- tyczna, polega na nauce kultury, w szczególności kultury wysokiej, u której podstaw leży poznanie kanonu dzieł. Przygotowuje ona do uczestnictwa w życiu kulturalnym, uczy nawyku korzystania z kultury i otaczania się nią. Barbara Fatyga pisze, że głów- nym zadaniem edukacji kulturalnej jest „wprowadzanie jednostek i grup tego po- trzebujących w kulturę, którą określa się jako dosyć luźną federację subkultur i kul- tur niszowych istniejących w symbiozie z kulturą dominującą – popularną” [Fatyga, 2009, s. 6]. W studiach i raportach dotyczących powiązań ekonomii i kultury oraz w dokumentach państwowych odnoszących się do spraw społecznych, ekonomicz- nych, z zakresu kultury czy edukacji, coraz częściej podkreśla się znaczenie edukacji kulturalnej dla rozwoju gospodarczego i budowy kapitału społecznego oraz wskazuje konieczność podniesienia jej rangi w systemach kształcenia. W jednym z raportów Rady Europy poświęconych edukacji kulturalnej została ona zdefiniowana jako „na- uka i praktykowanie sztuki, a także uczenie się poprzez sztukę z wykorzystaniem przekrojowych metod pedagogicznych, powinna ona być także rozumiana jako wy- korzystanie sztuk dla promocji celów kulturalnych i społecznych, w szczególności wzajemnego szacunku, zrozumienia i tolerancji, poszanowania różnorodności, pracy zespołowej i innych społecznych umiejętności, a także kreatywności, rozwoju oso- bistego i zdolności do tworzenia innowacji” [ Cultural education …, 2009]. Katarzyna Olbrycht podkreśla, że edukacja kulturalna „nie jest dodatkiem do jakichś innych »ważniejszych« działań edukacyjnych” [Olbrycht, 2003, s. 27], sama w sobie ma bowiem kluczowe znaczenie dla rozwoju ponowoczesnych społeczeństw. Podobnie we wspomnianym raporcie znalazło się stwierdzenie, że edukacja kulturalna jest „fundamentem edukacji ogólnej, nie luksusem, który można dodać, gdy wszystkie inne cele edukacyjne zostaną osiągnięte”.

Kultura jako składowa procesów społecznych

Część IV

„Wartość dodaną” edukacji kulturalnej można rozpatrywać w różnych aspek- tach. Aleksandra Jankowska zwraca uwagę, że „kształtuje [ona] osobowość, wzory zachowań, normy, hierarchie wartości, kompetencje, umiejętność dokonywania ocen i wyborów. Stanowi przeciwwagę dla kultury masowej. Jest źródłem inspiracji w innych sferach życia” [Jankowska, 2011, s. 179]. Edukacja kulturalna powinna rozpoczynać się w rodzinie i najbliższym otoczeniu człowieka już na wczesnym etapie wychowania, chociaż w powszechnym rozumieniu uznaje się, że jest dome- ną szkoły. Przemożną funkcję edukacyjną posiadają także media – w przypadku mediów publicznych jest to element ich misji – chociaż nierzadko kierunek i ja- kość nabywanej w ten sposób wiedzy nie są zbieżne z oczekiwaniami podmiotów odpowiedzialnych za edukację.

Społeczne i ekonomiczne wymiary

edukacji kulturalnej

Edukacja kulturalna zawsze była istotnym elementem wychowania. Wystarczy wspomnieć o modnej od XVII do XIX wieku Grand Tour, jaką u progu dorosłości odbywali europejscy arystokraci i intelektualiści, której celem było poszerzenie horyzontów, poznanie świata i jego kultury. Obowiązkowo podróżowano do Włoch, a także Francji, Anglii, Holandii, Niemiec. Na przestrzeni wieków ważny był pobyt w stolicach kultury (sztuki, muzyki, literatury), centrach artystycznej cyganerii poszczególnych okresów: Rzymie, Paryżu, Wiedniu, Monachium, Londynie, No- wym Jorku, w których obok materialnego dziedzictwa kulturowego ogniskował się potencjał kreatywny. W XXI wieku edukacja kulturalna wciąż ma podobny cha- rakter – wiedza książkowa i ekspresja poprzez sztukę uzupełniana jest wiedzą empiryczną. Naukę zmieniają jedynie nowe technologie: z jednej strony przyspie- szają i ułatwiają dotarcie do wytworów kultury, a z drugiej – poprzez oferowanie ogromnego wyboru różnej jakości materiałów utrudniają dotarcie do tych szcze- gólnie ważnych i wartościowych. Pod koniec XX wieku pojęcie edukacji kulturalnej zaczęło robić karierę na gruncie dokumentów państwowych i tych firmowanych przez Unię Europejską, w których podkreśla się związek między wiedzą i kompetencjami wynikającymi z uczestnictwa w kulturze a kreatywnością i innowacyjnością obywateli. Ma to związek z pojawieniem się w latach siedemdziesiątych pojęcia społeczeństwa in- formacyjnego oraz z nastaniem trzeciej fali w historii ludzkości, jaką – według Alvina Tofflera – jest fala poprzemysłowa (oparta na nowych technologiach in- formatycznych i komunikacyjnych). Na tym gruncie stworzono pojęcie gospodarki opartej na wiedzy, w której o rozwoju gospodarczym decydują już nie surowce, siła robocza, dobra infrastruktura techniczna i sprawnie funkcjonujący transport,

Kultura jako składowa procesów społecznych

Część IV w której zapisano: „Edukacja wzbogaca kultury, tworzy wzajemne zrozumienie na gruncie globalnym, wzmacnia społeczeństwa demokratyczne, buduje poszano- wanie dla przepisów prawa. Edukacja, podnoszenie umiejętności i tworzenie no- wych pomysłów, są kluczowe dla rozwoju kapitału ludzkiego oraz stanowią motor wzrostu gospodarczego, są siłą sprawczą wydajności rynku i źródłem spójności narodów”. Rok 2009 został przez Parlament Europejski ogłoszony „Europejskim rokiem kreatywności i innowacji”. W uzasadnieniu stwierdzono, że kreatywność jest nieodłączną cechą ludzką, która nie tylko manifestuje się poprzez dzieła sztu- ki, wzornictwo i rzemiosła, ale odnosi się również do rozwoju naukowego i techno- logicznego, przedsiębiorczości i społecznych innowacji. Innowacja natomiast jest realizacją nowych pomysłów wypływających z kreatywności. Z tego względu zdol- ność do kreatywnego i innowacyjnego myślenia w równym stopniu przekłada się na zysk na polu ekonomicznym, społecznym i artystycznym. W 2009 roku Rada UE przyjęła konkluzje w sprawie kultury jako katalizatora kreatywności i innowa- cji, w których podkreślone zostały związki tych pojęć z rozwojem ekonomicznym [tłumaczenie za: Bendyk, 2010, s. 74–75]:

• Kultura i kreatywność są ze sobą nierozerwalnie połączone. Kreatywność jest źródłem kultury, która z kolei tworzy środowisko umożliwiające kwitnięcie kreatywności.
• Kreatywność jest procesem tworzenia idei, ekspresji i form, polegającym za- równo na nowym podejściu do istniejących problemów, jak i na reinterpreto- waniu rzeczywistości oraz poszukiwaniu nowych możliwości. W istocie kre- atywność jest procesem, który może wzmocnić wiedzę i prowadzić do nowych sposobów jej wykorzystania.
• Kreatywność leży u podstaw innowacyjności rozumianej jako udane wykorzy- stanie nowych idei, ekspresji i form oraz jako proces polegający na opraco- wywaniu nowych produktów, nowych usług i nowych sposobów prowadzenia biznesu lub nowych sposobów odpowiedzi na potrzeby społeczne. Kreatyw- ność ma więc olbrzymie znaczenie dla potencjału innowacyjnego obywateli, a także organizacji, przedsiębiorstw i społeczeństw.
• Kultura, kreatywność i innowacje są kluczem do konkurencyjności i rozwoju naszych gospodarek i społeczeństw, a ich znaczenie rośnie w czasach szyb- kich zmian i poważnych wyzwań. Potencjał kreatywny społeczeństw nie jest jednak sumą kapitałów jednostko- wych. Co więcej, przełożenie idei na innowacyjny produkt wymaga sprzyjających warunków, np. pozyskania przedsiębiorcy gotowego ponieść ryzyko inwestycji w pomysł, a także odpowiedniej absorpcji społecznej [Bendyk, 2010, s. 74, 76]. W raporcie przygotowanym przez KEA analizującym wpływ kultury i edukacji na kreatywność zauważono, że podnoszenie poziomu edukacji artystycznej w szko- łach, na poziomie edukacji wyższej oraz uczenia się przez całe życie nie musi mieć

Edukacja kulturalna na rzecz kreatywności...

K. JagodzIńsKa bezpośredniego przełożenia na generowanie bardziej kreatywnego społeczeństwa [ The impact of culture …, 2009, s. 98]. Faktem jest jednak, że wiele programów nauczania z zakresu edukacji kulturalnej realizowanych w różnych krajach, co po- twierdzają badania, rzeczywiście przekłada się na zwiększenie kompetencji społe- czeństw i budowanie na bazie kreatywnego potencjału przewagi poszczególnych państw. Edukacja artystyczna kształtuje kreatywność, intelektualne podejmowa- nie ryzyka, zdolność do znajdywania różnorodnych rozwiązań dla danego proble- mu [ The impact of culture …, 2009, s. 102]. Dobrym przykładem potwierdzającym istnienie tego rodzaju związków są wprowadzone pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku w Lipsku tzw. kreatywne szkoły BIP (Begabung, Intelligenz und Persönlichkeit). W szkołach zlokalizowa- nych w różnych częściach miasta wybrane zostały klasy, których uczniowie otrzy- mali cztery dodatkowe godziny lekcyjne tygodniowo z przeznaczeniem na zajęcia artystyczne, komputerowe, edukację muzyczną, taneczną, kreatywne użycie języ- ka itp. Przeprowadzone w 2007 roku badania wykazały, że uczniowie uczęszcza- jący do tych klas mieli lepsze wyniki w nauce niż ich rówieśnicy, wcześniej opa- nowywali umiejętność czytania, ich zdolności muzyczne i plastyczne były bardziej rozwinięte oraz łatwiej przychodziło im zrozumienie utworów literackich, pisanie i wypowiadanie się [tamże, s. 101]. Innym przykładem są działające w różnych krajach szkoły oparte na systemie kształcenia Steinera-Waldorfa. Ich filozofia po- lega na interdyscyplinarnej formule kształcenia, w której wszystkie lekcje łączą w sobie elementy praktyczne, koncepcyjne i artystyczne. Kluczową rolę odgrywa wyobraźnia, a celem edukacji jest wykształcenie u uczniów myślenia, które jest jednocześnie kreatywne i analityczne. Badania przeprowadzone w Anglii, Szkocji i Niemczech wykazały, że uczniowie tych szkół wykazują się wyższym poziomem kreatywności niż uczniowie tradycyjnych klas. Badanie przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych pokazało natomiast, że absolwenci tych szkół trzy razy częściej niż absolwenci innych studiują kierunki artystyczne i humanistyczne oraz dwa razy częściej wybierają nauki społeczne i ścisłe. Wśród absolwentów notuje się też większą liczbę nauczycieli, inżynierów, lekarzy i farmaceutów oraz artystów [tamże, s. 103–104]. Związki edukacji kulturalnej i ekonomii ilustruje też fakt, że – co pokazuje wydany w 2000 roku w Wielkiej Brytanii raport z badań – szkoły biznesowe i wy- działy zarządzania coraz częściej wprowadzają zajęcia artystyczne do programów studiów MBA oraz programów dla kadry kierowniczej. Pomagają one kształtować kreatywnych, elastycznych i wizjonerskich przywódców i kierowników, uzupełniają ich kompetencje. Sztuka ma tu być zwierciadłem myślenia menadżerskiego, ma zwiększać refleks. Niektóre programy obejmują improwizację muzyczną i teatral- ną, co stawia przyszłych kierowników przed koniecznością twórczego odnalezienia się w nowej i nieprzewidywalnej sytuacji [tamże, s. 115].

Edukacja kulturalna na rzecz kreatywności...

K. JagodzIńsKa

• wspieranie działania szkół, rodziny i innych instytucji edukacyjnych, wycho- wawczych;
• popularyzacja osiągnięć dzieci i młodzieży przez konkursy, koncerty, spekta- kle, media, wystawy itd.;
• rozwój osobowości w aspekcie kreatywności, odpowiedzialności, wrażliwości, tolerancji;
• przygotowanie do życia w społeczeństwie – kreowanie właściwych postaw społecznych, umiejętności podejmowania decyzji, współpracy w grupie;
• stworzenie alternatywy dla braku pomysłów na gospodarowanie czasem wol- nym od zajęć lekcyjnych, organizacja bezpiecznego czasu wolnego;
• program edukacji realizowany w placówkach jest formą profilaktyki i zapo- biegania patologiom;
• integracja środowiska, promocja dzielnicy, miasta, gminy itd. na terenie kraju i za granicą;
• wspieranie samorządności i pełnienia ról społecznych;
• integracja dzieci sprawnych z niepełnosprawnymi;
• kontakty kulturalne z młodzieżą z kraju i zagranicy, współpraca z mniejszo- ściami narodowymi. Autorzy raportu Edukacja artystyczna i kulturalna w szkołach w Europie z 2009 roku zebrali cele i zadania, jakie w poszczególnych krajach europejskich przypi- sywane są przedmiotom artystycznym i kulturalnym. Na piętnaście sklasyfikowa- nych celów polska edukacja uwzględnia dziesięć:
• rozwój umiejętności artystycznych, wiedzy i zrozumienia sztuki;
• umiejętność krytycznej interpretacji;
• poznanie dziedzictwa kulturowego połączone z budowaniem tożsamości na- rodowej;
• rozwój indywidualnej ekspresji;
• rozwój kreatywności;
• umiejętności społeczne, praca w grupie, socjalizacja i współpraca;
• rozrywka, przyjemność, satysfakcja;
• zetknięcie z różnymi rodzajami sztuk i mediów;
• zainteresowanie sztuką i budowanie trwającego przez całe życie zaintereso- wania nią. Polskie programy nauczania w wykazie celów nie uwzględniają natomiast po- znania i zrozumienia różnorodności kulturowej, budowania umiejętności komu- nikacyjnych, dzielenia się przez uczniów własną pracą artystyczną, zwiększenia świadomości uczniów związanej z ich środowiskiem, budowania pewności siebie

Kultura jako składowa procesów społecznych

Część IV i postaw szacunku do siebie oraz rozpoznawania potencjału artystycznego [ Edu- kacja artystyczna i kulturalna …, 2010, s. 19–21]. Z powyższych dwóch zestawów celów nauczania wynika, że organizatorzy edukacji w Polsce mają świadomość doniosłości roli edukacji kulturalnej, pozostaje to jednak w sferze deklaracji, o czym świadczą wskaźniki uczestnictwa w kulturze. W 2000 roku TNS OBOP zrealizował dwa sondaże uczestnictwa Polaków w kul- turze: jeden dotyczył wyobrażeń o człowieku kulturalnym, drugi – deklarowanego uczestnictwa w kulturze. Wśród cech człowieka kulturalnego dominują te, któ- re odnoszą się do kultury osobistej, wychowania, wiedzy i towarzyskiego obycia, część jednak związana jest z uczestnictwem w kulturze (pełna lista w Tabeli 1). Po nałożeniu na siebie wyników sondaży można zauważyć duże dysproporcje – czynności i zachowania uznawane za kulturalne są rzadko praktykowane. Kłóci się z tym fakt, że większość pytanych (56%) jest zdania, iż Polacy są ludźmi raczej kulturalnymi (32% stwierdziło, że raczej niekulturalnymi). W odniesieniu do obu sondaży (patrz: Schemat 1):

• 67% osób uznało, że człowieka kulturalnego wyróżnia chodzenie do teatru (dla 26% osób nie ma to związku z byciem kulturalnym), podczas gdy cho- dzenie do teatru deklarowało w 2000 roku 29% badanych (w tym 18% rza- dziej niż raz w roku);
• 65% osób jest zdania, że człowiek kulturalny czyta co najmniej jedną książkę na miesiąc (dla 27% bez związku), podczas gdy przeczytanie więcej niż sze- ściu książek w 2000 roku deklarowało 23% badanych (podczas gdy ani jednej książki nie przeczytało aż 43% osób);
• 63% osób stwierdziło, że człowiek kulturalny interesuje się sztuką (dla 29% bez związku), podczas gdy chodzenie na wystawy w 2000 roku deklarowało 19% badanych (w tym 10% rzadziej niż raz w roku);
• 51% osób uważa, że człowiek kulturalny chodzi na wystawy, do muzeum, na odczyty lub prelekcje (dla 41% bez związku), podczas gdy wizyty w muzeum w 2000 roku deklarowało 35% badanych (w tym 19% rzadziej niż raz w roku), a udział w odczytach i prelekcjach 17% (w tym 9% rzadziej niż raz w roku);
• 48% osób uważa, że człowiek kulturalny chodzi do opery, filharmonii, na ba- let (dla 40% bez związku), podczas gdy wizyty w operze i operetce w 2000 roku deklarowało 12% badanych (w tym 10% rzadziej niż raz w roku), a udział w koncertach muzyki poważnej 10% (w tym 7% rzadziej niż raz w roku);
• 41% osób uważa, że człowiek kulturalny chodzi do kina (dla 51% bez związ- ku), podczas gdy wizyty w kinie w 2000 roku deklarowało 50% badanych (w tym 20% rzadziej niż raz w roku). Największa rozbieżność między wyobrażeniem a deklaracją występuje w związ- ku z udziałem w przedstawieniach teatralnych, spora w zakresie czytelnictwa i zainteresowania sztuką. W tym kontekście zdumiewa fakt, że grupa osób, która

Kultura jako składowa procesów społecznych

Część IV

9. na każdy temat ma coś do powiedzenia, ma szerokie horyzonty, interesuje się wieloma sprawami 79% 3% 16%
10. jest towarzyski, spotyka się, odwiedza i zaprasza do siebie rodzinę, znajomych, przyjaciół 75% 1% 21%
11. chodzi do teatru 67% 5% 26%
12. czyta przynajmniej jedną książkę na miesiąc 65% 5% 27%
13. zna jakiś język obcy 64% 5% 29%
14. nigdy nie kłamie 64% 5% 23%
15. interesuje się sztuką, np. malarstwem, rzeźbą 63% 4% 29%
16. chodzi na wystawy, do muzeum, na odczyty lub prelekcje 51% 4% 40%
17. zawsze bierze udział w wyborach, głosowaniu 50% 5% 41%
18. chodzi do filharmonii, opery, na balet 48% 6% 41%
19. słucha radia 47% 7% 43%
20. chodzi do kina 41% 6% 51%
21. ogląda telewizję 39% 8% 51%
22. ma dobry gust, jest elegancko i modnie ubrany, ma ładnie urządzone mieszkanie lub dom 39% 8% 49%
23. chodzi na festyny, imprezy plenerowe 29% 8% 60%
24. chodzi na koncerty muzyki rozrywkowej, dyskoteki, dancingi 26% 12% 58%
25. bywa w restauracjach, kawiarniach, pubach 23% 14% 60%
26. chodzi na mecze, imprezy sportowe 20% 13% 64%
27. ma telefon komórkowy 10% 21% 66%
28. jeździ dobrym samochodem 9% 20% 68%
29. jest pewny siebie, uważa, że zawsze ma rację 9% 58% 30%
30. pali papierosy 6% 33% 58%
31. jest bogaty 5% 29% 64% Źródło: Sondaż TNS OBOP przeprowadzony 11–13 listopada 2000 r. na grupie 1013 osób w wieku powyżej 15 lat [ Kim jest człowiek kulturalny? , 2001] Poziom uczestnictwa w kulturze mierzony liczbą widzów w teatrach i kinach po spadku w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych zaczął systematycznie rosnąć. Niepokojąco niski poziom osiągnęło czytelnictwo – w 2008 roku po co najmniej jedną książkę sięgnęło zaledwie 38% Polaków (Tabela 2), co częściowo można wiązać z rozwojem społeczeństwa obrazkowego i przeniesieniem praktyki czytania-oglądania do internetu. W 2010 roku zaledwie 3,3% społeczeństwa było w teatrze lub na koncercie muzyki poważnej. Prawdziwie źle konsumpcja kultu- ry w Polsce wypada na tle innych krajów europejskich. Według badań Eurostatu w 2006 roku pod względem częstotliwości chodzenia do kina (co najmniej jedna wizyta w ciągu roku) Polska została sklasyfikowana na 17 miejscu na 28 badanych krajów, pod względem udziału w przedstawieniach – na 26 miejscu na 28, pod

Edukacja kulturalna na rzecz kreatywności...

K. JagodzIńsKa Tabela 2. Udział Polaków w kulturze 1990 1992 1994 1995 2000 2002 2004 2008 2009 2010 2011 2012 Widzowie i słu- chacze w tea- trach i instytu- cjach muzycz- nych 12 873 tys.

-^ 10 197 tys. 10 533 tys. 9 850^ tys. 9 321^ tys. 11 593^ tys. 11 498 tys. 11 522 tys. 10 935 tys. Widzowie w kinach 32,8 mln

-^ 22,6^ mln 20,9^ mln 27,1 mln 33,3^ mln 35,2 mln 39,0 mln 37,6 mln 39,6 mln Poziom czytel

nictwa książek

71% 56%

54% 65% 58% 38%

44%

39% Źródło: opr. własne na podstawie danych GUS i Biblioteki Narodowej

Edukacja kulturalna na rzecz kreatywności...

K. JagodzIńsKa Schemat 2. Wskaźniki innowacyjności (dane z 2012 r.) Kolor czarny: liderzy innowacji, ciemnoszary: naśladowcy innowacji, jasnoszary: umiarkowani innowatorzy, biały: państwa nadganiające. Źródło: Opr. na podstawie danych Innovation Union scoreboard … [2013] 0,90,80,70,60,50,40,30,20, 0 Bułgaria Turcja Rumunia Łotwa B. Jug. Rep. Macedonii Polska Litwa Malta Chorwacja Węgry Słowacja Grecja Serbia Czechy Hiszpania Włochy Portugalia Norwegia Estonia Cypr Słowenia Unia Europejska Francja Irlandia Austria Wielka Brytania Islandia Belgia Luksemburg Holandia Finlandia Dania Niemcy Szwecja Szwajcaria

Kultura jako składowa procesów społecznych

Część IV jami pokomunistycznymi, również nowymi członkami UE, nie można tej sytuacji bezkrytycznie tłumaczyć trudnym doświadczeniem historycznym. Duży wpływ na wskaźniki uczestnictwa w kulturze i wynikające z nich wskaźni- ki poziomu kreatywności i innowacyjności ma jakość i zakres edukacji kulturalnej. Przez wiele lat zrozumienie dla doniosłości edukacji kulturalnej nie szło w parze z programami kształcenia w polskich szkołach. W 1999 roku w programach na- uczania w szkołach powszechnych ograniczona została liczba godzin z przedmio- tów artystycznych, co przełożyło się nie tylko na spadek wiedzy, ale także na spa- dek wrażliwości na kulturę i uczestnictwa w niej. Negatywne skutki tej decyzji były wielokrotnie podnoszone, w szczególności przez środowiska ludzi kultury i liderów życia publicznego. W 2008 roku MKiDN zawarło porozumienie z Ministerstwem Edukacji Narodowej, na mocy którego przywrócono rozszerzony zakres edukacji kulturalnej (przedmioty i ich wymiar godzinowy zawiera Tabela 4). Zakończenie wdrażania reformy programowej zostało zaplanowane na rok szkolny 2014/2015. W projekcie Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego, która ma wspierać realizację reformy, podkreślono, że zmiany w systemie edukacji mają na celu „odejście od modelu kształcenia promującego zapamiętywanie i aplikację schematów na rzecz modelu promującego samodzielne i zespołowe zdobywanie informacji, krytyczne ich przetwarzanie, identyfikowanie problemów i szukanie oryginalnych strategii ich rozwiązywania”, a także „zmniejszenie w systemie edukacji wagi zajęć prowa- dzonych w systemie klasowo-lekcyjnym (w szkole) i wykładowym (na uczelni) na rzecz zajęć w małych grupach, oraz rozwijanie i upowszechnianie metod nauczania kształtujących aktywność, innowacyjność i kreatywność wśród uczniów i studen- tów (w tym praca własna w bibliotece lub w archiwum) oraz promowanie działań zespołowych” [ Strategia Rozwoju …, 2011, s. 41]. Istotnym elementem kształtowa- nia tych kompetencji ma być edukacja kulturalna, której wymiar w stosunku do podstawy programowej obowiązującej przed 2009 roku został zwiększony. Tabela 4. Przedmioty artystyczne i ich wymiar godzinowy w szkołach kształcenia ogólnego Etap edukacji Przedmioty kulturalne wraz z liczbą godzin Szkoła podstawowa: pierwszy etap edukacyjny (klasy I–III) Od 1 września 2009 r.: edukacja plastyczna: 95 godz. przez 3 lata (3 godz./tyg.) edukacja muzyczna: 95 godz. przez 3 lata (3 godz./tyg.) Do 1 września 2009 r. o liczbie godzin przeznaczonych na te zajęcia decydował nauczyciel prowadzący kształcenie zintegrowane. Szkoła podstawowa: drugi etap edukacyjny (klasy IV–VI) Od 1 września 2012 r.: plastyka: co najmniej 95 godz. przez 3 lata (3 godz./tyg.) muzyka: co najmniej 95 godz. przez 3 lata (3 godz./tyg.) Do 1 września 2012 r. po 2 godz. tygodniowo.

Kultura jako składowa procesów społecznych

Część IV

mówki sprawiają, że – jak ujmuje to Katarzyna Olbrycht – „telewizja publiczna nie tyko nie prowadzi edukacji kulturalnej, ale przeciwnie – wzmacnia motywacje rekreacyjno-ludyczne na najniższym poziomie” [Olbrycht, 2003, s. 33]. Trzeba jednak podkreślić, że zmieniają się wymiary i sposób korzystania z me- diów, których ewolucja przebiega w kierunku indywidualnej selekcji i partycy- pacji – kultury uczestnictwa. Jak to ujął Henry Jenkins, „świat, w którym od- biorcy pomagają kształtować przepływ treści medialnych w sieciach, to zupełnie inny świat niż ten, w którym odbiorcy pasywnie akceptowali ofertę udostępnianą w kanałach nadawczych” [Jenkins, 2010, s. 137]. Możliwości samej telewizji dzięki platformom cyfrowym, serwisom VOD, sprzężeniu z internetem, nie są już ta- kie same jak jeszcze w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, przez co oferuje ona inny model korzystania z jej zasobów. „Wyludniła się stojąca przed telewizorem kanapa, a sam odbiornik stopniowo przestaje być kolejnym meblem. Na naszych oczach upowszechniają się nowe postawy odbiorcze, z których przebija pragnienie uwolnienia się z narzuconych przez tradycyjną telewizję ram” – pisze Wiesław Godzic [2010, s. 138]. Nowi „odbiorcy”, prosumenci, współtworzą treści kulturowe. Odbywa się to w sposób bardziej lub mniej aktywny – poprzez dodawanie nowych treści, komentowanie i zmienianie istniejących, jak też ich wybór i udostępnianie. Jak wskazują autorzy raportu Młodzi i media , „w kulturze nadmiaru, w której pro- blemem jest już nie dostęp do treści, lecz wiedza, które treści warto wybrać, osoby filtrujące i katalogujące ogólnodostępne materiały mają znaczenie nie mniejsze niż ci, którzy te materiały tworzą” [Filiciak i inni, 2010, s. 135].

Podsumowanie

Edukacja kulturalna odbywa się na wielu różnych obszarach i poziomach, w gru- pach formalnych i nieformalnych, na płaszczyźnie fizycznej i wirtualnej, na każdym etapie rozwoju, w wymiarze kultury wysokiej i popularnej, a jej głównym celem jest nabywanie kompetencji. Liczne międzynarodowe badania wskazują na jej istotne znaczenie w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego i kreatywnego, które z kolei buduje innowacyjność przekładającą się na wyniki ekonomiczne. Prowadzone przez ośrodki badania opinii społecznej sondaże i badania Głównego Urzędu Statystycz- nego pokazują zatrważająco niski udział Polaków w kulturze. Poziom uczestnic- twa w kulturze oraz wrażliwości na wytwory kultury jest bezpośrednio skorelowany z poziomem i wymiarem edukacji kulturalnej nabywanej od początkowych etapów kształcenia. Na gruncie polskim dopiero pod koniec pierwszej dekady XXI wieku władze państwowe dostrzegły potencjał edukacji kulturalnej i zaczęły wprowadzać systemowe rozwiązania, których efektem ma być zwiększenie wymiaru kultury w polskich szkołach oraz zajęć opartych na aktywnym tworzeniu kultury, party-

Edukacja kulturalna na rzecz kreatywności...

K. JagodzIńsKa cypacji i improwizacji, nie tylko przyswajaniu wiedzy z zakresu kultury. Edukacja kulturalna ma być inwestycją w budowanie społeczeństwa kreatywnego. Literatura Opracowania Bendyk E. [2010], Kulturowe i społeczne uwarunkowania innowacyjności , w: Innowacyjność 2010 , A. Wilmańska (red.), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa. Cultural statistics [2011], seria Eurostat Pocketbooks, Publications Office of the European Union, Luxembourg. Czy Polacy są kulturalni? Czyli deklarowane uczestnictwo w kulturze a wyobrażenia o człowieku kultural- nym [2001], TNS OBOP, Warszawa. Edukacja artystyczna i kulturalna w szkołach w Europie [2010], Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA), Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa (1. wydanie w j. angielskim: 2009). Filiciak M. i inni [2010], Młodzi i media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze. Raport Centrum Ba- dań nad Kulturą Popularną, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa. Gdzie częściej chodzimy: na mecz czy do muzeum? [2000], TNS OBOP, Warszawa. Godzic W. [2010], Koniec telewizji, początek twórczości , w: M. Filiciak i inni, Młodzi i media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze , Raport Centrum Badań nad Kulturą Popularną, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa. Innovation Union scoreboard 2013 [2013], European Commission, European Union. Jankowska A. [2000], Edukacja kulturalna a przemiany cywilizacyjne i ekonomiczne , w: Edukacja kul- turalna dzieci i młodzieży , B. Idzikowski, E. Narkiewicz-Niedbalec (red.), Kongres Kultury Polskiej 2000, Centrum Animacji Kultury, Regionalne Centrum Animacji, Warszawa–Zielona Góra. Jenkins H. [2010], Nowe formy uczestnictwa w kulturze , w: M. Filiciak i inni, Młodzi i media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze , Raport Centrum Badań nad Kulturą Popularną, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa. Kim jest człowiek kulturalny? [2001], TNS OBOP, Warszawa. Olbrycht K. [2003], Edukacja kulturalna dzieci i młodzieży – problemy i wyzwania , w: Edukacja kul- turalna dzieci i młodzieży – problemy i wyzwania , Dział Wydawniczy Kancelarii Senatu, Warszawa. The impact of culture on creativity [2009], A Study prepared for the European Commission (Direc- torate-General for Education and Culture), KEA European Affairs, June. Weyssenhoff A. [2003], Edukacja kulturalna w działaniu placówek wychowania pozaszkolnego oraz instytucji czasu wolnego dzieci i młodzieży w Polsce i w Europie , w: Edukacja kulturalna dzieci i mło- dzieży – problemy i wyzwania , Dział Wydawniczy Kancelarii Senatu, Warszawa. Dokumenty Cultural education. The promotion of cultural knowledge, creativity and intercultural understanding through education [2009], Parliamentary Assembly: Committee on Culture, Science and Educa- tion, Doc 11989, 9 July. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2011–2020 [2011], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Na- rodowego, Warszawa.