Pobierz EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY ... i więcej Publikacje w PDF z Fizjologia tylko na Docsity!
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.
Uk
ład graficzny © CKE 2013
Miejsce na naklejkę z kodem
WPISUJE ZDAJĄCY
KOD PESEL
EGZAMIN MATURALNY
Z BIOLOGII
POZIOM ROZSZERZONY
Instrukcja dla zdającego
- Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron (zadania 1–34). Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin.
- Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu.
- Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem.
- Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl.
- Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane.
- Podczas egzaminu możesz korzystać z linijki.
- Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem.
- Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora.
MAJ 2014
Czas pracy:
150 minut
Liczba punktów
do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-
Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (2 pkt)
Wapń jest ważnym składnikiem organizmu człowieka. W osoczu krwi powinno znajdować się około 2,2–2,6 mmol/l jonów tego pierwiastka, niezbędnego do wielu procesów wewnątrzkomórkowych. Obniżenie poziomu jonów wapnia we krwi skutkuje uruchomieniem jego zasobów zgromadzonych w kościach.
a) Wśród przykładów procesów zachodzących w komórkach organizmu człowieka zaznacz ten proces, w którym istotny udział biorą jony wapnia.
A. Polaryzacja błony komórkowej. B. Skurcz komórek mięśniowych. C. Przenoszenie elektronów w łańcuchu oddechowym. D. Łączenie podjednostek rybosomów podczas biosyntezy białka.
b) Podaj nazwę hormonu, którego wydzielanie się zwiększa, gdy poziom jonów wapnia we krwi jest zbyt niski.
.......................................................................................................................................................
Zadanie 2. (1 pkt)
Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione poniżej etapy powstawania IV-rzędowej struktury białka. Wpisz w tabelę odpowiednio numery 1–4.
Etap Numer
Połączenie ze sobą dwóch lub więcej łańcuchów polipeptydowych o ukształtowanej już strukturze trójwymiarowej.
Łączenie aminokwasów w łańcuch polipeptydowy.
Zwijanie się łańcucha polipeptydowego w strukturę trójwymiarową, często stabilizowaną przez mostki dwusiarczkowe.
Zwijanie łańcucha polipeptydowego w helisę lub harmonijkę.
Zadanie 3. (1 pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących rybosomów. Wpisz obok każdego zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe.
P/F
Rybosom składa się z dwóch podjednostek otoczonych jedną błoną plazmatyczną.
W większości komórek eukariotycznych występują dwa rodzaje rybosomów, które różnią się wielkością i wartością stałej sedymentacji.
Rybosomy uczestniczące w syntezie białka, z którego w komórce będą wytwarzane glikoproteiny, przyłączone są do zewnętrznej powierzchni błon aparatu Golgiego.
Poziom rozszerzony
Zadanie 7. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono rolę mitozy i mejozy w cyklu życiowym organizmu zwierzęcego.
Na podstawie: H. Wiśniewski, Biologia z higieną i ochroną środowiska , Warszawa 1999. a) Określ, która faza dominuje w cyklu życiowym przedstawionym na schemacie. Odpowiedź uzasadnij.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Podaj, jaką rolę w przedstawionym cyklu pełni mejoza.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 8. (2 pkt)
Na dwóch grupach roślin (1 i 2) przeprowadzono doświadczenie, mające na celu wykazanie, że CO 2 jest konieczny do procesu fotosyntezy. Przebieg doświadczenia przedstawiono na rysunku (zaprezentowano tylko pojedyncze rośliny z każdej grupy).
Na podstawie: J. Müller, L. Palka, Obserwacje i doświadczenia w nauczaniu biologii , Warszawa 1988_._
Poziom rozszerzony
a) Określ, w liściach której rośliny (z grupy 1. czy 2.) po dwóch dniach będzie można wykryć obecność większej ilości skrobi. Odpowiedź uzasadnij.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Wyjaśnij, w jakim celu rośliny na początku doświadczenia zostały umieszczone na kilka dni w miejscu bez dostępu światła.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (1 pkt)
Siarkowe bakterie zielone to organizmy przystosowane do warunków beztlenowych (nie tolerują w ogóle obecności tlenu), panujących w osadach dennych jezior i innych środowiskach niezawierających tlenu. W ich komórkach występuje bakteriochlorofil, a źródłem wodoru do procesu fotosyntezy jest nie woda, ale siarkowodór. Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia roślin , Warszawa 2002.
Wskaż związek między źródłem wodoru wykorzystywanym w procesie fotosyntezy a przystosowaniem zielonych bakterii siarkowych do życia w środowisku, w którym one występują.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 10. (1 pkt)
Współczynnik oddechowy WO (RQ) to iloraz objętości dwutlenku węgla wydalonego przez organizm i objętości zużytego tlenu. W przypadku zużywania węglowodanów jako źródła energii współczynnik przyjmuje wartość równą jedności, dla białek – około 0,9, a dla tłuszczów – około 0,7. U pewnego gatunku owada, którego larwy są roślinożerne, mierzono zmiany wartości WO podczas procesu przeobrażania. Stwierdzono, że przed przejściem w stadium poczwarki, kiedy larwy stały się nieruchliwe i nie pobierały pokarmu, ich współczynnik oddechowy zmniejszył się z 0,99 do 0,85.
Na podstawie przedstawionych informacji podaj przypuszczalne wyjaśnienie spadku wartości współczynnika WO u badanego owada.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Wypełnia egzaminator
Nr zadania 7.a 7.b 8.a 8.b 9. 10. Maks. liczba pkt 1 1 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt
Poziom rozszerzony
Podaj oznaczenia literowe dwóch mechanizmów hamowania pracy enzymu, innych niż blokada centrum aktywnego. Opisz, na czym polega każdy z wybranych mechanizmów.
- ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
- ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (2 pkt)
Receptory w jamie ustnej człowieka są przystosowane do wyczuwania między innymi czterech podstawowych rodzajów smaku: słodkiego, słonego, kwaśnego i gorzkiego. W tabeli zamieszczono informacje o stopniu wrażliwości kubków smakowych człowieka na wybrane substancje chemiczne, które mogą znaleźć się w pożywieniu.
Rodzaje substancji Próg wrażliwości kubków smakowych
- ilość danej substancji w g/dm 3 gorzkie 0,0003 g/dm^3 kwaśne 0,02 g/dm^3 słone 0,5 g/dm^3 słodkie 4 g/dm^3 Na podstawie: M. Noske, Smak pełen tajemnic , „Wiedza i Życie” nr 12, 2011.
a) Na podstawie danych z tabeli podaj, na który rodzaj substancji zmysł smaku człowieka jest najbardziej wyczulony.
.......................................................................................................................................................
b) Wykaż znaczenie adaptacyjne zdolności wykrywania rodzaju substancji, na którą zmysł smaku człowieka jest najbardziej wyczulony.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 14. (1 pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących wazopresyny (ADH). Wpisz obok każdego zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe. P/F
Intensywne pocenie się podczas wysiłku fizycznego skutkuje zwiększeniem ilości ADH uwalnianego do krwi z przysadki.
ADH zwiększa przepuszczalność kanalików zbiorczych dla wody, dzięki czemu chroni organizm przed jej utratą.
Wzrost wydzielania ADH następuje wtedy, gdy zwiększa się zawartość wody w organizmie.
Wypełnia egzaminator
Nr zadania 11. 12. 13.a 13.b 14. Maks. liczba pkt 2 2 1 1 1 Uzyskana liczba pkt
Poziom rozszerzony
Zadanie 15. (2 pkt)
Zdolność odbioru sygnałów z otoczenia i odpowiedzi na te sygnały jest cechą organizmów. W organizmach wielokomórkowych istnieją złożone mechanizmy służące do tworzenia, przesyłania i odbioru sygnałów umożliwiających kontrolę nad powstawaniem i pracą wszystkich komórek. Na schematach A i B przedstawiono dwa mechanizmy przekazywania sygnałów w organizmie wielokomórkowym.
Na podstawie: B. Alberts, D. Bray, A. Johnson, J. Lewis, M. Raff, K. Roberts, P. Walter, Podstawy biologii komórki , Warszawa 1999.
Na podstawie schematów podaj jedną różnicę i jedno podobieństwo między nerwowym a hormonalnym mechanizmem pobudzania komórek docelowych.
Różnica .........................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Podobieństwo ...............................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt)
Człowiek jest przedstawicielem strunowców (Chordata), lecz większość cech świadczących o przynależności do tego typu zwierząt występuje u człowieka jedynie w okresie zarodkowym.
Wymień dwie cechy charakterystyczne dla budowy strunowców, pojawiające się podczas rozwoju zarodkowego człowieka.
- ...................................................................................................................................................
- ...................................................................................................................................................
Poziom rozszerzony
Zadanie 19. (2 pkt)
W tabeli przedstawiono wyniki doświadczenia, w którym badano wpływ temperatury na pobieranie jonów potasu i fosforu przez korzenie roślin. Doświadczenie prowadzono w hydroponicznej (wodnej) hodowli roślin kukurydzy, których część umieszczono w roztworze soli potasu, a część – w roztworze soli fosforu. Stężenie jonów w każdym z roztworów wynosiło 0,25 mmol/l.
Temperatura (°C)
Intensywność pobierania jonów [j. umowne] potas fosfor 10 0,40 0, 20 0,90 0, 30 1,10 0, 40 1,00 0, Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia roślin , Warszawa 2002.
Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy ilustrujący wpływ temperatury na intensywność pobierania jonów potasu i fosforu. Zastosuj jeden układ współrzędnych.
Poziom rozszerzony
Zadanie 20. (2 pkt)
Niektóre rośliny do zakwitania wymagają odpowiednich bodźców zewnętrznych. Najczęściej są to właściwy stosunek długości dnia i nocy – tzw. fotoperiod lub czasowe potraktowanie młodych roślin niską temperaturą, czyli tzw. wernalizacja. Przeprowadzono doświadczenie, którego celem było zbadanie wpływu fotoperiodu i wernalizacji siewek na zakwitanie pewnej odmiany pszenicy ozimej. W tym celu hodowane rośliny podzielono na dwie grupy: grupa I – rośliny, które hodowano cały czas w temperaturze ok. 20 °C (brak wernalizacji), rozdzielono i połowę z nich hodowano w warunkach krótkiego dnia, a drugą połowę hodowano w warunkach dnia długiego, grupa II – rośliny, które poddano wernalizacji, rozdzielono i również hodowano w temperaturze 20 °C – połowę tych roślin w warunkach krótkiego dnia, a drugą połowę w warunkach dnia długiego. Krótki dzień w doświadczeniu to mniej niż 10 godzin oświetlenia, a długi dzień – więcej niż 10 godzin oświetlenia. Wyniki tego doświadczenia przedstawiono na rysunku.
Na podstawie: S. Tołpa, J. Radomski, Botanika , Warszawa 1979.
a) Sformułuj wniosek wynikający z powyższego doświadczenia, który dotyczy warunków niezbędnych do zakwitania tej odmiany pszenicy w środowisku naturalnym.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Wyjaśnij, dlaczego w krajach tropikalnych położonych blisko równika nie należy wprowadzać upraw odmiany pszenicy, która była badana w doświadczeniu. Podaj argument odnoszący się do wyników tego doświadczenia.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Wypełnia egzaminator
Nr zadania 19. 20.a 20.b Maks. liczba pkt 2 1 1 Uzyskana liczba pkt
Poziom rozszerzony
Zadanie 23. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono namnażanie się retrowirusa HIV wewnątrz limfocytu T (pomocniczego) we krwi człowieka.
Na podstawie: E. R. Solomon, L. R. Berg, D. W. Martin, C. A. Villee, Biologia , Warszawa 1998.
a) Podaj, na czym polega proces oznaczony na schemacie literą X, oraz wyjaśnij jego znaczenie w przebiegu infekcji HIV.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Podaj, który element w budowie wirionu HIV odpowiada za utrudnione rozpoznawanie tego wirusa przez układ odpornościowy zainfekowanej osoby. Odpowiedź uzasadnij.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (2 pkt)
Wirusy grypy należą do RNA wirusów. Wyróżnia się trzy typy wirusów grypy – typu A, typu B lub typu C. Duża zmienność tych wirusów i powstawanie nowych szczepów utrudniają ich klasyfikację. W wirusach grypy typu A łatwo dochodzi do wymiany genów, określanej jako skok antygenowy. Ponadto występujące wśród RNA wirusów częste mutacje są przyczyną występowania epidemii grypy. Profilaktyka zakażeń wirusem grypy polega na stosowaniu szczepionek, jednak każdego roku trzeba przyjmować nową szczepionkę.
a) Uwzględniając mechanizm działania szczepionki, uzasadnij, dlaczego konieczne jest coroczne powtarzanie szczepienia przeciw grypie.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Wyjaśnij, dlaczego duża zmienność genetyczna wirusów grypy przyczynia się do występowania epidemii tej choroby.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Wypełnia egzaminator
Nr zadania 21. 22. 23.a 23.b 24.a 24.b Maks. liczba pkt 1 2 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt
Poziom rozszerzony
Zadanie 25. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono proces ekspresji informacji genetycznej w komórce priokariotycznej.
Na podstawie: A. Jerzmanowski, C. Korczak, K. Staroń, Biologia , Warszawa 1992.
a) Podaj nazwę rodzaju RNA oznaczonego na rysunku literą X.
.......................................................................................................................................................
b) Uzasadnij, podając jeden argument, że na rysunku przedstawiono proces ekspresji informacji genetycznej u organizmów prokariotycznych.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 26. (1 pkt)
Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki tRNA uczestniczącej w procesie translacji, a w tabeli – fragment kodu genetycznego.
Kodon (zapisany od końca 5' do 3')
Aminokwas
AUA
AUC
AUG
UAC
UAG
CAU
CUA
GUA
izoleucyna izoleucyna metionina tyrozyna STOP histydyna leucyna walina
Zapisz triplet nukleotydów w kodonie mRNA oznaczony jako XYZ oraz nazwę aminokwasu, który zostanie przyłączony do przedstawionej cząsteczki tRNA.
Kodon .................................................. Aminokwas ..................................................
Poziom rozszerzony
Zadanie 29. (2 pkt)
Badano częstość rekombinacji (% crossing-over) pomiędzy czterema genami: m , v , w oraz y , znajdującymi się na chromosomie X muszki owocowej.
Uzyskano następujące wyniki:
między m i v = 3,0 %
między m i y = 33,7 %
między v i w = 29,4 %
między w i y = 1,3 %
Na podstawie przedstawionych danych określ:
a) które dwa geny leżą na chromosomie najbliżej siebie ...................................................... ,
b) kolejność czterech badanych genów na chromosomie ......................................................
Zadanie 30. (2 pkt)
Jedną z podstawowych metod stosowanych w badaniach molekularnych i inżynierii genetycznej jest łańcuchowa reakcja polimerazy, czyli PCR. Reakcja ta umożliwia powielenie (amplifikację) w miliardach kopii fragmentu genomowego DNA w czasie krótszym niż kilka godzin. Pojedyncza cząsteczka DNA może zostać amplifikowana do ilości, które ułatwiają jej analizę, charakteryzację i dalszą manipulację genetyczną. PCR wykorzystuje się m.in. do analizy markerów, pozwalających stwierdzić podwyższone ryzyko nowotworów.
Zaznacz dwie sytuacje, w których również wykorzystuje się reakcję PCR.
A. W testach wykrywających obecność wirusów (np. wirusa HIV) i niektórych bakterii. B. Do wprowadzania do komórek roślinnych plazmidów z genami innych organizmów. C. W diagnostyce chorób genetycznych, np. mukowiscydozy, choroby Huntingtona. D. Do klonowania komórek w celach terapeutycznych, np. do leczenia chorób krwi. E. Do identyfikacji płci płodu w diagnostyce prenatalnej.
Zadanie 31. (1 pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących historii życia na Ziemi. Wpisz obok każdego zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest fałszywe.
P/F
Do czasu wytworzenia warstwy ozonowej życie na Ziemi rozwijało się wyłącznie w środowisku wodnym.
Zwierzęta opanowały środowisko lądowe dopiero wtedy, gdy występowały już na nim rośliny nasienne dostarczające tlenu.
Pierwszymi zwierzętami, które opanowały środowisko lądowe, były ryby trzonopłetwe.
Poziom rozszerzony
Zadanie 32. (2 pkt)
Na afrykańskiej sawannie można zaobserwować prawie wszystkie rodzaje relacji między organizmami. Bąkojady żerują na dużych roślinożernych ssakach, np. zebrach, antylopach czy żyrafach, wyjadając im ze skóry głównie kleszcze i larwy muchówek. W żołądkach wymienionych ssaków występują specyficzne bakterie i pierwotniaki, które nie mogą się rozwijać poza organizmem swojego żywiciela, ale bez których roślinożercy nie mogliby żyć. Bezpośrednimi wrogami roślinożerców są polujące na nie lwy i lamparty, które często dzielą się swoim łupem z sępami, hienami i szakalami.
Na podstawie : Biologia. Jedność i różnorodność , pod red. M. Maćkowiak, A. Michalak, Warszawa 2008.
Korzystając z tekstu, wypełnij poniższą tabelę dotyczącą przedstawionych zależności międzygatunkowych na sawannie.
Typ zależności Nazwa zależności Przykład oddziaływania między organizmami
pasożytnictwo
antylopa i pierwotniaki
antagonistyczny antylopy i zebry
Zadanie 33. (3 pkt)
Na schemacie przedstawiono obieg materii w obrębie trzech grup organizmów w autotroficznym ekosystemie lądowym.
a) Uzupełnij schemat: wpisz nazwy dwóch pozostałych grup organizmów (1. i 3.) oraz narysuj brakujące strzałki, które ilustrują przepływ energii.
b) Uzasadnij, że organizmy z grupy oznaczonej numerem 3. odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu tego ekosystemu.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Wypełnia egzaminator
Nr zadania 29.a 29.b 30. 31. 32. 33.a 33.b Maks. liczba pkt 1 1 2 1 2 2 1 Uzyskana liczba pkt
Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS
