Pobierz egzamin z finansów publicznych i więcej Notatki w PDF z Finanse publiczne tylko na Docsity!
Finanse to środki pieniężne zgromadzone i wydatkowane przez różne podmioty gospodarcze, do których można zaliczyć np. państwo, przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, usługowe, gospodarstwa domowe. Podział: Ze względu na kryterium podmiotowe finanse dzieli się na:
- Publiczne – dotyczą gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego (budżety województw, powiatów i gmin), ubezpieczenia społeczne i inne instytucje publiczne.
- Prywatne – są gromadzone i wydatkowane zgodnie z potrzebami indywidualnymi Grupy finansowe gromadzące przychody, zasoby pieniężne i realizujące wydatki:
- Finanse gospodarstw domowych
- Finanse publiczne
- Finanse ubezpieczeń
- Finanse banków i instytucji kredytowych
- Finanse przedsiębiorstw Ze względu na kryterium przedmiotowe zjawiska finansowe dzieli się na:
- Strumienie pieniężne rynkowe albo ekwiwalentne – regulowane przez mechanizm rynkowy; równoważność przepływu pieniądza i jego materialnego ekwiwalentu; wielkość przychodów jest równa wielkości wydatków,
- Strumienie pieniężne redystrybucyjne albo transfery – nie są regulowane przez mechanizm rynkowy tylko np. przez przepisy prawne; wielkość przychodów jest równa wielkości wydatków; nie ma ekwiwalentności rzeczowej (np. podatki, dotacje, subwencje),
- Dochody pieniężne kredytowe
- Oszczędności Funkcje finansów Funkcja fiskalna jest związana z dostarczaniem państwu środków pieniężnych na realizację jego zadań. Fiskalizm dotyczy zarówno źródeł podatkowych np. podatek dochodowy od osób
fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, VAT, akcyza, jak i źródeł niepodatkowych np. cła, wpłaty z zysku NBP. Funkcja fiskalna finansów pozwala na realizację zadań wewnętrznych, jak i zewnętrznych państwa Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) polega na rozdzielaniu osiąganych przez podmioty dochodów lub przychodów na część, która zostaje odprowadzona do budżetu państwa lub budżetów samorządowych i część pozostającą do wyłącznej dyspozycji podmiotu. Funkcja rozdzielcza dotyczy również źródeł niepodatkowych np. przedsiębiorstwa państwowe za użytkowanie majątku skarbu państwa wnoszą na rzecz budżetu wpłatę z wygospodarowanego zysku netto. Funkcja redystrybucyjna stanowi podstawę do dokonywania wydatków budżetowych - transferów. Wydatki te związane są z utrzymaniem sfery produkcji niematerialnej np. oświaty, kultury, nauki, a więc tych jednostek, które z działalności nie uzyskują żadnych środków lub środki niewystarczające na pokrycie kosztów związanych z ich działalnością. Wydatki te dotyczą także różnego rodzaju dotacji i subwencji z budżetu państwa. Dotacja to bezzwrotne dofinansowanie udzielane przez państwo na rzecz osób fizycznych, firm prywatnych oraz instytucji publicznych.
- Dotacja ma na celu wsparcie rozwoju działalności, jednakże sposób rozdysponowania pieniędzy jest zależny od organu nadającego.
- Podmiot starający się o dofinansowanie musi spełnić warunki określone w regulaminie przyznawania dotacji i często musi udowodnić swoją przewagę nad konkurencją. subwencja również nie wymaga zwrotu pieniędzy i może być skierowana zarówno do osób fizycznych i prywatnych przedsiębiorców, jak i instytucji publicznych.
- Subwencja to rodzaj zapomogi udzielanej przez państwo w celu wsparcia rozwoju działalności.
- Jednak w odróżnieniu od dotacji, sposób zagospodarowania środków ze subwencji zależy od samego beneficjenta, tzn. organ nadający nie może narzucić, na co pieniądze powinny zostać wydane.
- W dodatku otrzymanie subwencji jest zagwarantowane prawnie – jeśli w budżecie zaplanowano dofinansowanie określonego podmiotu, wówczas pieniądze z pewnością trafią do zainteresowanego. Beneficjent nie musi konkurować z innymi podmiotami ani spełniać dodatkowych wymogów otrzymania subwencji. Funkcja stymulacyjna (ingerencyjna, bodźcowa, interwencyjna) polega na ingerencji państwa w działalność poszczególnych podmiotów. Państwo posiada do dyspozycji określone prawem instrumenty, za pomocą których może wpływać na zyskowność prowadzonej przez te podmioty działalności. Do instrumentów tych należą w szczególności: - Polityka podatkowa - Polityka kredytowa - Polityka dewizowa Funkcja kontrolna (informacyjna) – polega na kontroli przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych. Innymi słowy polega na śledzeniu przepływu strumieni pieniężnych. Przepływy te traktowane są jako różnego rodzaju wskaźniki określające pochodzenie tych środków, jak i źródła ich wydatkowania. Na podstawie ich analizy można dokładnie określić sytuacje pozytywne i negatywne podmiotów gospodarczych.
System budżetowy - całokształt norm prawnych oraz struktur organizacyjnych regulujących funkcjonowanie budżetu państwa, jak i budżetów samorządów terytorialnych: województw, powiatów, gmin. Reguluje strukturę i układ budżetu. Budżet państwa to centralny plan finansowy państwa, uchwalany na dany rok budżetowy (kalendarzowy), akt normatywny (ustawa budżetowa), bądź też środki pieniężne pozostające w dyspozycji państwa. Budżet państwa opracowany jest przez Ministra Finansów, a uchwalany przez Sejm. System bankowy - regulowany jest ustawami: Prawo bankowe i o Narodowym Banku Polskim. Ustawy określają zasady tworzenia banków, rodzaje banków, podziału funduszy bankowych, rolę banku centralnego, czynności bankowe oraz zadania nadzoru bankowego. NBP pełni rolę banku centralnego, banku banków, banku państwa, banku gospodarski narodowej. Jest on jedynym emitentem pieniądza w Polsce. W zasadzie nie kredytuje pojedynczych podmiotów gospodarczych, a akcja kredytowa obejmuje jedynie banki komercyjne (refinansowanie banków) i państwo. Banki komercyjne (uniwersalne) prowadzą bardzo szeroką działalność, są w stosunku do siebie konkurencyjne, mogą samodzielnie ustalać stopy procentowe oraz wysokość prowizji bankowej. Najważniejszym zadaniem systemu bankowego jest jednak wprowadzenie pieniądza do obiegu i nadzór nad tym obiegiem.
Podział rynków finansowych:
- Rynki finansowe – dokonuje się na nich transakcji instrumentami finansowymi:
- Rynek pieniężny: To system obrotu instrumentami finansowymi opiewającymi wyłącznie na wierzytelności pieniężne, o terminie realizacji praw, liczonym od dnia ich wystawienia albo nabycia w obrocie pierwotnym, nie dłuższym niż rok.
- Rynek kapitałowy jest to to część rynku finansowego, która obejmuje transakcje instrumentami finansowymi o terminie zapadalności powyżej jednego roku (kapitał średnio- i długoterminowy).
- Rynek walutowy to całokształt transakcji wymiany walut, a więc transakcji kupna- sprzedaży jednej waluty za drugą. W każdej transakcji walutowej przedmiotem obrotu (kupna i sprzedaży) są dwie waluty, które pochodzą z dwóch rożnych krajów.
- Rynek instrumentów pochodnych - powstał w odpowiedzi na potrzeby uczestników rynków finansowych zabezpieczenia się przed ryzykiem. Obok transakcji zabezpieczających (ang. hedging) zawierane są również transakcje o charakterze spekulacyjnym, mające na celu uzyskanie zysków w zamian za przyjęcie na siebie ryzyka.
Pieniądz pełni funkcję środka płatniczego przy regulowaniu zobowiązań powstających na rynku wymiany dóbr (sprzedaż z odroczonym terminem płatności), a także zobowiązań dotyczących podatków, mandatów, opłat administracyjnych, kar itp. Oznacza to, że pieniądz jako środek płatniczy pełni szerszą funkcję niż jako środek wymiany. Funkcja tezauryzacyjna pieniądza polega na jego wykorzystywaniu do gromadzenia i przechowywania zasobów (skarbu). Pieniądze są wówczas wycofywane z obiegu. Najlepiej nadawały się do tezauryzacji wtedy, kiedy były wykonane z kruszcu lub miały gwarancję wymiany na złoto. Powszechnie stosowany obecnie pieniądz papierowy nie jest najlepszą formą gromadzenia zasobów (w rozumieniu gromadzenia i przechowywania skarbu) ze względu na inflację, a tym samym systematyczny spadek jego wartości. Popyt na pieniądz- Zapotrzebowanie na pieniądz ze strony różnych podmiotów gospodarczych (spoza sektora bankowego) lub indywidualnych konsumentów. Czynniki określające popyt na pieniądz: dochód realny – im wyższy dochód, tym wyższy popyt nominalny poziom cen – im wyższe ceny, tym wyższy popyt nominalna stopa procentowa
- im wyższa nominalna stopa procentowa, tym niższy popyt koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe i odwrotnie – im wyższe koszty, tym wyższy popyt na pieniądz czynniki psychologiczne Podaż pieniądza- Ilość pieniądza w obiegu. Pojęcie obejmuje zarówno gotówkę, wkłady oszczędnościowe, wkłady terminowe oraz wysoce płynne aktywa finansowe. Agregaty pieniężne : określenie wielkości pieniądza w obiegu
- Agregat M0- baza monetarna(pieniądz gotówkowy, rachunki bieżące banków, rachunki rezerw obowiązkowych)
- Agregat M1- pieniądz gotówkowy + wkłady w bankach
- Agregat M2- M1+ depozyty terminowe
- Agregat M3- M2+ obligacje i inne papiery wartościowe Nominalna podaż pieniądza to całkowity zasób środków pieniężnych, który jest określany przez Narodowy Bank Polski za pomocą instrumentów kontroli podaży pieniądza, Realna podaż pieniądza to nominalna podaż pieniądza podzielona przez wskaźnik ogólnego poziomu cen. Poziom cen to przeciętna cena wszystkich dóbr wytwarzanych w gospodarce. Kreacja pieniądza przez bank centralny ma charakter pierwotny i jest realizowana poprzez emisję (czyli wprowadzenie do obiegu) pieniądza gotówkowego oraz poprzez kredyty udzielane bankom komercyjnym. Kreacja wtórna realizowana jest przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim Klientom. Instrumenty polityki pieniężnej to instrumenty jakimi posługują się banki centralne w celu kontroli podaży pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowej. Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje depozytowo-kredytowe - Powstają na skutek połączenia kredytów refinansowych, które są udzielane bankom komercyjnym przez bank centralny oraz depozytów przyjmowanych od banków komercyjnych przez bank centralny. Transakcje te umożliwiają bankom komercyjnym z ich inicjatywy, w zależności od ich bieżącej sytuacji finansowej, zawieranie następujących umów z bankiem centralnym: założenia jednodniowej lokaty terminowej (depozytu) lub uzyskania jednodniowego kredytu (O/N, overnight). Zawarcie umowy kredytu umożliwia bankom komercyjnym pozyskanie pieniądza w banku centralnym, który staje się tzw. kredytodawcą ostatniej instancji. Stopa referencyjna- wyznacza oprocentowanie bonów pieniężnych, które NBP emituje w trakcie operacji otwartego rynku. Rezerwa obowiązkowa- rezerwa, jaką instytucje kredytowe są zobowiązane utrzymywać w banku centralnym w wartości odpowiedniej (w procentach) do wysokości wkładów klientów, zdeponowanych w danym podmiocie. Stopa lombardowa- jest stosowana przez bank centralny przy udzielaniu kredytu bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych (np. obligacji). Stopa redyskontowa- to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy zakupie weksli handlowych od banków komercyjnych, które je zdyskontowały. Stopa depozytowa- określa oprocentowanie jednodniowych depozytów, które banki komercyjne składają w NBP. Ekspansywna polityka pieniężna – jej celem jest zwiększenie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy rezerw obowiązkowych, obniżanie stóp procentowych banku centralnego, skup papierów wartościowych przez bank centralny Restrykcyjna polityka pieniężna – jej celem jest zmniejszenie podaży pieniądza poprzez podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych, podwyższenie stóp procentowych banku centralnego, sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny Mnożnik kreacji pieniądza: pozwala odpowiedzieć na pytanie, jaką wielkość zasobu pieniądza (mierzonego agregatem M1) jest w stanie wykreować system bankowy z pojawiającego się w gospodarce nowego pieniądza wielkiej mocy (mierzonego agregatem M0) Wg ilościowej teorii pieniądza wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost cen. Ilustruje to równanie wymiany Fishera: M • V = P • Y M – nominalna podaż pieniądza V – szybkość obiegu pieniądza P – ogólny poziom cen Y – wielkość produkcji Szybkość obiegu pieniądza (V) to liczba wliczanych do PKB transakcji obsługiwanych przez jednostkę pieniądza w ciągu roku.
Rachunek odsetek prostych(kapitalizacja prosta) – polega na pobieraniu odsetek na bieżąco od stałej kwoty (odsetki zawsze naliczane od tej samej kwoty) Rachunek odsetek złożonych – odsetki powiększają pierwotny kapitał i tym samym podstawę naliczania kolejnych odsetek (powiększone o odsetki z poprzedniego okresu)
Skonto – premia stosowana przez dostawców za wcześniejsze uregulowanie należności
Organy banku centralnego ; Narodowy Bank Polski - prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej(ustala stopy procentowe), zarząd banku centralnego Eurosystem tworzą EBC i banki centralne tych państw członkowskich UE, których walutą jest euro, natomiast ESBC obejmuje EBC i banki centralne wszystkich państw członkowskich UE Do podstawowych usług świadczonych przez banki należy: Polecenie przelewu, polecenie zapłaty
- przyjmowanie depozytów
- udzielanie kredytów
- prowadzenie rachunków bankowych
- dokonywanie rozliczeń pieniężnych Parabank to podmiot prowadzący działalność charakterystyczną dla banków w oparciu o inne przepisy niż Prawo bankowe. Nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) RRSO – całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. Czek to dokument wystawiony w ściśle przez prawo czekowe przewidzianej formie, zawierający polecenie wystawcy, skierowane do banku, wypłacenia oznaczonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub wymienionej osobie, ze środków, jakimi w tym banku dysponuje wystawca. Polecenie wypłacenia środków pieniężnych musi być bezwarunkowe. Czek można wystawić na określoną osobę (czek imienny) lub na okaziciela. Prawa z czeku mogą być przenoszone przez indos. Czek zawsze jest płatny za okazaniem. Inkaso dokumentowe- Polega na złożeniu przez dostawcę w swoim banku polecenia pobrania należności od odbiorcy w zamian za wydanie odbiorcy dokumentów przekazanych przez sprzedającego. Inkaso jest najczęściej wykorzystywane przy eksporcie i ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa transakcji eksportowych Akredytywa dokumentowe- Jest pisemnym zobowiązaniem banku otwierającego akredytywę, wystawionym na zlecenie Importera/Odbiorcy, do wypłacenia lub zabezpieczenia zapłaty określonej kwoty na rzecz beneficjenta (Eksportera/Dostawcy). Warunkiem koniecznym jest jednak przedstawienie przez beneficjenta, w terminie ważności akredytywy, dokumentów handlowych (np. faktury i dokumentu transportowego) spełniających jej postanowienia. Budżet - zestawienie wpływów i wydatków pieniężnych pojedynczej osoby, firmy, samorządu, państwa dotyczące pewnego okresu czasu i podlegające stopniowemu uszczegóławianiu.
Budżet państwa to:
- plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów sporządzony na okres roku budżetowego,
- fundusz scentralizowanych środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych w ciągu roku, w związku z realizacją zadań państwa,
- akt normatywny najwyższej rangi, ponieważ jest uchwalany w formie ustawy. Co określa budżet państwa? Ustawa o finansach publicznych stanowi, iż budżet państwa określa: łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa; łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa; kwotę planowanych wydatków oraz kwotę planowanego limitu wydatków, obliczoną zgodnie z tzw. antycykliczną regułą wydatkową (tj. zgodnie z art. 112aa ust. 1 i ust. 3); kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia; łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich; łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich; wynik budżetu środków europejskich; łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa; łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa; planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa; limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych. Funkcje budżetu państwa:
- Ekonomiczne Alokacyjna Redystrybucyjna (rozdzielcza), Stabilizacyjna Fiskalna Ewidencyjno-kontrolna Kredytowa Stymulacyjna
- Polityczne Ustrojowa Demokratyczna Prawna Zasady budżetowe zasada równowagi budżetowej – postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego, zasada powszechności – wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio); zasada jedności formalnej – zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji jest możliwe sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. zasada jedności materialnej – postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego były finansowane wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu. Zasada roczności budżetu Zasada jawności – postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw) zasada uprzedniości – zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego.
