Ekologistyka i gospodarka odpadami, Notatki z Logistyka, infrastruktura logistyczna

Pobierz Ekologistyka i gospodarka odpadami i więcej Notatki w PDF z Logistyka, infrastruktura logistyczna tylko na Docsity! 29.11.2022 Ekologistyka logistyka zwrotna, odwrotna, utylizacji, odwrócona, pozostałości powtórnego zagospodarowania to ogół procesów zarządzania przepływami odpadów (w tym produktów pełnowartościowych i uszkodzonych) oraz informacji (związanych z tymi przepływami), w taki sposób, by przepływy te były efektywne ekonomiczne i minimalizowały negatywny wpływ odpadów na środowisko naturalne. Sieć ekologistyki:  Poziom pierwszy – wytwórcy odpadów  Poziom drugi – selektywne zbieranie, magazynowanie, transport  Poziom trzeci – procesy zagospodarowania odpadami Fizyczny przebieg odpadów w gospodarce: Ekologistyka ma charakter interdyscyplinarny. Znajduje się na styku ekologii, logistyki, ekonomii, towaroznawstwa, prawa itp. Ekologia – nauka badająca wzajemne stosunki między samymi organizmami (lub zespołami organizmów żywych) oraz między nimi a otaczającym je środowiskiem. Ochrona środowiska – całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego (zarówno składników abiotycznych jak i żywych – ochrona przyrody) Nauka o ochronie środowiska – sozologia Środowisko naturalne – ogół elementów przyrody, w jakich otoczeniu żyje człowiek, wraz z istniejącymi pomiędzy nimi zależnościami. 06.12.2022 Z punktu widzenia ekonomii środowisko naturalne- to zbiór zasobów pochodzenia przyrodniczego, których człowiek używa w gospodarce w jej szerszym rozumieniu Faza II przetwarzanie Faza III wytwarzanie Faza IV handel Faza V Eksploatacja Faza VI gromadzenie, transport i recykling odpadów Faza I pozyskiwanie Składowisko (działalność produkcyjna i konsumpcyjna) bieżące potrzeby i produkcyjne Zdolność asymilacyjna środowiska została w wielu punktach trwale, a w wielu sporadycznie przekroczona (zdolność do radzenia sobie z zanieczyszczeniami, o nie wywoła szkód Pojemność asymilacyjna- ilość zanieczyszczeń, które możemy wprowadzić do środowiska, a które nie wprowadzą w nich zmian. Pesymistyczne modele gospodarcze: ● Prawo Thomasa Malthusa [1925], liczba ludności rośnie w tempie postępu Geometrycznego (mnożenie), a produkcja żywności w tempie postępu arytmetycznego (dodawanie). W tej rozbieżności tempa wzrostu widział Malthus przyczynę rosnącej nędzy ludzkości i zagrożenie ostateczną katastrofą, malthusianism- ruch za ograniczeniem liczby ludności ● [1960] Amerykańskie prognozy zapotrzebowania i wyczerpywania się zasobów w surowców kopalnych, wg których do 2000 r. miały wyczerpać się światowe zasoby m.in. miedzi, cynku, ołowiu, ropy naftowej i gazu ziemnego, (nie powiodło się, bo odkryto nowe źródła) ● I raport dla klubu Rzymskiego (1973) w ciągu ok. 100 lat od opracowania modelu, wyczerpią się surowce przemysłowe, co spowoduje gwałtowny spadek produkcji przemysłowej, masowe bezrobocie, spadek produkcji żywności i wzrost śmiertelności. podwojenie światowego zapasu surowców, w tym przypadku ludność doprowadza się do samozagłady w skutek zanieczyszczenia środowiska. Jeśli arbitralnie usuniemy problem zanieczyszczeń, to ludzkość napotka na problem granicy wzrostu produkcji żywności, sprzężenie zwrotne- elementy się napędzają, np. bezrobocie rośnie- spadek produkcji rośnie. Po II wojnie światowej geometryczny przyrost żywności. Rys. Pesymistyczna prognoza rozwoju ekonomicznego świata. ● Twierdzenie Leszczyckiego- w krajach o dochodzie narodowym poniżej 1000USD/mieszkańca/rok nie występuje żadne zainteresowania ochroną środowiska naturalnego; wynikiem tego jest m.in. przenoszenie produkcji uciążliwej lub niebezpiecznej dla środowiska w biedne rejony świata. Koncepcje ekorozwoju (rozwoju zrównoważonego, trwałego): Ekorozwój: ● Unieszkodliwianie Zapobieganie powstawaniu odpadów – środki zastosowane w odniesieniu do produktu, materiału lub substancji zanim staną się one odpadami, zmniejszające (ma miejsce, gdy przedmiot/rzecz nie jest odpadem): • Ilość odpadów – w tym również przez ponowne użycie lub wydłużenie okresu dalszego użytkowania produktu (np. zmienić zawias w zepsutej szafce i używać jej dalej) • Negatywne oddziaływanie wytworzonych odpadów na środowisko i zdrowie ludzi • Zawartość szkodliwych substancji w produkcie i materiale Odpady klasyfikuje się prze ich zaliczenie do odpowiedniej grupy, podrodzaju i rodzaju, uwzględniając: • Źródło powstania • Właściwości powodujące, że odpady są niebezpieczne • Składniki odpadów, dla których przechowanie wartości stężeń granicznych substancji niebezpiecznych może powodować, że odpady są niebezpieczne Przygotowanie do ponownego użycia – odzysk polegający na sprawdzaniu, czyszczeniu lub naprawie, w ramach którego produkty lub części produktów, które wcześniej stały się odpadami, są przygotowywane do tego, aby mogły być ponownie wykorzystane bez jakichkolwiek czynności wstępnego przetwarzania (można ew. wymienić część popsutą) Recykling – odzysk, w ramach którego odpady są ponownie przetwarzane na produkty, materiały lub substancje, wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach. (energochłonny) 13.12.2022 Odzysk – proces, którego głównym wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym wypadku zostały użyte do spełnienia danej funkcji. Odzysk energetyczny- odzyskanie energii z odpadu Przykłady procesów unieszkodliwiania: ● składowanie na składowiskach, ● termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie lub na morzu, ● składowanie odpadów w pojemnikach. Składowanie odpadów: Odpady składuje się: -na składowisku -w podziemnym składowisku odpadów -w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych 3 typy składowisk: -składowisko odpadów niebezpiecznych -składowisko odpadów obojętnych -składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne Na składowisku odpadów zakazuje się: -magazynowania odpadów -zbierania lub przetwarzania odpadów w sposób inny niż składowane Składowanie- to proces unieszkodliwiania odpadów, składowisko nie służy do odzyskiwania odpadów. Podziemne składowiska odpadów: Odpady w podziemnych składowiskach składuje się w sposób selektywny. Typy podziemnych składowisk odpadów: 1. Podziemne składowisko odpadów niebezpiecznych 2. Podziemne składowisko odpadów obojętnych 3. Podziemne składowisko odpadów promieniotwórczych 4. Podziemne składowisko odpadów innych niż niebezpieczne, obojętne i promieniotwórcze Obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych:  Obiekt przeznaczony do składowania odpadów wydobywczych w formie stałej, ciekłej, w roztworze, lub zawiesinie, w tym hałdy i stawy osadowe.  Za obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych nie uznaje się wyrobiska górniczego wypełnianego odpadami wydobywczymi w celach rekultywacyjnych i technologicznych. Kiedy odpad przestaje być odpadem? Jeśli spełnia poniższe warunki: ● przedmiot/substancja są powszechnie stosowane do konkretnych celów, ● istnieje rynek takich przedmiotów/substancji lub popyt na nie, ● dany przedmiot/substancja spełniają wymagania techniczne dla zastosowania do konkretnych celów oraz wymagania określane w przepisach i normach mających zastosowanie do produktu, ● zastosowanie przedmiotu lub substancji nie prowadzi do negatywnych skutków dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska. ● wymagania określone przez przepisy UE Zakazuje się łącznego magazynowania odpadów i przedmiotu lub substancji, które straciły status odpadów, a także magazynowania tych przedmiotów lub substancji w miejscach przeznaczonych do magazynowania lub składowania odpadów. (nie można tych miejsc zamieniać rolami) Magazynowanie odpadów – czasowe przechowywanie odpadów, obejmuje: ● Wstępne magazynowanie odpadów przez ich wytwórcę, (kosz na śmieci w domu, kosz zbiorczy w altance śmietnikowej) ● Tymczasowe magazynowanie odpadów przez prowadzącego zbieranie odpadów, ● Magazynowanie przez prowadzącego przetwarzanie odpadów. Transport i magazynowanie odpadów (wymagana zgoda wojewody na przewóz) ● Magazynowanie odpadów możliwe jest wyłącznie w ramach wytwarzania, zbierania lub przetwarzania odpadów ● Odpady mogą być magazynowane jeżeli taka konieczność wynika z procesów technologicznych lub organizacyjnych, nie dłużej jednak niż przez 3 lata ● Posiadacz odpadów jest zobowiązany do niezwłocznego usunięcia odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania Zasada bliskości: TOWARÓW NIE MOŻNA WYWOZIĆ POZA TEREN WOJEWÓDZTWA ● Odpady z uwzględnieniem hierarchii postępowania w pierwszej kolejności poddaje się przetwarzaniu w miejscu ich powstawania, (np. kompostowanie w gosp. domowych) ● Odpady, które nie mogą być przetwarzane w miejscu ich powstawania przekazuje się do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być przetwarzane, ● Zakazuje się: o Stosowania komunalnych osadów ściekowych (błona biologiczna- nicienie, składa się często z mikroorganizmów+ często substancje niebezpieczne) o Unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone, ● Wyjątki:  Dobra wspólne- zużywają się w efekcie konsumpcji (np.: grzyby w lesie) Tragedia dóbr wspólnych- nadmierna konsumpcja (wykupywanie towarów w sklepie) Opłaty za skorzystanie ze środowiska mają 2 cele: ⮚ Motywacyjny - zastanowię się czy tego potrzebuję; nie są wystarczająco wysokie, więc nie spełniają swojej roli, [jeśli trzeba zapłacić, to przedsiębiorca zastanawia się, czy rzeczywiście potrzebuje; musi być wysoka, w praktyce nie spełnia celu; im wyższe, tym produkcja i towary są droższe] ⮚ Redystrybucyjny - pieniądze trafiają do „jednego worka”, następnie są przeznaczone do miejsca, gdzie przyniosą dużą efektywność dla środowiska, np. budowa oczyszczalni ścieków. ** efektywność - porównanie efektu z kosztami, dadzą określony efekt przy możliwie najniższych kosztach 20.12.2022 -Subsydia – bezzwrotna pomoc finansowa w stosunku do działalności proekologicznej udzielania w różnej formie np. preferencyjnego kredytowania, ulg podatkowych. -Opłaty zwrotne – kaucje, depozyty, pobierane przy sprzedaży towarów, zwracane w przypadku zwrotu zakupionych przedmiotów po ich zużyciu do punktów zbiórki. Rynek pozwoleń na emisję: -głównie w stosunku do zanieczyszczeń powietrza -polega na ustaleniu sumarycznej ilości zanieczyszczeń dopuszczalnej w danej lokalizacji, prawo do emisji rozdziela się pomiędzy emitentów. -nowi emitenci lub pragnący powiększyć emisję muszą dokupić prawo do zanieczyszczenia powietrza od jego posiadaczy. -metoda ta prowadzi do minimalizacji sumarycznych kosztów ochrony środowiska. Bodźce finansowe przestrzegania regulacji prawnych: -przede wszystkim kary za nieprzestrzeganie pozwoleń na emisję i łamanie przepisów prawnych. Wybrane ekonomiczne narzędzia polityki ekologicznej stosowane w Polsce: 1. Opłaty środowiskowe Podstawa prawna: a) Ustawa prawo ochrony środowiska -składowanie odpadów -emisja pyłów i gazów do atmosfery b) Ustawa prawo wodne -usługi wodne (np. wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi) Opłaty za składowanie odpadów stałych: -wnoszone są na rachunek urzędu marszałkowskiego, a stamtąd przekazywane są w 50% do budżetu odpowiedniej gminy, w 10% do budżetu powiatu, a z części pozostałej 65% do Wojewódzkiego FOŚiGW oraz 35% do narodowego FOŚiGW. -naliczane są od tony odpadu, stawka opłaty przypisana jest rodzajowi odpadu (wyróżnia się 19 grup a w nich podgrupy i rodzaje). Zróżnicowanie opłat za składowanie odpadów – rok 2022: 12,26zł/Mg – odpady z flotacyjnego wzbogacenia rud metali nieżelaznych, inne niż wymienione w 010380 12,79zł/Mg – fosfogipsy 13,89zł?mg – gleba, ziemia, kamienie 257,80zł/Mg – rtęć metaliczna 285,60zł/Mg – odpady komunalne (szkło, papier, odzież, tekstylia, baterie i akumulatory, tworzywa sztuczne), niesegregowane odpady komunalne. Zmiany stawek opłat w latach 2018-2022 Przykładowe rodzaje odpadów objęte zmianą stawek opłat: -odpady opakowaniowe -papier i tektura -szkło -odzież i tekstylia -odpady kuchenne ulegające biodegradacji -niesegregowane odpady komunalne -zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne Stawki opłat: 2018 – 170zł/Mg 2019 – 220zł/Mg 2020 – 270zł/Mg 2022 – 285,60zł/Mg Opłaty za emisję zanieczyszczeń do powietrza: -obowiązują opłaty za kg wprowadzonego pyłu lub gazu (wyróżnia się 67 rodzajów zanieczyszczeń). Arsen, azbest – 418,06zł/kg Tlenek węgla, węglowodory alifatyczne – 0,11zł/kg Osobne opłaty obowiązują m.in. za: -gazy wprowadzone do powietrza powstające pry przeładunku benzyn silnikowych. -gazy lub pyły wprowadzone do powietrza z procesów spalania paliw w silnikach spalinowych. W przypadku samochodów stawki zależą od: -rodzaju paliwa (olej napędowy, benzyna, gaz) -kategorii auta (osobowe, ciężarowe, specjalne) -daty rejestracji -posiadania certyfikatów potwierdzających spełnienie europejskich norm emisji spalin (EURO 1,2,3,4,5) Tak ustalone stawki są odnoszone do jednostki spalonego (zużytego) paliwa i przemnażane przez jego ilość podaną w tonach. Nie wnosi się opłat za korzystanie ze środowiska, których roczna wysokość dla jednego rodzaju korzystania ze środowiska nie przekracza 800zł. Gdy roczna wysokość takiej opłaty nie przekracza 100zł rocznie, nie przekłada się także wykazów o zakresie korzystania ze środowiska. Bodźce finansowe do przestrzegania prawa: ● W Polsce od 2002 r. obowiązują kary i opłaty podwyższone, ● Opłaty podwyższone płacone są gdy podmioty korzystające ze środowiska bez pozwolenia, w przypadku kiedy pozwolenie takie jest wymagane przez prawo lub gdy na określoną działalność nie można uzyskać pozwolenia, np. za wyrzucanie odpadów do wód, ● Kary są w przypadku przekroczenia posiadanego pozwolenia, ● Za nieterminowe uiszczanie kar, przewidziane jest ściąganie odsetek karnych, ● Kary nie mogą być wliczane w koszty działalności, wobec tego muszą być płacone z zysku. ZADANIA LOGISTYKI ZWROTNEJ W SYSTEMACH GOSPODARKI ODPADAMI Podstawowe determinanty funkcjonowania logistycznego systemu gospodarowania odpadami: ● Ilość, charakter i rozmieszczenie przestrzenne odpadów, ● Stopień regularności i dynamika wytwarzania odpadów, ● Przyjęte zasady realizacji ochrony przyrody, ● Czynniki przestrzenno-urbanistyczne, ● Ogólne standardy oraz miejscowe wymagania dotyczące dopuszczalnych obciążeń ● elementów środowiska, ● Strategie stosowane przez podmioty łańcuchów dostaw (odpady przemysłowe). W odniesieniu do zarządzania gospodarką odpadami można wyodrębnić procesy logistyczne odpowiedzialne za przepływy: ● Odpadów, ● Informacji związanych z przepływami odpadów. Główne składniki logistycznego systemu gospodarowania odpadami: ● Podsystem gromadzenia odpadów, ● Podsystem wywozu odpadów, ● Podsystem gospodarczego wykorzystania, przetworzenia lub unieszkodliwiania odpadów zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami. (recykling) Zadania logistyki zwrotnej w systemach gromadzenia odpadów: Gromadzenie odpadów produkcyjnych nie nastręcza szczególnych problemów, powinno być zorganizowane jako element procesu produkcyjnego. Gromadzenie odpadów komunalnych odpowiada na pytania dotyczące: ● Sposobu gromadzenia (selektywny, nieselektywny), ● Miejsc gromadzenia, ● Rodzaju używanych pojemników. Miejsca, w których koncentruje się odpady: ● Kosze, worki i pojemniki znajdujące się w budynkach, ● Pojemniki i kontenery ustawione w wyznaczonych miejscach, np. Wiaty śmietnikowe, ● Zsypy. (nie daje możliwości selektywnej zbiórki odpadów) Cechy istotne w budowie pojemników: ● Dostosowane do urządzenia chwytającego śmieciarki, ● Łatwość podniesienia, ● Dobra jakość wykonania, (odporny na zabrudzenia, czy środki chemiczne) ● Trwałość, ● Szczelność pokrywy, ● Łatwość otwierania i zamykania, ● Łatwość transportowania, ● Ochrona brygad wywozowych i użytkowników przed zranieniem ostrymi krawędziami, ● Ograniczenie hałasu w czasie przetaczania. Rodzaje pojemników ze względu na: ● Sposób transportu: o Pojemniki przenośne, zostają na miejscu, są opróżniane i odstawiane o Kontenery przewoźne, nie są opróżniane na miejscu, odbierane w całości (np.: gruz) ● Wielokrotność użytkowania: o Wielorazowe pojemniki i kontenery, (przenośne i przewoźne) o Jednorazowe worki papierowe i z tworzyw sztucznych, ● Materiał, z którego są wykonane: o Metalowe, o Z tworzyw sztucznych, o Papierowe Zadania logistyki zwrotnej w zakresie wywozu i zbiórki odpadów: Wywóz odpadów polega na przemieszczaniu ich że źródłowych obszarów gromadzenia do obiektów dalszego ich wykorzystania, przetwarzania lub unieszkodliwiania. Najpowszechniejszym systemem usuwania odpadów jest transport samochodowy. Sposoby zbiórki odpadów komunalnych: ● Odbiór że zsypów, ● Zbiórka bezpośrednia z miejsca nagromadzenia, ● Zbiórka przy krawężniku, ● Systemy mieszane. Częstotliwość zbiórki odpadów: ● Regularna, ● Nieregularna (na żądanie właściciela). Zbiórka regularna powinna odbywać się przynajmniej raz w tygodniu jesienią i zimą oraz 2 razy w tygodniu latem. Nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu Odpady segregowane suche mogą być odbierane rzadziej. W miastach wyróżniamy dwa schematy układu zbierania odpadów: - system jednostopniowy - system dwustopniowy, z wykorzystaniem stacji przeładunkowych Obecnie w Polsce najczęściej jest stosowany system jednostopniowy. Schemat układu zbierania odpadów: Organizacja i technika wywozu odpadów powinna iść w kierunku: - zwiększenie wielofunkcyjności i elastyczności taboru - doskonalenia mechanizacji załadunku odpadów i ograniczania liczebności ekip wywozowych - doskonalenia taboru, który współpracuje z kontenerami wymiennymi - podnoszenia komfortu pracy kierowców Zadania logistyki zwrotnej w systemach ponownego użycia odpadów: Ponowne użycie Bezpośrednie - użycie produktu w tym samym lub innym niż pierwotnie zamierzono celu bez poddawania go jakimkolwiek naprawom. Pośrednie - ponowne wykorzystanie możliwe jest dzięki wymianie uszkodzonych elementów, naprawie i regeneracji (nadanie odpowiedniego kształtu, wymiarów, parametrów i właściwości koniecznych do pełnie a określonych funkcji). Najbardziej rozpowszechnionym przykładem ponownego użycia odpadów jest eksploatacja opakowań wielokrotnego użytku. Zgodnie z prawem UE każdy producent importer lub dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia ma obowiązek:  Ograniczać ilości i negatywne oddziaływanie na środowisko substancji stosowanych do produkcji opakowań oraz wytwarzanych odpadów opakowaniowych  Oznaczać opakowania (np. informujące o możliwości wielokrotnego użytku)  Składać roczne sprawozdania m.in.: o masie wytworzonych, przywiezionych z zagranicy i oraz wywiezionych za granicę z wyszczególnieniem opakowań wielokrotnego użytku W procesach wykorzystując zasady sprawnego zarządzania opakowaniami zwrotnymi RTI występują:  Producent  Dostawcy  Odbiorcy 1.Problemy w systemie obrotu opakowaniami zwrotnymi -brak dokładnej kontroli nad stanem opakowań -koszty związane z wydawaniem i zwrotem opakowań -czas potrzebny do kontroli opakowań zwrotnych Struktury procesów recyklingu: - wewnętrzny- nie opuszczają zakładu, występuje w miejscu wytworzenia odpadów ( np stłuczka szklana może być użyta do innego produktu w tym przedsiębiorstwie) - ogniwa recyklingowe- odpad z 1 przedsiębiorstwa jest użyteczny w drugim przedsiębiorstwie (sprzedaż odpadu np fluor używany w drugim przedsiębiorstwie jako składnik pasty do zębów) Przedsiębiorstwo 1 powinno odpady wytwarzać z regularnej ilości i jakości - sieć recyklingowa- Rodzaje recyklingu: - termiczny (energetyczny) - surowcowy (chemiczny) - organiczny (biologiczny) – kompostowanie- tylko odpady biodegradowalne Surowce nadające się do recyklingu: - metale, - makulatura, -stłuczka szklana, - wszelkiego rodzaju materiały z tworzyw sztucznych (np. PET lub HDPE), - gumy, - odpady organiczne, - tekstylia, - różne oleje, - sprzęt elektryczny i elektroniczny, - baterie i akumulatory, - inne Obowiązki prowadzącego składowisko odpadów: - ewidencja ilości i rodzaju składowanych odpadów - selektywne składowanie odpadów - utrzymywanie składowiska w stanie zapewniającym właściwe funkcjonowanie jego urządzeń oraz spełnienie wymagań ochrony środowiska i bezpieczeństwa - odmowa przyjęcia odpadów, których stan jest niezgodny z dokumentami wymaganymi przy obrocie odpadami - zawiadomienie wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska oraz organu, ktory wyznaczył składowisko o zakończeniu eksploatacji. Unieszkodliwianie odpadów: Kryteria wyboru miejsca na składowisko: - ukształtowanie terenu, - odległość od osiedli ludzkich, musi być przynajmniej 500m - czynniki ekonomiczne, - zabezpieczenia naturalne, np. pasy zieleni - typ podłoża, unikać piaszczystych - głębokość zalegania wód podziemnych, (z warstwą nieprzepuszczalną) Propozycja organizacji fizycznych przepływów w systemie RTI: -lokalny- pogorszenie warunków życia, warunków i pracy - międzynarodowy -kwaśne deszcze, zanieczyszczenia wody morskiej - globalny -np zmiany klimatu Negatywny wpływ transportu na życie i zdrowie ludzi uzależniony jest m.in: - poziom rozwoju gospodarczego - stopień zaawansowania i zaangażowania różnych sektorów transportu - położenie geograficzne - wrażliwość poszczególnych elementów środowiska Zadania logistyki zwrotnej w systemach recyklingu: 17.01.2023 Transport drogowy Jest źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza. - związki mające znaczenie globalne, do których zalicza się gazy cieplarniane, między innymi dwutlenek węgla CO2, metan CH4, podtlenek azotu N2O, tlenek węgla CO, tlenek azotu NO2, lotne związki organiczne LZO - substancje o znaczeniu lokalnym - wpływające na zdrowie ludzkie oraz jakość ekosystemu (głównie poprzez zakwaszenie środowiska i zanieczyszczenie metalami ciężkimi). Do powietrza trafiają zanieczyszczenia ze ścierania się elementów, fragmenty asfaltu, opony, nie tylko te związane ze spalaniem paliw. Transport drogowy: Jest źródłem hałasu (budowa obwodnic) - ok 125 mln Europejczyków narażonych jest na hałas powodowany przez ruch drogowy na poziomie przekraczającym 55 db. - średni dobowy poziom hałasu w sieci dróg krajowych w Polsce wynosi 70 db, przy czym hałas przy drogach betonowych jest średnio o ok. 5-8 db większy niż przy pokrytych asfaltem. Wpływa na naturalne siedliska i różnorodność biologiczną - infrastruktura drogowa bezpośrednio zajmuje teren, przyczynia się do zanieczyszczania środowiska, fragmentacji krajobrazu oraz zakłóceń wywołanych światłem i hałasem - rozwijająca się sieć dróg powoduje przecinanie szlaków migracyjnych, zmniejsza powierzchnię bytowania zwierząt, może odciąć je od wodopoju czy terenów łowieckich, stanowi zagrożenie wypadkami zarówno dla ludzi jak i zwierząt - Wzdłuż dróg rozprzestrzeniają się gatunki synantropijne wypierające naturalną roślinność danych terenów. - Eksploatacja sieci drogowej przyczynia się do znacznego zanieczyszczenia wód i gleb znajdujących się w jej sąsiedztwie, najbardziej zagrożony jest pas o szerokości 150m, jednak oddziaływanie może to przyczyniać się degradacji środowiska nawet w odległości 500m - wywiera również wpływ na środowisko poprzez wycofanie z eksploatacji z powodu zużycia lub zniszczone w wyniku wypadku wraki pojazdów samochodowych. - Uciążliwym odpadem z transportu drogowego są też zużyte opony, akumulatory i oleje /również infrastruktura się zużywa i staje się odpadem/ Transport kolejowy: - oddziaływanie transportu kolejowego na środowisko przejawia się głównie w: emisji hałasu i drgań, zanieczyszczeń (do powietrza i gleb), zajmowanie terenu. - średni dobowy poziom hałasu w sieci dróg kolejowych wynosi 69 db. - Transport kolejowy emituje szereg typowych dla niego zanieczyszczeń do gruntu, w tym metale ciężkie głównie miedź, mangan i cynk. - Transport kolejowy jest również źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza, należą do nich przede wszystkim tlenki azotu, tlenek węgla, pyły zawieszone oraz węglowodory - Zagrożeniem dla środowiska może być również problem utylizacji odpadów, z których został wykonany tabor kolejowy stający się odpadem po zakończeniu użytkowania. - Tranport kolejowy charakteryzuje się znacznie większą terenochłonnością niż transport drogowy Transport wodny śródlądowy: W skali globalnej ma największy wpływ (pod względem tkm) na środowisko- duże odległości - transport wodny śródlądowy jest najbardziej przyjazną dla środowiska gałęzią transportu śródlądowego - w porównaniu do transportu drogowego i kolejowego charakteryzuje się on mniejszą energochłonnością, emisją zanieczyszczeń i hałasu. - Infrastruktura dróg wodnych śródlądowych w niewielkim stopniu w sztuczny sposób przyczynia się do fragmentacji krajobrazu i zajmuje relatywnie niewielką powierzchnię. - Transport rzeczny wyróżnia się też wysokim poziomem bezpieczeństwa - zagospodarowanie dróg wodnych na potrzeby żeglugi śródlądowej może przyczynić się do szeregu pozytywnych zjawisk w środowisku, np. zwiększenie możliwości retencjonowania wody zmniejsza ryzyko przesuszania gleby, zwiększa jej zasoby dyspozycyjne dla ludności i równocześnie pozwala ograniczyć zagrożenie powodziowe. Najmniejsze oddziaływanie transportu w Australii, największe w Ameryce Północnej- transport lotniczy, a następnie w Europie- transport drogowy. System transportowy jest zrównoważony gdy: - spełnia potrzeby przemieszczania osób i ładunków w sposób bezpieczny niezagrażający zdrowiu ludzi i środowisku, równy dla obecnych i przyszłych pokoleń - pozwala funkcjonować efektywnie, daje możliwość wyboru środka transportowego, podtrzymuje gospodarkę oraz rozwój regionalny. Polityka UE opiera się na: - hamowaniu rozwoju transportu drogowego - rewitalizacji transportu kolejowego - zdynamizowania żeglugi morskiej bliskiego zasięgu oraz żeglugi śródlądowej Do głównych celów wspólnej polityki transportowej UE należą: - oddzielenie wzrostu gospodarczego od popytu na transport - dojście do zrównoważonego poziomu wykorzystania energii w transporcie - zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń w tym sektorze - przejście w sposób zrównoważony do przyjaznych dla środowiska środków transportu - ograniczenie hałasu wywołanego transportem - stworzenie warunków do rozwoju publicznych przewozów pasażerskich Kontrowersyjna polityka UE Działania szczególnie w stosunku do tzw nowych krajów: - dominuje rozbudowa infrastruktury drogowej, również w postaci nowych dróg (np autostrady) - wzrasta przepustowość i wytrzymałość istniejących dróg - wzrasta zależność od samochodu - zmniejsza się rola kolei i transportu zbiorowego Postulaty opcji zrównoważonego transportu wg. Kassemberga - środowiskowa ocena funkcjonalności (ISO 14031/14032), - ocena cyklu życia (ISO 14041/14041/14042/14043/14048/14049), - aspekty środowiskowe w ramach wyrobów. (przewodnik ISO64) Program SimaPro 7.1: Daje możliwość oceny oddziaływania na środowisko naturalne wybranego projektu (produktu) w ciągu jednego cyklu życia lub np. w czasie jego produkcji lub w czasie jego eksploatacji. Można także dokonywać porównania między wieloma takimi obiektami. Każda z metod jest oceną subiektywną. Wyników z metod między sobą nie można porównywać! Cykl życia ocenianego produktu podzielony na 3 fazy: - wytwarzanie produktu, - eksploatacja, - zagospodarowanie odpadu poużytkowego, rozbiórki lub ponownego włączenia do użycia zastępczego. W każdej fazie użytkownik musi modelowo zdefiniować rodzaj i ilość użytych: - materiałów, - energii, - procesów technologicznych. W postępowaniu z odpadami przewiduje się następujące scenariusze: - recykling - spalanie - składowane na składowiskach Odpady z gospodarstw domowych mogą być poddane segregacji, a pozostałość może być spalona z odzyskiem energii lub deponowana na składowisku 24.01.2023 Na podstawie zbudowanego modelu cyklu życia program oblicza, wykorzystując dołączone bazy danych, oddziaływanie ilościowe na środowisko naturalne w rozbiciu (inwentarz) na poszczególne substancje chemiczne. Oddziaływanie ma postać albo emisji substancji, albo poboru ich ze środowiska naturalnego. Emisje i pobory grupowane są w cztery pola oddziaływania, mianowicie “powietrze”, “woda”, “gleba”, i, jeśli chodzi o pobory, “surowce” Obliczone oddziaływania są agregowana w 11 tzw. kategorii szkód środowiskowych (“punkty pośrednie”). Punkty pośrednie - agregowane są w kategorie oddziaływania określane jako “punkty końcowe” Ostatecznie otrzymane wyniki łączone są w jeden wskaźnik syntetyczny. Punkty “końcowe”: “zdrowie ludzkie”: rakotwórczość, nieorganiczne zagrożenia oddychania, organiczne zagrożenia oddychania, zmiana klimatu, promieniowanie, redukcja warstwy ozonowej. “jakość środowiska”: ekotoksyczność, zakwaszenie/eutrofizacja, zajęcie gruntu “zużycie zasobów”: minerały, paliwa kopalne Przedsiębiorstwo a ochrona środowiska - Zarządzanie środowiskowe Rola przedsiębiorstwa w ochronie środowiska: - przedsiębiorstwa biernie realizują narzuconą politykę, są przedmiotem polityki ochrony środowiska - przedsiębiorstwa aktywnie uczestniczą w kształtowaniu polityki ochrony środowiska, są równoprawnymi podmiotami (firmy wpływają realnie na politykę, liczą się) Wiele modeli ekonomicznych zakłada, że bez ingerencji władzy przedsiębiorstwo (lub ogólniej podmiot ekonomiczny) kierując się własnym interesem, ustala skalę działalności na poziomie, przy którym dobrobyt społeczny nie jest maksymalny. Jest to skutek występowania efektów zewnętrznych (my je powodujemy, ale one nas nie obciążają np, spuszczamy ścieki i powstaje koszt zewnętrzny dla użytkowników zbiornika, gdzie spuszczamy, a rolą władzy jest doprowadzenie do ich internalizacji (zanieczyszczający ponosi koszty wynikające z emitowanego zanieczyszczenia). Instrumenty stosowane w celu zmniejszenia efektów zewnętrznych: - ilościowe (np. pozwolenia, standardy) - cenowo-podatkowe (opłaty środowiskowe) Przedsiębiorstwa preferują instrumenty, które zostawiają im jak najwięcej swobody w sposobie ograniczania presji na środowisko. Instrumenty ilościowe: - nakaz stosowania określonej technologii produkcji lub oczyszczania - ustalenie dopuszczalnego poziomu emisji - pozwolenia zbywalne ● Z reguły im mniejszy zakres swobody, tym więcej kosztuje ochrona środowiska, mniejszy jest wysiłek organizacyjny, aby nią zrealizować. ● W praktyce przedsiębiorstwa często poddawane są kombinacji różnych instrumentów ● Hipoteza Portera (1990): regulacje ekologiczne nie podwyższają, lecz obniżają koszty produkcji. Przykład: freony - substytuty zmniejszyły koszty produkcji. Zarządzanie środowiskiem (lepiej zarządzanie ochroną środowiska) - leży w gestii władzy publicznej. /Zarządzanie zasobami środowiska, działania podejmowane na różnych szczeblach związane z zarządzaniem zasobami naturalnymi/ Zarządzanie środowiskowe - zarządzanie w taki sposób działaniami (procesami) niekorzystnie wpływającymi na stan środowiska, aby ten wpływ minimalizować. /odnosi się do zarządzania czymś w taki sposób, aby działalność była korzystna dla środowiska/ Porozumienia dobrowolne- zastąpienie regulacji dobrowolnymi działaniami przedsiębiorstw na rzecz ochrony środowiska - powinny być zawierane po dokładnym sprecyzowaniu przez władze celów ekologicznych - "przechwycenie regulacji" - uprzedzenie władzy przy formułowaniu celów ekologicznych. Geneza systemów zarządzania środowiskowego: 1. Konferencja Rio de Janerio 3-14 czerwca 1992 Efektem było proklamowanie 27 zasad "deklaracja z Rio" oraz zatwierdzenie przez rządy 178 krajów tzw Agendy 21 ( globalny program działań) - dokumentu prezentującego uzgodnione stanowisko stron , zmierzające do zmiany istniejących polityk w kierunku ustroju, który będzie sprzyjał rozwiązaniu światowych problemów socjalnych, ekonomicznych, środowiskowych . W Agendzie 21 opisano min "zasady czystej produkcji. Można powiedzieć, że to zdarzenie zapoczątkowało tzw "erę ekologiczną" 2. Karta biznesu zrównoważonego rozwoju 1992 Sygnatariusze Karty przyjęli 16 pryncypiów zarządzania ekologicznego jako wytyczne do działalności przedsiębiorstw. Pierwsze z nich mówi min o tym, że zarządzanie środowiskowe powinno znajdować się wśród najwyższych priorytetów korporacji jako kluczowy czynnik do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. 3. EMAS czerwiec 1993