Pobierz Ekonometria - Notatki - Ekonometria - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Ekonometria tylko na Docsity!
1.1 Ekonomia - jest nauką badającą w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych. Zasoby, którymi ludzie dysponują są przekształcane w trakcie procesów produkcyjnych w dobra i usługi zaspokajające określone potrzeby. Dążeniem ludzi jest zaspokojenie wszystkich potrzeb w stopniu maksymalnym. Niestety, nie jest to możliwe głównie z racji ograniczoności zasobów. O ile potrzeb może być nieskończenie wiele, o tyle zasoby umożliwiające zaspokojenie tych potrzeb są najczęściej ograniczone. W konsekwencji człowiek musi gospodarować tzn. dokonywać wyborów ekonomicznych - decydować na co przeznaczyć stosunkowo rzadkie zasoby, które są do jego dyspozycji i jakie zasoby zaspokoić. Decyzja gospodarcza posiada zawsze dwa aspekty - pozytywny i negatywny. Aspekt pozytywny oznacza dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze będziemy realizować oraz jakie zasoby przeznaczymy na osiągnięcie tych celów. Aspekt negatywny oznacza konieczność realizacji z innych celów, na osiągnięcie których moglibyśmy przeznaczyć posiadane zasoby. Zasoby - podział :
- zasoby ludzkie -niezwykle istotną cechą kapitału ludzkiego są zdolności człowieka do uczenia się i w konsekwencji do ciągłego rozwijania swej wiedzy. Wiedza ta służy z kolei do coraz bardziej skutecznego wykorzystania i przekształcania zasobów naturalnych i kapitałowych w dobra zaspokajające potrzeby ludzkie
- zasoby naturalne - nie są wytworem pracy ludzi lecz darem natury, aczkolwiek człowiek staje się ich właścicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produktów i usług. Zasoby takie jak ziemia, surowce mineralne i roślinne, woda są często produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towarów finalnych i półproduktów. Zasoby dzielą się na odnawialne i nieodnawialne.
- zasoby kapitałowe - rozumie się najczęściej wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka. Do rzeczowych zasobów należą środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszelkie maszyny, narzędzia, instalacje przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmiotami pracy są surowce i półfabrykaty które służą do wyprodukowania danego dobra.
1.2 Rola technologii w działalności gospod. Wytworzenie produktów lub usług wymaga zastosowania wielu zasobów równocześnie, przy czym każdy produkt potrzebuje odmiennych zasobów. Zasoby konieczne do produkowania jakiegoś dobra muszą być ze sobą w odpowiedni sposób połączone. W przeciwnym wypadku produkt nie zostanie wytworzony. Po to aby wyprodukować dany towar posiadający odpowiednie właściwości konieczna jest wiedza o tym, w jaki sposób i w jakich proporcjach połączyć ze sobą wszystkie elementy w procesie produkcyjnym. Innymi słowy musi znać technologię wytwarzania danego dobra. Dlatego też ilość i jakość dóbr, które możliwe są do wytworzenia zależą nie tylko od wielkości zasobów, którymi dysponujemy. Zależą one również od dostępnych nam technologii wytwarzania.
1.3 Problem rzadkości w ekonomii Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości występuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr (niezależnie do tego jak znaczne są możliwości produkcyjne). Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji, zwiększają się również zasoby. W rezultacie prawa strona nierówności powiększa się - zwiększają się możliwości wytwarzania większych ilości dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosną również potrzeby, które każdy chciałby zaspokoić. Tak więc lewa strona nierówności także zwiększa się sprawiając, że problem rzadkości nie znika. Zapotrzebowanie Zdolności = ilość dóbr które ludzie > = ilość dóbr, które ludzie chcieliby posiadać w ciągu roku są zdolni wytworzyć w ciągu roku
1.4 Efekty dokonywania wyborów w działalności gospodarczej Ograniczoność zasobów oraz nieograniczoność potrzeb, które można zaspokoić przy pomocy dóbr wytworzonym w danym momencie z zasobów będących do dyspozycji stwarzają konieczność dokonywania wyborów. Ludzie muszą dokonywać wyboru - co i jak produkować. Ponieważ nie wszystkie potrzeby można zaspokoić w danym momencie, lub inaczej mówiąc nie jest możliwe wytworzenie tylu dóbr ażeby zaspokoić zapotrzebowanie (potencjalne) wszystkich ludzi pojawia się konieczność dokonywania wyboru tych dóbr, które decydujemy się wytworzyć i tych, z których wytwarzania rezygnujemy. Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty - korzyści i koszty. Równocześnie jednak każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyści).
1.5 Granica możliwości produkcyjnych. Sposoby przesuwania granicy możliwości produkcyjnych. Rola wyboru między konsumpcją a inwestycjami. Granica możliwości produkcyjnych - wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji. Dane zasoby 1 roczne możemy przeznaczyć na produkcję dóbr wojskowych lub do wytworzenia dóbr cywilnych. Jeśli wszystkie zasoby przeznaczymy na produkcję dóbr wojskowych, wówczas przy danej technologii ich wytworzenia możemy wyprodukować maksymalną ilość dóbr, równą OG. I odwrotnie wówczas OA. Możliwe jest oczywiście przeznaczenie częściowe i wówczas OI oraz OH. Takich możliwych kombinacji przeznaczenia zasobów na produkowanie jest bardzo wiele (kombinacje C,D,E, F)
Rysunek 1 / 16
Granica możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji : kombinacje osiągalne i nieosiągalne przy danej technologii. Wyborów można dokonywać jedynie w ramach kombinacji osiągalnych, przy czym punkty AE wszystkie maksymalne kombinacje produkcji dwóch dóbr. Jeśli z jakich powodów nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi możemy dysponować w danym momencie, wówczas wykorzystamy jedynie kombinację dóbr M, która jest gorsza od jakiejkolwiek kombinacji leżącej na krzywej AE. Z takimi sytuacjami spotykamy się w okresach kryzysów gosp. (np. bezrobocie) są to marnotrawstwa części zasobów.
Rys. 2a / 17
Z drugiej strony granicy znajdują się p. N, które wskazują na wielkości produkcji nieosiągalne przy danej wielkości zasobów i danej technologii. W dłuższym okresie czasu kombinacje nieosiągalne mogą stać się osiągalnymi. Dzieje się to w rezultacie wprowadzenia postępu technicznego organizacyjnego do procesów gospodarowania. Równocześnie zwiększają się zasoby kapitału i siły roboczej.
Nowe technologie, wzrost zasobów kapitału rzeczowego i ludzkiego są głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego. W wyniku wzrostu następuje przesuwanie się w górę granicy możliwości produkcyjnych. Postęp technologiczny i organizacyjny pozwala na bardziej intensywne wykorzystanie danych zasobów. Jest to intensywna droga wzrostu gospodarczego.
- model dotyczy g. ryn. w warunkach kapitalizmu tzn w warunkach takiego systemu społ-gospod gdzie większość zasobów jest własnością prywatną,
- gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospod. - gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw,
- rynek dzieli się na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitałowych) oraz na rynek zasobów,
- współzależności między podmiotami gospodarczymi
rysunek str 34 Lewa strona wykresu przedstawia gospodarstwa domowe, a prawa przedsiębiorstwa. Są to dwie grupy podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze. Wykres jest uproszczonym modelem gospodarki rynkowej. Bardzo często strumienie wymiany krążą tylko między przedsiębiorstwami lub tylko między gospodarstwami domowymi. Stosunkowo duża część wymiany odbywa się między przedsięb. Jedne przedsięb. sprzedają innym surowce i półfabrykaty służące do dalszej produkcji. Są to tzw. dobra pośrednie. Przedsięb. sprzedają także gotowe produkty gotowe, które nie są przedmiotem dalszego przetwarzania. Jeśli dobra finalne sprzedawane są gosp. domowym mówimy o dobrach konsumpcyjnych, jeśli przedsiębiorstwom to dobrami inwestycyjnymi. Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga innych jeszcze uzupełnień. Należy określić np. jakiego rodzaju konkurencja dominuje na danym rynku, jakie są motywacje działań przedsiębiorstw i gospodarstwa domowych czy wreszcie należy uwzględnić oddziaływanie państwa na procesy gospodarowania.
2.2 Definicja rynku Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr (produktów i usług). Współczesny rynek jest często bardzo skomplikowany i działanie na nim wymaga specjalistycznej wiedzy. Rynkiem są wydzielone obszary targowisk miejskich, hurtownie produktów spożywczych i przemysłowych, państwowe i prywatne biura pośrednictwa pracy. Podobnie formą rynku są działy ogłoszeń prasowych w gazetach i czasopismach o kupnie i sprzedaży różnych dóbr oraz oferty pracy. Rynkiem są banki, giełdy papierów wartościowych. Niezależnie od formy każdy rynek charakteryzuje się tym, że odbywające się na nim transakcje kupna - sprzedaży posiadają swoją cenę. Na rynku powstają ceny poszczególnych produktów i usług a także kształtują się relacje cen między nimi. Rynek decyduje o systemie cen.
2.4 Zasoby i strumienie Zasób to określona ilość produktów, pieniędzy, pracowników itp. w danym momencie czasu. W ekonomi a zwłaszcza w mikroekonomii posługujemy się raczej pojęciem strumienia dóbr, pieniędzy, zasobów naturalnych, które przepływają między podmiotami gospodarczymi z różną szybkością w określonym czasie. Posługiwanie się kategorią strumienia związane jest z koniecznością uwzględnienia czynnika czasu w analizowaniu zjawisk gospodarczych. 2.5 Prawo popytu rynkowego. Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta. Między zmianami ceny i zmianami popytu na dane dobro istnieje zależność odwrotna. W rzeczywistości gospodarczej na popyt wpływają nie tylko ceny ale także inne czynniki takie jak dochód kupujących, ich gusty (upodobania) czy też zjawiska określone mianem efektów naśladowania oraz demonstracji. Zmiany popytu są funkcją równoczesnych zmian wszystkich tych czynników. Należy pamiętać, że: zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości popytu wzdłuż danej krzywej popytu oraz krzywa popytu rynkowego przesuwa się nie tylko w rezultacie zmian czynników niecenowych (innych a niżeli cena).
2.6 Czynniki wpływające na rozmiary popytu. Do najważniejszych czynników niecenowych wpływających na zmiany popytu rynkowego zaliczamy: dochody, gusty i preferencje, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, przewidywania cen relatywnych, liczbę ludności, efekty naśladowania i demonstracji. Dochody konsumentów - zmiany dochodów kupujących przesuwają popyt rynkowy na większość dóbr. Wzrost dochodów przesuwa krzywą popytu w górę. Oznacza to, że przy danej cenie popyt zgłaszany na dane dobro jest większy. Spadek dochodów przesuwa krzywą popytu rynkowego w dół, czyli że przy danej cenie rozmiary popytu na dane dobro są mniejsze. Gusty i preferencje - każdy z kupujących posiada własne gusty lub preferencje odnoszące się do kupowanych dóbr. Każdy z nas posiada ulubiony kolor i chętniej kupuje tą odzież. Pojawiają się tzw. modne kolory. Wywiera to znaczny wpływ na gusty i preferencje kupujących odzież właśnie w kolorach modnych. W rezultacie popyt rynkowy na modną odzież przesuwa się w górę. Substytuty - dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jeden z produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego. Klasycznym przykładem jest masło i margaryna. Dobro komplementarne - dwa dobra są komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. Wzrost (spadek) ceny mieszkań wpływa na spadek (wzrost) popytu na meble, sprzęt gos. domowego itp. Przewidywanie cen relatywnych - kupujący może antycypować (wyprzedzać w czasie) zakupy dóbr przewidując znaczące zmiany ich cen. Antycypacja popytu występuje z niezwykłą ostrożnością w okresach długotrwałej i wysokiej inflacji. Kupujący tracą wtedy możliwości zmian cen relatywnych i o ile tylko posiadają jeszcze pewne zdolności dochodowe starają się kupować możliwie jak najszybciej i w zwiększonych często ilościach. Liczba ludności - zmiany liczby ludności przesuwają krzywą popytu wielu produktów. Wzrost liczby ludności przesuwa krzywą w górę, spadek w dół. Efekty naśladownictwa i demonstracji - niekiedy ludzie chcą wyróżniać się spośród innych, chcą być podobni do innych, wyposażając swoje mieszkania w podobny sposób. Typowym przykładem naśladownictwa większości jest moda, naśladowanie określonego stylu konsumpcji, np. stylu amerykańskiego, którego symbolami są coca -cola, spodnie tylu jeans oraz hamburger. Innymi zjawiskami wywierającymi na popyt na niektóre produkty są efekty demonstracji, z których najbardziej znane to efekt snobizmu oraz efekt Veblena. Efekt snobizmu występuje wówczas, gdy wielkość popytu na dane dobro zgłaszana przez konsumenta zmienia się w odwrotny sposób w porównaniu do zmian wielkości popytu pozostałych konsumentów.
2.7 Prawo podaży rynkowej Ilości dóbr oferowane na rynku przez producentów nazywamy podażą. Pomiędzy ilością dostarczanych na rynek produktów i usług a ich cenami istnieje następujące zależność, określana jako prawo podaży:
- wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych ilości tego produktu. Przy wyższej cenie staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększania ilości swoich produktów oferowanych na rynku.
- spadek ceny produktów wywołuje, ceteris paribus, zmniejszenie oferowanych ilości produktu (produkcja staje się mniej opłacalna ze względu na niższą cenę produktu).
2.8 Czynniki wpływające na rozmiary podaży. Do najważniejszych czynników, które poza ceną danego produktu mają wpływ na kształcenie się wielkości podaży należą: ceny czynników produkcji, technologia, podatki i subsydia, przewidywania cen oraz ilość przedsiębiorstw w gałęzi.
rzeczywiste (utrzymanie magazynów, ludzi) oraz koszty alternatywne (zamrożony w zapas kapitał). Producenci chcąc sprzedać na rynku nadmiar produktu muszą zgodzić się na obniżenie ceny. Cena P 2 jest stosunkowo niska - jest mniej korzystna dla producentów i bardziej korzystna dla konsumentów. Skłania to sprzedających do oferowania stosunkowo małych ilości produktu na rynek natomiast kupujący są zainteresowani nabyciem dużych ilości produktu. Przy cenie P 2 powstaje niedobór produktu. Brak produktu będzie zmniejszać się w miarę jak kupujący będzie ograniczać swój popyt, natomiast producenci będą zwiększać ilości oferowanych produktów. Nastąpi to jedynie przy cenach większych od P 2. Nadmiar i brak produktu mają charakter względny. Występują one na rynku przy określonych cenach i zanikają w miarę jak decyzje sprzedających i kupujących doprowadzą sytuację rynkową do stanu równowagi. Procesy te noszą nazwę mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy wynika z wzajemnych zależności między ceną, pobytem i podażą i polega na tym, że jakiejkolwiek równowaga między tymi elementami rynku uruchamia siły (reakcje sprzedających i kupujących) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi osiąganego przy cenie równowagi rynkowej.
2.10 Model pajęczyny 2.11 Tłumienie i wybuchowe wahania cen. Analizując zmiany cen oraz zmiany wielkości popytu i podaży w dłuższym okresie czasu stwierdzimy, że charakteryzują się one ruchem cyklicznym, czyli regularnymi wahaniami o przeplatających się okresach wzrostu i spadku. Cykliczny ruch cen produktów oraz rozmiarów produkcji można stwierdzić przy pomocy prostego modelu, który ze względu na swoją postać graficzną nazywamy modelem pajęczyny. Jest to model dynamiczny ponieważ uwzględnia czynnik czasu ze wzajemnych zależnościach między zmianami cen i zmianami wielkości produkcji. Zakładamy że pomiędzy zmianą ceny produktu a zmianą wielkości produkcji upływa pewien okres czasu, np. miesiąc. Reakcja producentów na zmianę ceny zachodzi z opóźnieniem 1 miesiąca. Oznacza to że cena z tego miesiąca (Pł) znajdzie swoje odzwierciedlenie w wielkości produkcji przyszłego miesiąca (Qt+1 ). Założenie jest bardzo realistyczne, bowiem między zmianą sygnału rynkowego w postaci ceny a odpowiednią reakcją podmiotów gospodarczych upływa zawsze pewien okres czasu. Wielkość produkcji (podaży) w okresie przyszłym jest funkcją ceny okresu bieżącego: QSt+1 = f(Pt ) W odróżnieniu od producentów, którzy z racji techniczn-organizacyjnych potrzebują dłuższego czasu na zwiększenie lub ograniczenie podaży, konsumenci muszą podjąć decyzje o zmianie swego zapotrzebowania na dany produkt prawie natychmiast. Dlatego możemy przyjąć, że rozmiary popytu w danym okresie są funkcją ceny produktu z tego samego okresu. Zapiszemy to następująco: QDt = f(Pt ) Dysponując funkcją podaży i popytu możemy wyznaczyć równanie równowagi rynkowej w okresie t: QSt = QDt Opierając się na powyższych założeniach i równaniach modelu można prześledzić kształtowanie się rozmiarów oferowanych produktów w reakcji na zmiany ceny produktu.
Rysunek 15 /
Przyjmijmy, że cena w pierwszym miesiącu wynosi P 1. W konsekwencji wielkość oferty w drugim miesiącu osiągnie rozmiary Q 2. Przy danej krzywej popytu i podaży powstaje w tej sytuacji nadwyżka podaży nad popytem. Zlikwidowanie tej nadwyżki wymaga obniżenia ceny do P 2. W trzecim miesiącu wielkość podaży jest funkcją ceny z 2 miesiąca. Ponieważ cena spada do P 2
oferowane wielkości produktów zmniejszają się do wielkości Q 3. Na rynku powstaje niedobór produktów, którego zlikwidowanie wymaga wzrostu ceny do P 1. Cena produktu oscyluje między P 1 i P 2 natomiast rozmiary oferowanych produktów oscylują między Q 2 i Q 3. W tym przypadku mamy do czynienia z doskonałymi wahaniami cyklicznymi P i Q. Amplituda wahań jest ciągle taka sama. Warto zauważyć iż w powyższym przypadku nachylenia krzywej podaży i popytu są identyczne. Jeżeli nachylenie krzywej podaży jest większe aniżeli krzywej popytu mamy do czynienia z tłumionymi wahaniami cen i wielkości oferowanych produktów. Amplituda zmniejsza się nieustannie dążąc do zera.
Rysunek 16/
W przypadku odwrotnym, tzn. większego nachylenia krzywej popytu aniżeli podaży wahania P i Q przywierają charakter wybuchowy - nieustannie zwiększają się.
2.12 Brzegowe (szczególne) przypadki równowagi rynkowej
rysunek 17/
DD jest krzywą popytu na samochody ze złota i nie różni się od krzywych popytu na inne produkty. Krzywa podaży wygląda jednak inaczej. Rozpoczyna się ona w punkcie oznaczającym początek układu a następnie rośnie wzdłuż osi rzędnych aż do punktu P 2 , po czym przybiera normalny kształt krzywej podaży. Kształt krzywej podaży samochodów oznacza, że dla cen między 0 i P 2 nie pojawi się na rynku żaden samochód. Dopiero dla ceny większej od P 2 znajdą się producenci gotowi zaoferować samochody ze złota.. Równocześnie krzywa popytu wskazuje, iż ewentualny nabywca samochodu mógłby zapłacić za niego najwyżej cenę P 1. W takiej sytuacji rynkowej ilości równowagi wynoszą zero a cena równowagi nie jest zdefiniowana, chociaż znajduje się między P 1 i P 2.
Rysunek 18/
W tym przypadku krzywa popytu DD przecina się z krzywą podaży SS w punkcie, w którym krzywa podaży rośnie wzdłuż osi odciętych przy cenie równej zero. Dopiero chęć zakupienia większych ilości produktu aniżeli Qs wymaga ceny większej niż zero. Rozmiary popytu przy cenie zero wynoszą Qd. Cena zero oraz ilość produktu QD stanowią o punkcie równowagi brzegowej.
3.1 Rodzaje elastyczności pobytu.
Elastyczność pobytu jest miarą procentowej zmiany pobytu w stosunku do procentowej zmiany czynnika wpływającego na pobyt. Funkcję pobytu zapiszemy następująco: QDx = f (Px, Py, ...., DP, ....) QDx - wielkość pobytu na dobro x Px - cena dobra x Py- cena dobra y DP - dochód pieniężny Stosując zasadę ceteris paribus możemy analizować i mierzyć reakcję pobytu (QDx) na zmianę każdego z czynników wpływających na pobyt. W ten sposób wyróżnia się trzy rodzaje elastyczności :
- elastyczność cenową popytu,
- elastyczność mieszaną popytu,
- elastyczność dochodową popytu.
