Pobierz Ekonomia - notatki z wykładów i więcej Notatki w PDF z Makreokonomia tylko na Docsity!
TEMAT: Ekonomia jako dyscyplina wiedzy.
Ekonomia wg Arystotelesa (oikos, dom, gospodarstwo domowe, prawo, nauka o prawach gospodarstwa domowego). A. Marshall- ekonomia polityczna lub ekonomika jest nadaniem rodzaju ludzkiego w jego codziennym życiu gospodarczym, bada ona tę stronę działalności indywidualnej i społecznej, która jest najściślej związana z osiąganiem i użytkowaniem rzeczy materialnych niezbędnych do dobrobytu. M. Nasiłowski – ekonomia nauka zajmująca się badaniem zachowania i ekonomicznych konsekwencji zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Ekonomia – nauka, która zajmuje się badaniem gospodarczej działalności ludzi. Ekonomia – nauka, która bada, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyzje o tym co ile jak i dla kogo wytwarzać. 1891 r. – A. Marshall – wydał prace Zasady Ekonomiki Podstawowe pojęcia (kategorie) ekonomiczne synonimy: Gospodarowanie (działalność gospodarcza, proces gospodarczy) – to uzyskiwanie najwięcej z tego, co mamy. Gospodarowanie – zachowanie ludzi, których efektem jest wytwarzanie potrzebnych człowiekowi dóbr. Bezpośredni cel gospodarowania zaspokojenie potrzeb człowieka. Przedmiot działalności gospodarczej – osiąganie celu za pomocą określonych środków. Gospodarowanie – ciągły i uporządkowany proces, w którym zbiór nieokreślonej liczby elementów (obejmujący cele, środki i wyniki ekonomiczne) przechodzi jeden w drugi. Dobro – rzecz, która zaspokaja potrzeby ludzi, szczególnym rodzajem dobra jest usługa. Usługa – polega na zaspokajaniu potrzeb przez bezpośrednie wykonywanie pracy najczęściej za pomocą dóbr. Podstawa gospodarowania – specjalizacja i podział pracy. Proces Gospodarowania przebiega w życiu społecznym oraz obejmuje produkcje, podział, wymianę i konsumpcje. Produkcja – świadoma i celowa działalność człowieka, która polega na przystosowaniu dóbr dostarczanych przez przyrodę i wykorzystaniu sił przyrody do wytwarzania dóbr w celu zaspokojenia potrzeb ludzi. Proces produkcji – zespół skoordynowanych działań, w których człowiek za pomocą maszyn, narzędzi i innych środków przekształca surowce i połfabrykanty w nowe dobra. Dla ekonomisty proces produkcji – zastosowanie czynników produkcji i przekształcenie ich w potrzebny człowiekowi produkt. Ekonomiczna istota procesu produkcji – zależności między zastosowanymi czynnikami a osiągniętymi wynikami. Wszystko to, co zostało zastosowane w procesie produkcji nazywamy czynnikami wytwórczymi (czynnikami produkcji, zasobami). Trzy czynniki wytwórcze – ziemia (rozumianą szeroko jako to wszystko, co znajduje się na, nad i pod ziemią i jest użyteczne w procesie produkcji), praca oraz kapitał. Kapitał – to wartość, która przynosi nową wartość, większą niż wartość początkową. Możemy wyróżnić kapitał rzeczowy i finansowy. Kapitał rzeczowy to każdy wynik procesu produkcyjnego, który może być wykorzystany w kolejnych procesach produkcyjnych (maszyny, narzędzia, magazyny, budynki, komputery itp.). Kapitał finansowy to wszelkie postacie pieniądza (banknoty, akcje, obligacje, bony skarbowe, jednostki uczestniczące w funduszach, czeki, weksle, karty płatnicze, kredytowe).
Dwie kolejne fazy procesu gospodarowania podział i wymiana odbywają się równocześnie i wymieniamy je ze względu dydaktycznym. Podział – rozdysponowanie wytworzonych dóbr do tych producentów i konsumentów, którzy ich potrzebują. Podział odbywa się za pośrednictwem rynku. Rynek – proces w trakcie którego kupujący i sprzedający ustalają co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach. Jest podstawową kategorią działalności rynkowej Skutkiem specjalizacji i podziału pracy jest wymiana. Cel wymiany taka alokacja dóbr aby trafiły one do tych, którym są najbardziej potrzebne. Dobra, które są przedmiotem wymiary – towary. Wymiana w dwóch formach – bezpośredniej lub pośredniej. Wymiana bezpośrednia – polega na wymianie jednego towaru na inny – barter. Wymiana pośrednia odbywa się za pośrednictwem pieniądza. W fazie wymiany następuje przekazanie praw własności do towaru ze sprzedającego na kupującego. Własność – pojęcie prawne, prawne zagwarantowany tytuł do pewnego dysponowania, że jestem właścicielem czegoś i mogę tym czymś zrobić (w granicach prawa) co mi się podoba. Pieniądz – uniwersalny towar powszechnie akceptowanym i przyjmowanym w zamian za różne towary. Konsumpcja – polega na ostatecznym zużyciu dóbr w celu zaspokojenia potrzeb. Dobro – każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Cena – pieniężny ekwiwalent jednostki towaru. Ekwiwalent – równy, co do wartości. Podmioty gospodarcze – to każdy aktywny uczestnik procesu gospodarczego. W gospodarce rynkowej funkcjonują 3 grupy gospodarki rynkowej:
- Gospodarstwa domowe (konsument, nabywca odbiorca, klient) – to podmioty gospodarcze, których celem jest maksymalizacja użyteczności.
- Przedsiębiorstwa (producent, sprzedający, sprzedawca, firma) – to podmioty gospodarcze, których celem jest maksymalizacja zysku.
- Państwo (rząd) – największy podmiot gospodarczy w gospodarce, wykonuje funkcje regulacyjne i kontroluje.
TEMAT: Równowaga rynkowa
W polskiej rzeczywistości gospodarczej funkcjonuje gospodarka rynkowa. Gospodarka – złożony kompleks przedmiotów gospodarczych zjawisk, procesów i sprzężeń. Gospodarka to system stochastyczny (statystyczny) , czyli prawidłowości w gospodarce ujawniają się w wielkiej masie zdarzeń. Zakres pojęcia gospodarki obejmuje:
- Podstawy instytucjonalne;
- Zasady i mechanizm funkcjonowania;
- Treść działalności gospodarczej;
- Efekty działalności gospodarczej. Podział gospodarki wg kryterium skali:
- mikro ( gospodarstwo domowe, firmy);
- mezo ( obszary, regiony, gałęzie);
- makro (gospodarka narodowa);
- globalna ( gospodarka światowa). Podział gospodarki z punktu widzenia związków z innymi gospodarkami:
- Otwarta
Kształtowanie się popytu na jabłka w ciągu tygodnia Cena 1 kg jabłek w złotówkach (p) Rozmiary popytu w kg – tydzień (d) 10 10 11 8 12 6 13 4 14 2 15 1 Czynniki które wpływają na popyt nazywamy determinantami popytu i zaliczamy do nich:
- cenę danego dobra lub usługi
- gusty i preferencje konsumentów
- dochody konsumentów
- ceny innych dóbr substytucyjnych o komplementarnych
- liczbę konsumentów
- przewidywania dotyczące zmian cen i dochodów Wielkość popytu – ilość dobra lub usługi, które zamierzamy i możemy kupić w danej jednostce czasu po określonej cenie (graficznie jest to określony punkt na krzywej popytu). Zmiany wielkości popytu są spowodowane przez zmiany ceny i ilustruje działanie prawa popytu. Prawo Popytu Jeżeli cena na dane dobro lub usługę rośnie to popyt na to dobro lub usługę maleje i odwrotnie. Dobra substytucyjne – to takie dobra, że popyt występuje na jedno lub drugie dobro. Czynniki niecelowe powodują zmiany popytu graficznie ilustruje to zjawisko przesunięcie krzywej popytu. Dobra komplementarne – to takie dobra, że popyt występuje na dobro A i B (łączny popyt). **Zmiany popytu:
- wzrost popytu** – wzrost wielkości popytu przy każdej danej cenie (graficznie jest to przesunięcie krzywej popytu w prawo, w górę) - spadek popytu – spadek wielkości popytu przy danej cenie (graficznie jest to przesunięcie krzywej popytu w lewo, w dół)
Zmiany popytu spowodowane determinantami Zmiany popytu spowodowane ceną Podaż jest to ilość dóbr i usług, którą producenci są skłonni dostarczyć na rynek. Podaż – złożone relacje między ceną dobra lub usługi, a ich ilością, którą producenci są skłonni zaoferować do sprzedaży w danym odcinku czasu i danym miejscu, przy założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuacje rynkowe pozostaną bez zmian (są ceteris paribus). Podaż można przedstawić za pomocą:
- funkcji s = f(p)
- tabeli
- krzywej Kształtowanie się podaży na jabłka w ciągu tygodnia Cena 1 kg jabłek w złotówkach Rozmiary podaży (s) w kg na tydzień 11 2 12 4 13 6 14 8 15 10
Zmiana wielkości podaży spowodowana ceną Zmiana wielkości podaży spowodowana determinantami Równowaga rynkowa
Równowaga rynkowa – sytuacja w której siły podaży i popytu działające na rynek powodują ukształtowanie ceny i ilości równowagi. Równowaga rynkowa oznacza, że ilość którą kupujący chcą kupić po danej cenie jest równa ilości która sprzedający chcą sprzedać. Przy równowadze występuje tendencja do utrzymania się tej samej ceny i ilości, dopóki pozostałe czynniki pozostaną bez zmian. Graficznie taką sytuację otrzymamy nakładając na jeden wykres krzywą podaży i popytu. Punkt przecięcia tych krzywych. Wyznaczy nam punkt równowagi rynkowej. Cena równowagi – cena w kierunku której będzie zmierzał rynek konkurencyjny i na poziomie której będzie pozostawał po jej osiągnięciu, przy założeniu, że nic w otoczeniu nie ulegnie zmianie. Ilość równowagi – poziom wielkości sprzedaży, do której rynek będzie zmierzał i na poziomie której pozostanie, gdy ją osiągnie jeśli w otoczeniu nic się nie zmieni. Nadwyżka rynkowa – nadwyżka wielkości podaży nad wielkością popytu lub niedobór wielkości popytu w stosunku do wielkości podaży. Ilość o która wielkość podaży przewyższa wielkość popytu przy danym poziomie ceny. Pojawia się ona, gdy żądana cena jest wyższa niż cena równowagi. W rezultacie popyt jest ograniczony, a podaż towaru jest znacznie większa od tej jaką producenci byliby skłonni zaoferować przy cenie równowagi. Niedobór rynkowy – niedobór wielkości podaży nad wielkością popytu lub nadwyżka wielkości popytu nad wielkością podaży. Ilość o którą wielkość popytu przekracza wielkość podaży przy danej cenie. Pojawia się on wtedy, gdy cena jest niższa niż cena równowagi. W rezultacie popyt jest zbyt duży w stosunku do podaży jaką są skłonni zaoferować producenci przy danej cenie. Niedobór i nadwyżka zostaną wyeliminowane dzięki konkurencji rynku. Forma regulacji rynku przez władze administracyjne są wprowadzane i utrzymywane ceny minimalne i maksymalne. Cena minimalna (próg cenowy) – najniższa cena po której można kupować dobra. Oznacza ona ustalenie dolnej granicy cenowej powyższej ceny równowagi. Celem jej wprowadzenia jest zwykle ochrona producentów. Skutkami ceny minimalnej są nadwyżka podaży i redystrybucja dochodów. Cena maksymalna (pułap cenowy) – najwyższa cena, którą zgodnie z prawem wolno uzgodnić zawierającą transakcje. Wprowadzona jest drogą zmożenia cen, czyli zakazu podnoszenia jej poziomu, mimo, że kształtuje się ona poniżej ceny równowagi. Cena ta chroni poziom życia nabywców. Skutkami ceny maksymalnej są:
- spadek produkcji
- nadwyżka popytu
- racjonowanie
- czarny rynek Konkurencja (synonimy: rywalizacja, walka, współzawodnictwo) – to proces przy pomocy, którego uczestnicy rynku dążąc do realizacji swoich interesów próbują przedstawić korzystniejsze od ich oferty pod względem ceny, jakości lub innych parametrów mających wpływ na decyzje o zawarciu transakcji walka konkurencyjna toczy się między:
- Sprzedającymi o pieniądze nabywców;
- Kupującymi o ograniczoną ilość towarów na rynku;
- Sprzedającymi o kupujących, którzy negocjują cenę. Mechanizm rynkowy (Niewidzialna ręka rynku) – to proces regulowania decyzji konsumentów i producentów, który odbywa się za pośrednictwem rynku niezależnie od woli poszczególnych podmiotów gospodarczych. W gospodarce rynkowej mechanizm ten za pośrednictwem cen relatywnych rozdziela zyski i straty w taki sposób aby decyzje podejmowane indywidualnie w skali całej gospodarki koordynowały się powodując ład ekonomiczny.
Uc = max => U (^) k = 0 Preferencje – indywidualne (subiektywne) gusty konsumenta. Konsument, który postępuje racjonalnie, kieruje się w swoich wyborach trzema założeniami:
- Kompletności preferencji
- Przychodności preferencji
- Nienasyconości preferencji Każdy konsument w wyborach jakich dokonuje odnośnie struktury konsumpcji opiera się na zróżnicowanym systemie wartości, które znajdują wyraz w jego preferencjach. Zakładamy, że konsumpcja dotyczy dwóch dóbr X – coli i Y – piwa. W związku z tym w układzie współrzędnych można przedstawić różne kombinacje ilości konsumpcji tych dóbr. Założenie kompletności preferencji oznacza, że konsument dokonujący wybory pomiędzy różnymi kombinacjami jest w stanie określić czy któraś z nich preferuje czy też każda kombinacja daje mu takie same zadowolenie (konsument wie, czego chce). Jeżeli natomiast preferuje kombinacje A” od A i kombinacje A’ od A” to tym samym preferuje kombinacje A’ od A oznacza to, że preferencje konsumenta są przechodnie ( on wie, czego najbardziej chce). Nienasyconość zadowolenia konsumenta wynika z faktu, że większe zadowolenie czerpie konsumując więcej, dlatego preferuje takie kombinacje, które dają mu więcej satysfakcji od tych, które dają mu jej najmniej (reasumując tę nienasyconość konsument woli zawsze więcej niż mniej). Wyrazem preferencji konsumenta są krzywe obojętności (preferencji, indyferencji) konsumenta.
Krzywa obojętności – przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr dających konsumentowi taki sam poziom satysfakcji. Cechy krzywych obojętności:
- Maja ujemne nachylenie;
- Nie przecinają się;
- Są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych;
- Jest ich nieskończenie wiele. Mapa obojętności - zbiór krzywych obojętności, które przedstawiają gusty konsumenta dla różnych poziomów konsumpcji dwóch dóbr. Krzywa obojętności pozwala określić rozmiary substytucji dwóch dóbr. Miernikiem efektu substytucyjności jednego dobra (X) przez inne dobro(Y) jest krańcowa stopa substytucji. Krańcowa stopa substytucji – określa, z jakiej ilości dobra Y jest skłonny zrezygnować konsument dla podniesienia konsumpcji dobra X o jednostkę, zachowując te samą użyteczność całkowitą. Prawo malejącej krańcowej stopy substytucji Zwiększenie konsumpcji dobra X, przy zachowaniu użyteczności krańcowej na niezmienionym poziomie, wymaga coraz mniejszych rezygnacji z konsumpcji dobra Y. Ograniczenia wyboru konsumenta Konsument dokonujący wyborów w oparciu o swoje preferencje, napotyka na rynku na obiektywne ograniczenia w postaci określonego poziomu dochodów, jakimi dysponuje w określonym czasie oraz cen dóbr występujących na rynku. Ograniczenie to określane jest jako ograniczenie budżetowe i wyraża różne zestawienia konsumpcji dwóch dóbr dostępnych dla konsumenta. Przyjmujemy, że cały dochód pieniężny konsumenta wynosi 150 zł jest wydatkowany na zakup dwóch dóbr X – piwa Y – coli. Dobra te nabywane są po cenie px – 3 zł, py – 2 zł, a qx i qy oznaczają ilości dóbr X i Y to ograniczenie budżetowe (Ob) Ob = qx * px + qy * py Graficzną inscenizacją ograniczenia budżetowego jest linia budżetowa konsumenta. Linia budżetowa konsumenta – przedstawia maksymalne kombinacje ilościowe konsumpcji dwóch dóbr osiągalne przez konsumenta (przy danym dochodzie i danych cenach tych dóbr). Przy zmianie ceny coli
Zakład – fizyczna struktura (materialno-techniczna) w której prowadzi się działalność gospodarczą. Jest to wewnętrzna jednostka organizacyjna przedsiębiorstwa, bardziej złożonego, nie ma odrębności ekonomicznej i osobowości prawnej. Odrębność ekonomiczna – wyłączne dysponowanie zasobami majątkowymi przedsiębiorstwa przez właścicieli, którzy samodzielnie odtwarzają i rozwijają działalność gospodarczą z dochodów uzyskiwanych z rentownej działalności. Osobowość prawna – zdolność przedsiębiorstwa do zawierania umów, zaciągania kredytów oraz wstępowanie jako odrębny podmiot w handlu wewnętrznym i zagranicznym. Ekonomiczna właściwość PRZEDSIĘBIORSTWA:
- funkcje – produkcja;
- cel uniwersalny – korzyści z produkcji;
- środki osiągania celu – czynniki produkcji;
- sposoby pozyskiwania środków – dochody z ziemi, kapitału i przedsiębiorczości, środki finansowe do systemu bankowego;
- mikroekonomiczny aspekt funkcjonowania – dokonywanie wyborów produkcyjnych w celu maksymalizacji korzyści;
- podstawowa właściwość wyborów – każdy wybór przynoszący korzyści wymaga poniesienia nakładów i rezygnacji z innych możliwości. **Cechy przedsiębiorstw:
- przedsiębiorczość** – wola i umiejętność znajdowania okazji do osiągania korzystnych dla przedsiębiorstwa wyników ekonomicznych oraz podejmowania ryzyka i działań zapewniających wykorzystanie;
- samodzielność – stan, w którym nikt z zewnątrz przedsiębiorstwa, nie może wydawać poleceń, dotyczących jego działań. Dotyczy ona podejmowania decyzji, które wyznaczają działalność przedsiębiorstwa, czyli co, jak, ile i dla kogo produkować. Samodzielność ograniczają normy prawne i etyczne; - samofinansowanie – pokrywanie wszystkich wydatków i zobowiązań finansowych przedsiębiorstwa, z przychodów uzyskanych ze sprzedaży wytwarzanych dóbr i usług; - racjonalność – dążenie do osiągania w danych warunkach możliwie najkorzystniejszych dla przedsiębiorstwa wyników. Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw wg kryterium podmiotu dysponującego własnością:
- Przedsiębiorstwa jednoosobowe (własność indywidualna);
- Spółki:
- jawna;
- cywilna;
- komandytowa;
- z o. o.;
- akcyjna;
- Skarbu Państwa;
- Przedsiębiorstwa państwowe;
- Przedsiębiorstwa komunalne;
- Spółdzielnie. Wg kryterium wielkości możemy wyróżnić przedsiębiorstwa:
- Małe;
- Średnie;
- Duże. Wg kryterium rodzaju działalności możemy wyróżnić przedsiębiorstwa:
- produkcyjne;
- usługowe;
- handlowe;
- uniwersalne;
- inne. Poglądy na temat celów działania firm stopniowo ulegają ewolucji i do chwili obecnej są zróżnicowane początkowo uważano, że celem jest wyłącznie maksymalizacja zysków. Ten pogląd jest szeroko rozpowszechniony również i obecnie. Cele działalności przedsiębiorstw:
- Syntetyczne:
- maksymalizowanie zysku w długim okresie;
- osiąganie zadowalających zysków;
- umacnianie pozycji przedsiębiorstwa na rynku.
- Zbiór celów:
- osiąganie określonej stopy zysku;
- uzyskiwanie określonego udziału w sprzedaży na rynku danego wyrobu;
- osiąganie przodującej pozycji w poziomie technicznym określonego wyrobu;
- zapewnienie dobrych stosunków z otoczeniem zewnętrznym.
- Zbiory celów:
- indywidualne;
- społeczne;
- operacyjne;
- strategiczne.
- Funkcje przedsiębiorstw:
- ekonomiczne;
- techniczne;
- społeczne. Funkcje ekonomiczne – obejmują zapewnienie osiągania jak najkorzystniejszych efektów gospodarowania. Istotą ich jest podejmowanie decyzji alokacyjnych, czyli dokonywanie wyborów tego, co w ramach ograniczonych środków ma być wytwarzane ile, jak i dla kogo. Funkcje techniczne – obejmują szeroko rozumiane przygotowanie oraz realizację procesów produkcji do przygotowania. Zalicza się prace badawczo-rozwojowe (konstrukcyjne oraz technologiczne, przygotowanie produkcji jak i również tworzenie określonych zdolności produkcyjnych. Do dokonania wyboru (podjęciu decyzji) organizowane są i realizowane procesy produkcji. Funkcje społeczne – są spełniane w stosunku do własnych pracowników oraz do otoczenia. Pracownicy podejmują pracę w firmie zarówno w celu zaspokojenia swych potrzeb bytowych. Przez swych pracowników i produkcje przedsiębiorstwo oddziaływuje na otoczenie. Kapitał – nagromadzenie dobra, które służą do rozwijania dalszej produkcji oraz środki pieniężne znajdujące zastosowanie w produkcji. Jest to kategoria ekonomiczna oznaczająca wartość, która ma zdolność do wzrostu. Pojęcie to jest często utożsamiane z pojęciem zasobu. Zasób przedsiębiorstwa – każdy znajdujący się w jego dyspozycji czynnik wytwórczy, który może być wykorzystany w procesie produkcji i wymiany. Możemy wyróżnić następujące zasoby przedsiębiorstwa:
- Zasoby produkcyjne:
- ludzie (praca);
- kapitał rzeczowy (maszyny urządzenia) – środki trwałe i obrotowe;
- kapitał finansowy (środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży wytwarzanych dóbr i usług, kredyty, emisja akcji).
- Zasoby nieprodukcyjne (ośrodki wczasowe, budynki mieszkalne, żłobki itp.). Posiadane zasoby produkcyjne przedsiębiorstwa asortyment wyrobów i usług oraz metody produkcji decyduje o zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa.
We współczesnej gospodarce rynkowej wielkość produkcji faktycznej często odbiega od potencjalnej (jest mniejsza od produkcji potencjalnej). Globalna podaż jest determinowana przede wszystkim przez wielkość nakładów czynników produkcji (pracy, kapitału i ziemi) oraz efektywności ich wykorzystania, która znajduje wyraz w poziomie techniki i technologii. Globalny popyt (zagregowany, agregacyjny; AD) – suma pieniędzy, którą przy danych cenach, dochodach oraz innych zmiennych ekonomicznych wydadzą konsumenci, przedsiębiorstwa oraz rząd. W rezultacie popyt globalny stanowi ujemny związek między ogólnym poziomem cen oraz całkowitym zasobem dóbr i usług w całej gospodarce, które wszyscy wymienieni wyżej nabywcy pragną nabyć w danym okresie czasu. Faktyczna wielkość produkcji w danej gospodarce jest określona przez wielkość popytu globalnego. Do czynników które determinują wielkość popytu globalnego należy zaliczyć i ogólny poziom cen, dochody ludności, oczekiwania dotyczące przyszłości, wysokość podatków, wielkość zakupów publicznych oraz podaż pieniądza. Zasadniczy wpływ na popyt globalny na dobra i usługi ma popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C) i popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I). Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych jest określany przede wszystkim przez rozporządzalne dochody osobiste. Są to dochody, które gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o transfery otrzymane od państwa oraz pomniejszone o podatki bezpośrednio płacone państwu. Dochody te gospodarstwa domowe mogą po podziale przeznaczyć na wydatki na dobra i usługi lub oszczędności. Oszczędności – część dochodów rozporządzalnych, którą nie jest konsumowanie. Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych będzie tym większy im większe będą rozporządzane dochody osobiste. Nawet przy zerowym dochodzie ludzie muszą konsumować. Konsumpcją niezwiązaną z poziomem dochodu nazywamy konsumpcją autonomiczną , a popyt, który wynika z tej konsumpcji, określa się jako popyt autonomiczny. Źródła finansowania konsumpcji autonomicznej:
- praca;
- oszczędności;
- kredyt bankowy;
- sprzedaż (wyprzedaż) zgromadzonego majątku. Krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK ) – część każdej dodatkowej złotówki dochodu, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji określa ona, jaka część dodatkowej jednostki dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję. Jest ona zawsze liczbą dodatnią, mniejszą od jedności. ∆C MPC = KSK = ∆y ∆C – przyrost konsumpcyjny Krańcowa skłonność do oszczędzania (KSO) obliczamy odejmując od jedności krańcową skłonność do konsumpcji ∆s MPO = KSO = ∆y ∆s – oszczędności Popyt inwestycyjny – zamierzone lub planowane przez przedsiębiorstwa wydatki związane z powiększeniem zasobów kapitału trwałego (maszyny i fabryki) oraz stanu zapasów. Zapasy – dobra, które są przechowywane na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży. Popyt inwestycyjny przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od ich przewidywań dotyczących tempa wzrostu popytu na ich wyroby.
Autonomiczny popyt inwestycyjny – wydatki na inwestycje dokonywane niezależnie od dochodu. Każda zmiana w autonomicznym popycie inwestycyjnym powoduje zmiany w popycie konsumpcyjnym. Prawidłowość tę wyjaśnia koncepcja mnożnika. Mnożnik – współczynnik, który mierzy przyrost produkcji wynikający z przyrostu inwestycji autonomicznych o jednostkę. Wysokość mnożnika zależy od wysokości krańcowej skłonności do konsumpcji i wyraża się wzorem: 1 1 Mnożnik = = , bo KSK + KSO = 1 1 – KSK KSO ∆ Y Mnożnik = ∆ I ∆ Y - dochód ∆ I – popyt inwestycyjny Równowaga w makroekonomii CELE I NARZĘDZIA Cele Narzędzia Produkcja Wysoki poziom zarówno bezwzględnego jak i w stosunku do rozporządzalnego potencjału wysoka stopa wzrostu; Polityka fiskalna Wydatki publiczne Podatki Zatrudnienie Wysoki poziom zatrudnienia Niski poziom bezrobocia przymusowego Polityka monetarna Kontrola podaży pieniądza wywierające wpływ na stopy procentowe Stabilność poziomu cen przy swobodnej grze sił rynkowych Polityka dochodowa Od swobodnego kształtowania relacji płac i cen do środków kontroli Bilanse zagraniczne: Równowaga eksportu i importu Stabilność waluty Stosunki międzynarodowe Polityka handlu zagranicznego Interwencjonizm w stosunku do kursów walutowych
W tworzeniu i rachunku kategorii Produktu Narodowego uczestniczy państwo gromadząc dochody i dokonując wydatków. Jeżeli uwzględnimy udział państwa to: Źródła dochodów państwa:
- podatki bezpośrednie (To);
- podatki pośrednie (Te). Podatki finansują wydatki państwa:
- na dobra i usługi (G);
- płatności transferowe i zasiłki (B). Y = C + S i Y = C + I to S = I; Y = PKB w cenach rynkowych = C + I + G Y = PKB w cenach czynników wytwórczych = C + I + G - Te Po uwzględnieniu exportu (Ex) i importu(Im): Y = w cenach czynników wytwórczych = C + I + G – Te + Ex – Im Dochód Narodowy Brutto (PNB) (z ang. GNP ) – miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą. Produkt Narodowy Netto (PNN) (z ang. NNP) – PNB pomniejszony o amortyzację. Amortyzacja – miara szybkości zmniejszenia się wartości kapitału trwałego w danym okresie będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Dochód Narodowy (DN) – całość dochodów wypłacanych właścicielom ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych za wykorzystanie tych zasobów w określonym odcinku czasu. Dochód Narodowy (DN):
- całość dochodów wypłacanych za wykorzystanie czynników produkcji w określonym czasie ich właścicielom oraz nie podzielne zyski firm przeznaczone na ich rozwój;
- suma procentów, rent i płac oraz niepodzielnych zysków firm.
- całkowite koszty produkcji określonych dóbr i usług zawartych w PNN, bo dochody właścicieli czynników produkcji są kosztami produkcji. Dochody osobiste (DO) DN jako miernik makroekonomiczny ukazuje konsumpcję społeczeństwa dzisiaj i w przyszłości, bo zawiera niepodzielny zysk firm, który zostanie przekształcony w fundusz konsumpcyjny społeczeństwa w przyszłości, gdy ten zysk zostanie przeznaczony na inwestycje. Dlatego też bieżącą konsumpcję społeczeństwa przedstawia DO. DO = DN – niepodzielne zyski firm Dochody osobiste do dyspozycji (DOD) – lepsza miara poziomu życia ludności bo obejmuje dochody osobiste pomniejszone o podatki osobiste i inne opłaty niepodatkowe takie jak: mandaty, grzywny, kary, opłaty administracyjne itp. DOD = DO – podatki osobiste i osobiste opłaty niepodatkowe. Zalety i wady PNB i PKB Zalety:
- łatwe do obliczenia;
- łatwo dają się porównać w czasie i przestrzeni. Wady:
- nie ujmują produkcji, która nie jest przeznaczona na rynek;
- nie ujmują gospodarki szarej i czarnej strefy;
- nie ujmują czasu wolnego, który jest dobrem samym w sobie poszukiwanym przez społeczeństwo tak jak żywność, usługi kulturalne itp.;
- nie obejmują renty konsumenta dostarczających dóbr trwałego użytku, które już znajdują się w gospodarstwie domowym;
- obejmuje produkcję antydóbr (wszystkich efektów zewnętrznych zakłócających środowisko naturalne człowieka oraz produkcję tytoniu, alkoholu, które nie dość, że nie służą zdrowiu człowieka, lecz wręcz je niszczą). PNB w ujęciu nominalnym – mierzy się w cenach bieżących tj. takich, które istniały w okresie, gdy produkowano wchodzące w skład PNB dobra i usługi. PNB w cenach stałych (realny PNB ) – koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określonym jako razowy lub podstawowy. DE FLATOR PNB – jest to stosunek nominalnego PNB do PNB w ujęciu realnym, wyraża się go w postaci wskaźnika. Realny PNB PER CAPITA – realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców (informuje on w przybliżeniu o poziomie życia ludzi). Wskaźnik rozwoju społecznego (humen development index – HDI) - opracowany i obliczany przez ONZ oraz przedstawiany co roku w formie rankingu krajów. Głównym autorem tego wskaźnika był minister finansów Pakistanu Makbub ul Hang. HDI jest kombinacją trzech wskaźników o danym kraju:
- PKB – w przeliczeniu na jednego mieszkańca, przy czym dla celów porównawczych, wyraża się go w dolarach USA z uwzględnieniem siły nabywczej walut krajowych;
- Długość życia przewidywane w chwili narodzin (przeciętne dalsze trwanie życia);
- Poziom wykształcenia obywateli (w krajach rozwiniętych to odsetek osób rozpoczynających szkołę średnią i studia wyższe, w krajach nierozwiniętych odsetek umiejących czytać). HDI przyjmuje wartość od 0,25 do 1, 0 ,8 – 1,00 – Kraje wysoko rozwinięte: Kanada, Norwegia Polska – 35/37 lokata.
TEMAT: Deficyt budżetowy
Budżet jest mechanizmem za pomocą, którego pieniądze są przenoszone z jednej kieszeni do drugiej. Budżet państwa to monstrualna maszyna, która przemieszcza dochody z miejsc, gdzie są one występujące do podmiotów, które je nabywają na konsumpcję bądź inwestycję. Budżet państwa stanowi zestawienie wszystkich dochodów i wydatków, niezależnie od szczebla struktury administracyjnej państwa, najczęściej na okres jednego roku. Jest to zestawienie dochodów i wydatków, które są przeznaczone na realizację różnych celów publicznych. Podmiotem budżetu państwa jest rząd, który sporządza tzw. preliminarz budżetowy. W preliminarzu budżetowym są zestawione przewidywane dochody oraz wydatki państwa na dany rok kalendarzowy. Preliminarz budżetowy musi być zatwierdzony przez nasz parlament. Strukturę budżetu państwa po stronie dochodów określają źródła ich pochodzenia, a po stronie wydatków cele, na jakie są one przeznaczone. Budżet państwa roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa uchwalony przez Sejm na okres roku kalendarzowego w formie ustawy zwanej ustawą budżetową Dochody: Podatki od działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby prawne i fizyczne oraz jednostki organizacyjne; Podatki od dochodów ludności; Wydatki: Wydatki bieżące naczelnych organów władzy państwowej, naczelnych i Centralnych organów administracji państwowej oraz innych naczelnych i
