Ekonomia - opracowane zagadnienia egzaminacyjne, Egzaminy z Ekonomia

Pobierz Ekonomia - opracowane zagadnienia egzaminacyjne i więcej Egzaminy w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!

1. Konsument jak podmiot gospodarczy. Teoria wyboru konsumenta

Podmioty gospodarcze:

W procesie gospodarczym podmiotem działalności są ludzie, czyli poszczególne jednostki, grupy ludzi, społeczeństwo jako całość. Są oni zazwyczaj odpowiednio zorganizowani i tworzą podmioty gospodarcze. Pod pojęciem podmiotu gosp. będziemy pojmowali każdego aktywnego uczestnika procesu gospodarczego.

Podział podmiotów gospodarczych:

• gospodarstwa domowe ludności - pełnią funkcję konsumpcyjną jak i produkcyjną, która polega na zdobywaniu dochodów
• przedsiębiorstwa - ludzie, którzy dysponują, określonymi środkami (np. ziemia, lokale biurowe, budynki fabryczne, maszyny, urządzenia, surowce, środki pieniężne, środki transportu), które są niezbędne do regularnego prowadzenia działalności gosp. w sferze produkcji obrotu towarowego czy tez usług
• państwo -jego rola w porównaniu z innymi podmiotami jest współcześnie bardzo zróżnicowana stosunkowo nieznanej w jednych krajach do wręcz dominującej w innych.

Konsument - jest suwerennym przedmiotem gospodarczym podejmującym decyzje odnośnie konsumpcji w oparciu o własne preferencje oraz o ograniczenia obiektywne

-dochody konsumenta

-ceny kupowanych dóbr/ ceny rynkowe

Cel konsumenta - osiągniecie maksymalnego w ramach danych możliwości zadowolenia z konsumpcji dóbr.

Konsumpcja - jednorazowe spożycie określonych dóbr lub też, spożycie danego dobra przez dłuższy okres czasu ( np. jednorazowe, kawa lekarstwa) (dłuższy czas- samochód, sprzęt AGD)

2. Zjawisko substycyjności

Dobra: jednorazowe i trwałego konsumowania

Każdy podmiot jest podmiotem racjonalnym tzn. dokonując wyborów dążący do maksymalnej satysfakcji. Konsument racjonalny popiera proces podejmowania decyzji na podstawie preferencji

Preferencje różnią się między sobą:

I. Konsument wybierając różne alternatywy konsumpcji czyni to w sposób świadomy zgodny z własnym interesem i własnymi korzyściami. Jest to założenie o ekonomicznej racjonalności konsumenta.

II. Konsument zakłada ,że posiada pełną i prawdziwą informacje o produktach. Sam potrafi ocenić ich korzyści. Bledy w podejmowanych decyzjach są wynikiem braku odpowiedniej informacji.

III. Każdy konsument decyduje o wyborze własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami, dochodami, cenami dóbr obowiązujących na runku

3.Użyteczność całkowita a użteczność krańcowa

Użyteczność krańcowa - zajmuje się satysfakcją konsumenta z konsumpcji każdego następnego dobra

Prawo malejącej użyteczności krańcowej

Prawo wyrównującej się użyteczności krancowej konsument nabywając potrzebne mu dobra dąży do maksymalizacji uzyskiwanej użyteczności, więc tak będzie rozdysponowywać wydatki na rózne towary, aby użyteczność ……………?

Użyteczność całkowita - całkowita satysfakcja z spożywanego dobra

4. I i II Prawo Gossena

I prawo Gossena - W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność krańcowa każdej kolejnej jednostki maleje. Prawo to znane jest także pod nazwą prawa malejącej krańcowej użyteczności.

II prawo Gossena- W celu osiągnięcia największej sumy zadowolenia konsument stara się tak podzielić dostępne mu środki, aby stosunki użyteczności krańcowych poszczególnych dóbr do ich cen były sobie równe. Prawo to znane jest także pod nazwą prawa wyrównywania użyteczności krańcowych.

5. Krzywa obojętności konsumenta a równowaga konsumenta przy występującym ograniczeniu budżetowym

Równowaga konsumenta

Jest to punkt styczności krzywej obojętności z linią budżetową wyznacza równowagę konsumenta. Przedstawia kombinację ,która przyniesie konsumentowi maksymalna użyteczność. (więcej.. wnioski spójrz w zeszyt)

-wykwalifikowani, posiadają odpowiednie kwalifikacje

-przyuczeni, umiejętności do wykonywania czynności

-niewykwalifikowani, brak odpowiedniego przygotowania

Płaca:

*brutto- łączna kwota stanowienia koszt pracodawcy z tytułu wynagrodzenia

*netto- kwota wynagrodzenia brutto pomniejszona o kwotę należnego podatku dochodowego oraz składek ubezpieczeniowych

Kapitał - dobra, aktywa gospodarcze ceną kapitału są odsetki. Kapitał to samo pomnażająca się wartość, podstawowy czynnik produkcji, dobra materialne i niematerialne, które są wykorzystywane w procesie produkcji. Jej cechą jest jego stały ruch aby powiększyć wartość pierwotną.

I faza- przedsiębiorca kupuje czynniki produkcji, kapitał pieniężny zamienia się w czynniki produkcji

II faza- czynniki zamieniają się w ……..?

III faza- czynniki-> kapitał towarowy (handlowy)

Ten powtarzający się cykl nazywamy obrotem kapitału.

Kapitał:

Obrotowy- zużywa się całkowicie w procesie produkcji

Trwały- budynki, maszyny, narzędzie zużywają się częściowo w procesie produkcji

Odsetki- koszt pozyskany z kapitału dla banku, przychód z udzielenia przez bank kredytu marża odsetkowa netto.

Wielkość kapitałuczasstopa procentowa

Ilość dni ba jaki kapitał został wypożyczony

Odsetki proste - obliczone od kapitału po okresie oprocentowania

Odsetki składane - po umownym okresie naliczone są odsetki, od łącznej kwoty i mamy dyskonto obliczone i z góry pobierane odsetki.

8 Formy prawne działalności gospodarczej

Indywidualna działalność gospodarcza- Jest to pewna forma działalności gospodarczej krajowej osób fizycznych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. Zaletą tej formy działalności gospodarczej jest stosunkowo szybkie , bo 14-to dniowe powołanie podmiotu gospodarczego oraz szybkie wprowadzenie wpisu do ewidencji na terenie gminy , w której zamierzamy prowadzić naszą działalność i niewielkie koszty z tym związane. Organ który przyjmuje wpis do ewidencji o działalności gospodarczej pobiera 40 złotych a jeśli ten wpis jest tylko uzupełniany to tylko połowę tej sumy która tak już jest niewielka. Ta forma działalności gospodarczej ma sens wszędzie tam, gdzie na początku nie

potrzebujemy dużego kapitału, tam gdzie kapitał jest niezbędny i gdy jego wielkość przekracza możliwości by zapewniła go jedna osoba , lepsze warunki działalności gospodarczej stwarzają spółki. Słabą stroną indywidualnej działalności gospodarczej jest to, ze nie posiada osobowości prawnej, co oznacza, że ponosi osobistą odpowiedzialność za usługi prowadzonego przedsiębiorstwa-odpowiada majątkiem osobistym i majątkiem przedsiębiorstwa może to mieć negatywne konsekwencje gdy działalność zaczyna przynosić starty i wtedy to osoba ją prowadząca sama ponosi ciężar takiego porządku sytuacji.

Rodzaje spółek:

W Polsce działalność gospodarczą można prowadzić w formach zbliżonych do występujących w innych krajach europejskich. Wśród dostępnych form działalności można wyróżnić:

Spółki handlowe dzielące się na:

spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna)

spółki osobowe (spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo- akcyjna

• przedstawicielstwo przedsiębiorcy zagranicznego
• indywidualną działalność gospodarczą (w tym w ramach spółki cywilnej).
• spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje oraz formy transgraniczne, takie jak spółka europejska, czy europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych

9 Informacja gospodarcza

Informacja gospodarcza to zakres danych wyszczególnionych w art. 2 ust 1 Ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych. Informacją gospodarczą sa informacje o niezapłaconych zobowiązaniach dłużnika, ale

*zgłoszenie płatnika składek do ZUS lub oświadczenie o kontynuowaniu ubezpieczenia w KRUS.

Do wniosku o wpis do CEIDG można dołączyć zgłoszenie rejestracyjne do podatku VAT (formularz VAT-R) oraz potwierdzenie wniesienia opłaty skarbowej, ale tylko w przypadku dysponowania podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą kwalifikowanego certyfikatu. Zgłoszenia do VAT można dokonać także w urzędzie skarbowym. Czynności te wykonać powinniśmy przed dniem dokonania pierwszej sprzedaży towarów lub usług. Zgłoszenia tego nie muszą składać podatnicy zwolnieni od podatku ze względu na limit obrotów (zwolnienie podmiotowe – 150 000 zł) lub wykonujący czynności zwolnione od VAT (zwolnienie przedmiotowe).

Zakładając działalność gospodarczą należy określić czym będzie się zajmować nasza firma. W tym celu należy wybrać odpowiednie kody z Polskiej Klasyfikacji Działalności PKD 2007 na stornie GUS lub skorzystać z Wyszukiwarki kodów PKD na stronie EUGO.

Należy także wskazać nazwę firmy. Dla przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną jest nią, z mocy prawa - imię i nazwisko, które może być uzupełnione przez inne, dowolnie obrane określenia (np. pseudonim, określenia wskazujące na przedmiot działalności gospodarczej lub miejsca jej prowadzenia). Nazwa firmy powinna dostatecznie odróżniać się od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na danym rynku oraz nie powinna wprowadzać w błąd (w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności oraz źródeł zaopatrzenia) lub w inny sposób naruszać zasady prawdziwości firmy, zwłaszcza co do formy działalności przedsiębiorcy.

Wraz ze złożeniem wniosku o pierwszy wpis do CEIDG należy dokonać wyboru formy opodatkowania podatkiem dochodowym oraz wskazać formę wpłaty zaliczki. W przypadku wyboru karty podatkowej, do wniosku można dołączyć zgłoszenie PIT-16. Zmiana wyboru formy opodatkowania w trakcie wykonywania działalności gospodarczej jest możliwa tylko na zasadach określonych w przepisach podatkowych. Ogólnie rzecz biorąc, wybrana forma opodatkowania wiąże przedsiębiorcę do końca danego roku rozliczeniowego. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych form opodatkowania zawarte są w broszurze informacyjnej Ministerstwa Finansów - Pobierz poradnik [415KB].

Rozpoczęcie wykonywania działalności w formie spółki cywilnej wymaga podjęcia następujących kroków: *uzyskanie wpisu w CEIDG przez wspólników będących osobami fizycznymi, *zawarcie umowy spółki cywilnej (na piśmie), *zgłoszenie do GUS i uzyskanie nr REGON spółki *zgłoszenie identyfikacyjne do urzędu skarbowego i uzyskanie NIP spółki *zmiana wpisu w CEIDG przez wspólników będących osobami fizycznymi

11.Mierniki sprawności gospodarki

a) produkt narodowy brutto lub netto – strumień finalnych dóbr i usług wyrażony w pieniądzu wytworzony w danym kraju w ciągu roku. To wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w społeczeństwie, wyrażonych w cenach.

Mówimy tutaj o dobrach końcowych (finalnych). PKB NOMINALNE - oblicza się według bieżącej wartości pieniądza

PKB REALNE - oblicza się według realnej wartości pieniądza, a więc „oczyszczony” z wpływu inflacji

Przykład rolnik wyprodukował zboże za 100 zł

młynarz zmielił mąkę za 200 zł

piekarz upiekł chleb za 300 zł

Dochodem narodowym będzie 300 zł piekarza. Nie interesują nas dobra pośrednie.

Dzięki tej kategorii można ocenić jak wiele wyprodukowano w gospodarce danego kraju w danym roku i czy w porównaniu z poprzednimi latami odnotowano wzrost gospodarczy

Wzrost produktu narodowego jest najlepszym miernikiem sukcesu gospodarczego

• produkt krajowy brutto – całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w ciągu danego roku na terenie danego kraju (kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze),
• produkt narodowy brutto – całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku, PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju,
• stopa wzrostu dochodu narodowego (lub realnego produktu krajowego brutto) Oznacza ona stosunek przyrostu dochodu narodowego w badanym okresie do wielkości dochodu narodowego w okresie bazowym.
• wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca (PKB per capita)

(Z PREZENTACJI) :

mierniki poziomu produkcji w gospodarace - mierniki dochodu narodowego ,

-wskaźniki ilustrujące tempo zmian cen w gospodarce ( takie jak wskaźniki cen detalicznych WCD czy wskaźnik cen dóbr produkcyjnych)

-wskaźniki opisujące sytuacje na rynku pracy - stopa bezrobocia czy wskaźnik zatrudnienia Wskaźniki te ilustrują wzrost gospodarczy , inflację i bezrobocie

12. Ruch okrężny w gospodarce

Oznacz przepływ zasobów rzeczowych i pienięznych między gospodarstwami domowymi i przedsiebiorstwami.

PNB Produkt Narodowy Brutto (Gross National Product-GNP) - są to całkowite dochody obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usługi.

Dochód Narodowy - jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce.

3. Nominalny i realny PKB.

Nominalny PKB jest miarą produkcji w cenach bieżących, natomiast realny w cenach stałych.

Deflator PKB - wskaźnik ogólnego poziomu cen, stosowany do wprowadzenia korekty z tytułu inflacji.

PKB per capita - realny PKB podzielony przez liczbę mieszkańców.

(dodatkowo dla lepszego zrozumienia...) Zarówno realny PNB, jak i realny PNB per capita są tylko bardzo przybliżonymi miernikami poziomu dobrobytu kraju i poszczególnych jednostek. Nie uwzględniają one bowiem działalności o charakterze nierynkowym, dóbr uciążliwych dla życia, czyli efektów ubocznych (np. zanieczyszczenie środowiska, korki drogowe, hałas) oraz nierynkowej działalności tworzącej wartość, takiej jak prace w gospodarstwie domowym. Znaczącym faktem jest, iż nie uwzględniają one także produkcji i usług nierejestrowanych w celu uniknięcia podatków i pomijają wartość czasu wolnego.

14. Pomiar PKB za pomocą określonych metod

Metoda wydatkowa liczenia PKB:

Y= C + I + G

C - konsumpcja

I - inwestycje brutto

G - wydatki rządowe

Polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne czyli takich , które nie zużyto do produkcji innych dóbr

Jeżeli analizujemy gospodatrkę otwartą ( utrzymującą kontakty z zagranicą ) sumę wydatków krajowych należy dodatkowo skorygować saldo handlu zagranicznego- Ex

Y= C + I + G + Ex

Celem obliczeń PKB jest zmierzenie efektów pracy społeczeństwa, a nie wielkości sprzedażyróżnych dóbr w danym roku

• Metoda dochodowa liczenia PKB

PKB = suma dochodów z czynników produkcji uzyskanych dzięki działalności gospodarczej na danym obszarze geograficznym

PKB tworzą trzy kategorie dochodów:

• dochody czynników należących do gospodarstw domowych (dochody rozporządzalne gospodarstw domowych)
• dochody czynników należących do przedsiębiorstw (oszczędności brutto przedsiębiorstw); w ich skład wchodzą: amortyzacja, zyski nierozdzielone i składki na ubezpieczenia społeczne, tzw. „podatki socjalne”
• dochody czynników należących do państwa (podatki netto czyli dochody podatkowe pomniejszone o transfery państwa)

Z PREZENTACJI

• gospodarstw domowych z pracy ( płące + inne dochody wypłacane z tytułu pracy - np zasiłki , emerytury itp. )
• Dochody z kapitału - no zyski , czynsze, procenty- przedsiebiorstwa i gospodarstwa domowe
• Pośrednie pdoatki - np. VAT, akcyza- państwo
• Dochody netto obcokrajowców - dochody uzyskiwane w związku z wytwarzaniem dóbr i usług na terenie danego kraju minus dochody uzyskiwane przez obywateli danego kraju zagranicą 15. PKB a PNB

PNB- produkt narodowy brutto - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą

PNB- jest to skorygowany o saldo dochodów obywateli danego kraju z tytułu własności za granicą ( powiększenie PKB) i dochodów cudzoziemców posiadających własność w danym kraju ( pomniejszenie PKB)

PNB= PKB+ dochody netto z tytułu własności za granicą

PNB jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca ( kraju) świadczenia usług przzez czynniki produkcji

Produkt krajowy brutto (PKB ) – jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

PKB per capita - realny PKB podzielony przez liczbę mieszkańców.

**18. Przepływ dochodu z własności a PKB

19. Amortyzacja a inwestycje odtworzeniowe**

Amortyzacja (zużycie kapitału trwałego ) jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Maszyna którą zakupiliśmy rok temu w czsie roku jej użytkowania straciła na wartości - tak więc część inwestycji dokonywanych w naszej gospodarce w skali roku nie zwiększyła w praktyce zasobów dóbr kapitałowych będących do dyspozycji naszej gospodarki , lecz służyła odtworzeniu istniejącego zasobu kapitału - tzw inwestycje odtworzeniowe. Dopiero ta część inwestycji, która pozostaje nam po odliczeniu amortyzacji, faktycznie zwiększyła możliwości wytwócze gospodarki.

Korygując PNB o wielkość amortyzacji , otrzymujemy produkt narodowy netto PNB.

Musimy pamiętać że wyposażenie kapitałowe wykorzystywane w procesie produkcji ( maszyny , urządzenia produkcyjne) zużywa się.

20. PKP w cenach rynkowych i w cenach czynników wytwórczych Wzór na PKB w cenach rynkowych ma postać:

PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorócw, a więc włączających podatki pośrednie.

PKBcr=C+I+G+X=Ck+Ik+Gk+Exk

Wyjaśnienie symboli: PKBcr - produkt krajowy brutto w cenach rynkowych Ck - wydatki na dobra konsumpcyjne (produkty i usługi) wytwarzane w kraju Ik - wydatki na krajowe dobra inwestycyjne Gk - wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych Exk - wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe C,I,G - zaierają komponenty z importu X - eksport netto (różnica między eksportem a importem)

PKB w cenach czynników produkcji jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrendich i uwzględnieniem subsydiów.

Wzór na PKB w cenach czynników produkcji ma postać:

PKBccp=PKBcr−PP+S=∑DCP

Wyjaśnienie symboli: PKBccp - produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji PKBcr - produkt krajowy brutto w cenach rynkowych PP - podatki pośrednie S - subsydia ∑DCP - suma dochodów czynników produkcji

21. Ryzyko w inwestycjach Inwestowanie na rynkach kapitałowych wiąże się z pojęciem ryzyka inwestycyjnego, które rozumiemy jako niepewność w kwestii wielkości osiąganego zysku lub straty, jaką może przynieść nasza inwestycja. Nie oznacza to jednak, że należy zrezygnować z inwestycji, tylko określić własny poziom tolerancji ryzyka inwestycyjnego, aby uniknąć niemiłych niespodzianek ; To wahanie się cen papierów wartościowych. Połączone jest ze spekulają. Składają się na nie czynniki ekonomiczne, psychologiczne.

W inwestowaniu istnieje jedna podstawowa zasada: im większa oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji, tym większe ryzyko poniesienia straty. Zatem wysoce ryzykowna inwestycja może wprawdzie przynieść duże starty, ale z drugiej strony może być źródłem ponadprzeciętnych zysków. Ryzykowną inwestycję wybierzemy wtedy, gdy satysfakcjonuje nas premia za ryzyko. W procesie inwestowania określajmy oczekiwaną przez nas stopę zwrotu z inwestycji i konstruujmy portfel w taki sposób, aby premia za ryzyko odpowiadała naszym indywidualnym wymaganiom Wyróżnia się

• ryzyko inwestycyjne (długookresowe)
• ryzyko spekulacyjne (krótkoterminowe)

Fundusz zrównoważony ogranicza ryzyko inwestycyjne dzięki znacznej dywersyfikacji, czyli rozproszeniu inwestycji na różnego typu instrumenty finansowe.

22.Waluty a dewizy Waluta- oficjalne znaki pieniężne będące pewnym środkiem płatniczym w określonym kraju lub na terytorium państw połączonych unią walutową; jest to pieniądz danego kraju wystepujący jako środek rozliczeniowy oraz jako środek regulowania należności i zobowiązań w transakcjach międzynarodowych Dewiza -tak określa się należności zagraniczne, które mogą być użyte jako środek płatniczy. Dewizy można traktować jako pieniądz kredytowy pozwalający na dokonywanie rozliczeń międzynarodowych. Różnice między walutą a dewizą- często są stosowane jednak zamiennie. Ale te terminy nie są tożsame, gdyż dewizy-w odróżnieniu od walut- są łatwo zbywalnymi środkami płatniczymi denominowanymi w walutach obcych, występującymi najczęściej w formie weksli, czeków, obligacji itp. ; Inna def. mówi, że za dewizy uważa sie dokumenty stwierdzające należności danego kraju wobec zagranicy, uprawniające do realizacji tych należności w określony sposób. O tym, iż terminologia dotycząca zagadnień walutowych nie jest jednoznaczna

(np.karnych za opóźnienia we wpłacaniu podatku lub osiąganych z lokat dochodów i przychodów budżetu państwa w bankach). Wydatki budżetu są przeznaczane głównie na realizację zadań organów państwowych, subwencje i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów. Dochody budżetu są szacowane na podstawie prognozy rozwoju gospodarki w roku budżetowym. Są więc uzależnione od trafności tej prognozy. Jeśli w toku realizacji budżetu dochody ostatecznie zgromadzone okażą się niższe od prognozowanych, to również wydatki budżetu będą niższe od przedstawionych w ustawie budżetowej. W przypadku, gdy dochody faktycznie zebrane w roku budżetowym będą wyższe od prognozowanych, wydatki budżetu nie będą zwiększone, ponieważ są one ustalone jako górne pułapy wydatków, jakie w roku budżetowym mogą być poniesione na konkretne zadania.

Porównanie wielkości dochodów i wydatków pozwala określić stan równowagi budżetu. Jest on zrównoważony, gdy dochody i wydatki są równe. W rzadkich przypadkach dochody mogą być wyższe od wydatków. Mamy wówczas budżet z nadwyżką. W Polsce najczęściej kwota wydatków jest wyższa od przewidywanej kwoty dochodów, dlatego budżet państwa zamyka się deficytem. Konstytucja RP stanowi, że parlament nie ma prawa do zwiększania deficytu budżetowego przedstawionego przez Radę Ministrów. W praktyce stosowanie tej zasady oznacza, że chcąc sfinansować określone wydatki w stopniu większym niż to proponuje rząd, Parlament musi zwiększyć dochody budżetu bądź zredukować wydatki przewidziane na inne cele.

Przychody i rozchody budżetu państwa są związane z potrzebą finansowania deficytu bieżącego oraz skumulowanych deficytów z lat poprzednich. Na sfinansowanie wydatków wyższych od dochodów zaciągane są pożyczki lub kredyty, które w kolejnych latach trzeba spłacać. Można to robić z nadwyżki budżetowej, jednak ta nie występuje w polskich budżetach, dlatego też na spłaty długów z lat poprzednich zaciąga się nowe kredyty i pożyczki, w tym emituje skarbowe papiery wartościowe, które są także specjalną formą pożyczki. O skali braku równowagi w budżecie państwa informuje zarówno deficyt budżetowy na dany rok, jak i wielkość przychodów i rozchodów. W 2005 r. prognozowane dochody budżetu wynoszą 174,7 mld zł, planowane wydatki 209,7 mld zł, a więc deficyt wynosi 35,0 mld zł, to znaczy 3,7% prognozowanego na ten rok produktu krajowego brutto. Jednak przychody budżetu sięgają aż 369,9 mld zł, a rozchody (spłaty kredytów i pożyczek z lat poprzednich oraz ustawowo nakazanych wymagalnych zobowiązań wobec osób fizycznych i otwartych funduszy emerytalnych) wynoszą 334,9 mld zł. To ilustruje skalę operacji finansowych, jakie są ujęte w budżecie państwa i powinny być zrealizowane w 2005.

26.Ustawa budżetowa Ustawa budżetowa składa się z dwóch elementów:

• tekstu ujętego w artykuły i wyznaczające prawne ramy budżetu (zawarte jest tam ogólne określenie wysokości dochodów i wydatków, a także określenie deficytu budżetowego oraz szereg przepisów wskazujących sposób wykonania budżetu w danym roku,

• oraz załącznika ujętego w formie licznych tabel i zawierającego specyfikę dochodów i wydatków poszczególnych organów państwowych na konkretne cele.

Zakres tej ustawy i treści określa ustawa o finansach publicznych. Zgodnie z jej art. 86 ustawa budżetowa winna zawierać i ustalać następujące elementy:

• dochody budżetu państwa,
• wydatki budżetu państwa,
• deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia,
• limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w państwowych jednostkach budżetowych,
• przychody i rozchody budżetu państwa,
• zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych,
• plany finansowe państwowych funduszy celowych,
• wykaz programów wieloletnich,
• wykaz inwestycji wieloletnich,
• dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizacje zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami,
• zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,
• wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji,
• dotacje celowe na wykonanie zadań objętych programem wsparcia o którym mowa w art. 80 ust 2 a tj. wynikających z ustawy o wspieraniu rozwoju regionalnego z dnia 12 maja 2000 roku, oraz pozostałe wynikające z przepisów określonych w ust 2 do 11 cytowanego art. 86.

WSTĘPNA PROGNOZA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH ORAZ OSZACOWANIE WIELKOŚCI DEFICYTU Pierwsze prace nad projektem budżetu rozpoczynają się na około rok przed uchwaleniem ostatecznej wersji budżetu przez Sejm. Kluczową osobą na tym etapie jest minister finansów, który koordynuje i nadzoruje prace i w istocie jest autorem projektu budżetu. Pierwszym krokiem projektowania jest wstępna prognoza dochodów budżetowych oraz oszacowanie wielkości deficytu, jaki może zostać sfinansowany poprzez zaciągnięcie długu publicznego.

PLANOWANIE WYDATKÓW Planowanie wydatków jest procesem równie skomplikowanym, co planowanie dochodów. W wielkimskrócie polega na przeznaczaniu określonych wcześniej dochodów na realizację poszczególnych celów. Wśród wydatków szczególną pozycję zajmują tzw. wydatki sztywne, których konieczność realizacji wynika

Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej przysługuje Radzie Ministrów.

PROJEKT MINISTRA FINANSÓW -> AKCEPTACJA RZĄDU (RADY MINISTRÓW) -> RADA MINISTRÓW PRZEDKŁADA PROJEKT SEJMOWI ( miesiące przed końcem roku) -> DEBATA, POPRAWKI (jak w przypadku każdej ustawy) -> UCHWALENIE USTAWY BUDŻETOWEJ

PREZYDENT:

• podpis
• Trybunał Konstytucyjny (2 miesiące na orzeczenie) W ciągu 7 dni prezydent podpisuje ustawę budżetową przedłożoną przez Marszałka Sejmu.

4 miesiące to termin uchwalenia ustawy budżetowej (od przedłożenia Sejmowi projektu do przedstawienia jej prezydentowi do podpisu).

Jeśli Sejm nie uchwali budżetu w ciągu tych 4 miesięcy następuje skrócenie kadencji Sejmu. WYKONYWANIE Wykonywaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów. Ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków oraz poziomu deficytu sprawuje Minister Finansów. Natomiast dysponenci części budżetowych sprawują kontrolę i nadzór nad realizacją gospodarki finansowej podległych im jednostek. Ciąży na nich obowiązek dokonywania nie rzadziej niż raz na kwartał ocen przebiegu realizowania zadań oraz dochodów i wydatków.

KONTROLA Ostatni etap związany z budżetem państwa stanowi złożenie przez Radę Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego do Sejmu sprawozdania z wykonania budżetu wraz z informacją o zadłużeniu państwa. Sejm ma obowiązek rozpatrzyć sprawozdanie po zapoznaniu się z opinią NIK, oraz podjąć uchwałę o udzieleniu bądź nieudzieleniu rządowi absolutorium. Fakt udzielenia lub nieudzielania absolutorium nie pociąga żadnych skutków prawnych. Stanowi jedynie wyraz aprobaty lub dezaprobaty Sejmu dla działań rządu.

• Szczególne zadania kontroli budżetu ma Ministerstwo Finansów należą do nich np.:sprawowanie ogólnej kontroli nad realizacją dochodów i wydatków budżetu, oraz utrzymywanie równowagi budżetowej, przy czym pomagają mu izby i urzędy skarbowe,
• aciąganie kredytów bankowych,
• emitowanie obligacji i bonów skarbowych,
• przenoszenie planowych wydatków między rozdziałami i paragrafami, przy czym przenoszenie środków nie może przekraczać 5 procent wydatków i nie może dotyczyć zwiększenia wydatków na pensje,
• dysponowanie rezerwą budżetową,
• opiniowanie aktów prawnych dotyczących dochodów budżetowych,

• określenie zasad i terminów sporządzania sprawozdań,
• określania zasad rachunkowości.

Ogólną kontrole nad wykonaniem budżetu państwa sprawuje Sejm za pośrednictwem Najwyższej Izby Kontroli oraz Rady Ministrów a głównie Ministerstwo Finansów, który do prac kontrolnych wykorzystuje aparat finansowy oraz informacje zawarte w sprawozdaniach GUS-u sporządzonych przez poszczególnych dysponentów środowisk Budżetowych.

Minister Finansów dokonując kontroli wykonania budżetu sprawdza czy została zachowana zasada terminowości to znaczy terminowa realizacja dochodu określonych w budżecie i planach finansowych poszczególnych działach gospodarki budżetowej. Zasada dyscypliny finansowej dokonywania wydatków budżetu oraz zasada zachowania równowagi budżetowej, która zakłada, że wydatki mają pokrycie w dochodach budżetu. Złamanie tej zasady może spowodować wzrost deficytu budżetowego, przez co Ministerstwo Finansów będzie musiało zaciągnąć kredyt lub pożyczkę za nieprzestrzeganie dyscypliny budżetowej.

Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa Ministerstwo Finansów składa do 10 września roku budżetowego do komisji Finansów Publicznych. Sprawozdanie to obejmuje I półrocze roku budżetowego. Sprawozdanie roczne składane jest w Sejmie przez Ministerstwo Finansów do 30 maja roku następnego po roku budżetowym. Łącznie ze sprawozdaniem Ministerstwa Finansów zezwala na kontrole budżetu.

27.Współczesny system podatkowy Klasyfikacja podatków według OECD:

*podatki dochodowe -podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) -podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)

*obowiązkowe składki ubezpieczeniowe, zdrowotne itp.

*opodatkowanie własności -podatki od nieruchomości -podatek rolny (gruntowy) -podatek leśny -podatek od spadków i darowizn

*podatki od towarów i usług -podatek od wartości dodanej (VAT); -akcyza – podatek pobierany zasadniczo od produkcji niektórych artykułów, pobiera się od przedsiębiorcy, który wlicza ją do ceny towaru, uzyskując w ten sposób pieniądze na zapłatę podatku; -cło – podatek graniczny od towarów, w ostatecznym rozrachunku płaci konsument (część doktryny prawa podatkowego nie uważa ceł za podatki ze względu iż jego celem nie jest co do zasady ochrona interesu finansowego fiskusa, ale ochrona rynku wewnętrznego. Zgodnie z klasyfikacją dochodów budżetu państwa wpływy z tytułu ceł są włączane do pozycji dochody