Pobierz Ekonomia w pogoni za cyborgami. i więcej Streszczenia w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
Michał Brzeziński Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski
Ekonomia w pogoni za cyborgami.
Philip Mirowski,Machine Dreams. Economics Becomes a Cyborg Science. Cambridge
University Press, Cambridge, 2002.
Philip Mirowski jest bez wątpienia najbardziej oryginalnym, twórczym i błyskotliwym historykiem współczesnej ekonomii. W swoich pracach zajmuje się głównie historią ekonomii neoklasycznej w XIX wieku oraz ewolucją ekonomii głównego nurtu w wieku XX, chociaż poświęcił szereg prac również ekonomistom i kierunkom heterodoksyjnym. Cechą charakterystyczną jego pisar- stwa są śmiałe próby ujmowania historii szkół ekonomicznych w nowatorskich schematach in- terpretacyjnych. Nie unika przy tym bardzo krytycznych ocen opisywanych zmian, analizując je za pomocą narzędzi metodologii i filozofii ekonomii. Jego tezy i poglądy są często niezwykle kon- trowersyjne – wzbudzają zażarte dyskusje w środowisku ekonomistów oraz historyków i metodo- logów ekonomii. Nie zmienia to faktu, że szereg jego prac uzyskało status pozycji klasycznych. Najdobitniej jest to widoczne w przypadku tomu More Heat than Light: Economics as Social Physics: Physics as Nature’s Economics (Mirowski 1989). W pracy tej autor bronił tezy, iż twórcy ekonomii neoklasycznej konstruując mikroekonomię neoklasyczną pod koniec XIX w., explicite wzorowali się na wiodących modelach pochodzących z nauk fizycznych obowiązujących w połowie tegoż wieku. Według Mirowskiego, ekonomiści ci potraktowali jako użyteczną metaforę fizyczne poję- cie potencjalnej energii oraz stowarzyszone z nim pojęcia i zasady (prawa naukowe), takie jak zachowanie [energii], pole [energii], entropia, determinizm, termodynamika itp. Prawa ekonomii neoklasycznej zostały utworzone dokładnie na wzór praw fizycznych z okresu połowy XIX w. z tą różnicą, że pojęcie energii zostało zastąpione „użytecznością”. Co więcej, według autora, eko- nomiści upierali się przy takiej koncepcji natury ekonomii jeszcze przez pierwsze trzy dekady XX w., mimo że w fizyce poglądy te od dawna były już przestarzałe. Idea przedstawiona w More Heat than Light wywołała liczne debaty wśród ekonomistów, historyków ekonomii i historyków nauki (powstały przynajmniej dwie książki zbiorowe poświę- cone tej pracy). Opinie czytelników były niezwykle zróżnicowane – od gloryfikowania dzieła Mi- rowski’ego jako epokowej historii współczesnej ekonomii, po całkowite odrzucenie jako pracy zbyt szokującej, niezrozumiałej lub po prostu błędnej. Z perspektywy kilkunastu lat widać jednak niezbicie, że wpływ More Heat than Light na współczesną historię ekonomii był, przynajmniej w jednym aspekcie, istotny i trwały – dziś niemożliwe jest już wiarygodne przedstawienie ewolucji
ekonomii bez odwołania się do historii innych nauk (fizyki, nauk przyrodniczych, filozofii, psy- chologii itd.). Machine Dreams jest kolejną pracą Mirowski’ego, w której próbuje on określić rolę i wpływ nauk przyrodniczych na rozwój tradycji ekonomii ortodoksyjnej. W latach 90. wraz ze współauto- rami napisał kilka artykułów, w których analizował powstanie dominacji neoklasycznej teorii mi- kroekonomicznej od początków wieku XX do lat 60. tego wieku (narracja w More Heat ... kończy się na latach 30.). Machine Dreams podejmuje ten sam temat w okresie od II Wojny Światowej aż do czasów współczesnych. Wszystkie te prace powinny być zatem traktowane łącznie jako jeden potężny projekt badawczy, choć recenzowana książka sama w sobie stanowi niezwykle cenną pozycję. Jest bowiem pierwszą tak dokładną i wnikliwą próbą przedstawienia historii (mi- kro)ekonomii ortodoksyjnej w drugiej połowie XX wieku. Mirowski rozpoczyna swoje rozważa- nia analizując różne nurty ekonomii neoklasycznej w okresie międzywojennym a następnie oma- wia przemiany w najważniejszych nurtach mainstream economics w okresie powojennym – w teorii równowagi ogólnej, teorii gier, teorii oczekiwań racjonalnych, ekonomii instytucjonalnej i teorii projektowania mechanizmów (mechanism design ), podejściu opartym na bounded rationality , ekonomii obliczeniowej ( computational economics ) i ekonomii eksperymentalnej. Jak zwykle w przypadku prac Mirowski’ego, główna teza recenzowanej książki jest śmiała i zaskakująca – najważniejszym czynnikiem kształtującym rozwój powojennej ekonomii główne- go nurtu był wpływ tak zwanych cyborg sciences, czyli nauk pokrewnych cybernetyce, jak np. teoria informacji, nauki kognitywne, neuropsychologia, computer science , teoria chaosu, geometria fraktal- na, sztuczna inteligencja, badania operacyjne, teoria automatów, teoria gier itp. Wszystkie te dys- cypliny łączy szereg cech: 1) przyjęcie założenia, że komputer (i ogólniej maszyna obliczeniowa) jest paradygmatycznym przedmiotem i narzędziem nauki; 2) brak jasnego rozróżnienia pomiędzy zjawiskami fizycznymi a społecznymi (między „maszyną” a „człowiekiem”); 3) zamazywanie gra- nicy pomiędzy symulacją naukową a rzeczywistością; 4) utożsamianie takich pojęć jak „informa- cja”, „pamięć”, „obliczenie” z fizycznymi bytami; 5) fakt, że powstały one w USA w wyniku sze- roko zakrojonego państwowego finansowania nauki, głównie z środków pochodzących bezpo- średnio lub pośrednio z instytucji wojskowych. Mirowski szczegółowo opisuje, w jaki sposób duża część współczesnej ekonomii, zwłaszcza związanej z badaniami ilościowymi, także powstała lub była utrzymywana w wyniku finansowania przez armię USA. Według Mirowski’ego, poza tym samym sposobem finansowania, cyborg sciences i ekonomia mają jeszcze jedną cechę wspólną – w rozwoju obydwu dziedzin niezwykle ważną rolę odegrał John von Neumann (1903-1957), geniusz matematyczny, który wyemigrował z Węgier do USA jeszcze przed II Wojną Światową. Przeciętnemu współczesnemu ekonomiście nazwisko von
Główne tezy książki, zarysowane powyżej, jak również analiza cyborg sciences a także roli von Neumanna są przedmiotem pierwszych trzech rozdziałów Machine Dreams. Rozdziały 4- przedstawiają historię ekonomii głównego nurtu w jej zmaganiach z kolejnymi programami ba- dawczymi von Neumanna. W rozdziale 4 opisana jest fascynująca historia rozwoju amerykańskiej ekonomii neoklasycznej w latach 30.-40. Mirowski pokazuje, iż w USA w omawianym okresie powstały trzy różne, silne odłamy ekonomii neoklasycznej (związane z University of Chicago , Cowles Commission i MIT), które zwłaszcza w okresie II Wojny Światowej zostały silnie naznaczone no- wym sposobem finansowania nauki (dominująca rola armii USA), jak również szeroko rozpo- wszechniającymi się wówczas cyborg sciences (badania operacyjne, teoria gier, computer science ). Wpływ cyborg sciences oraz von Neumanna osobiście był nadzwyczaj wyraźny zwłaszcza w odniesieniu do Cowles Commission , ośrodka badawczego powstałego w 1932 roku, stowarzyszonego początkowo z University of Chicago , a od 1955 z Yale University. Komisja Cowlesa ochoczo przejmowała podejścia badawcze von Neumanna oraz metody niektóre cyborg science w celu nowoczesnego przeformuło- wania ekonomii neoklasycznej uprawianej w duchu neo-Walrasowskiej teorii równowagi ogólnej. Rozdział 5 książki Mirowskiego śledzi drogę, która uczyniła z podejścia Komisji Cowlesa dominujące ujęcie mikroekonomii w latach 50.-60. W tym czasie członkowie Komisji (m.in. lau- reaci Nagrody Nobla w ekonomii Tjalling Koopmans, Kenneth Arrow, Gerard Debreu) wyko- rzystywali wczesne metody wprowadzone przez von Neumanna (metodę aksjomatyczną oraz niektóre techniki teorii gier) osiągając słynne rezultaty teoretyczne współczesnej mikroekonomii (udowodnienie istnienia równowagi ogólnej w modelu gospodarki konkurencyjnej, dwa funda- mentalne twierdzenia ekonomii dobrobytu itp.). Tym samym w omawianym okresie Komisja odrzuciła „cyborgiczną” wizję ekonomii zaoferowaną przez von Neumanna, chociaż niektórzy jej członkowie wykorzystywali argumenty z zakresu cyborg sciences w debacie dotyczącej racjonalnego rachunku ekonomicznego w socjalizmie, traktując rynki jako maszyny obliczeniowe. Rozdział 4 i 5 przedstawiają intrygującą historię powstania mainstream economics , opartą na zaksjomatyzowanej teorii równowagi ogólnej, która dominowała w mikroekonomii aż do lat 80. Rozdział 6 opisuje zmiany w ekonomii związane ze wzrostem znaczenia teorii gier w la- tach 80. Według Mirowskiego, ekonomia głównego nurtu oparta na aksjomatycznej teorii rów- nowagi ogólnej znalazła się w latach 70. w ślepym zaułku, ze względu na negatywne rezultaty w odniesieniu do określenia stabilności równowagi ogólnej, możliwości skonstruowania teorii ma- kroekonomicznych na podstawach mikroekonomicznych z zakresu teorii równowagi ogólnej a także możliwości dokładnego (a nie przybliżonego) obliczenia rozwiązania modeli równowagi ogólnej. W obliczu tych faktów ekonomiści głównego nurtu zwrócili się w kierunku innych me- tod badawczych zaproponowanych oryginalnie przez von Neumanna i rozwijanych w ramach
cyborg sciences – teorii gier oraz metod obliczeniowych, symulacyjnych i eksperymentalnych. W roz- dziale 6 ukazana jest historia teorii gier w ekonomii, a w szczególności historia pojęcia równowagi w sensie Nasha, które jest fundamentalnie niekompatybilne z ujęciem teorii gier von Neumanna. Mirowski w niezwykle szczegółowy i złożony sposób opisuje dlaczego ekonomia głównego nurtu przyjęła akurat te teoriogrowe pojęcia, które są niezgodne z pojęciami cyborg sciences. Historia eko- nomii głównego nurtu w jej uwikłaniu z cyborg sciences jest kontynuowana w rozdziale 7, gdzie au- tor prezentuje ewolucję takich współczesnych teorii jak ewolucyjna teoria gier, podejścia oparte na ograniczonej racjonalności i ekonomia eksperymentalna. Teorie te Mirowski uważa w dużej mierze za próby pogodzenia teorii ekonomii z metodami cyborg sciences. Ostatni, ósmy rozdział Machine Dreams , zawiera niezwykle oryginalny, twórczy wkład au- tora. Mamy tam nie tylko zakończenie i podsumowanie historycznej narracji, ale także wskazanie jedynego możliwego, według autora, przyszłego kierunku rozwoju badań ekonomicznych. Mirow- ski twierdzi, iż w przyszłości ekonomia będzie musiała zwrócić się ku ostatniej wskazówce danej jej przez von Neumanna i stać się nauką obliczeniową. Jakkolwiek we współczesnej ekonomii istnieje już szeroki i heterogeniczny kierunek zwany ekonomią obliczeniową ( computational econo- mics ), to póki co, nie ma on ambicji zastąpienia ekonomii głównego nurtu i jego przyszłość nie jest jasno określona. Mirowski oferuje zatem pięć możliwych scenariuszy rozwoju ekonomii obli- czeniowej i roli jaką odegra komputer w rozwoju nauk ekonomicznych. Cztery z nich są w pew- nym stopniu obecne w istniejącej już literaturze ekonomicznej, ale żaden z nich nie odpowiada ideałowi sformułowanemu przez von Neumanna. Autor Machine Dreams rozwija więc własną wi- zję ekonomii obliczeniowej, która byłaby zgodna z Neumannowską teorią automatów. W wizji tej rynki są konstruowane jako ewoluujące maszyny obliczeniowe. Zadanie ekonomii polegałoby na formalnej analizie struktury takich automatów, badaniu wyników osiąganych przez ich algorytmy, wreszcie badaniu ewolucji ich samych, co sprowadza się do odpowiedzi na pytanie w jakich wa- runkach jest możliwa ewolucja rynków w kierunku rynków o większej złożoności, które mogą symulować zachowanie rynków o mniejszej złożoności. Książka Mirowskiego wywołała już szereg dyskusji, była przedmiotem kilku sesji na kon- ferencjach naukowych oraz sympozjum w czasopiśmie z zakresu historii ekonomii, była recen- zowana w kilkunastu czasopismach (w tym ekonomicznych, historycznych i filozoficznych), a nawet doczekała się meta-recenzji, w której autor analizuje opinie rozlicznych recenzentów (Bo- land 2006). Machine Dreams bez wątpienia pozostanie jedną z najważniejszych pozycji wyjaśniają- cych rozwój ekonomii w wieku XX. Autor wykorzystał całe bogactwo dostępnych materiałów źródłowych (publikowane prace, listy, notatki, rozmowy prywatne, archiwalia) i poszczególne elementy jego analizy są często dobrze udowodnione. Z drugiej strony ilość poruszonych pro-
