Elementy Teorii Prawa - Notatki - Podstawy prawa - Część 1, Notatki z Prawoznawstwo

Pobierz Elementy Teorii Prawa - Notatki - Podstawy prawa - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!

System prawa RP Elementy Teorii Prawa

1. Omów dowolną koncepcję prawa

Koncepcja prawnonaturalna – prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i ludzie związani są także prawem naturalnym, normami lub choćby ideałami nie będącymi wytworami ludzkiego stanowienia

Tradycyjne (np. tomistyczne) ujęcie charakterystyki prawa naturalnego:  prawo naturalne wywodzi się z woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach  prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować i urzeczywistniać, jest ideałem dobrego prawa, sednem sprawiedliwości  w przypadku sprzeczności między nakazami prawa naturalnego i prawa pozytywnego, prawo naturalne ma pierwszeństwo i pozbawia prawo pozytywne mocy obowiązywania

We współczesnym ujęciu charakterystyki prawa naturalnego rozumie się je nie tylko jako dar od Boga, ale wynik działalności ludzkiego rozumu, dorobku cywilizacyjnego itd. – odwołując się do prawa naturalnego de facto tworzy się je – nadto współczesne koncepcje prawa naturalnego nie dają mu mocy do uchylania prawa pozytywnego

Dzisiaj za prawa naturalne uznaje się prawa człowieka, prawa do wolności itd.

Prawa naturalne mogą mieć zmienną treść, gdyż ich kształt zależy od aktualnej kondycji moralnej społeczeństwa, wyznawanych przez niego wartości itd.

2. Przeprowadź analizę porównawczą dwóch dowolnie wybranych definicji prawa

Prawo materialne Prawo formalne Ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień

Określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym

3. Problemy związane z definiowaniem prawa

Pojęcie prawa odnosi się do szczególnego porządku społecznego, tworzonego i chronionego w sposób zinstytucjonalizowany – niezależnie od tego najszerszego znaczenia i oprócz prawa w sensie prawa naturalnego i pozytywnego, w naukach prawnych i praktyce prawniczej funkcjonują rozmaite pojęcia szczególne, których nie należy ze sobą mylić. Najczęściej spotykane opierają się na wyodrębnieniu różnych dziedzin lub gałęzi prawa. Pojęciem prawa posługujemy się też dla

oznaczenia konkretnych uprawnień, zespołów uprawnień lub rodzajów uprawnień, które służą rozmaitym podmiotom

4. Prawo jako element systemu norm społecznych

Prawo jest zjawiskiem społecznym  pojawia się tylko wówczas, gdy podejmujemy się wyznaczania sposobów zachowania jednostek ludzkich w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej  nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego, do bóstwa, chyba że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne  prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym; ma je chronić i urzeczywistniać  prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego – mniej lub bardziej sformalizowanego – toczącego się w ramach grup społecznych, w tym zwłaszcza w takiej zbiorowości społecznej, jaką jest państwo  prawo jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pomocą jego instytucji  realne istnienie norm prawnych jest uzależnione od społecznego przyzwolenia dla prawa

Prawo ma charakter perswazyjny – zakłada, że posłuch obywatela jest rezultatem dokonanego przez niego względnie swobodnego wyboru

Posłuch wobec prawa może wynikać z:  szacunku dla prawa jako takiego (postawa legalistyczna)  chęci uzyskania korzyści bądź uniknięcia kar (postawa oportunistyczna)  chęci naśladowania zachowań innych osób lub dostosowania się do nich (postawa konformistyczna)

5. Wielość systemów norm społecznych

systemy regulatorów ludzkich zachowań możemy podzielić na normatywne (prawo, moralność, obyczaje) i nienormatywne (tradycje, mity). Poza tym system norm społecznych zależy od społeczeństwa, w którym się znajdujemy i w którym uczestniczymy – często powoduje to nakładanie się norm na siebie, a niekiedy nawet ich sprzeczność

6. Wypowiedź performatywna

Za jej pomocą tworzymy własną rzeczywistość, wyraża sens aktów konwencjonalnych, takich czynności, z którymi łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości (nadanie imienia, powołanie na stanowisko)

Na nieskuteczność wypowiedzi wskazuje:  pozorność o ukryta o zapowiedziana  żart

 reguła generalna – skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego – wskazanie następuje poprzez ich cechy rodzajowe  reguła abstrakcyjna – wzór zachowania określony przez wskazanie rodzajowych cech tego zachowania

12. Poglądy na budowę normy prawnej

Koncepcja normy sprzężonej:  norma sankcjonowana – określa adresata i warunki, w jakich jest mu cos nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja)  norma sankcjonująca – stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje więc zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej, jak i upoważnienie (kompetencję) dla organów państwa do realizacji tych skutków

Koncepcja trójczłonowa normy prawnej  hipoteza – określenie adresata i pewnych warunków, w jakich jest on zobowiązany do pewnego zachowania się  dyspozycja – treść uprawnień i obowiązków  sankcja – ustalenie konsekwencji grożących w wypadku zachowania się sprzecznego ze wskazanym wzorem

Teoria reguł pierwotnych i wtórnych Harta:  reguły pierwotne – zakazy i nakazy określonych zachowań  reguły wtórne – konieczne, aby utrzymać ład społeczny o reguła uznania – określają, co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca o reguła zmiany – określa sposoby zmieniania reguł o reguła orzekania – upoważnia określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można się posłużyć sankcjami

13. Budowa normy kolizyjnej

Norma kolizyjna – norma nie rozstrzygająca o prawach i obowiązkach osób występujących w stosunkach prawnych, ale wskazująca jedynie na ten system prawny, który będzie właściwy do oceny praw i obowiązków, czyli wskazująca prawo, w jakim należy szukać norm merytorycznych  zakres (hipoteza) – jaka musi pojawić się sytuacja  łącznik (dyspozycja) – odsyła do systemu prawnego

14. Klasyfikacje norm prawnych

 normy bezwzględnie wiążące (norma imperatywna, ius cogens) – wskazuje jeden rodzaj należnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego

 normy względnie wiążące (ius dispositivum) – ustanawia wzorzec zachowania, ale dopuszcza odmienne zachowanie wybrane przez adresata  normy jednostronnie bezwzględnie wiążące (norma semiimperatywna) – gwarantują minimum uprawnień, ale nie ograniczają zakresu tych uprawnień, zapewniają możliwość zwiększenia uprawnień, ale nie dopuszczają możliwości ich ograniczenia

**15. Cechy specyficzne normy prawnej

16. Normy sprzężone**

Norma sprzężona  norma sankcjonowana – określa adresata i warunki, w jakich jest mu cos nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja)  norma sankcjonująca – stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje więc zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej, jak i upoważnienie (kompetencję) dla organów państwa do realizacji tych skutków

17. Norma autonomiczna i jej znaczenie w budowaniu systemu prawa

Norma autonomiczna – norma obowiązująca ze względu na społeczne przekonanie o jej słuszności, sprawiedliwości i niezbędności – w procesie wychowania normy moralne są wpajane i przyjmowane za własne (internalizacja norm) – kształtuje to społeczeństwo od strony, od której nie poradziłyby sobie normy prawne

18. Hipoteza jako element normy prawnej

 dotyczy elementów podmiotowych, gdy wskazuje adresata i jego cechy  może wskazywać cel działania podmiotu prawa lub sposób działania  dotyczy elementów przedmiotowych gdy odnosi się do wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata  może określać miejsce działania lub czas działania normy prawnej

19. Dyspozycja jako element normy prawnej

Czyny i czynności konwencjonalne  czyny – faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo jest regulowane przez prawo  czyny konwencjonalne – zachowania, którym normy nadają inne, specyficzne znaczenia o prawnie istotne o prawnie obojętne

 sankcja karna (represyjna, penalna) – pozbawienie naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr o funkcje kary:  odpłata  resocjalizacja przestępcy  odstraszenie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynów karalnych  izolacja przestępcy od społeczeństwa  izolacja przestępcy na zawsze

22. Sankcja rozproszona i sankcja skupiona

Sankcja skupiona – reakcja na naruszenie towarzysząca normom moralnym polegająca na działaniu sformalizowanej instytucja, podjętym w przepisanym trybie

Sankcja rozproszona – reakcja na naruszenie towarzysząca normom moralnym polegająca na potępieniu i odrzuceniu ze strony grupy społecznej, do której należy osoba działająca niezgodnie z powinnością

23. Pojęcie przepisu prawnego

Wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w treści aktu normatywnego

24. Klasyfikacja przepisów prawnych

Ogólna klasyfikacja:  ogólne (leges generale) – regulują szeroki zakres spraw, szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania  szczegółowe (leges speciale) – ustanawiają wyjątki i odrębne uregulowania  odsyłające - ustanowione w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia tych samych treści, dzięki nim można zmniejszyć objętość aktów normatywnych o odsyłania do kodeksów etyki zawodowej o odsyłania do szczególnych zasad moralnych o odsyłania do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości

Rodzaje przepisów  blankietowe – wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić – pozwala to uniknąć zbyt wielkiego luzu decyzyjnego  przejściowe o o charakterze kolizyjnym – regulujące nadmiar prawa powstałego pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów oraz powstałych pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne o o charakterze regulacji ad hoc – regulują stan rzeczy tymczasowo, na niedługi okres czasu

 uchylające – określają które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego  wprowadzające – zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowoustanowionego aktu normatywnego  końcowe – zbiorcza nazwa dla przepisów uchylających i wprowadzających

25. Spory wokół relacji przepis prawny – norma prawna

Treść prawa wyrażają normy, przepisy są formą słowną, w którą ujęta jest ta treść Normy prawne wyprowadzane są z przepisów Norma prawna może być zawarta w różnych aktach normatywnych

26. Klauzule generalne

Zapewniają elastyczność prawa oraz określone sposoby interpretacji takich subiektywnych zwrotów jak „dobra wiara”, „ważne powody” itd.

27. Obowiązywanie prawa w czasie i konflikty na tym tle

 obowiązywanie w ujęciu aksjologicznym – zgodność norm z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi, polegająca na uznaniu norm stanowionych za niewiążące w wypadku ich niezgodności z określonymi wartościami  realistyczne obowiązywanie prawa – polega na występującym w masowej skali zjawisku zgodności zachowania adresatów z tymi normami. Można mówić, że prawo nie obowiązuje, jeśli się stwierdzi, że w masowej skali jego adresaci zachowują się niezgodnie z dyspozycjami norm w warunkach określonych przez hipotezy. Pojawia się problem odwyknienia (desuetudo) – zjawiska długotrwałego niestosowania lub nie przestrzegania norm lub przepisów prawnych  formalne – polega na uznaniu, że prawo obowiązuje gdy zostało ustanowione, właściwie ogłoszone, nie zawiera postanowień sprzecznych i nie zostało uznane za sprzeczne z konstytucją – wyklucza się istnienie desuetudo, gdyż przepisy prawne obowiązują tak długo, aż nie zostaną uchylone

Obowiązywanie w czasie – norma obowiązuje od momentu, który wyznacza ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. W Polsce obowiązuje generalna zasada, że akty normatywne wchodzą w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym, chyba że przepis wprowadzający podaje jakiś inny termin. Jeśli ustawodawca chce, aby akt normatywny obowiązywał od innego dnia, zamieszcza zastrzeżenie będące częścią przepisów końcowych. Czas dzielący dwie daty opublikowania i wejścia w życie określa się mianem vacatio legis – jest on wykorzystywany na zapoznanie się z nowym prawem. Zwykle akty normatywne nie przewidują końcowego obowiązywanie, są jednak wyjątki, jak choćby obowiązywanie ustawy budżetowej do 31 grudnia każdego roku