Pobierz Elfy i krasnoludy – adaptacje tolkienowskich ras i więcej Streszczenia w PDF z Język polski tylko na Docsity!
BIBLIOTEKA POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNEGO, 2015 • 5 ISSN 1898-
MATEUSZ PORADECKI
U n i w e r s y t e t Ł ó d z k i
Elfy i krasnoludy – adaptacje tolkienowskich ras
Elfy, krasnoludy i gobliny istniały w świadomości czytelnika (szczególnie w Europie Zachodniej i w krajach skandynawskich) bardziej jako bohaterowie bajek braci Grimm, Asbjørnsena, Perraulta, Andersena i wielu książeczek epoki wiktoriańskiej niż mityczne stworzenia z czasów przedchrześcijań- skich i dopiero Tolkien stworzył na nowo ich współczesny wizerunek, przy- dając im cechy odwołujące się bardziej do na poły zapomnianych legend i sag, jak np. Beowulf^1. Wizerunek tych ras, np. krasnoludków, które nieod- łącznie kojarzyły się z bajkami, jak np. Królewna Śnieżka braci Grimm, został przez niego „odczarowany” 2. Według mitologii germańskiej elfy to malutkie istoty, zwinne, delikatne, mogące pomagać lub szkodzić ludziom. Tak opisuje je Władysław Kopaliń- ski^3. Z Leksykonu fantastyki^4 dowiadujemy się, że elfy mogły posiadać skrzy- dła podobne do skrzydeł ważki. Elfami nazywano także istoty podobne do człowieka, którym zdarzało się porywać ludzkie dzieci bądź zabierać do swojej krainy także dorosłych – dotyczyło to szczególnie młodzieńców ku- szonych przez zafascynowane nimi elfki. Osoba, która w krainie elfów napi-
(^1) Patrz T.A. Shippey, J.R.R. Tolkien. Author of the Century , Harper Collins Publishers, Lon- don 2001, s. 12–15. (^2) W języku angielskim słowo „dwarf” odnosi się zarówno do bajkowych krasnoludków, tolkienowskich krasnoludów oraz karłów rodem ze skandynawskich sag i mitów. W polskiej literaturze fantasy na określenie tej rasy używa się słowa „krasnoludy”, które podkreśla ich poważniejszy charakter niż w bajkach dla dzieci. Po raz pierwszy tej nazwy użyła Maria Skib- niewska, tłumacząc na język polski Hobbita (wyd. 1960). Nazwa ta zakorzeniła się na dobre mimo bliższego podobieństwa tej rasy do karłów. (^3) W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury , t. I, Wyd. Rzeczpospolita, Warszawa 1997, s. 276. (^4) K. Haka-Makowiecka, Leksykon fantastyki , Wyd. Muza, Warszawa 2009, s. 104.
118 BIBLIOTEKA POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNEGO, 2015 • 5
ła się bądź spróbowała pokarmu, musiała pozostać tam na pewien czas. Gdy po kilkunastodniowym pobycie powracała do domu, okazywało się, że w międzyczasie na Ziemi upłynęło wiele lat. Czas bowiem biegnie inaczej w zaczarowanej krainie. Judy Allen 5 poświęca sporo miejsca hasłu „Elfy i wróżki”, ale jej opisy są nieusystematyzowane – nie ma jasnego rozróżnienia między malutkimi el- fami i istotami podobnymi do człowieka ani wróżkami. Autorka swoje hasło rozpoczyna od opisu Patu-Paiarehe, wróżek z legend Maorysów z Nowej Zelandii – istot, które nie miały żadnego wpływu na tworzenie literatury fantasy. Nie ma za to ani słowa o tolkienowskich elfach, mimo iż w innych hasłach dzieła Tolkiena się pojawiają^6. Wspomniany Leksykon fantastyki zamieszcza nieco więcej informacji na omawiany temat niż inne źródła, dowiadujemy się, że elfy to także:
dostojna, stara rasa żyjąca w lasach. Jej przedstawiciele są wysocy i szczupli. Mają spiczaste uszy, długie włosy i piękny, melodyjny głos. Zwykle ich cera jest blada, a oczy zielone. Są znakomitymi łucznikami i magami. Cenią poezję, taniec i piękne przedmioty. Ważna jest dla nich wolność i życie w zgodzie z naturą. Dzielą się na kilka ras^7.
Ten opis odnosi się również do elfów stworzonych przez Tolkiena. A tak prezentuje ich opis w Encyklopedii Śródziemia Robert Foster:
Elfowie byli najpiękniejszymi ze wszystkich ziemskich stworzeń, a du- chowo przypominali Ainurów. Liczyli około sześć stóp wzrostu, byli szczupli i wdzięczni, lecz jednocześnie silni i odporni na trudne warunki zewnętrzne. Ich zmysły, zwłaszcza wzrok i słuch, były znacznie bardziej czułe niż u ludzi. Elfowie, jak się zdaje, zapewne nie sypiali, a ich umysł odpoczywał śniąc na jawie lub wpatrując się w rzeczy piękne. Eldarowie, a zapewne wszyscy elfowie, potrafili porozumiewać się bez słów, przeka- zując sobie myśli bezpośrednio z umysłu do umysłu.
(^5) J. Allen, Encyklopedia fantasy , przeł. P. Lewiński, Wyd. Muza, Warszawa 2006, s. 17. (^6) O dziwo, nie wiadomo, dlaczego w odwołaniach do dzieł literackich można odnaleźć Krew elfów Sapkowskiego. Nie udało mi się niestety dotrzeć do oryginału, aby sprawdzić, czy to odwołanie się tam pojawia, czy może jest to inicjatywa polskiego wydawcy. Jednak za- mieszczenie go bez informacji o elfach Tolkiena nie świadczy dobrze o wiarygodności tej publikacji i rodzi podejrzenie, że zostało ono tam umieszczono tylko z powodu słowa „elf” w tytule. (^7) K. Haka-Makowiecka, Leksykon… , s. 104.
120 BIBLIOTEKA POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNEGO, 2015 • 5
podparte mocnymi argumentami, raczej nie zmienią ogólnie przyjętych po- glądów. Próbę taką podjęła Elżbieta Żukowska, poszukując mitologicznych źródeł twórczości Andrzeja Sapkowskiego. Porównuje ona elfy do na poły mitycznych ludów, piątego plemienia najeźdźców Irlandii – Tuatha de Dan- nan 9. Żukowska zauważa wiele cech wspólnych elfów u Sapkowskiego i Tuathe de Dannan, lecz wiele z nich odnajdujemy także u Tolkiena – np. opuszczenie uniwersum wiedźmina przez Lud Olch to wyraźne nawiązanie do opuszczenia Śródziemia, arogancja i pycha elfów u Sapkowskiego jest podobna do stosunku, jaki przejawiał Thranduil wobec Thorina Dębowej Tarczy i lud Galadrieli wobec Gimlego. Ustąpienie elfów przed przewagą ludzi bardziej kojarzy się natomiast ze zdobyciem Ameryki Północnej przez białego człowieka i zamknięciem Indian w rezerwatach, o czym wspomina w swojej książce Katarzyna Kaczor 10 , niż z walkami w mitycznej historii Irlandii. I tu właśnie zaczynają zaznaczać się różnice między tolkienowskim obrazem elfów a wizją Sapkowskiego. Częściowo anielskie, czy może półbo- skie istoty z Sillmarilionu i Władcy pierścieni zostają odarte ze swych atrybutów. Nieśmiertelność zostaje zamieniona na długowieczność, zaleta wyparta przez wadę^11. Długie życie elfów staje na przeszkodzie w ich odrodzeniu, nie są w stanie konkurować z witalnością ludzi, których coraz to nowe poko- lenia pragną zaznaczyć swój byt w historii wielkimi czynami i podbojami. Elfy u Sapkowskiego trwają, lecz nie jest to trwanie na poły boskie w krainie wiecznej szczęśliwości, jaką jest Zachód u Tolkiena, to trwanie w rezerwacie, z którego nie ma ucieczki, to oczekiwanie na śmierć bez nadziei na zbawie- nie. Elfy jako rasę toczy choroba, która dotknęła Króla Rybaka – jałowość. Jej symbolem staje się niemożność seksualnego pożycia króla Ludu Olch, Auberona Muricetacha, z Ciri, które jest jedyną drogą do odzyskania dawnej potęgi. Nie ma elfich dzieci. Nie ma też Galahada, który mógłby uzdrowić Króla Olch, a z nim całe królestwo. Tylko w związkach z ludźmi elfy mogą doczekać się mieszanego potomstwa, w związkach z ludźmi i na ludzkich zasadach. Jedynym sposobem na przetrwanie okazuje się integracja z czło- wiekiem, zamieszkanie wśród ludzi, w ich miastach i osiedlach, czyli pełna asymilacja i rezygnacja z przebrzmiałej wielkości i potęgi. Trudna to droga
(^9) E. Żukowska, Mitologie Andrzeja Sapkowskiego , Gdański Klub Fantastyki, Gdańsk 2011, s. 57. (^10) K. Kaczor, Geralt, czarownice i wampir. Recykling kulturowy Andrzeja Sapkowskiego , Wyd. sło- wo/obraz terytoria, Gdańsk 2006, s. 87. (^11) Długowieczność elfów w uniwersum Geralta bardziej przypomina struldbrugów z ludu Luggnagg w Podróżach Guliwera Jonathana Swifta.
M ATEUSZ PORADECKI : Elfy i krasnoludy – adaptacje tolkienowskich ras 121
dla dumnych elfów, tym bardziej że metysi spotykają się z pogardą obu ras i traktowani są jako obywatele drugiej kategorii – to wyraźne nawiązanie do rasistowskich praw nie tak dawno obowiązujących jeszcze np. w Stanach Zjednoczonych w stosunku do mulatów i wciąż jeszcze pokutujących w ste- reotypach^12. Tym, którzy nie chcą się dostosować ani dać zamknąć w rezerwa- tach, pozostaje tylko samobójcza walka o resztki godności. Ale nawet wtedy stają się instrumentem w rękach ludzi, którzy wykorzystują ich jako kozły ofiarne lub wysyłają do najgorszych zadań w trakcie działań wojennych. Odwieczne koło życia i śmierci, które niejednokrotnie pojawia się w tek- stach Sapkowskiego, jest źródłem nowych idei, odkryć i pędu ludzi do życia. Jego brak u elfów staje się przyczyną skazania ich na zagładę. Następuje tu przewartościowanie zalet elfów, mimo ich powierzchownej przewagi nad ludźmi (cech fizycznych, umysłowych oraz wiedzy – zaginiona, legendarna magia Wiedzących) brak nowych pokoleń jest przyczyną stagnacji i braku perspektyw rozwoju oraz w sumie utracenia przewagi nad początkowo słab- szym rywalem w walce o dominację. Elfy tracą także swój idealny wygląd. U Tolkiena są to istoty piękne jako rasa. Nawet jeśli można różnić się w ocenie konkretnych osób, to należy zaznaczyć, że piękno polega na braku wszelkich skaz i deformacji, które dotykają inne rasy. Elfy nie starzeją się fizycznie, a ich uroda nie przemija. W filmach Petera Jacksona ta różnica została ukazana bardzo wyraźnie. Szczególnie w scenach w gospodzie Pod Rozbrykanym Kucykiem w Bree i kiedy Saruman podjudza Dunlandczyków do ataku na Rohan, widać brzy- dotę ludzi. U Sapkowskiego elfy w znacznej mierze zachowały swój wygląd
- mają szczupłą sylwetkę, są piękne, zwinne, szybkie, umieją się bezszelest- nie poruszać. Wyróżniają się szpiczasto zakończonymi uszami 13.
(^12) Patrz np. S. Bradt, ‘One-drop rule’ persists , http://news.harvard.edu/gazette/story/ 2010/12/‘one-drop-rule’-persists/ [dostęp: 28.12.2014]. (^13) Nie wiadomo, od kiedy, a przynajmniej mnie tego nie udało się ustalić, elfy zostały przez ilustratorów i autorów obdarzone szpiczasto zakończonymi uszami. U Tolkiena ani w opisu- jących jego twórczość opracowaniach nie ma ani jednej wzmianki na ten temat. Natomiast u ilustratorów jego twórczości, Teda Nasmitha oraz Allana Lee i Johna Howe’a, którzy opra- cowywali koncepcje postaci do filmu Petera Jacksona, a także w komiksie o przygodach Bilba Bagginsa ilustrowanym przez Davida Wenzela (J.R.R. Tolkien, The Hobbit or There and Back Again [Komiks], t. I, adaptacja Ch. Dixon, ilustracje D. Wenzel, Eclipse Books, Forestville
- pojawiają się szpiczaste uszy. W filmie Ralpha Bakshiego (R. Bakshi, reż., The Lord of the Rings , United Artists, USA 1978) wszystkie rasy poza ludźmi także mają szpiczaste uszy. To wymaga jeszcze zbadania – prawdopodobnie ilustratorzy zaczerpnęli tę cechę wyglądu elfów raczej bezpośrednio z legend, bajek i mitów niż z prozy Tolkiena.
M ATEUSZ PORADECKI : Elfy i krasnoludy – adaptacje tolkienowskich ras 123
muszą uzupełnić tworzone przez siebie postacie w cechy gatunkowe i indy- widualne, które, jak pokazuje praktyka, często były oparte na twórczości Tolkiena, a w późniejszym okresie także, a może nawet przede wszystkim, Sapkowskiego 22. Na kontynencie Tamriel, głównym lądzie świata ulokowa- nym w serii gier Elder Scrolls , pojawiają się Elfy Wysokiego Rodu, Leśne Elfy oraz Mroczne Elfy. Należy przy tym zaznaczyć, że ten podział nie wiąże się, jak u Tolkiena, z przynależnością do plemienia czy ludu lub spaczeniem przez zło, lecz jest raczej wskaźnikiem statusu społecznego (przynależność do bogatych rodów), miejscem zamieszkania (las) lub ciemniejszą karnacją plemienia (Mroczny Elf może być postacią pozytywną). Jedną z najczęściej powtarzających się cech elfów jest ich wyjątkowy zwią- zek z przyrodą. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że jednym z największych dokonań elfów było obudzenie świadomości i nauczenie się mowy drzew – dzięki czemu powstały enty, zwane także pasterzami drzew. Elfy całe życie spędzają w bliskim kontakcie z przyrodą – nawet jeśli budują miasta, to nie odgradzają się oni kamiennymi murami i nie zamykają jak ludzie czy krasno- ludy w kamiennych grodach, lecz wtapiają swe budowle w krajobraz lub wręcz wykorzystują elementy przyrody. Lud Galadrimów mieszka na ogromnych drzewach. Rivendell jest zespolone z górską doliną, w której się znajduje. Zarówno sztuka, jak i rzemiosło są związane z przyrodą, łodzie mają kształt łabędzia, na przekutym mieczu Aragorna pojawiają się ornamenty w kształcie liści i kwiatów, a brosze, które otrzymali hobbici od Galadrieli, rów- nież mają kształt liści. Władczyni elfów przekazuje także szczególny dar Samowi
- szkatułkę z ziemią z jej ogrodu wraz z nasieniem wyjątkowego drzewa, które rośnie tylko w Lorien. Zawartość szkatułki ma stać się zalążkiem odbudowy Shire po wojennych zniszczeniach. Dla elfów odbudowa tożsama jest z odro- dzeniem przyrody – prawdziwy dom jest tam, gdzie rosną drzewa. Podobne związki elfów z przyrodą odnajdujemy w prawie każdym utwo- rze, w którym ta rasa występuje – wystarczy spojrzeć np. na nazewnictwo krain przez nie zamieszkiwanych – w uniwersum wiedźmina Geralt i jego nieodłączny towarzysz, Jaskier, trafiają na kraniec zamieszkałego przez ludzi świata: „Rodzi się tu wszystko na potęgę i rośnie, aż miło. Dlatego i mówią: Dolina Kwiatów” 23. Ciri odwiedza Lud Olch, a partyzantów zasilają przed- stawiciele Ludu Wzgórz. Przegnane ze swych ziem elfy w znacznej części
(^22) Granie postacią wzorowaną na elfach z uniwersum Sapkowskiego pozwala na większą swobodę, szczególnie w poczynaniach moralnie niejednoznacznych, jak i ewentualnych ro- mansach z innymi postaciami. (^23) A. Sapkowski, Kraniec świata , w: tegoż, Ostatnie życzenie… , s. 177.
124 BIBLIOTEKA POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNEGO, 2015 • 5
wolą zamieszkiwać w wytyczonych przez ludzi rezerwatach niż przenieść się do brudnych i zatłoczonych miast. Także w grach wideo motyw elfów zamieszkujących nieprzebyte puszcze i lasy pojawia się często. W serii gier spod znaku Heroes of Might and Magic^24 twierdzą tej rasy jest ogromne drzewo. W Dragon Age: Origins elfy zamieszku- ją puszcze i porozumiewają się ze zwierzętami. Postać gracza krzywdzącego zwierzęta nie będzie tam mile widziana. Trochę inaczej wygląda sytuacja w Skyrim. Tam elfy można spotkać wszę- dzie – żyją w miastach między ludźmi, a las jest im równie wrogi jak innym rasom. W górach i w lesie gracz może dość często znaleźć zwłoki elfów, które padły ofiarą dzikich zwierząt lub bandytów – można zatem wysnuć wniosek, że nie mają one specjalnych uzdolnień sytuujących je w uprzywile- jowanej pozycji w kontaktach z przyrodą. U Tolkiena, oprócz Luthien^25 , elfki, podobnie jak kobiety w legendach o rycerzach Okrągłego Stołu, zazwyczaj nie biorą udziału w działaniach zbroj- nych i nie zajmują się typowo męskimi zajęciami. Mieszkają one zazwyczaj w miastach i pałacach – są matkami i żonami, obiektem męskich westchnień, nagrodą za wielkie czyny. Beren i Aragorn muszą wykazać się bohaterską postawą i wieloletnią „służbą”, zanim będą godni pojąć za żonę córkę wodza czy króla. Także postawa Galadrieli, która uczestniczy w życiu politycznym, nie odbiega od typowej, przypisanej jej roli – jako królowa ma inne prawa i obowiązki. W grach komputerowych (np. serie: Dragon Age , Elder Scrolls czy Neverwinter Nights^26 ) oraz RPG (np. Warhammer , Dungeons & Dragons^27 ) kobiety, niezależ- nie od rasy, biorą udział w walkach i niejednokrotnie podejmują tradycyjnie męskie zawody – w Dragon Age: Origins występuje nawet kobieta-krasnolud wykonująca zawód kowala. W uniwersum wiedźmina pojawia się postać elfki Toruviel, która walczy u boku partyzantów. Twórcy książek i gier coraz częściej odpowiadają na zapotrzebowanie rynku i dostrzegają stale rosnący udział kobiet nie tylko w czytelnictwie, ale także jako konsumentek gier. Kobiety zapragnęły grać postaciami kobiet^28.
(^24) Heroes of Might and Magic V , Ubisoft, Francja 2006. (^25) Patrz: J.R.R. Tolkien, Silmarillion , przeł. M. Skibniewska, Wyd. Amber, Warszawa 1996, s. 193–225. (^26) Neverwinter Nights , Atari, Francja 2002. (^27) Pierwsze wydanie: Dungeons & Dragons , Tactical Studies Rules, USA 1974. (^28) Początkowo kobiety brały udział w grach jako magiczki lub kapłanki. Stopniowo coraz częściej zaczęły się wcielać w rolę zwiadowczyń i wojowniczek – obserwacje własne na pod- stawie uczestnictwa w grach RPG w latach 1993–2014.
126 BIBLIOTEKA POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNEGO, 2015 • 5
Przy czym te drugie kojarzą się raczej z bajkowymi stworami niewiele większymi od myszy. Natomiast karły, według definicji słownikowych, to przedstawiciele tego samego gatunku, tylko niżsi wzrostem, lub lud charakteryzujący się niską posturą. Dokładne wyjaśnienie tych różnic można odnaleźć u Władysława Kopalińskiego w Słowniku mitów i tradycji kultury. Maria Skibniewska, tłuma- cząc po raz pierwszy dzieła Tolkiena na język polski, użyła słowa „krasno- lud”, które wyraźnie nawiązywało do bajkowej, a nie mitologicznej konwen- cji. Zgrubienie krasnoludka do krasnoluda miało odróżnić malutkie bajkowe istotki^33 od nieco bajkowych jeszcze (w Hobbicie ), ale znacznie większych i toczących boje z goblinami i smokami postaci. Warto tu zaznaczyć, że według Kopalińskiego słowo „niziołek” jest synonimem „karła”, natomiast u Tolkiena pojawia się jako określenie hobbitów, używane przez inne ludy. W prozie Sapkowskiego i jej adaptacjach, zarówno w serialu, jak i grach, używana jest nazwa „krasnolud”, co przy równoczesnym braku prób wpro- wadzenia na to miejsce „karła” pokazuje, jak wielki wpływ na pojmowanie fantastyki zarówno przez autorów, jak i czytelników miało pierwsze tłuma- czenie Hobbita i Władcy pierścieni. Tolkien w apendyksie do Władcy pierścieni pisze o nich tak:
Krasnoludowie są na ogół hartowni, zawzięci, skryci, pracowici, nie za- pominają krzywd (ani dobrodziejstw); kochają kamienie, klejnoty i rzeczy zrobione ręką białego^34 rzemieślnika bardziej niż to, co żyje własnym ży- ciem. Nie są wszakże z natury źli i cokolwiek by ludzie bajali, bardzo niewielu krasnoludów dobrowolnie poszło na służbę Sił Ciemności. Lu- dzie jednak z dawna zazdrościli krasnoludom skarbów i pięknych wyro- bów, które z ich rąk wychodziły, dlatego powstała między dwiema rasa- mi nieufność.
Opis krasnoludów w Warhammerze jest bardzo zbliżony do tolkienowskie- go pierwowzoru:
Tworzą klany, często mieszkające w niedostępnych górskich zamkach lub podziemnych twierdzach, jednak przyswajające sobie wiele z kultury regionu, w którym żyją.
(^33) W świadomości polskiego czytelnika krasnoludek to bohater bajek dla dzieci takich jak np. O krasnoludkach i sierotce Marysi Marii Konopnickiej. (^34) Ewidentny błąd w polskim wydaniu – powinno być „biegłego” – patrz J.R.R. Tolkien, The Lord of the Rings. Part Three: The Return of the King , Unwin Paperbacks, London, Sydney, Wellington 1981, s. 521.
M ATEUSZ PORADECKI : Elfy i krasnoludy – adaptacje tolkienowskich ras 127
[…] Krasnoludowie są bardzo materialistycznym ludem: są wspaniałymi rze- mieślnikami i dobrymi robotnikami. Mają niewielkie zdolności magiczne, a krasnoludzcy czarodzieje są rzadkością. Mówią językiem Starego Świata lub Norski, a również swym własnym, sekretnym językiem, którego nie uczą nikogo obcego. […] Budowa ciała: Krasnoludowie są niskimi istotami, mierzącymi około 1, m wzrostu, bardzo szerokimi w barach, co sprawia, iż są idealnie przygo- towani do podziemnego życia i górnictwa. Ich skóra ma taki sam odcień, jak skóra ludzka 35.
W Dragon Age: Origin krasnoludy zachowują typowe dla nich cechy, jak niski wzrost, szczególne zamiłowanie do prac rzemieślniczych, życie w podziemnych miastach, które są zazwyczaj także kopalniami. Ciekawostką jest pojawienie się w grze krasnoludzkich kobiet, które mogą wykonywać zawód kowala lub być wojowniczkami_._ Jako nowość należy odnotować pojawienie się krasnoluda bez brody 36 – Varrika Tethrasa 37. Zarówno u Tolkiena, jak i u Sapkowskiego wszystkie krasnoludy posiadały brody – jest to jedna z wyróżniających ich cech, są nawet nazywane „brodaczami”. We Władcy pierścieni nie dowiaduje- my się zbyt wiele o kobietach krasnoludzkich. W uniwersum wiedźmina wspominane są one w żartach – ponoć bardzo nieatrakcyjne i być może także mają brody 38. W grach z serii Wiedźmin spotykamy tylko męskich członków tej rasy – mogą być łysi, ale zawsze mają brody. Natomiast wizja krasnoludów z filmu 39 i serialu 40 opartych na opowiadaniach Sapkowskiego została przez większość fandomu odrzucona, co nie dziwi, gdyż przedsta- wione zostały one jako nad wyraz wątłe istoty, które mogłyby mieć problem z podniesieniem topora bojowego, nie mówiąc już o walczeniu nim. Krasnoludy łatwiej niż elfy integrują się z ludźmi. Zarówno u Tolkiena, Sapkowskiego, jak i w grach wideo istnieją liczne powiązania handlowe mię-
(^35) Warhammer… , s. 222. (^36) Występuje w Dragon Age II ( Dragon Age II , BioWare, Kanada 2011) oraz w Dragon Age: Inquisition ( Dragon Age: Inquisition , BioWare, Kanada 2014). (^37) Jest to postać wyjątkowa jak na krasnoluda – awanturnik, przedsiębiorca i przede wszystkim poczytny pisarz. Inne krasnoludy (z wyjątkiem młodocianych) są posiadaczami bród. W grze nie ma wyjaśnień odnośnie do braku brody u Varrika Tethrasa. (^38) W grach z serii Dragon Age krasnoludzkie kobiety nie mają bród. (^39) M. Brodzki, reż., Wiedźmin , Héritage Films, Polska 2001. (^40) M Brodzki, reż., Wiedźmin (serial) , Héritage Films, Polska 2002.
M ATEUSZ PORADECKI : Elfy i krasnoludy – adaptacje tolkienowskich ras 129
i młoty bojowe uzupełnione o masywne tarcze. Krasnoludy, w przeciwień- stwie do elfów, są powolne – ich walka opiera się na wykorzystaniu siły. W uniwersum wiedźmina ich taktyka bojowa została opisana szczegółowo – ustawieni w zwartym szyku, zasłonięci wielkimi tarczami potrafią przemieszczać się i odpierać ataki nawet w całkowitym okrążeniu. Ten sposób prowadzenia walk wynika z cech fizycznych tej rasy. Opisane powyżej cechy występują właściwie we wszystkich omawianych tu źródłach, a ich pochodzenie bez- sprzecznie wywodzi się z prozy Tolkiena. Podsumowując, można stwierdzić, że elfy i krasnoludy w literaturze, fil- mach i grach fantasy to przede wszystkim adaptacja ras ukształtowanych przez twórczość Tolkiena. Większość cech, która została nakreślona w opi- sach Śródziemia, jest immanentnie z nimi związana – ogólne cechy budowy ciała i wynikające z tego konsekwencje (np. dotyczące sposobu prowadzenia walki i wyboru uzbrojenia), stosunek do przyrody czy materialnego dobro- bytu, wykonywane zawody. Na niektórych płaszczyznach widać pewną ewo- lucję wspomnianych ras – szczególnie w kwestii emancypacji postaci kobie- cych oraz w sferze kształtowania się obyczajów. Pojawiają się także nowe cechy nawiązujące do historii świata pozatekstowego – np. upodobnienie elfów do Indian czy krasnoludów do Żydów w uniwersum wiedźmina, jed- nak wpływ dzieł Tolkiena jest tak duży, że bez wątpienia można go nazywać ojcem gatunku.
Bibliografia
Allen J., Encyklopedia fantasy , przeł. P. Lewiński, Wyd. Muza, Warszawa 2006. Bakshi R., reż., The Lord of the Rings , United Artists, USA 1978. Brodzki M., reż, Wiedźmin , Héritage Films, Polska 2001. Brodzki M., reż, Wiedźmin (serial) , Héritage Films, Polska 2002. Day D., Bestiariusz tolkienowski , przeł. R. Giedrojć, J.Z. Lichański, J. Kokot, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 1996. Dragon Age II , BioWare, Kanada 2011. Dragon Age: Inquisition , BioWare, Kanada 2014. Dragon Age: Origins , BioWare, Kanada 2009. Fleischer R., reż., Conan niszczyciel , USA 1984. Fleischer R., reż., Czerwona Sonja , USA, Holandia 1985. Foster R., Encyklopedia Śródziemia , przeł. A. Sylwanowicz, A. Kowalski, T. Olszański, Wyd. Amber, Warszawa 1997. Guild Wars: Eye of the North , ArenaNet, USA 2007. Haka-Makowiecka K., Makowiecka M., Węgrzecka M., Leksykon fantastyki , Wyd. Muza, War- szawa 2009.
130 BIBLIOTEKA POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNEGO, 2015 • 5
Heroes of Might and Magic V , Ubisoft, Francja 2006. Heroes of Might and Magic VI , Black Hole Entertainment, Węgry 2011. Jackson P., reż., The Hobbit: An Unexpected Journey , New Line Cinema, USA 2012. Jackson P., reż., The Hobbit: The Battle of the Five Armies , New Line Cinema, USA 2014. Jackson P., reż., The Hobbit: The Desolation of Smaug , New Line Cinema, USA 2013. Jackson P., reż., The Lord of the Rings: Return of the King , New Line Cinema, USA 2003. Jackson P., reż., The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring , New Line Cinema, USA 2001. Jackson P., reż., The Lord of the Rings: The Two Towers , New Line Cinema, USA 2002. Kaczor K., Geralt, czarownice i wampir. Recykling kulturowy Andrzeja Sapkowskiego , Wyd. sło- wo/obraz terytoria, Gdańsk 2006. Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury , t. I, Wyd. Rzeczpospolita, Warszawa 1997. Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury , t. II, Wyd. Rzeczpospolita, Warszawa 1997. Milius J., reż., Conan barbarzyńca , USA 1982. Neverwinter Nights , Atari, Francja 2002. Neverwinter Nights: Hordes of the Underdark , BioWare, Kanada 2002. Poradecki M., Pierścień Nibelunga… a sprawa pewnego hobbita , w: Złoto Renu , program opery, The Metropolitan Opera New York & Filharmonia Łódzka, Łódź 2010. Sacred 2: Fallen Angel , Ascaron Entertainment, Niemcy 2008. Sapkowski A., Kraniec świata , w: tegoż, Ostatnie życzenie , Wyd. superNowa, Warszawa 1998. Sapkowski A., Ostatnie życzenie , w: tegoż, Ostatnie życzenie , Wyd. superNowa, Warszawa 1998. Shippey T.A., J.R.R. Tolkien. Author of the Century , Harper Collins Publishers, London 2001. The Elder Scrolls V: Skyrim , Bethesda Softworks LLC, USA 2011. Tolkien J.R.R., Silmarillion , przeł. M. Skibniewska, Wyd. Amber, Warszawa 1996. Tolkien J.R.R., The Hobbit or There and Back Again [Komiks], t. I, Eclipse Books, Forestville 1989. Tolkien J.R.R., The Hobbit or There and Back Again , Unwin Paperbacks, London–Sydney 1988. Tolkien J.R.R., Władca pierścieni , przeł. M. Skibniewska, Atlantis SC, Warszawa 1992. Warhammer. Fantasy Role Play. Edycja Polska , Wyd. Mag, Warszawa b.r.w. Wiedźmin 2: Zabójcy królów , CD Projekt RED, Polska 2012. Żukowska E., Mitologie Andrzeja Sapkowskiego , Gdański Klub Fantastyki, Gdańsk 2011.
Netografia
Bradt S., ‘One-drop rule’ persists , http://news.harvard.edu/gazette/story/2010/12/‘one-drop- -rule’-persists. md, Premiera Dragon Age za parę dni, ale nie w Indiach , http://queer.pl/news/195234/dragon- -age-dorian-electronic-arts-bioware-gry-premiery.
Elves and dwarves – adaptations of Tolkien’s races
In this paper, the most important features of elves and dwarves are examined on the basis of selected films, RPG and video games, as well as fantasy literature. Most of the traits have been presented in the descriptions of Middle-earth and are inherently associated with these
