EMOCJE i MOTYWACJE Opracowanie ksiąŝki Psychologia podręcznik akademicki, Publikacje z Psychologia

Pobierz EMOCJE i MOTYWACJE Opracowanie ksiąŝki Psychologia podręcznik akademicki i więcej Publikacje w PDF z Psychologia tylko na Docsity!

www.psychole.net.pl

EMOCJE

i

MOTYWACJE

Opracowanie ksiąŜki

„Psychologia podręcznik akademicki”

Autor: Katarzyna Moczulska

Jan Strelau, tom 2,

część 6, strony 319-

Katarzyna Moczulska 2

MECHANIZMY WZBUDZIANIA EMOCJI Dariusz Doliński

1. Mechanizmy wzbudzania emocji – aspekt psychologiczny

a) Robocze definicje emocji wg N. Frijdy: (1) Emocja jest zwykle wynikiem świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia, jako istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu. Emocja jest odczuwana, jako pozytywna, jeśli zdarzenie jest zgodne ze wspomnianymi celami i interesami, a negatywna – jeśli jest z nimi niezgodna. (2) Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu działania. Emocja uruchamia priorytet dla określonego działania (lub kilku działań), któremu nadaje status pilnego. Tym samym program taki moŜe przeszkadzać w realizacji innych, aktualnie przez podmiot realizowanych programów o charakterze poznawczym lub behawioralnym. Poszczególne emocje uaktywniają odmienne programy działań. (3) Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego. Często towarzyszą jej lub następują po niej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz reakcje o charakterze behawioralnym.

Definicje te naleŜy traktować jako komplementarne względem siebie, gdyŜ kaŜda z nich koncentruje się na nieco innym aspekcie omawianego zjawiska.

b) Mechanizm dokonywania oceny poznawczej:

• Ocena poznawcza – rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów;
• Ocena pierwotna – proces determinujący to, czy emocja się pojawi, a jeśli tak, to jaka będzie jej walencja;
• Ocena wtórna – rozwaŜenie przez człowieka, w jaki sposób moŜe się on uporać z problemem samym w sobie, a takŜe z przeŜywanymi właśnie emocjonalnymi konsekwencjami wystąpienia tego problemu;
• W codziennym Ŝyciu ta sama sytuacja moŜe rodzić zupełnie inne reakcje emocjonalne u róŜnych ludzi;
• Koncepcja oceny zakłada, Ŝe właśnie odmienność oceny sytuacji ze względu na zgodność wystąpienia z interesami i celami podmiotu oraz ze względu na posiadane przez niego zasoby – przesądza o odmienności odczuwanych przez poszczególnych ludzi emocji;
• B. Parkinson : jego zdaniem brak jest jednoznacznych przesłanek pozwalających przyjąć, Ŝe ten właśnie proces leŜy u podstaw pojawiania się emocji, Ŝe dokonanie oceny wyprzedza w czasie pojawienie się emocji
  jedynie moŜna stwierdzić, Ŝe mechanizm ten jest obecny w ich doświadczaniu;
• MoŜliwe, Ŝe ocena poznawcza następuje podczas przeŜywania emocji ( a nie przed), będąc jednym z istotnych elementów tego procesu
  a moŜe jest ona skutkiem?
• Czynniki składające się na pojęcie emocji:
  • specyficzne doświadczenie o charakterze somatycznym;
  • tendencja do podejmowania określonego działania;

Katarzyna Moczulska 4

• SkrzyŜowanie dróg nerwowych powoduje, Ŝe prawa półkula jest odpowiedzialna za lewą stronę ciała i vice versa;
• Prawa półkula mózgu jest teŜ ściślej związana z rozpoznawaniem emocji niŜ lewa – obszary korowe znajdujące się po prawej stronie mają silniejsze połączenia z ciałem migdałowatym niŜ analogiczne obszary znajdujące się w lewej półkuli; prawa część kory rozwija się w dzieciństwie szybciej niŜ lewa (odpowiedzialna za operacje werbalne, symboliczne i analityczne);
• Doświadczenie i ekspresję emocji pozytywnych sytuuję się raczej po lewej stronie mózgu, a negatywnych po prawej.

c) Neurochemia i emocje:

• Neuroprzekaźniki – naleŜą do nich aminy, aminokwasy i peptydy; są niezbędnym elementem pojawiania się emocji, ich rozpoznawania i ekspresji; ich zbyt wysoki lub niski poziom prowadzi do zaburzeń w przekazywaniu informacji neuronalnych i do osobowościowych zaburzeń emocjonalnych; przykładowe neuroprzekaźniki: serotonina, norepinefryna, acetylocholina;
• Hormony – substancje krąŜące we krwi i pobudzające organy wraŜliwe na ich stęŜenie; przykładowe hormony: adrenalina, kortyzol, peptydy; strukturą, która wpływa na większość systemów hormonalnych jest przysadka, bardzo silnie połączona z podwzgórzem i otrzymująca z tej struktury liczne sygnały;
• Neuromodulatory – większość z nich to peptydy; niektóre (tzw. Opiaty endogenne) są pod względem chemicznym bardzo podobne do silnych narkotyków – opium i heroiny – i pełnią bardzo waŜną funkcję w modulowaniu odczuć bólowych;
• Trzy systemy emocjonalne mózgu wykorzystują odmienne substancje chemiczne do transmisji i modulacji sygnałów;

3. Integracja podejścia psychologicznego i biologicznego: cztery systemy aktywacji emocji wg Izarda:

• WyróŜnił systemy: neuronalny, sensomotoryczny, motywacyjny (afektywny), poznawczy;
• Systemy te mają strukturę hierarchiczną:
• bez względu na to, na jakim poziomie odbywa się aktywacja emocji, zaangaŜowany jest poziom najniŜszy (neuronalny);
• poziomy niŜsze ( neuronalny i sensomotoryczny) biorą udział w generowaniu emocji, zanim jeszcze uaktywnią się pewne motywacje i zanim poziom trzeci (wyŜszy) całkowicie się wykształci;

P

Procesy neuronalne

Procesy sensomotoryczne

Do

świadczenie emocjonalne

Procesy afektywne

Procesy poznawcze

Katarzyna Moczulska 5

a) System neuronalny:

• Jedyny typ aktywatora, który jest zarówno konieczną, jak i wystarczającą przyczyną wzbudzania emocji;
• Generowanie emocji moŜe być wyjaśniane w terminach aktywacji pewnych neurotransmiterów i struktur mózgowych
  obecne w organizmie człowieka substancje chemiczne mogą wpływać na przeŜywane przez człowieka stany emocjonalne;
• Elektryczna stymulacja pewnych struktur neuronalnych moŜe wywoływać róŜne reakcje emocjonalne, takie jak:
  • reakcje somatyczno – motoryczne: ekspresja twarzy, zmiana postawy ciała;
  • reakcje upośredniane przez AUN: zmiany aktywności serca, wielkości źrenic;
  • reakcje typu aktywacyjnego: ospałość, oŜywienie;
  • zachowania instrumentalne: atak, ucieczka
    aby do nich doszło organizm musi wykorzystywać informacje ze świata zewnętrznego;
• Do mechanizmów aktywacji emocji zalicza się równieŜ temperaturę krwi opływającej mózg i następujące w wyniku tego procesy neurochemiczne
  np. przy napięciu róŜnych mięśni twarzy następuje modyfikacja ilości krwi wpływającej do mózgu, a w konsekwencji – jego temperatury. Zmiana temperatury mózgu uruchamia pewne procesy neurochemiczne, wywołujące subiektywne odczucia o charakterze emocjonalnym – ochładzanie –odczucie przyjemność, podwyŜszenie temperatury – odczucia awersywne;

b) System sensomotoryczny:

• W tym systemie emocje są aktywowane przez informacje eferentne lub czynnościowe;
• Procesy sensomotoryczne mające związek z generowaniem emocji:
  • centralna aktywność eferentna;
  • ekspresja twarzy;
  • wygląd sylwetki;
  • zachowania instrumentalne;
  • napięcie mięśni;
• Swobodna ekspresja zewnętrznych sygnałów emocji intensyfikuje ją;
• Riskind: zgodność przeŜywanych emocji z ich ekspresją na poziomie całego ciała zwiększa efektywność człowieka w radzeniu sobie z sytuacją stresową, a takŜe optymalizuje jego funkcjonowanie w warunkach braku negatywnej stymulacji;

c) System motywacyjny (afektywny):

• Zawiera emocje i popędy fizjologiczne;
• Procesy sensoryczne będące częścią popędów (takie jak ból), mogą być aktywatorami emocji;
• Emocja moŜe teŜ generować inną emocję, z którą wcześniej została powiązana w procesie uczenia się;
• Reakcje ludzi na smaki: smak gorzki wywołuje ekspresję emocji obrzydzenia; smak słodki u niemowląt budzi reakcje zainteresowania i akceptacji;

Katarzyna Moczulska 7

oczekiwania co do odczuwania w najbliŜszej przyszłości stanów zgodnych z walencją;

• Pełni waŜną funkcję w organizacji naszych zachowań;

c) Zaburzenia emocjonalne:

• Zaburzenia emocjonalne – subiektywne, nieprzyjemne odczucia, trwające tygodniami, miesiącami, latami, przeszkadzające podmiotowi w efektywnym funkcjonowaniu;
• Depresja – jedna z najczęstszych chorób psychicznych, zapada na nią aŜ około 20 % kobiet i 10% męŜczyzn; towarzyszy jej często głęboki smutek i myśli o charakterze samobójczym;
• Mania – dotyka około 0,5-1% populacji; podwyŜszona ilość energii do działania; niebywałe zaangaŜowanie, wcielanie w Ŝycie dziwacznych pomysłów, impulsywność, nieuporządkowanie;
• Zaburzenia lękowe: fobie (np. lęk wysokości, klaustrofobia) – na wyraźne fobie cierpi około 10% ludzi; napady paniki – pojawiają się spontanicznie, bez widocznego powodu, symptomy: przeraŜenie, trwające zwykle od 15 do 30 minut;

d) Osobowość i emocje:

• Osobowość – zespół dość trwałych cech;
• Nieśmiałość, neurotyzm, ekstrawersja, introwersja;

EKSPRESJA EMOCJI. EMOCJE PODSTAWOWE I

POCHODNE. Dariusz Doliński

1. Ekspresja emocji:
   • Ekspresja emocji – wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeŜywania przez tę osobę określonej emocji;

a) Ewolucyjne podstawy ekspresji emocji:

• Darwin: zwrócił uwagę na podobieństwo ekspresji niektórych emocji u ludzi i zwierząt oraz na ich przystosowawczą funkcję;
• R.J. Andrew: ekspresje ciała mają nie tylko bezpośrednie znaczenie biologiczne, ale teŜ pełnią funkcję komunikacyjną; emocjonalna ekspresja uśmiechania się, marszczenia brwi czy odsłaniania zębów ma korzenie w naszej ewolucyjnej przeszłości – początkowo nie miała ona charakteru emocjonalnego (były to tylko przystosowawcze odruchy organizmu). Z czasem zaczęły być rozpoznawalne społecznie. Inne osobniki tego samego gatunku ( a takŜe inne gatunki) nauczyły się czerpać z tych sygnałów wiedzę o intencjach danego osobnika;
  wzajemne komunikowanie sobie pozytywnego ustosunkowania mogło stać się podstawą formowania więzi społecznych;

Katarzyna Moczulska 8

• Człowiek rodzi się wyposaŜony w róŜne wzorce ekspresji emocji, odpowiadające poszczególnym doznaniom
  potwierdzone badaniami I. Eibl
  • Eibesfeldta, który obserwował zachowania dzieci ślepych i głuchych od urodzenia;
• Ludzie Ŝyjący w róŜnych kulturach są w stanie trafnie odczytywać emocje malujące się na twarzach ludzi, którzy Ŝyją w zupełnie innych kulturach;

b) Twarz w ekspresji emocji:

• Problemy z rozróŜnieniem strachu i zaskoczenia: wydaje się, Ŝe w ewolucyjnej przeszłości człowieka te dwie emocje bardzo często były ze sobą połączone. Zaskoczenie znacznie częściej wiązało się z pojawieniem zagroŜenia niŜ przyjemnej niespodzianki
  dlatego teŜ ekspresje tych dwóch emocji zawierają wiele elementów wspólnych, czy teŜ bardzo podobnych;
• Aby się uśmiechnąć, wystarczy pobudzić do działania jeden mięsień – mięsień jarzmowy większy : rozciąga się on od kości policzkowych do kącików ust, jego skurcz podciąga kąciki ust ukośnie do góry oraz powoduje wybrzuszenie skóry poniŜej oczu i wystąpienie zmarszczek przy ich zewnętrznych kącikach; mamy nad nim duŜą kontrolę wolicjonalną, gdyŜ napinamy go i rozluźniamy niezwykle często (np. gdy mówimy)
  dlatego łatwo nam przychodzi uśmiechanie się intencjonalne;
• Mięśnie orbicularis oculi otaczają nasze oczy; nie mamy nad nimi takiej kontroli jak nad mięśniem jarzmowym większym
  oculi napinają się gdy przeŜywamy autentyczną radość; autentyczna radość maluje się nie tylko wokół oczu, ale równieŜ w samych oczach – rozszerzenie źrenic;
• Ekman wyróŜnia ponad 50 róŜnych rodzajów uśmiechu;
• Ekspresja złości – zmniejszenie źrenic, opuszczenie brwi, rozszerzenie nozdrzy, zwęŜenie warg, czasami zaczerwienie twarzy;
• Strach, lęk, obawa, przeraŜenie – podniesione, wyprostowane i ściągnięte do siebie brwi, podniesione górne powieki, napięte powieki dolne, zaokrąglone oczy (czasami wręcz wybałuszone), podłuŜne zmarszczki nad brwiami i nosem;
• Zaskoczenie – podniesione brwi, wyraźne podłuŜne zmarszczki (dłuŜsze nić przy ekspresji strachu), wytrzeszczone oczy, dolna powieka nie jest napręŜona lecz wyraźnie rozluźniona, wargi nie są napięte i przybierają bardziej owalny wygląd;
• Smutek, zmartwienie, Ŝal – opuszczenie kącików ust przy jednoczesnym pozostawieniu podbródka na jego stałym miejscu, wewnętrzne końce brwi są uniesione do góry, zmarszczki na środku czoła, spoglądanie w dół;
• Wstyd – oblewający rumieniec jest sygnałem dla naszego otoczenia społecznego, Ŝe zdajemy sobie sprawę z tego, iŜ przekroczyliśmy normę, którą sami akceptujemy ( podobnie przy poczuciu winy);
• Asymetria ekspresji – sytuacja gdy mimika jest wyraźniejsza po jednej stronie twarzy (zwykle lewej), wg Ekmana jeśli ekspresja ma charakter mimowolny i spontaniczny, to asymetria jest słabo zaznaczona, lub wręcz nieobecna; jest charakterystyczna wówczas, gdy ekspresja ma charakter intencjonalny
  kora mózgowa zdecydowanie wyraźniej wpływa na dowolne niŜ na mimowolne ruchy mięśni twarzy – funkcjonalne róŜnice międzypółkulowe mózgu nie mają zatem powaŜniejszych konsekwencji dla spontanicznej ekspresji emocji, a znajdują odzwierciedlenie w ekspresji udawanej;

Katarzyna Moczulska 10

• Ekman: strach, złość, smutek, radość, wstręt i zaskoczenie naleŜy traktować jako podstawowe, są bowiem doświadczane i rozpoznawanie przez wszystkich ludzi; inne emocje są mieszkanką emocji podstawowych, a ich ekspresja pozostaje pod silnym wpływem czynników kulturowych; Ekman ostatecznie wycofał ze swojej listy zaskoczenie w odpowiedzi na zarzuty jakoby nie było ono w ogóle Ŝadną emocją;
• Izard: kryteria: (1) uniwersalność ekspresji, (2) jednoznaczna odróŜnialność poszczególnych emocji, (3) specyficzność substratu neuronalnego, (4) odróŜnialna jakość subiektywna; wg tych kryteriów do emocji podstawowych zaliczał (oprócz tych, które proponował Ekman) wstyd, poczucie winy, zaskoczenie, zainteresowanie i pogarda;

b) Podstawowe, czyli nie tylko ludzkie – podejście ewolucyjne:

• R. Plutchik: emocje podstawowe to takie, które mogą być obserwowane na róŜnych poziomach filogenetycznych i które mają adaptacyjne znaczenie dla walki jednostki i gatunku o przetrwanie, są to: strach, złość, smutek, radość, akceptacja, wstręt, antycypacja i zaskoczenie;

c) Podstawowe, czyli prototypowe

• Podejście prototypowe – umoŜliwia identyfikację rozumienia przez ludzi najróŜniejszych pojęć
  aby odpowiedzieć na pytanie, czym są emocje, moŜna spróbować wymienić ich przykłady, Te emocje, które wydają się najbardziej typowe, powinny być wymieniane najszybciej i najczęściej. PoniewaŜ są one typowe, moŜna uznać je za podstawowe, Te wymienione rzadziej i po dłuŜszym namyśle mogą być z kolei uznane za pochodne;
• Emocje, które najszybciej przychodzą ludziom na myśl: miłość, strach, złość, smutek i szczęście;

d) Jak powstają emocje pochodne:

• Plutchik: Radość + Akceptacja = Miłość/ Przyjaźń Strach + Zaskoczenie = Groza/ Trwoga Strach + Wstręt = Niepokój Radość + Strach = Poczucie winy Złość + Wstręt= Wrogość Radość + Złość = Duma
• T.D. Kemper: emocje pochodne powstają wskutek pojawiania się emocji podstawowych w specyficznych sytuacjach społecznych.

EMOCJE, POZNANIE I ZACHOWANIE. Dariusz Doliński

1. Problem pierwotności emocji względem poznania lub poznania względem emocji:

a) Pierwotność poznania względem zjawisk afektywnych:

Katarzyna Moczulska 11

• U podstaw emocji leŜy rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów;
• Proces oceny ma charakter jednoznacznie poznawczy, choć zarazem niekoniecznie w pełni uświadamiany przez działający podmiot;
• RóŜne oceny sytuacji wiąŜą się z doświadczaniem odmiennych emocji;
• Weiner: koncepcja emocji doznawanych w sytuacjach społecznych
  widok cierpiącego męŜczyzny leŜącego na chodniku moŜe budzić róŜne emocje – istotna jest tu dokonywana przez obserwatora atrybucja przyczyn znalezienia się wspomnianego człowieka w takim połoŜeniu (wymiar kontrolowalności):
  • jeśli przyczyny kłopotów innej osoby będą odbierane jako pozostające pod jej osobistą kontrolą („upił się” ) wówczas obserwator odczuwać będzie gniew lub złość; -jeśli kłopoty te zostaną potraktowane jako niezaleŜne od woli tego męŜczyzny („został napadnięty i pobity”) naleŜy się spodziewać u obserwatora odczucia litości lub współczucia;

b) NiezaleŜność poznania i emocji:

• Izard: z ewolucyjnego punktu widzenia teza pierwotności poznania jest nieprawdopodobna. Aby przeŜyć, Ŝywy organizm musi dysponować nie tylko sprawnym ale i szybko działającym aparatem poznawczym, ale teŜ efektywnym aparatem emocjonalnym, który musi działać szybko, aby generowane przez niego reakcje były odpowiedzią błyskawiczną i adekwatną na zmiany w środowisku; u zwierząt pewne bodźce uruchamiają odpowiadające im reakcje emocjonalne w sposób automatyczny, bez konieczności ich przetwarzania;
• Dowodem niezaleŜności emocji od poznania mogą być tak zwane emocje niemające swego obiektu – przypadki pozbawionego obiektu lęku/ niepokoju;
• Plutchik: emocje, które rozwijają się bardzo wcześnie w ontogenezie, nie mają swoich podstaw w procesach poznawczych; ich działanie opiera się na mechanizmie nastawionym na komunikowaniu otoczeniu społecznemu swoich potrzeb;
• Efekt ekspozycji – zjawisko polegające na zmianie oceny obiektu wskutek wzrostu częstości z nim kontaktów; dowolny nieawersyjny bodziec, eksponowany podmiotowi od czasu do czasu, zaczyna być przez niego coraz bardziej preferowany; występuje równieŜ, gdy bodziec eksponowany jest podprogowo;

c) Pierwotność zjawisk afektywnych:

• Zajonc: emocja wyprzedza poznanie zarówno filogenetycznie jak i ontogenetycznie; doznania afektywne są uniwersalne międzygatunkowo i mają większe znaczenie adaptacyjne;
• Emocje są nieuniknione w tym sensie, Ŝe jeŜeli są silne, to nie moŜemy zawiesić ich odczuwania ( moŜemy natomiast tak zrobić z procesami poznawczymi, np. zaprzestać się uczyć wiersza na pamięć i pójść na spacer);
• Gdy spotkamy jakiegoś człowieka, miewamy często problem z przypomnieniem sobie, kto to jest i gdzie go wcześniej spotkaliśmy, ale mimo braku tych informacji doświadczamy niekiedy poczucia, Ŝe osobę tę lubimy bądź nie;
  nasze preferencje wobec róŜnych obiektów pojawiają się, zanim

Katarzyna Moczulska 13

gdy znajduje się on właśnie w takim stanie emocjonalnym, jaki przeŜywał podczas wspomnianych zdarzeń;

• Niedenthal & Setterlund: przeŜywanie określonego stany emocjonalnego aktywizuje w pamięci słowa semantyczne związane z tym stanem i w konsekwencji ułatwia ich spostrzeganie;
• Nastrój neutralny ( a takŜe negatywny) sprzyja systematycznemu trybowi przetwarzania informacji – ludzie wtedy zwracają baczną uwagę na waŜność i rzetelność argumentacji;
• Nastrój pozytywny sprzyja skróconemu/ uproszczonemu trybowi przetwarzania informacji – ludzie wtedy nie koncentrują się zbyt mocno na treści docierających do nich informacji, istotne są natomiast takie elementy jak forma prezentacji czy autorytet nadawcy komunikatu;

3. Wpływ nastrojów i emocji na sądy i zachowania społeczne:

• Pozytywny nastrój prowadzi do wzrostu gotowości do pomagania innym;
• A. Isen: chęć podtrzymywania pozytywnego nastroju jest jedną z motywacji człowieka, która powoduje, Ŝe ludzie unikają zachowań, które mogą prowadzić do jego obniŜenia;
• Ludzie przeŜywający poczucie winy lub wstydu chętnie spełniali róŜne kierowane do nich prośby; osoby depresyjne chętnie angaŜowały się w zachowania altruistyczne, które przedstawiano jako przyjemne i atrakcyjne;
• Gdy negatywne emocje są intensywne, lub gdy ludzie są skoncentrowani na własnych problemach, gotowość do pomagania innym spada;
• Pozytywny nastrój wpływa na skłonność do posługiwania się stereotypami;

4. Regulacja emocji:

• Ludzie nie tylko doświadczają emocji, starają się równieŜ mieć wpływ na ich pojawianie się, przebieg, zewnętrzną ekspresję oraz ich konsekwencje;
• Podejmują zatem działania korygująco-kontrolujące gdy emocje się pojawiają oraz działania antycypacyjne zanim one wystąpią;
• Regulacja moŜe polegać na stłumieniu „pilności” (wywołanej przez doznanie emocjonalne), aŜ do zniknięcia ze świadomości programu działania związanego z określoną emocją lub z zaakcentowaniem w świadomości programu emocji i nadaniem mu statusu pilnego i waŜnego oraz na rozbudowaniu tego programu i wydłuŜeniu czasu jego przebiegu;
• Regulacja emocji – proces inicjujący, modulujący i podtrzymujący doświadczanie emocji oraz operacji poznawczych i zachowań z tym doświadczeniem związanych; proces ten ułatwia podmiotowi realizację jego celów w zewnętrznym otoczeniu;

a) Automatyczna regulacja przebiegu emocji:

• Regulacja emocji moŜe mieć charakter nieświadomy i automatyczny;
• W pierwszym okresie Ŝycia człowieka regulacja emocjonalna polega przede wszystkim na obniŜaniu poziomu pobudzenia
  polega ona albo na bezpośredni emitowaniu reakcji samo uspokajających ( np. ssanie kciuka), albo na wywołaniu takich zachowań otoczenia społecznego, które spowoduje spadek napięcia przeŜywanego przez niemowlę (płacz niemowlęcia sygnalizujący otoczeniu przeŜywanie dyskomfortu);

Katarzyna Moczulska 14

• Z czasem dziecko rozwija coraz bardziej złoŜone, zindywidualizowane i coraz mniej automatyczne sposoby regulacji emocji – bawi się zabawkami w celu wzbudzeniu w sobie uczuć pozytywnych, porusza się w kierunku bodźców, z którymi kontakt przynosi mu uczucie przyjemności, a oddala od tych, które są źródłem emocji negatywnych;
• Mechanizmy biologiczne nie dopuszczają do zbyt długiego trwania silnego pobudzenia emocjonalnego, poniewaŜ byłoby one szkodliwe dla organizmu
  broni się on poprzez wzbudzenie ośrodków hamulcowych emocji znajdujących się w układzie limbicznym mózgu;
• Reakcja zamroŜenia – całkowite znieruchomienie organizmu w warunkach przeŜywania silnego Stachu;
• Zaprzeczanie – nieuświadamiany przez podmiot stan nieprzyjmowania do wiadomości zagraŜających informacji, niosących jednoznaczne negatywne skutki;

b) Podmiotowa samokontrola emocji:

• Samokontrola emocjonalna – relatywnie stała właściwość osobowości, decydująca o częstości i natęŜeniu takich przeŜyć emocjonalnych, myśli i zachowań z nimi związanych, które są zgodne ze standardami społecznymi lub standardami aprobowanymi przez podmiot;
• Czynności (lub reakcje) samokontroli – przejawiane przez podmiot zachowania zgodne ze wspomnianymi standardami;
• Procesy (lub mechanizmy) samokontroli – reakcje inicjowane przez podmiot, za pomocą których osiąga on zbieŜność między własnymi zachowaniami emocjonalnymi, myślami i odczuciami afektywnymi a akceptowanymi standardami wewnętrznymi (zinternalizowanymi zasadami funkcjonowania) lub zewnętrznymi (zasadami aprobowanymi społecznie);
• Samokontrola moŜe być związana z unikaniem lub poszukiwaniem sytuacji i zdarzeń, o których podmiot wie, Ŝe wiąŜą się z występowaniem u niego emocji róŜnego rodzaju;
• Operacje związane z recepcją informacj i: najprostszym sposobem niedopuszczania do pojawiania się niepoŜądanych emocji jest unikanie sytuacji, w których stany takie mogą się pojawić; ukierunkowywanie aparatu poznawczego – patrzeć lub nie patrzeć w danym kierunku, słuchać lub nie, etc.; skoncentrowanie się podmiotu na problemie;
• Operacje na poziomie intrapsychicznym: dokonywanie operacji poznawczych na informacjach, które juŜ do człowieka dotarły – interpretacja informacji w taki sposób aby doprowadziła do zmiany znaczenia nadawanego sytuacji zewnętrznej ( w konsekwencji sytuacja odbierana jest jako bardziej sprzyjająca, mniej szkodliwa niŜ początkowo; realistyczne spojrzenie na problem z zupełnie innej strony, poznawcze zaakcentowanie pewnych kwestii przy jednoczesnym zbagatelizowaniu innych, jaki i przyjęcie nowych, całkowicie nierealistycznych zasad i załoŜeń;
• Mechanizm izolacji – człowiek ma świadomość istniejącego zagroŜenia, szkody, która nastąpiła ale osłabione jest poczucie jego osobistego zaangaŜowania w samą sytuację; dokonywane przez niego reinterpretacje stawiają go z boku wydarzeń;

Katarzyna Moczulska www.psychole.net.pl

TEORIE EMOCJI ElŜbieta Zdankiewicz – Ścigała, Tomasz Maruszewski

TEORIE EMOCJI KLASYCZNE POZNAWCZE

• Jamesa – Langego (obwodowa)
• Cannona – Barda (talamiczna)
• Aktywacyjna
• Dwuczynnikowa Schachtera- Singera
  • Lazarusa
  • Funkcjonalna Frijdy
  • Psychicznej reprezentacji

1. Teoria Jamesa- Langego:
   • Zaliczana jest do obwodowych teorii emocji , gdyŜ za źródło emocji uznaje działania, zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych;
   • Powstawanie uczuć: spostrzeŜenie jakiegoś bodźca wywołuje zmiany fizjologiczne, zmiany fizjologiczne są następnie spostrzegane przez jednostkę, spostrzeŜenie tych zmian jest przekształcane w uczucie, które jest emocją;
   • Taka kolejność zdarzeń była sprzeczna z mądrością potoczną, która przyjmuje, Ŝe uczucia poprzedzają zmiany fizjologiczne; James natomiast uwaŜał, Ŝe zmiany fizjologiczne są wcześniejsze i dopiero ich spostrzeŜenie prowadzi do pojawienia się uczucia;
   • James początkowo uwzględniał zarówno rolę pobudzenia mięśni poprzecznie prąŜkowanych, jak i rolę pobudzenia narządów wewnętrznych; później pod wpływem Langego, skoncentrował się na zmianach sterowanych przez AUN;
   • James akceptował ideę specyficzności pobudzenia fizjologicznego, charakterystycznego dla róŜnych emocji, ale nie dysponował Ŝadnymi danymi, które by ją potwierdziły;
   • Uczucia stanowią istotę myśli, świadomości i dostarczają poczucia toŜsamości osobistej oraz nadają znaczenie pojęciu samego siebie;
   • WyróŜnili „subtelne emocje” – uczucia moralne, intelektualne i estetyczne;
   • Im bardziej złoŜone są emocje, tym wcześniej w spostrzeganiu następuje przejście od rejestracji treści do rekacji emocjonalnej; przy emocjach podstawowych najpierw pobudzane są eksteroceptory, potem prioprio- i interoceptory; spostrzeŜenie pobudzenia tych ostatnich stanowi uczucie, natomiast w wypadku emocji złoŜonych pobudzane są tylko eksteroceptory – spostrzeŜenie ich pobudzenia stanowi uczucie wyŜsze;
   • „nie płaczę dlatego, Ŝe jest mi smutno – jest mi smutno, poniewaŜ lecą mi łzy.”

Wydarzenie

Emocja

Interpretacja reakcji fizjologiczno - behawioralnych

Reakcja instrumentalna Reakcja wisceralna

Katarzyna Moczulska 17

2. Teoria Cannona – Barda:
   • Zmiany w mózgu podstawą emocji;
   • Emocje są procesami zachodzącymi w jądrach wzgórza (thalamus), stąd określa się ją jako talamiczną teorię uczuć ;
   • Siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe – ich pobudzenie nadaje komponent poznawczym czynnościom kory emocjonalnej;

• Kora działa jako struktura hamująca emocje powstające we wzgórzu; jej uszkodzenie powoduje uwolnienie się wzgórza spod jej funkcji kontrolnej, stąd teŜ zachowanie sterowane jest wtedy w znacznym stopniu przez afekty;
• Pobudzenie emocjonalne ma charakter rozlany i niespecyficzny, dlatego teŜ nie moŜe być źródłem generowania róŜnorodnych stanów emocjonalnych;
• Zakwestionowanie poglądów Jamesa- Langego: zmiany w narządach wewnętrznych pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do bodźca emotogennego; dopiero po spostrzeŜeniu tych zmian jednostka moŜe dokonać wyboru właściwego działania, ale by to zrobić musiałaby czekać, dopóki nie wystąpią pewne zmiany fizjologiczne, a więc na podjęcie tych działań moŜe być potem po prostu za późno;

3. Aktywacyjne teorie emocji:
   • Opierają się na załoŜeniu, Ŝe emocje są stanem podwyŜszonego pobudzenia oznakowanego afektywnie. Znak afektywny moŜe być dodatni lub ujemny (przyjemny lub przykry);
   • Zwracają uwagę na intensywność emocji, za którą odpowiedzialny jest poziom pobudzenia CUN (poziom aktywacji);
   • Aktywacja – stan CUN;
   • Zmiany pojawiające się na obwodzie nie muszą być prostym odzwierciedleniem zmian występujących w CUN; jeśli weźmiemy pod uwagę aktywność narządów wewnętrznych, to moŜe ona wzrastać lub zmniejszać się

Wydarzenie Informacjaprzetwarzana przez wzgórze i przesyłana jednocześnie do kory i do ciała

Emocja

Reakcja instrumentalna

Ocena wydarzenia przez korę

Katarzyna Moczulska 19

organizmu z informacjami docierającymi ze środowiska oraz z informacjami zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki; te dwa czynniki są niezaleŜne od siebie;

5. Koncepcja emocji Lazarusa:
   • Emocje są procesami, które stanowią wynik specyficznej relacji między organizmem a środowiskiem; ani samo środowisko, ani sam organizm nie są warunkami wystarczającymi dla powstania emocji;
   • Emocje pojawiają się tylko w takich układach relacji między jednostką a środowiskiem, które są dla jednostki źródłem potencjalnych korzyści lub szkód;
   • ZałoŜenia odnośnie natury relacji jednostka – otoczenie: (1) Emocje stanowią podstawowy ewolucyjno- adaptacyjny system podmiotu i uzaleŜnione są od działań motywacyjnych, poznawczych i zaradczych, które ukierunkowują podmiot na istotne właściwości otoczenia; (2) Ocenę waŜności zdarzenia wyznacza tak zwany podstawowy temat relacyjny, dotyczący stopnia dopasowania podmiotu do warunków danej sytuacji; znajomość tematu relacyjnego pozwala na wyjaśnienie i przewidywanie emocji, która moŜe być wzbudzona w danej sytuacji; dwie osoby w tej samej sytuacji zewnętrznej mogą spostrzegać ją zupełnie odmiennie; (3) Związek między emocją a znaczeniem relacyjnym jest wrodzony i specyficzny dla danego gatunku; podobna interpretacja danej relacji przez kilka osób powoduje doświadczenie takiej samej emocji; proces powstawania emocji uzaleŜniony jest od sposobów radzenia sobie z zaistniałą sytuacją, co z kolei wpływa na konstruowanie znaczenia

Wydarzenie Poznawcza ocenawydarzenia

Reakcja instrumentalna Reakcja wisceralna

Poznawcza ocena reakcji fizjologicznych

Nieinterpretowalne reakcje fizjologiczne

Emocja

Katarzyna Moczulska 20

relacyjnego, a tym samym na dynamikę procesów emocjonalnych; procesy zaradcze modyfikują przeŜywane emocje poprzez działania skierowane na otoczenie lub podmiot, przez zmianę koncentracji uwagi, zmianę sposobu oceny relacji, a w konsekwencji – znaczenia relacyjnego; (4) Procesy zaradcze mogą zmienić treść, znak i natęŜenie przeŜywanej emocji; procesy te występują powszechnie, mają naturę biologiczną i kulturową; (5) ZróŜnicowanie procesów emocjonalnych zaleŜy do zróŜnicowania procesu oceny relacji między jednostką a otoczeniem. RóŜnice indywidualne w sposobach interpretacji sytuacji zewnętrznej są uwarunkowane preferowanymi wartościami kulturowymi, indywidualnym zróŜnicowaniem osobowości, osobistymi procesami radzenia sobie w trudnych sytuacjach;

• Proces oceny – ocena zdarzenia lub obiektu jest wypadkową rzeczywistych właściwości środowiska oraz cech osoby dokonującej oceny; jednostka bierze w ocenie pod uwagę wyselekcjonowane przez siebie aspekty środowiska; selekcja oparta jest na dominujących u danej osoby celach i motywach;
• Kiedy mówi się o trafności oceny, trzeba wiedzieć, jakie są rzeczywiste właściwości środowiska: dopiero wtedy moŜna porównać ocenę z tym, co było oceniane; dotąd nie udało się znaleźć zadowalających sposobów określania właściwości środowiska;
• Na ocenę mają wpływ wcześniejsze reakcje emocjonalne; ocena aktualnej sytuacji zaleŜy do tego, jakie emocje przeŜywała jednostka wcześniej; emocje mogą wpływać na selekcjonowanie dostępnych danych i na ich interpretację;
• Składniki oceny pierwotnej: (1) Ocena adekwatności celu ( goal relevance ) – stwierdzenie, czy coś jest dla jednostki szkodliwe lub poŜyteczne; (2) Ocenę spójności celu ( goal congruence ) – stwierdzenie, czy dane zdarzenie przybliŜa jednostkę do celu, czy teŜ oddala; (3) Ocenę rodzaju zaangaŜowania ego;
• Proces oceny pierwotnej ma charakter motywacyjny i określa, czy emocja w ogóle się pojawi;
• Proces oceny wtórnej wiąŜe się z moŜliwościami poradzenia sobie w sytuacji wzbudzającej określone emocje;
• Kryteria oceny wtórnej : (1) Odpowiedzialność: ustalenie stopnia, w jakim podmiot jest w stanie kontrolować daną sytuację; (2) MoŜliwości określające wybór strategii rozwiązania problemu; (3) MoŜliwości określające wybór technik kontroli napięcia emocjonalnego; (4) Przewidywanie skutków działań podjętych w danej sytuacji;

6. Funkcjonalne ujęcie emocji wg Frijdy:

• Podstawowe aspekty emocji : (1) Ocena zdarzeń jako istotnych/ nieistotnych, przyjemnych/ nieprzyjemnych; (2) Wzbudzanie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań i przeŜyć;
• Emocje naleŜy traktować jako mechanizm sygnalizujący, Ŝe zdarzenie jest waŜne dla interesów jednostki – ułatwia lub utrudnia ich realizację;