Epoki literackie i gatunki - Notatki - Historia literatury polskiej, Notatki z Filologia polska

Pobierz Epoki literackie i gatunki - Notatki - Historia literatury polskiej i więcej Notatki w PDF z Filologia polska tylko na Docsity! 1 ŚREDNIOWIECZE Epoka w dziejach kultury europejskiej pomiędzy starożytnością a czasami nowożytnymi, zazwyczaj sytuowana w granicach IV-XIV w. Kultura i sztuka w Średniowieczu były bardzo mocno związane z chrześcijaństwem, przejęły szereg antycznych założeń (np. dotyczących istoty piękna). Filozofia oparta była na dualizmie, na szczycie umieszczano Boga, niżej – świat ludzi i rzeczy. Rola poety - odkrywca prawd Boskich, sztuka miała ujawnić nadrzędny sens istnienia świata i człowieka oraz kształtować chrześcijański wzór osobowy. Poezja była głównie pisana w języku łacińskim, gatunki służyły kulowi religijnemu. Gatunki: Związane z kultem religijnym:  HYMN – w liryce  MISTERIUM – formy dramatyczne  DZIEŁA HAGIOGRAFICZNE  HISTORIOGRAFIA Świeckie, twórczość okolicznościowo-dworska:  PANEGIRYKI  EPIGRAMATY  ROMANSE RYCERSKIE  PIEŚNI OKOLICZNOŚCIOWE I SATYRYCZNE Polska literatura średniowieczna realizowała charakterystyczne dla całego Średniowiecza tendencje alegoryczne i moralizatorskie, przyniosła rozwój hagiografii, piśmiennictwa politycznego i traktatowego oraz poezji – okolicznościowej i melicznej poezji kościelnej. W wersyfikacji przeważał wiersz zdaniowy. W okresie Średniowiecza kultura polska została włączona w krąg uniwersalistycznej europejskiej kultury chrześcijańskiej. Od X wieku zaczęła objawiać się literatura w językach narodowych. Alegoryzm – był typowym elementem sztuki średniowiecznej. Była to literatura rękopiśmienna, kościelna – meliczna. Rozwijała się głównie w ośrodkach myśli i moralności chrześcijańskiej – klasztorach. docsity.com 2 RENESANS Okres w dziejach kultury europejskiej trwający od połowy XIV w. do końca XVI w. Na epokę tę przypada kształtowanie i rozwój ruchu umysłowego i kulturalnego, najpierw przejawy jego nastąpiły we Włoszech, następnie rozprzestrzeniając się na Europę Zachodnią i Środkową. Rozwój tego ruchu związany był z założeniami humanizmu. Przekształcił średniowieczny model życia i osobowości człowieka, na pierwszy plan wysunął zainteresowanie doczesnymi celami działań ludzkich, tym, co indywidualne i konkretne. Za cel sztuki uznane zostało dostarczanie przyjemności i pożytku. Istotnym czynnikiem kultury Renesansu było odrodzenie starożytności klasycznej, z której czerpano inspiracje do zainteresowań człowiekiem i światem oraz wzory doskonałości w sztuce i literaturze. Sztuka była szczególnie cenioną dziedziną działalności, artysta zyskał wielką rangę społeczną. Sztuka i kultura Renesansu nawiązywała do tradycji antycznej, ale jednocześnie dążyła do nobilitacji języków narodowych. Posługiwano się jeżykiem łacińskim a jednocześnie bujnie rozwijała się twórczość w językach narodowych. Uprawiano gatunki, znane w starożytności:  EPIKA BOHATERSKA (EPOS)  TRAGEDIA  KOMEDIA Gatunki liryczne:  PIEŚNI, ELEGIE  HYMNY Małe formy:  FRASZKI  EPIGRAMATY  ANAKREONTYKI (utwory poetyckie wsławiające uroki życia, wino, erotyzm)  POEZJA ARKADYJSKA  LITERATURA PASTORALNA  POEZJA DYDAKTYCZNA – PARENETYCZNA (w formie traktatu lub dialogu)  PROZA FABULARNA – ROMANSE ŁOTRZYKOWSKIE I PASTERSKIE  EPOS RYCERSKI  W LIRYCE – PETRARKIZM  KOMEDIA OBYCZAJOWA W Polsce pierwsze przejawu Renesansu i humanizmu pojawiły się w 2 połowie XV w., a szczytowe osiągnięcia przypadły na XVI w., pod koniec którego zaczęły się pojawiać w literaturze elementy manieryzmu i baroku. Polacy zetknęli się ze sztuką włoską dzięki licznym wyjazdom szlachty na studia do Włoch oraz dzięki działalności kulturalnej przebywających w Polsce cudzoziemców (Kallimach). Polska literatura renesansowa początkowo miała charakter panegiryczno-dworski, pisana łaciną klasyczną i nawiązywała do tradycji antycznych. Jednak na początku XVI w. nastąpił bujny rozwój literatury i piśmiennictwa w języku polskim. Literatura odzwierciedlała przemiany społeczno-polityczne i kulturowe. Uprawiali literaturę nie tylko przedstawicieli zamożnej i średniej szlachty (Rej), ale także mieszczanie (Biernat z Lublina, Jan z Koszyczek), a nawet chłopskiego pochodzenia, jak Janicjusz. Gatunki:  PARENETYCZNE (rozmaite „Zwierciadła”)  DIALOGI  TRAKTATY  MOWY RETORYCZNE  KAZANIA docsity.com 5 KLASYCYZM Prąd literacki, okres rozkwitu, którego przypadł ma XVII wiek we Francji. W Polsce klasycyzm był głównym nurtem literatury Oświecenia, formułującym program literatury zaangażowanej w społeczno-kulturalne przemiany kraju, nawiązującym do tradycji polskiego Renesansu i szukającym wzorów w piśmiennictwie antyku. Główne ośrodki klasycyzmu w Polsce – Warszawa, później Puławy – dwór Czartoryskich. Poezja klasycyzmu stawiała sobie cele dydaktyczno-moralizatorskie, pojmowała rolę pisarza jako wychowawcy społeczeństwa. Polski klasycyzm przyznawał literaturze dużą rolę społeczną, widział w niej działalność publiczną realizującą cele wychowawcze i będącą ważną dziedziną kultury narodowej. Przyczynił się do podniesienia rangi twórczości literackiej, wydoskonalenia form poetyckich polszczyzny do rangi w pełni sprawnego, nowoczesnego języka, zdolnego wyrazić treści poznawczo-intelektualne. Założenia KLASYCYZMU: Klasycyzm uznawał za cel sztuki osiągniecie doskonałości w realizacji piękna i prawdy jako zaakceptowanych przez rozum, trwałych i uniwersalnych wartości. Cel ten był osiągany przez imitacje: - wzorów antycznych utrwalonych w dziełach artystycznych; - imitacji natury pojmowanej jako odkryta przez rozum istota rzeczy. Wyobraźni i uczuciu został przeciwstawiony ROZUM, przypisana została mu podstawowa rolę w tworzeniu sztuki i formułowaniu ponadczasowych zasad określających tematykę i budowę dzieł literackich. Zasada DECORUM – wyznaczająca normy stosowności i właściwego doboru poszczególnych elementów dzieła, czyli tematyki, kompozycji, stylu, gatunku, pozostająca w zgodności z normami obyczajowymi. Obowiązywały zasady prawdopodobieństwa, harmonii i umiaru oraz nakaz przestrzegania jednorodności estetycznej utworu. W dramacie była to zasada trzech jedności. Istniała następująca hierarchia gatunków:  EPOS  TRAGEDIA  POEMAT DYDAKTYCZNY  POEMAT OPISOWY  ODA  LIST POETYCKI  BAJKA  SATYRA docsity.com 6 MANIERYZM Etap pośredni pomiędzy Renesansem a Barokiem ukształtowany we Włoszech w XVI w. Manieryzm w sztuce dążył do wyrafinowania formalnego, dekoracyjności, wprowadzał wątki fantastyczne, kładł nacisk na ekspresyjność. W literaturze reprezentowany jest np. przez poemat epicki T. Tassa („Jerozolima wyzwolona”) oraz dramaty pastoralne. docsity.com 7 ROKOKO Wyraz rokoko pochodzi od francuskiego rocaille – muszla zdobiąca grotę – była to nazwa stosowana najpierw na określenie stylu rozwijającego się w Europie w sztukach plastycznych, później przeniesiona także na literaturę tego okresu. Rokoko kształtowało się jako wyraz zmian obyczajowych w środowiskach dworskich związane było ze swobodą życia towarzyskiego, odejściem od ceremoniałów, upodobaniem w kameralności, erotyzmie, zmysłowości i wysublimowanym komforcie. Gruntem filozoficznym były motywy epikurejskie, a głównymi kategoriami estetycznymi – wdzięk i smak, w sztuce widziano przede wszystkim formę wyrafinowanej zabawy. Literatura rokoko odznaczała się wprowadzeniem elementów gry intelektualnej, dowcipu, kalamburu, efektownych i zaskakujących point, lotnością skojarzeń. Preferowane były głównie małe formy poetyckie:  ANAKREONTYK  EPIGRAMAT  DROBNE WIERSZE LITYCZNE  POEMAT HEROIKOMICZNY  KOMEDIA SALONOWA W Polsce znamiona rokoko pojawiły się już w okresie saskim w architekturze, w literaturze – w latach 70-ch XVIII w. w różnych środowiskach, np. związanych z dworem Czartoryskich w Puławach. Elementy rokoko można znaleźć u Kniaźnina, S. Trembeckiego i T.K. Węgierskiego. docsity.com