Etyka - Notatki - Etyka - Część 3, Notatki z Etyka

Pobierz Etyka - Notatki - Etyka - Część 3 i więcej Notatki w PDF z Etyka tylko na Docsity!

uczciwości danej firmy. Samo zaś istnienie takich kodeksów daje podstawę kontrahentom, akcjonariuszom, klientom, społeczeństwu w ogóle, by żądać od firmy zgodności w działaniu z przyjętymi w kodeksie zobowiązaniami. Pojawia się wiele dokumentów - sprawozdań - dotyczących zagadnień etycznych w biznesie, opracowywanych przez organizacje biznesu -takie np., jak "Ethics Resours Center" w Stanach Zjednoczonych, czy "Institute of Business Ethics" w Wielkiej Brytanii. Wiele norm o charakterze etycznym zaleca ONZ-owska Komisja do Spraw Koncernów Ponadnarodowych, np. powstrzymywanie się od praktyk korupcyjnych, ochronę konsumenta, respektowanie praw człowieka, dbałość o środowisko. Istnieje Kodeks Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) określający zasady produkcji i sprze daży pokarmu dla niemowląt, obowiązujące w skali światowej. Podobny zasięg mają kodeksy postępowania w przemyśle chemicznym, dotyczące również m.in. bezpie czeństwa w zakresie produkcji i dystrybucji środków chemicznych. Rozwija się etyka biznesu jako dyscyplina naukowa - uprawia ją wielu teoretyków. Ukazują się czasopisma naukowe z tego zakresu. Bogata też jest literatura przedmiotu, także w Polsce. (Wykaz tej literatury zamieszczony jest w publikacji.,Etyka biznesu" - red. J. Dietl, W. Gasparski). W Polsce wiele poświęconych etyce biznesu tekstów zamieszczają m.in. takie czasopisma, jak "Aida Media", ,.Businessman magazine", "Ekonomista", "Prakseologia", "Przegląd Organizacji". a także prasa codzienna. Istnieje wiele stowarzyszeń w rodzaju ,.European Business Ethics Network" podejmujących te zagadnienia. Jego zbiorowym polskim członkiem jest Zespół Etyki Biznesu Towarzystwa Naukowego Prakseologii. W r. 1994 naukowcy skupieni w tym Zespole spotkali się, na zaproszenie Fundacji Ekonomicznej Przedsiębiorczości, na konferencji naukowej w Łodzi, w której udział wzięli wykładowcy etyki biznesu uczelni wyższych w Polsce. Rezultatem tej konferencji stała się m.in. wspomniana, obszerna publikacja p.t. "Etyka biznesu". (red. J. Dietl, W. Gasparski). Działają m.in. wyznaniowe organizacje etyczne, np. Międzynarodowa Unia Chrześcijańska Kierowników Biznesu z siedzibą w Brukseli. W r. 1997 został uchwalony przez VI Walne Zgromadzenie związków Banków Polskich kodeks dobrej praktyki bankowej. Odbywa się też wiele konferencji, sympozjów i seminariów poświęconych tej problematyce. W r. 1992 w St anach Zjednoczonych odbyła się Międzynarodowa Konferencja nt. Etyki Biznesu, która zgromadziła ponad 300 uczestników z dwudziestu dwóch krajów. Na VI Ogólnopolskim Zjeździe Filozoficznym (Toruń 1995) wśród wielu sekcji znalazła się też sekcja etyki biznesu. Istnieje Komitet Edukacji Rynku Pracy i Etyki Zawodowej Krajowej Izby Gospodarczej. W pewnym sensie etyka biznesu staje się modna, co wynika nie tylko z mechanicznego naśladownic twa, ale ze zrozumienia jej konieczności i rangi. Tracą powoli podstawę ut yskiwania, iż etyki nie uczy się w szkołach biznesu i zarządzania, skoro wiele z nich wprowadza do swych programów zajęcia z tej dzie dziny, powstają też katedry - zakłady - etyki biznesu. Nie znaczy to, iż nie mają racji ci, którzy zwracają uwagę na niski poziom wiedzy etycznej naszego społeczeństwa, a w ogóle do spraw etyki przywiązuje się nadal niewielką wagę. W naszym kraju nie upowszechniła się jeszcze praktyka opracowywania swych kodeksów przez poszczególne firmy, choć próby takie są już podejmowane, zwłaszcza przez duże firmy, mające kontrahentów zagranicznych. Z inicjatywy Krajowej Izby Gospodarczej podjęto dyskusję nad projektem "Zasad etyki w działalności gospodarczej", czyli swoistego kodeksu etycznego. W projekcie mówi się o "dobrych obyczajach", o "moralnych sposobach" uzyskiwania dochodu, "etycznym gospodarowaniu", o "godności zawodowej", "honorze kupieckim", zakazie oszukiwania klientów itp. Business Center Club - elitarna organizacja polskich przedsiębiorców przygotowuje kodeks etyczny dla swoich członków, domagający się niesienia przez nich pomocy słabszym, świadczeń na rzecz ochrony zdrowia, rozwoju nauki i kultury, a przede wszystkim bezwzględnego przestrzegania propagowanych przez klub reguł moralnych. W różnych publikacjach poszczegó lni autorzy zamieszczają własne projekty kodeksów-czy dekalogów-moralnych dla biznesmenów (właścicieli firm, menedżerów itp.). Kodeksy etyki biznesu - podobnie jak wszelkie kodeksy etyki zawodowej - nie określają procedur postępowania na zasadzie ścisłych przepisów, urzędowych rozporządzeń. Stanowią one drogowskaz, wskazujący drogę postępowania moralnie słusznego, ale wymagają subiektywnej aprobaty tej drogi jako właściwej.

5. UWARUNKOWANIA I UZASADNIENIA ETYKI BIZNESU.

Jakie są podstawy, na których wznosi się konstrukcja tej etyki? Jakie racje ją uzasadniają i wspierają? Można je ująć w dwie grupy. Pierwszą stanowią uzasadnienia - racje ogólnoetyczne, aksjologiczne - humanistyczne. Etyka biznesu obejmuje powszechnie uznawane wartości i zasady moralne, wspiera się na nich. Odwołuje się do sumienia - do godności i honoru, poczucia własnej wartości i satysfakcji moralnej. Także do dobra innych ludzi i całego spo - łeczeństwa-do zasad życzliwości, szacunku dla człowieka, solidarności i sprawie dliwości. Przeciwstawiają się one instrumentalnemu traktowaniu człowieka - pracownika, klienta - jako jedynie środka do osiągnięcia własnego celu, sukcesu, zy sku. Często przywoływany tu jest imperatyw głoszony przez Kanta. Ta grupa uzasadnień etyki biznesu może być wspierana także przez argumenty teologiczne, religijne. Powołują się na nie m.in. organizacje i stowarzyszenia o cha rakterze wyznaniowym, ustalające "progi moralne" dla świata biznesu. Racje moralne mogą być różnie pojmowane. Można je przyjmować np. ze stano wiska deontologicznego - uznania obowiązku, ustalanego przez określony autorytet: Boga, grupę, charyzmatyczną jednostkę. Można je przyjmować ze stanowiska eudajmonistycznego, przyjmującego, że działanie jest moralne, jeśli prowadzi do szczęścia indywidualnego oraz grupowego. Ze stanowiska personalistycznego, organizującego moralność wokół osoby, rozwoju osobowości, wolności, praw jednostki. Druga grupa uzasadnień etyki biznesu ma charakter bezpośrednio pragmatycz ny, utylitarny. Odwołują się one zarówno do interesu własnego, do korzyści, jakie przynosi np. uczciwość w działalności gospodarczej, a także do interesu społeczne go, do potrzeb rozwoju kraju, jako także czynnika powodzenia w biznesie. Warunkiem wszak pozyskania niezbędnego zaufania partnerów oraz klientów jest elementarna przyzwoitość, solidność i rzetelność. Współcześnie coraz bardziej utwierdza się przekonanie - znane i w wiekach poprzednich - że wartości te są konieczne dla osiągnięcia celów biznesu. Stosowanie się do wymogów moralnych jest z tego punktu widzenia niezbędne dla dotrzymania w życiu gospodarczego kroku potrzebom i warunkom współczesnej cywilizacji. Do przyczyn wzrostu zainteresowań etyką biznesu - czy szerzej etyką życia go- spodarczego-oraz do jej pragmatycznych uzasadnień zalicza się m.in. globalizację rynku produktów i usług-poszerzanie się rynku międzynarodowego. W naszym kraju problem etyki biznesu nabiera na znaczeniu ze względu na dokonujący się proces transformacji ustrojowej - prywatyzację i reprywatyzację, odtwarzanie sektora prywatnego, dynamiczny wzrost liczby jego podmiotów, grup biznesu, wielkich i małych organizacji gospodarczych, rozwiniętej gospodarki rynkowej itp. Powraca tu kwestia niezbędnej i możliwej zgodności parametrów ekonomii, po żytku, rozumnego interesu własnego - oraz motywacji moralnej, stosowania się do zasad moralności. Reguły etyki biznesu wiążą się w sposób naturalny z wspomnianymi już regułami prakseologii-skutecznego działania, wszakże w godziwym celu (l'. Kotarbiński). W literaturze mówi się o syndromie trzech grup wartości występujących w biznesie, oznaczanym określeniem "potrójnego E". Sąto wartości i reguły efektywności, ekono - miczności oraz etyczności. Muszą one występować w jedności. Nieliczenie się w biz nesie z regulacjami moralnymi może przynieść korzyści tylko doraźne, w krótkiej perspektywie. (Zgodnie np. z ogólniejszym porzekadłem, iż "kłamstwo ma krótkie nogi”). Cyceron twierdził: "Nigdy nie, jest coś pożyteczne, co równocześnie nie jest mo ralnie dobre. I nie dlatego, jest coś moralnie dobre, że jest pożyteczne lecz dla tego jest pożyteczne, że jest moralnie dobre”. Etyka biznesu ma solidne podstawy zarówno w rozwoju i potrzebach samego biznesu, w jego pożądanej kondycji - jak i powszechnej wrażliwości moralnej, zasilanej przez refleksję humanistyczną. Nie może się ona rozwijać w oderwaniu od swego podłoża: etyki ogólnej oraz etyki szczegółowej (życia gospodarczego). Stanowi, jak etyki zawodowe, jej konkretyzację - jedną z konkretyzacji; uszczegółowienie.

6. PODSTAWOWE ZAKRESY ETYKI BIZNESU.

uwzględnieniem zachodzących między ludźmi relacji (np. między pracodawcami i pracownikami, kontrahentami, przedsiębiorcami i klientami).

CNOTA UCZCIWOŚCI. Uczciwość należy do najbardziej podstawowych i powszechnie obiegowych wartości w etyce biznesu, odnoszących się do całej jego przestrzeni, do jego działalności we wszystkich dziedzinach, do wszystkich występujących w nich relacji. Ale należy także do zasad najczęściej łamanych. Jest to cnota - wartość, zasada - elementarną i uniwersalna. Odnosi się do całości ludzkiego życia. Jest znana i uznawana we wszystkich formacjach moralnych i systemach etycznych. Jest wartością złożoną - obejmującą także inne wartości, jak prawdomówność, słowność, prawość, solidność, sprawiedliwość, nieprzekupność. Jest utożsamiana z nimi, lub traktowana zamiennie. Generalnie przez uczciwość rozumie się cechę moralną, której istotą jest ścisłe przestrzeganie norm moralnych określających współżycie ludzi oraz stosunek jednostki do samej siebie. Rozróżnia się uczciwość dyspozycyjną , jako trwałą cechę charakterologiczną, oraz sytuacyjną, dotyczącą konkretnego zachowania się w danej sytuacji. ("Kłamać w dostatkach większym jest występkiem, nie tracić prawdę, gdy potrzeba narusza" - W. Szekspir). Zawsze koniecznym warunkiem uczciwości jest we wnętrzne przeświadczenie o potrzebie i wartości określonego postępowania. "Bądź takim, abyś nie musiał czerwienić się sam przed sobą" (W. Hugo). Honesty is’t the best policy - uczciwość jest najlepszym sposobem postępowania mówi angielskie porzekadło. Czynnikiem takiego postępowania jest poczucie winy - zdolność odczuwania wstydu w przypadku sprzeniewierzania się zasadzie uczciwości. Uczciwość jest niezbędna w każdym działaniu ludzkim, zwłaszcza wówczas, gdy jego bezpośrednim przedmiotem - adresatem - jest człowiek. Mówimy o uczciwym człowieku w ogóle - ale także o uczciwym przedstawicielu określonego zawodu i działania - np. polityku, pracowniku, rzemieślniku. Uczciwość jest warunkiem dotrzymywania umów, podjętych zobowiązań. Mówi się o uczciwej polityce, uczciwej grze, uczciwych zawodach, np. sportowych, uczciwej konkurencji. Tradycyjnie pojęcie uczciwości odnoszono do wytwórczości, handlu, usług. Mówiono zatem, np. o uczciwości- lub nieuczciwości - kupieckiej, rzemieślniczej, przedsiębiorców, a także przedstawicieli tzw. wolnych zawodów - pracowników nauki, wymiaru sprawiedliwości, dziennikarzy, lekarzy. Zaprzeczeniem uczciwości we wszystkich przypadkach jest oszustwo, krętac two, matactwo, niedotrzymywanie zobowiązań -- wszelkiego rodzaju fałszerstwa, kłamstwa, świadome wprowadzanie w błąd na niekorzyść drugiej strony. W handlu np. typowe są oszustwa na miarze, wadze i cenie, na jakości towarów podobnie w usługach, m.in. turystycznych - ukrywanie wad towarów (np. terminu przydatności) i usług. W tzw. etyce finansowej częste są oszustwa podatkowe, opóźnianie rozliczeń i płatności oraz wynagrodzeń, ukrywanie obrotów, fałszowanie faktur (oszustwa celne), wyłudzanie odszkodowań lub kredytów, celowe bankructwa, sztuczne przepisy wanie majątku na podstawione osoby lub firmy. W naszej prasie roi się od opisu fałszerstw i oszustw popełnianych w biz nesie. Tytuły publikacji brzmią np.: "Nieuczciwość na warszawskiej giełdzie", "Re kordowa manipulacja". Jedna z prokuratur oskarżyła agenta celnego oraz pracownika pewnej firmy o fałszowanie faktur eksportowych przez zaniżenie wartości towarów na kwotę prawie 3,5 mln dolarów. Inna oskarżyła byłe kierownictwo jednej ze spółek akcyjnych o fałszowanie raportów statystycznych, podawanie nieprawdziwych danych w sprawozdaniach. Fałszywe dane wpłynęły na informacje przekazywane Komisji Papierów Wartościowych. Byłemu księgowemu jednej ze spółek prokurator zarzuca, że grał na giełdzie wykorzystując poufne informacje własnej firmy, do których miał dostęp z racji pełnienia swych funkcji. Podobny zarzut- korzystanie z poufnych informacji o treści zleceń giełdowych postawiono też byłemu maklerowi giełdowemu. Prokuratura podejrzewa, że grupa biznesmenów manipulowała kursami akcji niektórych firm. Za nieuczciwość usunięto z Business Center

Clubu kilkunastu biznesmenów. Kartę członkowską stracił np. przedsiębiorca, kt óry z kilku banków wziął kredyty pod zastaw tych samych dóbr. Po serii głośnych afer i bankructw przedsiębiorcy zaczynają rozumieć, że sukces osiągnięty w nieuczciwy sposób kończy się często katastrofą - stwierdził jeden z liderów Business Center Club (z prasy).

ETYKA MENEDŻERA I KIEROWANIA LUDŹM. Słowem menedżer (ang. manager) określa się wszystkich, którzy kierują powierzonym sobie odcinkiem pracy przy pomocy jakiejś grupy ludzi i podejmują decyzje o istotnym znaczeniu: dyrektorów, kierowników, koordynatorów, brygadzistów itp. (kadra kierownicza). Ze słowem tym kojarzy się więc decydowanie, kierowanie i zarządzanie. W warunkach współczesnych funkcje te wymagają określonych umiejętności, wie dzy, kwalifikacji, a także predyspozycji psychicznych. Stąd specjalistyczne kształcące ich uczelnie, kursy, szkolenia. Istnieje np. Studium Zarządzania Zasobami Ludzkimi. Efekty, bezkonfliktowe kierowanie zespołami ludzkimi to złożone zadanie - wymaga wyspecjalizowanych socjo- i psychotechnik, znajomości ludzi i determinant ich zachowań. Jest to problem sam w sobie, wykraczający poza ramy tego wykładu. Ale wymaga to w równym stopniu wysokich kwalifikacji i "instrumentów" moralnych - odwoływania się do moralnej motywacji i stosowania się do reguł moralnych. I to nas t utaj interesuje, tym bardziej, iż w wypowiedziach publicznych na temat tej grupy częściej zwraca się uwagę na umiejętności psychotechniczne, ewentualnie kulturę osobistą, niż na przymioty moralne. Częściej też akcentuje się metody osiągania sukcesu niż a utonomię walorów moralnych i moralne doznania kierowanych. " Menedżer, który lekceważy pracowników i traktuje ich nonszalancko nie ma szans na prawdziwy sukces " - czytamy w jednym z wywiadów prasowych. Łatwo jednak dojść do wniosku, iż zwłaszcza w postawie menedżera cnoty sprawności i cnoty moralne ściśle się splatają i przenikają, występują łącznie, jakby "dwa w jednym". Wystarczy powołać się na takie umiejętności, które wy magane są od menedżera, jak: doboru kadry, kierowania zespołami ludzkimi, motywowania do pracy, podejmowania decyzji, rozwiązywania konfliktów, racjonalnego kompromisu, prowadzenia negocjacji z klientem. Lub na takie oczekiwane właściwości jego osobowości. jak: samodzielność, kreatywność, ambicja, poczucie własnej wartości, wiara w sukces, zdecydowanie, dynamizm w działaniu, pewność siebie. W instrukcji dla personelu kierowniczego amerykańskiego przedsiębiorstwa "Ge neral Motors Company" zawarta jest przestroga: "Nie bój się, jeśli Twój podwładny Clę przewyższa. Bądź dumny z takiego podwładnego". Podobną myśl zawarł B. Russel, kierując także do nauczycieli, wychowawców itp.: "A może bo ich się potajemnie żeby się nie okazało, że inni nie są od ciebie gorsi” Na podstawie zamieszczonych w prasie w jednym tylko dniu ofert pracy dla kie rowniczego personelu w prywatnych (dużych) firmach zatrudnianego na różnych stanowiskach, można sformułować szeroką listę wartości i zalet o zabarwieniu także moralnym, wymaganych przez pracodawców obok kwalifikacji i, wieku itp., wyszcze gólnionych w rubrykach: "Wymagane kwalifikacje" lub "Oczekiwania": Silna osobowość, Kreatywna, twórcza osobowość, Wiarygodność i odpowiedzialność, Obowiązkowość i zdyscyplinowanie, - Rzetelność, Dokładność, skrupulatność, - Konsekwencja, Zaangażowanie w pracy, przykładanie dużej wagi do jej _jakości, Przedsiębiorczość i inicjatywa, dynamika w działaniu, - Otwartość, zapał i inwencja, Wysoka motywacja do pracy, energia w działaniu, wola osiągnięcia sukcesu, Zainteresowanie rozwojem i awansem, Optymizm, wiara w siebie, gotowość do pracy efektywnej, - Umiejętność pracy w zespole, Samodzielność w podejmowaniu decyzji, wymagająca minimum nadzoru, Umiejętność efektywnego analizowania i dyplomatycznego rozwiązywania problemów, Kultura osobista, miła prezencja, Komunikatywność, odporność na stres, - Pełna dyspozycyjność.

Wiele z wymienionych powinności pracodawcy określa także Kodeks Pracy np. terminowość wynagrodzeń, kwestie czasu pracy, zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzeń. W relacji: pracodawca - pracownik wymogi moralne dotyczą i drugiej strony. Są to ogólne wymogi z zakresu moralności pracy. W warunkach wolnorynkowych, zatrudnienia w prywatnych przedsiębiorstwach, akcentowane są zwłaszcza:

• uczciwość, solidność, rzetelność pracownicza, - obowiązkowość,
• szacunek dla pracodawcy i jego reprezentantów, - lojalność wobec pracodawcy i finny,
• przestrzeganie zasad poufności, tajemnicy produkcyjne_j, handlowej, w granicach prawa i uczciwości,
• zasada działania na korzyść firmy, przestrzegająca przed celowym działaniem na, jej szkodę, (np. w znowelizowanym Kodeksie Pracy wprowadzony został zakaz konkurencji dla pracowników mających dostęp do takich danych firmy
• innowacji - których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
• praktyczna troska - przez swą postawę - o dobro firmy. jej prestiż, o zaufanie społeczne. 5. ETYKA KUPIECKA. Handel, ze względu na swą spektakularność, najbardziej widoczne oraz powszechne relacje: sprzedający-nabywca, był przez całą historię cywilizacji przedmiotem równie powszechnego-oglądu oraz wartościowania moralnego. Był też zawsze adresatem reguł moralnych, zawieranych w różnych "Radach dla kupca", kodeksach "dobrych obyczajów kupieckich" itp. Zasady etyki kupieckiej są także pomieszczone w dokumentach prawnych, np. w Kodeksie Handlowym. Kupiec od starożytności uchodził za najbardziej reprezentatywnego przedstawiciela - mówiąc językiem dzisiejszym - świata biznesu. Toteż do tej grupy są odnoszone wszystkie podstawowe zasady etyki biznesu. Widać to chociażby na przy kładzie wzorów dobrego kupca formułowanych przez B. Franklina czy D. Defoe. Przede wszystkim zaś w odniesieniu do kupca jest formułowana antynomia: uczciwość - oszustwo. Uczciwość wobec nabywcy, prawdomówność, rzetelność, jest w normalnych warunkach niezbędnym czynnikiem jego działalności i sukcesu. Ale też i pokusy nieuczciwości, oszustwa, kłamstwa, chytrości są w działalności handlowej najczęściej obecne i intensywne jej przejawy najbardziej liczne. Należą tu wspominane już oszustwa wagowe, cenowe, towarowe, nieprawdziwa informacja i złe doradztwo, sprzedaż towarów niepełnowartościowych lub szkodliwych, także nierzetelna reklama, tzw. nacinanie klientów. Odrębny jest problem uczciwej - nieuczciwej konkurencji w handlu, do którego jeszcze powrócimy, oraz problem uczciwych, rzetelnych negocjacji handlowych, którego tu nie poruszamy.

UCZCIWA KONKURENCJA. Z kwestią uczciwości ściśle wiąże się kwestia konkurencji - uczciwej konkurencji w biznesie. Obie dotyczą całego świata biznesu - obie w różnych postaciach występują powszechnie i na co dzień. Istotą gospodarki rynkowej jest wolność gospodarcza - prowadzenia działalności gospodarczej, podejmowania decyzji. Logiczną i konieczną konsekwencją tego jest ry - walizacja samodzielnych i niezależnych podmiotów gospodarczych - konkurencja. Słowo to (łac. c oncurrentia-współzawodnictwo, concurrere - biec razem, wspólnie poszukiwać), oznacza zasadniczo współubieganie się, współzawodnictwo między po - szczególnymi osobami (zespołami) zainteresowanymi w osiągnięciu tego samego celu. W warunkach wolnego rynku oznac za rywalizację, walkę o udział w zysku, o źródła surowców, rynek zbytu, nabywców lub dostawców, klientelę, kontrakty itp. W ostatnim dwudziestoleciu rywalizacja ta ulega globalizacji a w związku z tym - zaostrzeniu. Konkurencja jest istotnym czynnikiem rozwoju gospodarczego, prowadzi do podnoszenia poziomu produktów i usług. W walce konkurencyjnej wygrywa lepsza firma, lepszy produkt i usługa- korzysta na tym klient. Jest więc powszechnie uznaną zasadą działalności gospodarczej. Istnieje też wypracowana technika efektywnej konkurencji.

Rzecz w tym, iż stosowane w niej metody i środki bywają nieuczciwe, są stoso wane z bezwzględnością. To sprawia, że łatwiej jest przedstawiać skuteczne techniki konkurencji -oraz stosowane w niej metody nieuczciwe-niż formułować zasady uczciwej rywalizacji. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ("Dziennik Ustaw", Nr 47, 1993, poz. 21 I ) za czyn nieuczciwej konkurencji uznaje działa nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, które narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Za przejawy takiej konkurencji uznano w niej:

• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa,
• fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub usług, a także ich cech i jakości,
• naruszenie tajemnicy konkurencyjnego przedsiębiorstwa,
• nakłanianie kontrahentów konkurencyjnego przedsiębiorstwa do rozwiązywa nia i niewykonywania umów lub wykonywania ich w sposób nienależyty,
• naśladownictwo produktów, - pomawianie partnerów,
• utrudnianie konkurentom dostępu do rynku, nieuczciwa lub zakazana reklama własnych produktów. Można oczywiście przytaczać znacznie więcej przykładów form nieuczciwej konkurencji - o wielu z nich donosi prasa codzienna. Należy do nich m.in. rozpowszechnianie fałszywych informacji w celu wyrządzenia szkody konkurencyjnemu przedsiębiorcy, oczernianie, pomawianie o jakieś niedopuszczalne działania, o złej jakości konkurencyjnych wyrobów lub usługą, o katastrofalnej sytuacji danego przedsiębiorstwa, zagrażającym mu bankructwie itp. Stosowane bywa podkopywanie fachowych pracowników. Przechwytywanie umów. Inny już charakter mają metody zbrodnicze, jak zastraszanie, niszczenie obiektów (podpalania, czy słynne "podrzucanie" materiałów wybuchowych). Dostrzega się powszechnie, że nieuczciwa konkurencja prowadzi nieuchronnie do istotnych deformacji a nawet likwidacji samego zjawiska konkurencji, a przez to i do zmiany charakteru rynkowego całej gospodarki. Zasady etyki biznesu mają wpływać na ograniczenie nieuczciwości w konkurencji. Ale konieczne jest również przeciwdziałanie instytucjonalne takim praktykom. Istotną rolę odgrywa tu państwo, jego funkcja kontrolna. (Spotykane są wezwania do rządu: "Pozwólcie nam uczciwie konkurować", domagające się równych praw, ochrony firm uczciwych). Niezbędne są określone kroki i działania prawne, zapewniające uczciwy charakter konkurencji. Taką rolę w naszych warunkach ma spełnić wspomniana usta wa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W sądach toczy się wiele spraw z oskarżenia o nieuczciwą konkurencję. Prawo przewiduje surową odpowiedzialność zarówno cy wilną, jak i karną, a także dyscyplinarną, za uprawianie takich praktyk. Można wyróżnić, odwołując się do praktyki, pewne typy, modele, konkurencji: - Konkurencję nieuczciwą, brutalną, bez powściągów i hamulców, "na śmierć i życie", na eliminację, zniszczenie drugiej strony, prowadzoną metodą chwyć, jak chwycić możesz". Może ona przynieść doraźne rezultaty - w sumie jest dla wszystkich szkodliwa.
• Konkurencję lojalną, zdrową, ostrą, ale uczciwą i prowadzoną przy pomocy legalnych środków, kulturalną, ambitną, mającą wyłonić to, co lepsze i tego, kto lepszy. I jest to model wart propagowania.
• Konkurencję życzliwą, przyjazną, zakładającą nawet współdziałanie, współpracę, wzajemną pomoc konkurencyjnych stron w słusznych zamierzeniach - jest ona raczej trudna do realizacji. 7. PRAKTYKI KORUPCYJNE. Korupcja należy do zjawisk powszechnych nie tylko w świecie biznesu, ale w całym społeczeństwie. Do zjawisk moralnie negatywnych oraz szkodliwych, na które wszyscy narzekają, wielu jest w nie uwikłanych - i wobec których wszyscy czują się bezradni. Działalność gospodarcza, zwłaszcza w warunkach transformacji, jest szczególnie podatna na praktyki korupcyjne, co wiąże się także z konieczną konkurencją. Jest w tej działalności zjawiskiem często spotykanym-i równie szczególnie uciążliwym. A współ- cześnie jest to problem ogólnoświatowy-w całym świecie częste i głośne są-w gospodarce i polityce, a zwłaszcza na styku tych dwóch dziedzin - skandale korupcyjne.

Jeszcze w ubiegłym wieku ograniczeń tych nie stosowano. Działała natomiast wyrosła z liberalnej myśli w ekonomii zasada: "Caveat emptor" - niech się strzeże kupujący. Ale praktyka-zamęt i powszechne oszustwa-wymusiła te ograniczenia. Reklama stała się przedmiotem "szczególnej troski" - tym bardziej, że tak łatwo w niej o oszustwa upowszechniane na szeroką skalę, że cienka jest w niej, trudno postrzegalna, granica między kłamstwem a stosowaniem środków przyciągających uwagę klienta. Szczególnie zaś newralgiczny punkt stanowi reklama środków spożywczych i lekarstw.I tak w USA już w r. 191 I powstała American Adwertising Federation - stowarzyszenie agencji reklamowych, usiłujące przeciwdziałać nieuczciwym chwytom reklamowym. W 191~1 r. pojawiła się Federal Trade Commision, z jej inicjatywy w kilka lat później uznano kłamstwo w reklamie za niezgodne z prawem. W następnych latach powoływano do życia wiele takich organizacji i stowarzyszeń kontrolujących reklamę. Dzisiaj jest ich kilkadz iesiąt. Mają one prawo i obowiązek wykrywania kłamliwych reklam-podobnie jest w Europie. Toteż dzisiaj mówi się, że w krajach zachodnich właśnie reklama jest jednym z najbardziej "czystych" moralnie działów biznesu. Również w Polsce trwa proces uetycznienia reklamy, przy wykorzystaniu doświadczeń zachodnich. Opracowany został m.in. przez Polską Korporację Reklamy oraz Międzynarodowe Stowarzyszenie Reklamy, przy udziale twórców reklam, Polski Kodeks Postępowania w dziedzinie Reklamy. Zakazuje on odwoływania się do przesądów, wywoływania lęku, propagowania przemocy, dyskryminacji politycznej, ra sowej, religijnej itp. Reklama nie może m.in. wprowadzać w błąd, podawać kłamliwych danych, godzić w konkurenta, "ogłupiać" konsumenta, naśladować reklam znajdujący ch się już w obiegu. Istnieje Rada Reklamy. Etyczną problematykę reklamy podejmuje miesięcznik ,.Media Polska". Działalność reklamowa jest regulowana w ustawach, rozporządze niach Krąjowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz zarządzeniach resortowych. Dzia łalnością reklamową nadawców zajmuje się departament Reklamy Biura KRRiTV, który zajmuje się m.in.:

• opiniowaniem wniosków o koncesję w zakresie reklamy,
• tworzeniem projektów aktów prawnych regulujących działalność reklamową, - analizą i oceną działalności nadawców reklamy,
• oceną społecznej akceptacji działalności reklamowej oraz współpracą z ośrod kami badania opinii publicznej, agencjami reklamowymi, ośrodkami naukowymi zajmującymi się marketingiem i reklamą. Współcześnie przed nieuczciwymi praktykami reklamowymi starają się chronić zarówno przepisy tworzone przez samych przedsiębiorców oraz panele reklamo we, jak i środki masowego przekazu, instytucje państwowe, organizacje konsumenc kie. Ograniczenia dotyczą zaś sposobów reklamowania dóbr i usług, form oddziaływania na odbiorcę, asortymentu reklamowanych dóbr. W Polsce istnieje obecnie 12 aktów prawnych regulujących działalność reklamową. 9. BIZNES I OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO. W warunkach współczesnych tzw. zagrożenia cywilizacyjne, a zwłaszcza dewa stacja śro- dowiska przyrodniczego, stały się równe zagrożeniom militarnym - możliwości użyczana powszechną skalę broni termonuklearnej. W obu przypadkach mogą one prowadzić do unicestwienia gatunku ludzkiego. Problem zagrożeń i ochrony środowiska jest szerokim problemem społecznym samym w sobie. Zajmuje się nim wiele organizacji i stowarzyszeń międzynarodowych i krajowych, a także wiele dyscyplin naukowych - przyrodniczych, technicznych, społecznych. Także filozofia i etyka. Dzisiaj rozwija się więc nie t ylko np. inżynieria ochrony środowiska czy ekonomia, ale też filozofia i etytyka (lub bioetyka), których przedmiotem jest właśnie środowisko (lub życie w ogóle), jego zagrożenia i ochrona. Życie gospodarcze - wydobycie surowców i wytwarzanie, dymy i gazy, transport i spaliny, konsumpcja, odpady technologiczne i spożywcze itp. - pozostaje w szczególnej relacji ze środowiskiem przyrodniczym: jest w podstawowym zakresie odpowiedzialne za jego dewastacje. Za zatruwanie ziemi, wody, powietrza i pożywie nia, wyniszczanie lasów, rabunek surowców naturalnych. I na nim też spoczywa głów ny ciężar odpowiedzialności za jego ochronę - ono ma współcześnie najwięcej możliwości w tym zakresie, władne jest przywracać środowisku naturalny stan, eliminować dokonane już zniszczenia.

Problematyka ta zasługuje, rzecz jasna, na szerokie potraktowanie. Tutaj jednakże możemy ją jedynie skrótowo zasygnalizować. Można ją sprowadzać do konkretnych przejawów działania indywidualnej przedsię - biorczości, lub ujmować w makro-kategoriach cywilizacji przemysłowej. Można ją wyrażać w sensie etycznym, poprzez szczegółowe rygory i zalecenia dotyczące "przyjazne go" wobec przyrody działania. Ale można ją też należy ujmować na szerszej, filozo ficznej już, światopoglądowej płaszczyźnie koncepcji i strategii rozwoju społecznego, postępu, dobra i szczęścia, miejsca i roli gatunku ludzkiego w świecie. Po jednej stronie umiejscowić tu można drapieżne w swej istocie koncepcje walki z przyrodą, nieograniczonego panowania nad nią i eksploatacji jej dóbr. Także koncepcje "nieograniczonego wzrostu" gospodarczego, utożsamianego z postępem i drogą ku lepszemu życiu ludzkości, z usuwaniem nędzy, głodu i cierpień, oraz z maksymalizacją konsumpcji, gromadzeniem i używaniem rzeczy jako warunku powszechnego szczęścia. Po drugiej zaś stronie coraz powszechniejsze i głośniejsze są przestrogi zawarte np. w raportach Klubu Rzymskiego, iż nieograniczona eksploatacja przy rody, zużycie energii, produkcja odpadów i zatrucie środowiska naturalnego, emisja gazów itp. prowadzą nieuchronnie do totalnej klęski (np. efektów cieplnych, czym zajmowała się m.in. międzynarodowa konferencja w Kioto, grudzień 1997). Towarzyszą temu koncepcje ograniczania produkcji i konsumpcji (czemu sprzeciwiają się kraje biedne i cywilizacyjnie zacofane), eliminowania nędzy i głodu, skrajności ekonomicznych w świecie przez bardziej równomierną i sprawiedliwą dystrybucję wytwarzanych dóbr i nieszkodliwej dla środowiska technologii. Jest to idea "zrównoważonego rozwoju" wszystkich państw, mają ca zapewnić ludzkości wyższą jakość życia. Skoligacone z tymi koncepcjami są międzynarodowe i rządowe programy i regulacje prawne z zakresu ochrony środowiska. Także wymagania moralne odnoszące się do podmiotów gospodarczych i organizatorów życia gospodarczego. Głównymi są tu postulaty społecznej odpowiedzialności za stan środowiska, przewidywania szkodliwych skutków swoich działań, a zatem i powstrzymywania się od wytwarza nia i dystrybucji produktów mogących szkodzić ludziom lub środowisku. Za swoisty kodeks etyczny określający obowiązki ludzi wobec przyrody, a zwłasz cza zasady postępowania wobec środowiska przyrodniczego w toku działalności gospodarczej uważa się "Deklarację z Rio w sprawie środowiska i rozwoju". Zosta ła ona przyjęta na konferencji ONZ "Środowisko i rozwój" (zwanej też "szczyt Ziemi"), która odbyła się w czerwcu 1992 r. w Rio de Janeiro- uczestniczyło w niej ok. 160 państw, w tym i Polska. W "Deklaracji" zawarto 27 zasad mających obowiązywać w całym świecie w erze ekologicznej i zapewniać zdrowe, wolne i twórcze życie ludzi w hannonii ze środowiskiem przyrodniczym. W różnych propozycjach kodeksów dla biznesmena można znaleźć zwłaszcza takie postulaty moralne z dziedziny ochrony środowiska:

• Tak działać, aby nigdy nie przyczynić się do niszczenia środowiska naturalnego. - Nie produkować niczego, co mogłoby zagraiać życiu Iub zdrowiu ludzkiemu. A ma tu miejsce, po stronie negatywów, zarówno brak kompetencji, niewiedza, działanie nieracjonalne, a także niedbalstwo i lekkomyślność - jak i świadoma, celowa działalność gospodarcza prowadząca do dewastacji przyrody (np. przysłowio wy "handel odpadami", import trujących odpadów, zaśmiecanie nimi środowiska). Tutaj jednakże zaczynają się istotne dylematy. Ograniczenia i wymagania moralne często znajdują się bowiem w sprzeczności z dążeniem do zysku, z rentownością, czy wręcz "utrzymaniem się przy życiu" danego przedsiębiorstwa. Dotyczy to nie tylko poszczególnych finn, ale i gospodarek całych krajów. 10. PROBLEM ODPOWIEDZIALIYOŚCI. Wartość i zasada odpowiedzialności należy do centralnych kategorii w etyce biznesu - podobnie zresztą jak w etyce ogólnej. Można ją porównać do kategorii wolności, godności, sprawiedliwości, uczciwości. Ma ona aspekt zarówno prawny, jak i moralny. Odpowiedzialność pojmowana bywa jako cecha szczególna, znamionująca czło- wieczeństwo. " Być człowiekiem, to znaczy być odpowiedzialnym" (Staint - Exupery). Odnosi się ją do człowieka w ogóle, do każdej jego roli i funkcji. Ale akcentuje się ją zwłaszcza w odniesieniu do ludzi wywierających istotny wpływ na życie i los innych ludzi