Europejski system ochrony praw człowieka - Notatki - Prawo, Notatki z Prawoznawstwo

Pobierz Europejski system ochrony praw człowieka - Notatki - Prawo i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!

Europejski system ochrony

praw człowieka

Wytworzyły się one na bazie działalności trzech organizacji europejskich.

A) Systemy ochrony praw człowieka Rady Europy.

Już Statut Rady Europy (Londyn, 5.V.1949) zawiera pewne zapisy dotyczące konieczności ochrony praw człowieka. Określając cele Rady Europy Statut stanowi, iż będą one osiągane między innymi przez ochronę i rozwój praw człowieka i podstawowych wolności. Stanowi również, że każdy członek Rady Europy uznaje zasadę rządów prawa oraz zasadę, na mocy której każda osoba znajdująca się pod jego jurysdykcją może korzystać z praw człowieka i podstawowych wolności. W przypadku poważnych naruszeń tych postanowień, każdy członek Rady Europy może być zawieszony w swym prawie reprezentacji. W literaturze określa się cele Rady Europy jako „demokracja – rządy prawa – prawa człowieka”. Spośród Konwencji Rady Europy dotyczących praw człowieka na uwagę zasługują szczególnie:

1. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Rzym, 4.XI. 1950) wraz z Protokołami Dodatkowymi. Konwencja składa się z preambuły i artykułu 1 oraz pięciu rozdziałów. W Preambule przytoczone są argumenty za uzgodnieniem treści Konstytucji. Artykuł 1 stanowi, że Wysokie Układające się Strony przyznają każdej osobie podlegającej pod ich jurysdykcję prawa i wolności określone w Rozdziale I Konwencji. Rozdział I (artykuły 2-18) gwarantuje prawa obywatelskie i polityczne. Należą do nich:

 prawo do życia chronione ustawą,

 zakaz poddawania torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu bądź

karaniu,

 zakaz trzymania w niewoli lub poddaństwie,

 prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego,

 prawo do słusznego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym czasie przez

niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony na mocy prawa,

 prawo do domniemania niewinności, prawa oskarżonego w postępowaniu karnym,

 prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego,

 miru domowego oraz korespondencji,

 prawo do wolności myśli, sumienia i religii,

 prawo wolności wypowiedzi

 prawo do swobodnego pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego zrzeszania się

z innymi,

 prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny.

Korzystanie z praw i wolności zawartych w Konwencji ma być zapewnione bez jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, język, religię, poglądy polityczne lub jakiekolwiek inne pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie lub jakąkolwiek inna przyczynę. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającemu życiu narodu każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego (poza zastrzeżeniami dotyczącymi niektórych artykułów Konwencji). Rozdział II zawiera jedynie artykuł 19, który w celu zapewnienia przestrzegania zobowiązań Konwencji, przewiduje utworzenie dwóch organów: Komisji Praw Człowieka i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Konwencja poświęca tym organom dwa kolejne rozdziały III i IV (artykuły 20-37 i 38-56). Rozdział V (artykuły 57-66) dotyczy postanowień końcowych związanych m.in. z prawem do dokonywania zastrzeżeń, wypowiedzenia, otwarciem do Podpisu, wejściem w życie itp. Konwencja jest traktatem międzynarodowym, tworzy więc prawa i obowiązki dla Państw – stron. Weszła ona w życie 3.IX.1953 roku. Polska podpisała Konwencję a następnie ją ratyfikowała 19.I.1993 roku (wraz z protokołami 2, 3, 5, 8). Złożyła też deklarację o uznaniu kompetencji Komisji i Trybunału (artykuły 25 i 46 Konwencji), ze skutecznością od 1.V.1993 roku. Konwencji towarzyszy 11 protokołów dodatkowych, które można podzielić na protokoły o charakterze techniczno-proceduralnym (2, 3, 5, 8, 9, 10, 11) oraz protokoły o charakterze materialnym (1, 4, 6, 7). Protokoły 3, 5, 8 zostały wcielone do tekstu Konwencji. a) Protokół Pierwszy (Paryż, 20.III.1952) uzupełnia Konwencję o:

 prawo każdej osoby fizycznej lub prawnej do spokojnego korzystania ze swojego

 zakaz ponownego sądzenia lub ukarania w postępowaniu karnym przed sądem tego

samego Państwa za przestępstwo, za które nastąpiło prawomocne skazanie lub uniewinnienie,

 równe prawa i obowiązki małżonków o charakterze cywilnoprawnym w stosunkach

między nimi jak i w stosunkach z ich dziećmi, w odniesieniu do małżeństwa w czasie jego trwania i w przypadku jego rozwiązania. Protokół wszedł w życie 1. XI. 1988 roku. e) Protokół Dziewiąty (Rzym, 6.XI.1990) dokonuje zmian w treści Konwencji dotyczących spraw proceduralnych. f) Protokół Dziesiąty (Strasbourg, 25.III.1992) dotyczy wykreślenia z treści Konwencji sformułowania z artykułu §1. g) Protokół Jedenasty z 11.V.1994 roku przewiduje likwidację Europejskiej Komisji Praw Człowieka I trybunału Praw Człowieka, do następnego dla każdego kto będzie chciał wystąpić ze skargą z powodu naruszenia Konwencji. Rola Komitetu Ministrów Rady Europy zostałaby ograniczona do kontroli wykonania orzeczeń.

2. Europejska Karta Socjalna (Turyn, 18. X.1961) + Protokół Dodatkowy do Europejskiej Karty Socjalnej (Strsbourg, 5.V.1988) + Protokół Zmieniający Europejską Kartę Socjalną (Turyn, 21.X.1991) Europejska Karta Socjalna składa się z preambuły, pięciu części i dodatku do Karty Socjalnej. Preambuła określa przyczyny zgody Rządów – sygnatariuszy, na treść Karty Socjalnej. Część I zakłada przyjęcie za cel polityki Państw realizowanej wszelkimi właściwymi środkami, o charakterze zarówno krajowym jak i międzynarodowym, osiągnięcie warunków, w których prawa i zasady określone w Karcie mogłyby być skutecznie urzeczywistnione. Część II (artykuły 1-19) ma charakter materialny i precyzuje realizację następujących praw:

 prawo do pracy,

 prawo do słusznych warunków pracy,

 prawo do słusznego wynagrodzenia,

 prawo do organizowania się,

 prawo do rokowań zbiorowych,

 prawo dzieci i młodzieży do ochrony,

 prawo kobiet pracujących do ochrony,

 prawo do ukierunkowania zawodowego,

 prawo do szkolenia zawodowego,

 prawo do ochrony zdrowia,

 prawo do zabezpieczenia społecznego,

 prawo do pomocy socjalnej i medycznej,

 prawo do korzystania z udogodnień socjalnych,

 prawo osób niepełnosprawnych fizycznie bądź umysłowo do szkolenia zawodowego,

rehabilitacji i readaptacji społecznej,

 prawo rodziny do ochrony socjalnej, prawnej i gospodarczej,

 prawo matek i dzieci do ochrony socjalnej i gospodarczej,

 prawo podejmowania płatnej pracy na terytorium innych Umawiających się Stron,

 prawo pracowników - emigrantów oraz ich rodzin do ochrony i pomocy.

Są to prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne. Część III w artykule 20 określa zobowiązania każdej z Umawiających się Stron co do postanowień Karty. Część IV (artykuły 21-29) reguluje sprawy, które określają: sprawozdania dotyczące postanowień przyjętych, sprawozdania dotyczące postanowień, które nie zostały przyjęte, przekazywanie kopii, badanie sprawozdań, Komitet Ekspertów, uczestnictwo Międzynarodowej Organizacji Pracy, Podkomitet Rządowego Komitetu Socjalnego, Zgromadzenie Doradcze, Komitet Ministrów. Część V (artykuły 30-38) normuje takie zagadnienia jak: derogacja na czas wojny lub stanu wyjątkowego, ograniczenia, stosunki między Kartą a prawem krajowym lub porozumieniami międzynarodowymi, implementacja poprzez układy zbiorowe, terytorialny zakres zastosowania, podpisanie, ratyfikacja, i wejście w życie, poprawki, wypowiedzenia i dodatek. Dodatek do Karty Socjalnej dotyczy zakresu Karty Socjalnej, w sensie osób chronionych cudzoziemcy, uchodźcy). Polska podpisała Europejską Kartę Socjalną 26.XI.1991 roku. Protokół Dodatkowy do Europejskiej Karty Socjalnej ma charakter materialny i dodaje nowe prawa do katalogu Karty. Zachowa on samodzielność nawet po ratyfikacji przez wszystkie Państwa – strony Karty. Ustanowionymi przez niego prawami są:

 prawo do różnych udogodnień i równego traktowania w sprawach zatrudnienia i pracy,

bez dyskryminacji ze względu na płeć,

 prawo do informacji i konsultacji,

 prawo do udziału w określaniu i udoskonalaniu warunków pracy i warunków środowiska,

Zachodniej prezentowały pogląd, że trwałe odprężenie i współpraca między państwami obu bloków (bloku krajów zachodnich i bloku krajów „realnego socjalizmu”)nie są możliwe bez respektowania podstawowych praw człowieka. W Konferencji brały udział wszystkie ówczesne państwa europejskie (z wyjątkiem Albanii) oraz Stany Zjednoczone i Kanada (łącznie 35 państw). Konferencja zakończyła się podpisaniem w dniu 1.VIII.1975 roku w Helsinkach Aktu końcowego KBWE. Formułował on zasadę ciągłości realizacji celów i zadań wyznaczonych w Helsinkach. Urzeczywistnieniu tej zasady służą w szczególności: wielostronne spotkania przedstawicieli państw KBWE, których przedmiotem są wszystkie dziedziny regulowane przez Akt Końcowy, wielostronne kompetencje o charakterze ciągłym (np. w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE) oraz wielostronne spotkania ekspertów KBWE zajmujących się wybranymi dziedzinami współpracy (np. „Ottawa 1985” – poświęcone prawom człowieka). Konferencja dała więc początek wieloetapowej, trwającej do dziś współpracy państw, którą określa się mianem procesu KBWE. W wyniku przekształcenia KBWE w grudniu 1994 r. powstała Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Spośród bogactwa dokumentów międzynarodowych związanych z procesem KBWE, a odnoszących się do praw człowieka na uwagę zasługują przede wszystkim:

1. Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki, 1.VIII.1975) Jest to najważniejszy dokument międzynarodowy początkujący proces KBWE i zarysowujący jego ramy proceduralne i materialne, choć nie powołujący mechanizmu kontroli wykonania zobowiązań. Zobowiązania w dziedzinie praw człowieka wynikają dla Państw _ uczestników KBWE przede wszystkim z zasady VII i VIII rozdział I Aktu Końcowego. Zasada VII zatytułowana: „Poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, włączając w to wolność, myśli, sumienia, religii lub przekonań zobowiązuje Państwa Uczestniczące do szanowania praw człowieka i podstawowych wolności, włączając w to wolność myśli, sumienia, religii i przekonań dla wszystkich bez względu na rasę, płeć język lub religię. Stanowi ona, że Państwa Uczestniczące będą popierać i zachęcać do efektywnego korzystania z obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych oraz innych praw i wolności. W tym zakresie będą one uznawać i szanować wolność jednostki wyznawania i praktykowania religii lub przekonań. Będą też szanować prawo osób należących do mniejszości narodowych do równości wobec prawa i zapewnią pełną możliwość rzeczywistego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności.

Uznają uniwersalne znaczenie praw człowieka i podstawowych wolności, których poszanowanie jest zasadniczym czynnikiem pokoju, sprawiedliwości i dobrobytu. Będą stale szanować te prawa i wolności w swych stosunkach wzajemnych oraz będą dążyć, włączając współdziałanie z Organizacją Narodów Zjednoczonych, do popierania uniwersalnego i efektywnego ich poszanowania. Potwierdzają prawo jednostki do poznania jej praw i obowiązków w tej dziedzinie oraz do działania w oparciu o nie. Działają w dziedzinie praw człowieka i podstawowych wolności zgodnie z celami i zasadami Karty NZ, Powszechną Deklaracją Praw Człowieka. Będą wypełniać swoje zobowiązania wynikające z Międzynarodowych paktów Praw Człowieka oraz innych deklaracji i porozumień w tej dziedzinie. Zasada VIII określa „Równouprawnienie i samostanowienie narodów”, które mają szanować Państwa Uczestniczące. Na mocy zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, wszystkie narody zawsze mają prawo, w warunkach pełnej wolności, określać, kiedy i jak sobie tego życzą, ich wewnętrzny i zewnętrzny status polityczny bez ingerencji z zewnątrz oraz kształtować według własnego życzenia swój rozwój polityczny, gospodarczy, społeczny i kulturalny. Państwa uczestniczące potwierdzają powszechne znaczenie poszanowania i efektywnego korzystania przez narody z równych praw oraz z ich prawa do samostanowienia dla rozwoju przyjaznych stosunków między nimi jak też między wszystkimi państwami: przypominają też znaczenie wyeliminowania wszelkich form naruszania tej zasady. Prawa człowieka zawarte są też w innych częściach Aktu Końcowego mówiących o formach współpracy w różnych dziedzinach między Państwami Uczestniczącymi. Określając współpracę w dziedzinie gospodarki, nauki i technologii oraz środowiska Akt Końcowy wymienia aspekty gospodarcze i społeczne pracy migrantów. Problemy w tym zakresie powinny być załatwione przez bezpośrednio zainteresowane strony i w celu wspierania wysiłków krajów pochodzenia zmierzających do wzrostu możliwości zatrudnienia dla ich obywateli, zapewnienia warunków dla uporządkowanego ruchu pracowników (wraz z ochroną ich dobrobytu osobistego i społecznego oraz organizowaniem rekrutów, szkolenia językowego i zawodowego), zapewnienia równości praw między pracownikami – migrantami a obywatelami krajów gościny (pod względem warunków zatrudnienia i pracy, ubezpieczenia społecznego, warunków życia czy warunków mieszkaniowych) ułatwiania łączenia pracowników – migrantów z ich rodzinami itp. Określając natomiast współpracę w dziedzinie humanitarnej, Akt Końcowy skupia się na: kontaktach międzynarodowych, kontaktach i regularnych spotkaniach na podstawie więzi rodzinnych, łączenia rodzin, małżeństwach pomiędzy obywatelami różnych państw

Dokument Końcowy zapoczątkował instytucjonalne mechanizmy ochrony praw człowieka w rozdziale „Ludzki wymiar KBWE”. Postanowiono w nim, że państwa uczestniczące w KBWE:

 będą dokonywać wymiany informacji i odpowiadać na prośby o informacje oraz na

przedstawione im zażalenia (skargi) przez inne państwa w sprawach dotyczących praw człowieka,

 będą spotykać się na życzenie innych państw, w celu rozpatrzenia zagadnień z tym

związanych i rozwiązania ewentualnych sporów,

 mogą przedkładać sprawy i sytuacje w zakresie ludzkiego wymiaru uwadze innych

państw uczestniczących w KBWE,

 mogą informować inne państwa o przebiegu procedur wymiany informacji i o rezultatach

złożonych zażaleń, czynić to także na spotkaniach wielostronnych KBWE. Dokument Końcowy nie jest prawnie wiążący.

3. Dokument Spotkania Kopenhaskiego Konferencji w sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE (Kopenhaga, 29.VI.1990) Dokument ten określa najważniejsze normy materialne dotyczące praw człowieka i podstawowych wolności oraz zakłada, że uznanie tych praw i wolności stanowi podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju. Wymienia on między innymi następujące prawa i wolności:

 prawo każdej osoby zatrzymanej bądź aresztowanej pod zarzutem popełnienia

przestępstwa, do niezwłocznego postawienia przed sędzią lub innym urzędnikiem określonym w ustawie,

 prawo do słusznej i publicznej rozprawy przed właściwym, niezawisłym i bezstronnym

sądem ustanowionym przez ustawę,

 prawo do obrony, zasada domniemania niewinności,

 prawo głosowania,

 prawo do swobody wypowiedzi,

 prawo do pokojowych zgromadzeń i manifestacji,

 prawo do zrzeszania się,

 prawo do wolności myśli, sumienia i religii,

 prawo do opuszczenia jakiegokolwiek kraju, włączając w to swój własny oraz powrotu do

swego kraju,

 prawo do spokojnego korzystania ze swej własności,

 prawo do poznania praw człowieka i podstawowych wolności, oraz działania na ich

podstawie,

 prawa dziecka,

 prawo jednostki do ubiegania się oraz otrzymywania odpowiedniej pomocy prawnej w

przypadkach naruszenia praw człowieka i podstawowych wolności. W Dokumencie prawa człowieka usytuowane zostały w kontekście demokracji, za której fundamenty uważane są: pluralizm, rządy prawa, swoboda wyboru systemu politycznego. Podkreśla on znaczenie wolnych wyborów, rządów przedstawicielskich działających na podstawie konstytucji i prawa, woli narodu, istnienia instytucji demokratycznych itp. Pewne sformułowania Dokumentu odnoszą się do pozytywnej roli działalności organizacji pozarządowych na rzecz poszanowania praw człowieka, ustanowienia standardów dotyczących praw mniejszości narodowych i innych.

4. Paryska Karta Nowej Europy (Paryż,21.XI.1990) Dokonuje przeglądu problemów interesujących Państwa Uczestniczące w KBWE, dając tym problemom dostosowaną do dokonujących się przemian postać i pogłębiona treść. Stanowi nowy krok w kierunku normatywizacji i instytucjonalizacji procesu helsińskiego. W części „Prawa człowieka, demokracja i rządy prawa” stwierdza, że prawa człowieka i podstawowe wolności stanowią prawo przyrodzone wszystkich istot ludzkich, są niezbywalne oraz gwarantowane przez prawo. Ich ochrona i popieranie stanowią naczelny obowiązek rządu. Ich poszanowanie jest zasadniczym zabezpieczeniem przed wszech potężnym państwem. Ich przestrzeganie i pełne urzeczywistnianie stanowi podstawę wolności myśli, sumienia, religii lub przekonań, wolności wypowiedzi, wolności zrzeszenia się i pokojowych zgromadzeń, wolności poruszania się. Nikt nie będzie: podlegać arbitralnemu zatrzymaniu lub aresztowaniu, podlegając torturom albo innemu okrucieństwu, nieludzkiemu bądź poniżającemu traktowaniu lub karaniu. Każdy ma również prawo do: poznania swoich praw i działania na ich podstawie, uczestnictwa w wolnych i uczciwych wyborach, słusznego i publicznego procesu w razie oskarżenia go o przestępstwo, własności, samodzielnie lub wespół z innymi, oraz zajmowania się działalnością gospodarczą, korzystania ze swych praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych. Chroniona będzie tożsamość etniczna, kulturalna, językowa i religijna mniejszości narodowych. Każdy powinien móc korzystać ze skutecznych środków odwoławczych, krajowych lub międzynarodowych, w razie naruszenia jego praw.

Dotyczy to zwłaszcza wolności osobistej, równości i niedyskryminacji, ochrony praw człowieka w stanach wyjątkowych i gwarancji skutecznego odwołania się do kompetentnej, niezawisłej instancji krajowej. Państwa Uczestniczące będą respektować międzynarodowo uznane standardy, które odnoszą się do niezawisłości sędziów i praktyków – prawników oraz bezstronnego działania publicznej służby sądowej.

6. Deklaracja Szczytu Helsińskiego KBWE (Helsinki, 10.VII.1992) Deklaracja potwierdza na nowo moc wiążącą przewodnich zasad oraz wspólnych wartości Helsińskiego Aktu Końcowego oraz Karty Paryskiej. Stwierdza poważne naruszenie zobowiązań KBWE w dziedzinie praw człowieka i podstawowych wolności takie jak konflikty etniczne, nietolerancja, nacjonalizm. Celem deklaracji jest między innymi wzmocnienie instytucji i struktur KBWE. Państwa Uczestniczące zdecydowały się ustanowić Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości Narodowej. Będzie on instrumentem służącym zapobieganiu konfliktom w możliwie najwcześniejszym stadium zapobiegania mniejszości narodowych. Będzie on wybierany na okres trzech lat, z możliwością przedłużenia na dalszy trzyletni termin. Załącznik do Deklaracji określa źródła informacji o problemach mniejszości narodowych, strony bezpośrednio zainteresowane, warunki podróży Wysokiego Komisarza, możliwość zaangażowania ekspertów i budżet. Część VI – „Ludzki wymiar” – wyraża między innymi zdecydowanie państw zapewniania pełnego poszanowania praw człowieka podstawowych wolności. W tym celu Deklaracja przewiduje Spotkania Implementacyjne w sprawie Ludzkiego Wymiaru. Seminaria Ludzkiego Wymiaru KBWE oraz wzmocnienie zobowiązań i współpracę w dziedzinie ludzkiego wymiaru, które dotyczyć mają przede wszystkim mniejszości narodowych, ludności tubylczej, tolerancji i niedyskryminacji pracowników – migrantów, uchodźców i wysiedleńców, międzynarodowego prawa humanitarnego, demokracji na szczeblu lokalnym i regionalnym, kary śmierci, niezależnych mediów, edukacji, zbioru zobowiązań ludzkiego wymiaru oraz wytycznych implementacji krajowej.

C) System ochrony praw człowieka Wspólnot Europejskich

(Unii Europejskiej)

Prawo pierwotne Wspólnot (na które składa się między innymi Traktat Paryski z 1951 roku o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Traktaty Rzymskie z 1957 roku o

powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej oraz traktat z 1965 roku o połączeniu organów Wspólnot) nie formułuje katalog praw jednostki. Reguluje przede wszystkim zagadnienia gospodarcze, administracyjne i techniczne, ale z ich unormowań można wynieść pewne prawa jednostki np. zasadę równości jednostek wobec prawa Wspólnoty, zakaz dyskryminacji, gwarancje własności, swobodę ruchu osobowego, swobodę wyboru miejsca zamieszkania itp. Początkowo związanie organów Wspólnot prawami jednostki było przez nie negowane. Dopiero w orzeczeniach z 1969 i 1974 roku Trybunał Europejski (jeden z organów Wspólnot) przyznał, że ogólne zasady systemu Wspólnoty zawierają prawa jednostki, że nie może być uznany za zgodny z prawem żaden środek niezgodny z prawami podstawowymi zawartymi w konstytucjach Krajów Wspólnot oraz że europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (którą ratyfikowały wszystkie państwa członkowskie EWG) pełni istotną rolę, szczególnie ze względu na wykładnię przepisów prawa Wspólnot dotyczących praw jednostki. Mimo tego podkreślenia roli praw jednostki w działalności Wspólnot Europejskich pozycja opracowania katalogu podstawowych praw jednostki nie została zaakceptowana (1975 rok). Jednak w 1977 roku organy Wspólnot (Parlament Europejski, Rada Europejska i Komisja Europejska) wydały dwupunktową deklarację, w której podkreślają „pierwszorzędne znaczenie”, jakie przywiązują do przestrzegania praw podstawowych, zawartych w konstytucjach krajów członkowskich jak też w europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Zobowiązują się też, że wykonując swoje kompetencje i realizując cele Wspólnot będą tych praw przestrzegać. Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przyniósł natomiast utworzenie Katalogu praw jednostek oraz ramy ich ochrony w systemie Wspólnot Europejskich. Do aktów Wspólnot Europejskich, które mają szczególne znaczenie w zakresie praw jednostki i ich ochrony należą:

1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (Rzym,25.III.1957) – po zmianach dokonanych w jego tekście przez traktat z Maastricht. Traktat nie zawiera katalogu praw i wolności człowieka, a dla tego zagadnienia są istotne jedynie sformułowania dotyczące tzw. Społecznego wymiaru wspólnego rynku. W zakresie stosowania Traktatu zakazana jest wszelka dyskryminacja dokonywana ze względu na obywatelstwo. Traktat formułuje między innymi, prawo do swobodnego przemieszczania się pracowników wewnątrz Wspólnoty a także zakaz wszelkiej dyskryminacji opartej na

2. Jednolity Akt Europejski (Lukemburg, 28.II.1986) W Preambule Akt wyraża zdecydowanie państw członkowskich Wspólnot wspólnej pracy na rzecz demokracji opierającej się na prawach podstawowych uznanych w konstytucjach i ustawach państw członkowskich, w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka I podstawowych Wolności oraz w Europejskiej Karcie Socjalnej, zwłaszcza wolności i sprawiedliwości społecznej. Zobowiązują się one do szczególnego manifestowania zasad demokracji i poszanowania praw człowieka, do których są przywiązane, w celu wspólnego przyczyniania się do utrzymania pokoju światowego i bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z zobowiązaniem, które podjęły ramach Karty Narodów Zjednoczonych. Akt dotyczy przede wszystkim wszystkich stosunków gospodarczych, ale też reguluje pewne kwestie związane z polityką socjalną, ochroną środowiska naturalnego, postępem naukowo-technicznym. Poza tym rozszerza kompetencje instytucji Wspólnot, tworzy Sąd I Instancji i Europejską Współprace Polityczną, Akt jest traktatem międzynarodowym zmierzającym i uzupełniającym traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie. Wszedł w życie 1.VII.1987 roku. 3.Traktat o Unii Europejskiej (Maastricht, 7.II 1992) Traktat z Maastricht organizuje na nowo Wspólnoty Europejskie, włączając je na nową strukturę organizacyjną – Unie Europejską. Dotyczy przede wszystkim zacieśnienia stosunków między państwami członkowskimi, ale określa też bliżej pozycje między państwami członkowskimi, ale określa też bliżej pozycję praw człowieka w prawie Wspólnot. Prawa członkowskie potwierdzają w Traktacie swoje przywiązanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności, zakładają wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich przez ustanawianie obywatelstwa Unii. Unia szanuje prawa podstawowe takie jakie są gwarantowane przez europejska Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz takie, jakie wynikają ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego. Traktat akceptuje znaczenie ochrony praw jednostki, stanowiąc o wspólnej polityce zagranicznej i obronnej oraz wspólnej polityce w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Między innymi państwa członkowskie traktują dziedziny leżące we wspólnym interesie, takie które dotyczą praw człowieka, np. azylu, emigracji, przekroczenia granic, poruszania się po terytoriach państw członkowskich, łączenia rodzin, do stepu do pracy itp. 4. Deklaracja o Prawach Człowieka (Luksemburg, 29.VI.1991)

Deklaracja jest uchwałą Rady Europejskiej, a nie traktatem międzynarodowym. Wyraża rosnące znaczenie poszanowania i przestrzegania praw człowieka w stosunkach międzynarodowych i krajowych porządkach prawnych. Wspólnota i jej państwa członkowskie zobowiązują prowadzić swą politykę popierania i ochrony praw człowieka i podstawowych wolności poprzez działania indywidualne i zbiorowe. Rada Europejska wzywa wszystkie Państwa by stały się stroną obowiązujących dokumentów międzynarodowych w zakresie praw człowieka. Istotne znaczenie ma bowiem skuteczne i powszechne wcielanie w życie istniejących dokumentów oraz wzmacnianie międzynarodowych mechanizmów kontrolnych, nad którymi Wspólnota i jej państwa członkowskie będą prowadziły prace. Rada Europejska akceptuje możliwość uprawnienia jednostek do włączania się do ochrony swoich praw. Wzywa również państwa, by współpracowały z organizacjami międzynarodowymi, do których należą, w kontrolowaniu wcielenia w życie praw człowieka. Rada Europejska przypomina podstawowy charakter zasady niedyskryminacji. Podkreśla potrzebę ochrony praw człowieka w stosunku do osób należących i nie należących do mniejszości. Ochrona mniejszości powinna być zapewniona przede wszystkim przez skuteczne ustanowienie demokracji. Rada Europejska przypomina niepodzielny charakter praw człowieka. Promocja praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych oraz praw obywatelskich i politycznych ma podstawowe znaczenie dla pełnego urzeczywistnienia godności ludzkiej i uzasadnionych dążeń każdej jednostki. Rada Europejska uważa, że zniewagą dla ludzkiej godności jest odmowa udzielenia pomocy ofiarom sytuacji nadzwyczajnych i wyjątkowych klęsk zwłaszcza w przypadku gwałtów na niewinnej ludności cywilnej i uchodźcach. Cały trwały rozwój powinien być skoncentrowany na człowieku jako posiadaczu praw człowieka, których naruszenie uniemożliwia jednostce uczestniczenie w tym rozwoju. Wspólnota i jej państwa czynnie popierają prawa człowieka i uczestnictwo wszystkich jednostek lub grup w życiu społecznym bez dyskryminacji, biorąc pod uwagę w szczególności role kobiety.

5. Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności (Strasbourg, 12.IV.1989) Jest to pierwszy akt wspólnotowy, w którym dokonano uporządkowania praw i wolności jednostki. Nie jest dokumentem prawnie wiążącym i nie wszystkie ujęte w nim prawa należą do prawa wspólnotowego. Deklaracja stanowi nienaruszalność godności ludzkiej, prawo do życia, do wolności i do bezpieczeństwa osobistego, zakaz poddania torturom, nieludzkiemu lub poniżającemu

również za wykorzystanie środków socjalnych niezbędnych do dobrego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Odpowiedzialność państwa powinna być egzekwowana zgodnie z praktykami krajowymi, zwłaszcza w drodze ustawodawczej i w drodze układów zbiorowych.

www.stiudent.pl

Spis treści

A) Systemy ochrony praw człowieka Rady Europy .................................. str. 1

1. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych **Wolności (Rzym, 4.XI.1950) wraz z Protokołami Dodatkowymi ................... str. 1

2. Europejska Karta Socjalna (Turyn, 18. X.1961) +** Protokół Dodatkowy do Europejskiej Karty Socjalnej (Strsbourg, 5.V.1988) + Protokół Zmieniający Europejską **Kartę Socjalną (Turyn, 21.X.1991) ............................................................ str. 4
3. Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom** oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (Strasbourg, 26.XI.1987) ..................................................................... str. 6

B) System ochrony praw człowieka Konferencji Bezpieczeństwa

i Współpracy w Europie (obecnie Organizacji Bezpieczeństwa

i Współpracy w Europie ......................................................................... str. 6

1. Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa **i Współpracy w Europie (Helsinki, 1.VIII.1975) ............................................. str. 7

2. Dokument Końcowy Spotkania Wiedeńskiego (Wiedeń, I. 1989) .................. str. 9
3. Dokument Spotkania Kopenhaskiego Konferencji** **w sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE (Kopenhaga, 29.VI.1990) ........... str. 10
4. Paryska Karta Nowej Europy (Paryż,21.XI.1990) ....................................... str. 11
5. Dokument Spotkania w Moskwie Konferencji w Sprawie** **Ludzkiego Wymiaru KBWE (Moskwa, 3.X.1991) ....................................... str. 12
6. Deklaracja Szczytu Helsińskiego KBWE (Helsinki, 10.VII.1992)............... str. 13**

C) System ochrony praw człowieka Wspólnot Europejskich

(Unii Europejskiej)................................................................................ str. 13

1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (Rzym,25.III.1957) – po zmianach dokonanych w jego tekście **przez traktat z Maastricht. ............................................................................. str. 14

2. Jednolity Akt Europejski (Lukemburg, 28.II.1986) ...................................... str. 15
3. Traktat o Unii Europejskiej (Maastricht, 7.II 1992) ..................................... str. 16
4. Deklaracja o Prawach Człowieka (Luksemburg, 29.VI.1991) ...................... str. 16
5. Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności (Strasbourg, 12.IV.1989) ....... str. 17
6. Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników** (Strasbourg, 9.XII.1989) ................................................................................... str. 18