Pobierz Europejski System Walutowy - Notatki - Ekonomia i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
Wstęp
Jedną z charakterystycznych cech rozwoju gospodarki światowej w drugiej połowie XX w. jest tendencja do międzynarodowej integracji. Ujawniła się ona szczególnie w Europie Zachodniej, gdzie formy integracji przyjęły postać najbardziej zaawansowaną. Jednym z dążeń integracyjnych było osiągnięcie jednolitej waluty europejskiej. Integrację walutową możemy określić jako „proces tworzenia jednolitego obszaru walutowego, pokrywającego się z obszarem gospodarczym integrujących się krajów. Na tak rozumianym obszarze walutowym występują stałe kursy walut, wymienialność walut, koordynacja polityki walutowej, wspólny system kursowy (…), wspólny system kredytowy i bankowy zapewniający regulowanie płatności międzynarodowych oraz – w końcowym etapie – wspólna polityka walutowa. Cechą tak rozumianego jednolitego obszaru walutowego może być wspólna waluta, występująca w roli waluty równoległej lub zastępująca waluty narodowe integrujących się krajów we wszystkich funkcjach pieniądza.”^1
Europejski System Walutowy jest jednym z bardzo istotnych etapów na drodze do integracji walutowej. „Genezy strefy walutowej EWG należy upatrywać w postępującym procesie integracji walutowej w EWG oraz w różnych koncepcjach unii gospodarczej i walutowej w ramach tego ugrupowania. Jej początkowym elementem był funkcjonujący od 1972 r. „wąż walutowy”. Istotę strefy walutowej EWG stanowi Europejski System Walutowy. Celem Europejskiego Systemu Walutowego jest stworzenie stabilności kursów walut w EWG oraz warunków harmonijnego rozwoju gospodarczego Wspólnoty. „Wąż walutowy” został zastąpiony przez mechanizm kursowy Europejskiego Systemu
(^1) Zabielski K. „Finanse międ zynarodowe”, Wydawnictwo Nauko we PWN, wyd. 2, poprawione i u zupełnione, Warszawa 2000 r., str. 133
Walutowego, w którym wykorzystano dotychczasowe oraz wprowadzono nowe reguły dla polityki kursowej i stosunków walutowych w EWG.”^2
W pierwszym rozdziale swojej pracy przedstawiłam genezę i strukturę Europejskiego Systemu Walutowego, a także w poszczególnych punktach opisałam części składowe tego Systemu oraz to, jaki skutek odniosły w krajach EWG. Ponieważ celem dla krajów Wspólnoty było osiągnięcie integracji walutowej w drugim rozdziale przedstawiłam kolejny krok, jakim było utworzenie traktatu z Maastricht. Ostatni rozdział , to zarazem ostateczny etap, czyli utworzenie jednolitej waluty europejskiej – euro. W zakończeniu pracy podsumowałam poszczególne rozdziały, uwypuklając najistotniejsze cechy zarówno całego Systemu, jak i związanych z nim kolejnych etapów w dążeniu do integracji walutowej.
Rozdział I: Geneza i struktura Europejskiego Systemu Walutowego
Genezy Europejskiego Systemu Walutowego (EMS – European Monetary System) należy upatrywać w koncepcjach unii gospodarczej i walutowej oraz w trudnościach jej realizacji. „W traktacie rzymskim nie sformułowano w sposób bezpośredni celów związanych z integracją walutową krajów członkowskich ówczesnej EWG. Współpraca walutowa, zgodnie z art. 105 traktatu, miała odbywać się w ramach działań Wspólnoty dotyczących koordynacji polityki gospodarczej. (…) Duża stabilność kursów walutowych – skutek uczestnictwa w systemie walutowym z Bretton Woods – również nie stwarzała przesłanek do podjęcia wysiłków w kierunku stworzenia unii walutowej. (…) Koncepcja integracji walutowej w krajach „szóstki” została sformułowana w planie Wernera z 1971 r., który zawierał projekt unii ekonomicznej i walutowej. Utworzenie jej planowano na lata 1971-1980. Plan Wernera nie został zrealizowany
(^2) Zabielski K. „Finanse międzynarodowe”, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 2, poprawione i uzupełnione, Warszawa 2000 r., str. 145
wprowadzenie Europejskiej Jednostki Walutowej – ECU (European Currency Unit), mechanizm kształtowania i stabilizowania kursów walutowych walut krajów członkowskich (Exchange Rate Mechanism – ERM), mechanizm kredytowy w ramach działalności Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej (European Fund for Monetary Cooperation).”^4
1.1. Europejska Jednostka Walutowa – ECU
„Europejska Jednostka Walutowa - ECU została ustalona jako ważony średni koszyk walut krajów należących do Wspólnot. Udział poszczególnych walut w ECU określono proporcjonalnie do udziału danego kraju członkowskiego w wymianie handlowej wewnątrz Wspólnoty oraz do udziału danego kraju w PKB Wspólnoty. Wartość ECU była zależna od kursów walut wchodzących w skład koszyka. ECU funkcjonowało w sferze oficjalnej; było stosowane jako: wielkość odniesienia w mechanizmie kształtowania kursów walutowych, podstawa do określenia odchyleń kursów walut, jednostka rozrachunkowa w operacjach walutowych w ramach Europejskiego Systemu Walutowego, jako środek płatniczy oraz jako składnik rezerw walutowych banków centralnych krajów członkowskich. W sferze prywatnej ECU znalazła zastosowanie jako środek rozliczeń bezgotówkowych między przedsiębiorstwami, bankami komercyjnymi, instytucjami finansowymi, a także między osobami prywatnymi.”^5 „Na bazie ECU został ustalony system kursów centralnych i zakres ich maksymalnych wahań. ECU uważana jest za główna podstawę EMS.”^6
(^4) Winiarski B. red. „Polityka gospodarcza”, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 2, Warszawa 2000 r., str. 611-612 5 Winiarski B. red. „Polityka gospodarcza”, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 2, Warszawa 2000 r., str. 612-613 6 Zabielski K. „Finanse międzynarodowe”, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 2, poprawione i uzupełnione, Warszawa 2000 r., str. 146
1.2. Mechanizm kształtowania i stabilizowania kursów walutowych
„Jeżeli chodzi o mechanizm kształtowania i stabilizowania kursów walutowych krajów członkowskich w ramach Europejskiego Systemu Walutowego, to służył on utrzymywaniu kursów walutowych w ściśle ustalonych przedziałach. Kurs każdej waluty krajów członkowskich był określony w relacji do ECU jako tzw. kurs centralny. Był on stosowany do ustalenia wzajemnych relacji kursów walutowych krajów członkowskich i nie stanowił przedmiotu obligatoryjnych interwencji w ramach systemu. Interwencje dotyczyły bilateralnych kursów walut. Każda waluta miała określony kurs w stosunku do pozostałych walut systemu; były to tzw. bilateralne kursy centralne. Tworzyły one siatkę parytetów walut krajów uczestniczących w mechanizmie kursowym. Kraje członkowskie uzgodniły dopuszczalne granice wahań kursów walutowych między swoimi walutami na ±2,25%. (…) Jeżeli wahania kursów walut zbliżały się do dopuszczalnej granicy, kraje których stabilność walutowa została nadmiernie naruszona, były zobowiązane do interwencji na rynku dewizowym. Sygnałem do interwencji mogła być też zmiana kursu waluty kraju członkowskiego równa tzw. odchyleniu progowemu, które stanowiło 75% maksymalnego marginesu odchyleń kursu danej waluty w stosunku do ECU. Przewidziane były cztery formy interwencji, które nie miały jednak charakteru obligatoryjnego. Najistotniejszym elementem mechanizmu stabilizowania kursów walut (mechanizmu kursowego) był mechani zm dostosowawczy , obejmujący środki, za pomocą których miała być osiągana stabilizacja walut w określonych granicach oraz przywracana zachwiana równowaga płatnicza. Do środków tych należały: interwencja na rynkach dewizowych, posunięcia wewnętrznej polityki gospodarczej (przede wszystkim pieniężnej i kredytowej) oraz zmiana kursu centralnego (dewaluacja i rewaluacja). Interwencja na rynkach dewizowych mogła polegać na sprzedaży waluty obcej (z własnych rezerw
Trudności ze stabilizowaniem walut, które wystąpiły w ramach Europejskiego Systemu Walutowego, świadczyły jednocześnie, że dążenie krajów członkowskich do utworzenia unii walutowej jest uzasadnione. Należy podkreślić, że w toku rozwoju współpracy krajów członkowskich Wspólnot w ramach Europejskiego Systemu Walutowego został on zdominowany przez markę niemiecką i politykę monetarną Niemiec. System zaczął być wyraźnie asymetryczny. Dominacja marki niemieckiej wynikała z siły gospodarczej Niemiec, a także z zaufania, jakim cieszył się Bundesbank i polityka pieniężna Niemiec wśród krajów członkowskich. Kraje prowadzące swoją politykę pieniężną w ramach Europejskiego Systemu Walutowego w dużym zakresie kierowały się założeniami polityki pieniężnej realizowanej przez Bundesbank. Rosnące znaczenie Niemiec i marki niemieckiej w Systemie należy uznać za jedną z ważniejszych przyczyn leżących u podstaw dążeń krajów członkowskich Wspólnot do stworzenia unii walutowej.”^7
1.3. Mechanizm kredytowy w ramach działalności Europejskiego Funduszu
Współpracy Walutowej
„System interwencyjny i kredytowy banków centralnych w ramach EMS służy do utrzymywania wahań kursów walut w granicach ustalonych w mechanizmie kursowym”^8 „W tym celu bank centralny kraju o walucie słabej zaciąga kredyt w banku centralnym kraju o walucie silnej. W ramach Europejskiego Systemu Walutowego stosowane są trzy formy interwencji finansowo-walutowych, mające na celu poprawę stanu gospodarki krajów członkowskich, łagodzenie skutków deficytu bilansu płatniczego i stabilizację kursów walutowych. Są to: krótkoterminowe kredytowanie,
(^7) Winiarski B. red. „Polityka gospodarcza”, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 2, Warszawa 2000 r., str. 613-616 8 Zabielski K. „Finanse międzynarodowe”, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 2, poprawione i u zupełnione, Warszawa 2000 r., str. 148
krótkoterminowa pomoc walutowa, średnioterminowa pomoc finansowa.
Krótkoterminowe kredyty udzielane są w nieograniczonej wysokości przez bank centralny kraju o silnej walucie bankowi centralnemu kraju o słabej walucie, w celu umożliwienia mu interwencji na rynku walutowym. Spłata tego kredytu, który jest oprocentowany, powinna nastąpić w ciągu 45 dni, z możliwością przedłużenia do 3 miesięcy. Krótkoterminowa pomoc walutowa udzielana jest przez bilateralnie bankom centralnym na przezwyciężenie przejściowego deficytu bilansu płatniczego, przy czym każdy kraj ma określone limity zadłużenia i wierzytelności. Oprocentowane kredyty udzielane są na okres 3 miesięcy, z możli wością przedłużenia do 9 miesięcy. Średnioterminowa pomoc finansowa udzielana jest krajom, które nie mogą uporać się z trudnościami płatniczymi lub kapitałowymi przy zastosowaniu innych form pomocy. Warunkiem jej uzyskania jest przedstawienie programu uzdrowienia gospodarki.”^9 „Zarządzanie różnymi formami pomocy finansowej przydzielonej bankom centralnym krajów członkowskich na cele związane ze stabilizacją ich walut powierzono Europejskiemu Funduszowi Współpracy Walutowej (EFWW). (…) Europejski Fundusz Współpracy Walutowej był uprawniony do podejmowania działań interwencyjnych na rynku dewizowym w walutach krajów członkowskich, a także podejmował decyzje dotyczące zrównoważenia sald w bankach centralnych krajów należących do Wspólnot. Oprócz tego EFWW spełniał rolę instytucji gromadzącej rezerwy. Banki centralne krajów członkowskich oddawały do dyspozycji Funduszu 20% swoich rezerw w złocie i dolarach. Był też zalążkiem Europejskiego Banku Centralnego (…). W 1994 r. funkcje EFWW przejął Europejski Instytut W alutowy.”^10
(^9) Marciniak S. red. „Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy”, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. 2 rozszerzone, Warszawa 1998 r., str. 434-444 10 Winiarski B. red. „Po lityka gospodarcza”, Wydawnictwo Nauko we PWN, wyd. 2, Warszawa 2000 r., str. 616-
Z chwilą przejścia do drugiego etapu unii walutowej, a więc 1 stycznia 1994 r., zaczął funkcjonować Europejski Instytut Walutowy , instytucja o charakterze przejściowym, mająca stworzyć warunki do funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego. (…) 2 maja 1998 r. na wniosek Komisji Europejskiej, Rada podjęła w Brukseli historyczną decyzję, wyznaczającą nowy etap w integracji europejskiej ustalając, że do trzeciego etapu unii walutowej przystąpi 11 krajów: Belgia, Fr ancja, Holandia, Niemcy, Włochy, Luksemburg, Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Austria, Finlandia. Zgodnie z ustaleniami władz Unii Europejskiej za datę rozpoczęcia trzeciego etapu unii walutowej przyjęła 1 stycznia 1999 r. Europejski Instytut Walutowy ustąpił miejsca Europejskiemu Bankowi Centralnemu , który od tego momentu stoi na czele Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Na początku trzeciego etapu unii walutowej powołano również do życia Komitet Ekonomiczno-Finansowy.
W dniu wejścia w życie postanowień traktatu dotyczącego trzeciego etapu unii walutowej centralne kursy wymiany między walutami krajów członkowskich oraz między tymi walutami a ECU zostały usztywnione. Waluty krajów członkowskich, które weszły do strefy euro, zostały przeliczone na euro. Dotychczasowa waluta koszykowa ECU przestała istnieć i ustąpiła miejsca euro, które jest walutą realną. Począwszy od 1 lipca 2002 r. banknoty i monety euro będą jedynym oficjalnym środkiem płatniczym w państwach Unii Europejskiej, tworzących unię walutową .”^11
Rozdział III: Euro
(^11) Winiarski B. red. „Po lityka gospodarcza”, Wydawnictwo Nauko we PWN, wyd. 2, Warszawa 2000 r., str. 623, 626-627, 629-
„W dniu 1 stycznia 1999 r. na obszarze 11 spośród 15 krajów Unii Europejskiej zaczęła funkcjonować unia walutowa. Jest ona ostatnim etapem integracji gospodarczej w Europie, zapoczątkowanej w 1950 r. (…)”^12 „Początkowo chodziło tylko o szybszy rozwój gospodarczy – postawienie na nogi wciąż kulejącej Europy i umocnienie kontroli nad przemysłem zbrojeniowym Niemiec. W 1951 roku Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg traktatem paryskim stworzyły wspólny rynek węgla i stali – kluczowych surowców dla powojennego przemysłu. Sześć lat później traktat rzymski powołał Europejską Wspólnotę Gospodarczą, której celem było stworzenie jednolitego rynku europejskiego. Z biegiem lat wspólnota poszerza się, znikają cła w handlu wewnętrznym, a wahania walut wobec siebie zostają sprowadzone do wąskiego korytarza. W 1979 r. z koszyka europejskich walut powstaje praprzodek euro – ECU. Milowym krokiem w dalszej integracji staje się podpisany w 1992 r. w Maastricht traktat o Unii Europejskiej, który określa kalendarz dochodzenie do unii gospodarczej i walutowej. Trzy lata później wspólny pieniądz zostaje przemianowany na euro. W noc sylwestrową z 1998 na 1999 r. oficjalnie wchodzi do obiegu i tak rodzi się Unia Gospodarczo-Walutowa. (…)”^13 „W skład unii walutowej (…) weszły kraje które były zainteresowane przyjęciem wspólnej waluty i spełniły 5 tzw. kryteriów zbieżności: inflacja nie wyższa niż 1,5 pkt. proc. średniej stopy inflacji w trzech krajach Unii Europejskiej, gdzie inflacja była najniższa, długoterminowe stopy procentowe nie przekraczające więcej niż o 2 pkt. proc. średniej stóp procentowych w trzech krajach UE o najniższej inflacji, deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB, dług publiczny nie większy niż 60% PKB, stabilny kurs wymiany walut w ciągu ostatnich 2 lat. Kryteria te spełniły: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy oraz Grecja.
(^12) www.money.pl/Pien iadze/ Euro (^13) Stasik D. „Jak do tego doszło?”, „Newsweek Po lska”, 21.10.2001 r., str. 44
Zakończenie
Europejski System Walutowy zastąpił pod pewnym względem zakończone niepowodzeniem wcześniejsze działania zmierzające do osiągnięcia całkowitej Unii Gospodarczo-Walutowej do roku 1980. Podstawowym zadaniem tego Systemu było stworzenie strefy stabilnych walut. Miał służyć stabilnemu wzrostowi gospodarczemu, stopniowemu powrotowi do pełnego zatrudnienia, zbliżenia poziomu życia krajów członkowskich oraz ograniczeniu nierówności regionalnych. Oparty na europejskiej jednostce walutowej ECU, Europejski System Walutowy obejmuje mechanizm wymienny waluty i mechanizm interwencyjny (ułatwienia kredytowe), a także jest środkiem ułatwiającym rozwój biedniejszych krajów Wspólnoty. Mimo, że Wielka Brytania odmawiała przyłączenia się do mechanizmu wymiennego waluty przez pierwszych 11 lat, System miał znaczny wpływ na ustabilizowanie się kursów wymiany walut, a także zachęcał do wzajemnej współpracy w zakresie polityki finansowej wszystkie państwa członkowskie.
O traktacie z Maastricht można powiedzieć, iż stanowi ukoronowanie wieloletnich wysiłków EWG zmierzających do utworzenia na ich terytorium jednolitego obszaru gospodarczego i walutowego. Europejski System Walutowy ulegał ewolucji związanej ze stopniowym urzeczywistnianiem Unii Gospodarczo-Walutowej. Harmonogram wdrażania unii walutowej przewidywał wprowadzenie jednolitej waluty europejskiej – euro i europejskiego systemu banków centralnych. I tak też się stało. Od 1 lipca 2002 r. euro będzie jedynym środkiem płatniczym na obszarze UGW. Dzięki euro kraje UGW mogą liczyć na spadek inflacji, ustabilizowanie kursów walutowych, zbieżność stóp procentowych, wyeliminowanie ryzyka walutowego, zredukowanie kosztów związanych z wymianą walut, więks zą efektywność i płynność rynków finansowych.
Niewątpliwie utworzenie Europejskiego Systemu Walutowego było bardzo ważnym działaniem krajów członkowskich, które pozwoliło na wdrożenie kolejnych etapów na drodze do integracji walutowej.
