Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Ewolucja liberalizmu na przestrzeni XIX i XX wieku - Notatki - Historia, Notatki z Historia

Notatki z historii dotyczące ewolucji liberalizmu na przestrzeni XIX i XX wieku.

Typologia: Notatki

2012/2013

Załadowany 12.07.2013

xena_90
xena_90 🇵🇱

4.7

(123)

394 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Ewolucja liberalizmu na przestrzeni XIX i XX wieku - Notatki - Historia i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Iwona Poreda Rok II MDSD Historia myśli politycznej XIX i XXw. Temat pracy: Ewolucja liberalizmu na przestrzeni XIX i XX wieku. Wśród wielu odmian ideologii, filozofii, doktryn, zasad, myśli itp. Jakie przyniosła ze sobą rewolucja przemysłowa XVIII wieku znalazła się również ideologia zwana – liberalizmem. Do dzisiaj istnieją spory o wpływ i znaczenie tej idei dla początków i rozwoju tej, jak to określił A.Toffler „drugiej fali”. Niewiele terminów uzyskało tak duże znaczenie jak właśnie – liberalizm. Wielu autorów twierdzi, że idee liberalne towarzyszyły ludzkości już od starożytności, jednak przyjmuje się, że w Europie pojawiły się one około II połowy XVII i w XVIII wieku wszędzie tam, gdzie bogacące się mieszczaństwo (rodząca się burżuazja) zaczęła buntować się przeciwko istniejącemu porządkowi feudalnemu, ograniczeniom stanowym i absolutyzmowi monarszemu. Potrzeba uzasadnienia tego buntu oraz ideologicznego samookreślenia nowych antyfeudalnych sił społecznych legła u podstaw myśli liberalnej. W XVII i XVIII wieku w kilku krajach mieszczaństwo uzyskało możliwość tworzenia i urzeczywistniania idei liberalizmu. Były to przede wszystkim: Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja, tam też narodziła się ideologia liberalna w jej pierwotnej klasycznej postaci. U podstaw myśli liberalnej legła indywidualistyczna i racjonalistyczna koncepcja człowieka, świadomego swych potrzeb, twórcy własnego losu, człowieka ważniejszego od społeczeństwa, państwa i władzy, Dla liberałów – człowiek, jego wolność i swoboda działania stały się najważniejszą wartością. Gwarancją tych swobód miało być jednakowe prawo obowiązujące wszystkich (włącznie z panującym), w stanowieniu, którego mieli uczestniczyć wszyscy. Liberalizm, jak już było tu wspomniane zrodził się z XVIII- wiecznych haseł oświeceniowych, jednak siły i rozpędu nabrał w XIX stuleciu, gdzie najpierw wystąpił w dziedzinie politycznej (w 1812r. po raz pierwszy został wprowadzony do języka politycznego przez parlament hiszpański) następnie gospodarczej, społecznej, a z czasem nawet religijnej i kulturalnej. W ewolucji liberalizmu począwszy od swych XVIII- wiecznych początków wyróżnić można kilka prądów i okresów, a przede wszystkim dwa główne nurty, wzajemnie ze sobą powiązane. Nurt pierwszy określa sposób sprawowania władzy państwowej, a zwłaszcza jej stosunek do obywatela – jest to liberalizm polityczny. Drugi nurt dotyczy podmiotów działalności w zakresie gospodarki kapitalistycznej – to liberalizm ekonomiczny (znany pod nazwą laissefairyzmu), głoszący konieczność wolności działań jednostki i wolności konkurencji w dziedzinie gospodarczej. Najwcześniejszy okres w ewolucji liberalizmu to tzw. liberalizm arystokratyczny (reprezentowany między innymi przez Johna Looka, Adama Smitha, Tomasza Jeffersona, Beniamina Constanta czy Monteskiusza) trwający od końca XVII wieku gdzieś do połowy XIX wieku. Stał się doktryną najbogatszych warstw mieszczaństwa występującego przeciwko feudalizmowi. Miał on głównie charakter antyfeudalny. Zwolennicy tego prądu liberalnego uważali, że liberalizm był synonimem rządów rozumu i cnoty, ale jednocześnie demokratyzm utożsamiali jeszcze z przewagą motłochu grożącego anarchią. Dlatego wykorzystując siły mas ludowych w rewolucjach burżuazyjnych, z jednej strony wyzwalali te masy z ciężarów feudalnych, ale rzucali je jednocześnie na pastwę niczym niepohamowanych kapitalistycznych sił ekonomicznych. Drugi okres i prąd w rozwoju tej ideologii to tzw. liberalizm demokratyczny dominujący gdzieś od połołowy XIX wieku do lat 20 – tych XX wieku. Okres ten zapoczątkowały wystąpienia mas ludowych w okresie Wiosny Ludów. Wystąpienia te nastąpiły z jednej strony pod wpływem oporu mas wobec egoistycznie klasowej polityki burżuazji, z drugiej z poczucia wzmocnienia pozycji społecznej tych mas w miarę szybkiego rozwoju cywilizacji przemysłowej. Od tego momentu do liberalizmu zaczęły przenikać idee burżuazyjnej demokracji politycznej, ujmowane w zasadach suwerenności narodów, powszechnego prawa wyborczego i ustroju parlamentarnego. Liberalizm II poł. XIX wieku zmierzał przede wszystkim do ukształtowania zasad burżuazyjnego ustroju politycznego. Po drodze do następnego etapu rozwoju liberalizmu, gdzieś pod koniec XIX wieku sytuacja zaczęła się komplikować. Pojawiła się i upowszechniła rewolucyjna ideologia marksistowska (socjalizm) oraz zawarty w niej program postępu społecznego i żądań socjalnych. Liberałowie zwalczając socjalizm i próbując hamować jego rozwój sami stają się niejako konserwatystami. Były to początki zmian zmierzających w kierunku liberalizmu socjalnego. Początki trzeciego okresu ewolucji liberalizmu zbiegły się z nadziejami zwolenników tej doktryny, wywołanymi istotnymi przemianami, jakie nastąpiły po zakończeniu I wojny światowej. Oto bowiem runęły ostatnie rządy absolutne (carat, imperium atamańskie), powstały republiki demokratyczne, zwyciężały programy socjalistyczne. O układzie sił na świecie miała decydować koalicja czerpiąca z myśli liberalizmu. Liberalizm socjalny znajdował dla siebie coraz lepsze warunki rozwoju. skrajnych nierówności i pomagać tym, którzy znaleźli się na dole drabiny społecznej jako nierównoprawni obywatele. Instrumentem realizacji tych zamierzeń miało stać się państwo , którego kompetencje miały ulec rozszerzeniu tak, aby władza mogła czynnie ingerować w bieg spraw społecznych i czerpać środki do realizacji swych zadań z obciążeń podatkowych najbogatszej części społeczeństwa. Z perspektywy kanonów klasycznego liberalizmu były to potworne herezje. Kolosalny wpływ na proces rezygnacji z koncepcji państwa „nocnego stróża” wywarł wspomniany już John Keynes, który stworzył uzasadnienie dla liberalizmu socjalnego. Dowodził, że dla utrzymania postępu i zapobieżenia kryzysom, gospodarka wymaga w pewnym zakresie – sterowania, a sternikiem tym może być przede wszystkim państwa. Najdłużej bronił zasad leseferyzmu liberalizm amerykański. Ale i tam załamania tej obrony dokonał wielki kryzys lat trzydziestych i związana z nim polityka „New Deal” prezydenta F.D.Roosvelta, która w praktyce oznaczała całkowite odejście od państwa, które miało być tylko „nocnym stróżem”. „Nowy Ład” – był próbą rozwiązania trudności przez umiarkowane reformy, przy uznaniu jednak, że liberalne hasła mogą liczyć na popularność wśród zwykłych odbiorców. Wydarzenia wielkiego kryzysu spowodowały, że niektórzy amerykańscy liberałowie doszli do zupełnie innych konkluzji. Kryzys i napięcia społeczne uznali za następstwa porzucenia w praktyce pryncypiów liberalizmu klasycznego na rzecz idei liberalizmu demokratycznego, a następnie socjalno-liberalnych. Terapia miała polegać na powrocie do liberalizmu w jego pierwotnej postaci, przede wszystkim z zasadami wolnej konkurencji i wolności obrotu. W ten sposób na kanwie liberalizmu klasycznego narodził się XX wieczny liberalizm konserwatywny zwany neoliberalizmem. Po II wojnie światowej oba te nurty zaczęły oddziaływać na myśl polityczną liberalizmu europejskiego jak i z czasem światowego. Wraz z końcem liberalizmu klasycznego myśl liberalna zaczęła przybierać swą zmodernizowaną postać. Wspomniany schyłek klasycznej myśli liberalnej zbiegł się z nadejściem masowej demokracji, w której prządek wolnego społeczeństwa został zastąpiony procesami walki politycznej. Koncepcję państwa (rządu) – strażnika struktur w ramach których jednostki mogły dbać same o siebie, zaczęła zastępować koncepcja państwa zapewniającego powszechny dobrobyt – rządu powstającego w walce o głos mas. Zmodernizowana ideologia liberalna zaczęła w Ii poł. XX wieku funkcjonować w kilku odmianach jako: liberalizm demokratyczny (demoliberalizm), liberalizm socjalny i liberalizm konserwatywny (neoliberalizm). Droga liberałów do pełnej demokracji nie była łatwa i nie oznaczała całkowitej akceptacji ideału demokratycznego. Myśl liberalną po Ii wojnie światowej można w dalszym ciągu ująć jako prymat wolnej jednostki, ale jednostki będącej już równoprawnym obywatelem w państwie . Władza państwowa może wykorzystywać swe kompetencje strzegąc interesu całej wspólnoty, w której jednak prywatna – indywidualna własność nadal jest podzielona nierówno. System polityczny i ustrój państwa mają być demokratyczne, czego przejawem powinien być parlament i samorząd terytorialny – pochodzące z powszechnych i bezcenzusowych wyborów. Społeczeństwo przestaje być tylko sumą jednostek, ale staje się sumą grup (o często nie do końca zgodnych interesach). Ważnym elementem nowoczesnej myśli liberalnej jest upowszechnienie oświaty, bezpłatnej i laickiej w warunkach rozdziału miedzy Kościołem i państwem. Tak rozumiany liberalizm pojawił się przede wszystkim tam, gdzie państwo kapitalistyczne utraciło swą autorytarną czy faszystowską formę. Zasady ideowe liberalizmu socjalnego są rozwinięciem i uzupełnieniem idei demoliberalnych. Punktem wyjścia w myśleniu liberałów socjalnych stała się teza o możliwości i konieczności głębokiej reformy kapitalizmu. Efektem przewidzianych reform ma być wzbogacenie i wzmocnienie wolności jednostki, której obok politycznych i społecznych należą się także prawa socjalne gwarantowane przez państwo. Na plan pierwszy u liberałów socjalnych wysuwa się walka o równość szans i jakość życia człowieka funkcjonującego w społeczeństwie. W obrębie socjalnego liberalizmu można dostrzec propozycje reform, których efektem ma być również zwiększenie w wyniku planowanej polityki państwa „dobrobytu” jego obywateli. Podobne działania zaczęto określać mianem koncepcji – „państwa dobrobytu”. Tak rozumiana koncepcja może być realizowana w imię różnych założeń ideologicznych – od doktryny „welfare state” w ujęciu liberałów socjalnych w USA, po wariant „państwa dobrobytu” realizowany przez socjaldemokratów szwedzkich. Zachowując podstawy istniejącego systemu, koncepcja ta miała skutecznie stawiać czoła niebezpieczeństwu poniesienia porażki we współzawodnictwie miedzy kapitalizmem a socjalizmem (rozwijającym się szczególnie po II wojnie światowej). Krytykując starą koncepcję państwa „nocnego stróża”, zwolennicy – welfare state – z naciskiem podkreślali, że interes społeczny wymaga rozszerzenia aktywności państwa na sferę życia gospodarczego i socjalnego. Niektórzy zwolennicy tej koncepcji posuwali się do stwierdzenia, że jednostka powinna znajdować się pod opieką państwa „od kolebki aż po grób”. Zwolennicy koncepcji państwa dobrobytu wychodzili z założenia, że współczesne wysoko rozwinięte państwo kapitlistyczne jest państwem różniącym się znacznie od państwa XIX stulecia – inaczej niż państwo liberalne XIX wieku – prowadzi ono aktywną działalność ekonomiczną i społeczną. Na tle liberalizmu socjalnego wyraźnie spostrzegamy odmienność idei liberalizmu konserwatywnego zwanego często – neoliberalizmem. Fundamentem tej idei jest myśl, że nierówność jest niezbędnym warunkiem urzeczywistniania wolności każdej jednostki oraz rozwoju społeczeństwa we wszystkich strefach jego życia z gospodarką na czele. Krytyka neoliberałów kieruje się przeciwko funkcji państwa socjalnego. Ta winna ulec maksymalnej redukcji. Gwarancje socjalne rozleniwiają ludzi, blokują naturalne mechanizmy rozwojowe i zagrażają prywatnej własności. Wśród liberałów konserwatywnych dostrzec można dwa nurty ideologiczne: skrajny i umiarkowany. Ten drugi łagodzi nieco ostrość swych postulatów, dopasowując pewne elementy funkcji socjalnej państwa i uznaje, że od określonych działań państwo nie może się uchylać, na przykład: w zakresie przeciwdziałania zbyt drastycznym zakłóceniom równowagi poprzez pośrednie oddziaływanie na podaż i popyt. Inaczej mówiąc, dopuszczali pewne formy interwencjonizmu państwowego. Reprezentatywna dla tego nurtu jest doktryna – socjalnego państwa prawnego – stworzona przez zachodnioniemieckich liberałów. Termin „socjalne państwo prawne” stał się nawet oficjalnym określeniem współczesnego państwa niemieckiego. Socjalne państwo prawne to idea państwa nowego typu, przeciwstawnego zarówno koncepcji państwa – stricte – liberalnego, jak i koncepcji państwa socjalistycznego. Socjalne państwo prawne wyraża się przede wszystkim w idei tzw. socjalnej gospodarki rynkowej głoszącej , że podstawowym zadaniem państwa jest zabezpieczenie wolnej konkurencji w życiu gospodarczym w oparciu o prywatna własność. Ojczyzną liberalizmu konserwatywnego w jego skrajnej postaci są Stany Zjednoczone. Od czasów wielkiego kryzysu ścierają się tam koncepcje skrajnego neoliberalizmu (Republikanie) i haseł liberalizmu socjalnego (Demokraci). Spór ideowy o granice wolności jednostki i koncepcje państwa wobec społeczeństwa trwa tam pomiędzy tymi dwoma partiami aż po dzień dzisiejszy. Przeglądając współczesną myśl polityczną, należy uznać ideologie liberalizmu konserwatywnego za najmłodszy nurt współczesnej myśli liberalnej. Praca ta miała za zadanie w skrócie przedstawić liberalizm jako polityczną, społeczną i gospodarczą teorię czasów nowożytnych. Myśl liberalna jest tworem na wskroś nowoczesnym, gdyż antycypowała osiągnięcia kulturowe najlepiej charakteryzujące świat współczesny – indywidualizm i